- Главная
- Правительство Республики Тыва
- Деятельность
- Поручения
- Документы
- Кадровая политика
- Противодействие коррупции
- Обращения и прием граждан
- Бюджет Республики Тыва
- Год здоровья
- Государственные закупки
- Список системообразующих организаций и предприятий Республики Тыва
- Информационные системы, базы данных, реестры, регисты
- Формирование городской среды
- Национальные и губернаторские проекты
- Реформа контрольно-надзорной деятельности
- Безопасность
- Антитеррористическая комиссия Республики Тыва
- Государственные доклады
- Координационные и совещательные органы при Правительстве Республики Тыва
- Обеспечение общественного порядка и противодействие преступности в Республике Тыва на 2021 - 2024 годы
- НПА определяющие полномочия Правительства Республики Тыва
- Экономика
- Градостроительная деятельность в Республике Тыва
- Перечни объектов недвижимого имущества, находящихся в государственной собственности Республики Тыва и собственности муниципальных образований Республики Тыва
- Рейтинг муниципальных образований
- Военный комиссариат Республики Тыва
- О республике
- Инвестиционный паспорт
- Интернет-приемная
- Официальные документы
- Контакты
- Онлайн-голосование
|
|
Медээлер
Чадаана хоорайда амыдырал «хайныгып» турар, Культура бажыңында бир-ле хемчег болур деп турары илдең, ооң чанында чыглып турар хөй улус караамга илдикти. Амыдырал, ажыл-агый дээш, аай-дедир шуушкан кижилер, машина-балгат хоорайның хайымныг амыдыралын херечилеп турар. Чагырга черинге суму чагырыкчылары болгаш чурттакчы чон-биле хурал соонда, кожуун чагырыкчызының социал политика талазы-биле оралакчызы Чойган Анатольевич Монгуш-биле (чурукта) кожууннуң ниити амыдыралының дугайында чугаалаштым.
27.05.2013
Диңмидиңер эгидиңер! Хайыракан сумузу. План езугаар школага башкылар болгаш өөреникчилер-биле ужуражылганы дугуржуп каан турган. Ынчалза-даа директор башкы биле суму чагыргазының даргазы ону организастап шыдаваан деп демдеглээр апаар, чүге дизе дугуржулга езугаар айыттынган шагында журналистер чедип кээривиске школа ээн, клуб шоочалыг, суму чагыргазының даргазы чок. Элээн үр манаанывыс соонда, суму чагыргазының даргазы Чечен-оол Экер-оолович Ооржак машиналыг халдып келди.Биеэде ажыл-ишчи чедиишкиннери болгаш ат-сураглыг кижилери-биле алдаржып турган Хайыракан суурну бөгүн танывадывыс. Көдээ культура бажыңынга кижи орар арга чок – соок.
Эрткен субботада Кызылда Улусчу чогаадылга бажыңынга «Битва хоров» деп солун мөөрей болуп эрткен. Аңаа найысылал Кызылдың күш-ажылчы коллективтери киришкен. Мөөрейни Тыва биле Россияның демнежилгезиниң 100 чылынга уткуштур, аңаа тураскаадып эрттирген. Ынчангаш мөөрейниң негелдезин езугаар Тыва, Россия дугайында, найырал дугайында ырларны коллективтер күүседир ужурлуг. Жюри кежигүннери (даргазы Кызылдың уран чүүл колледжиниң башкызы А.Н.Саратовкина) олуттарын ээлептери билек мөөрей эгелээр.
Май 21 - де Россияның Маадыры, Россия Федерациязының Камгалал сайыды Сергей Күжүгетович Шойгунуң төрүттүнген хүнү. Ол 58 харны харлап турар. Тываның Баштыңы республиканың чурттакчы чонунуң өмүнээзинден ат - сураглыг чаңгыс чер - чурттуунга төрүттүнген хүнүн таварыштыр байырны чедирген. Байыр чедириишкинниг телеграммада мындыг одуруглар бар: - Онза хүндүткелдиг Сергей Күжүгетович! Тыва Республикада хөй янзы язы - сөөк чурттакчыларының мурнундан болгаш бодумнуң өмүнээмден Силерниң төрүттүнген хүнүңер таварыштыр изиг байырны чедирерин чөпшээреп көрүңер. Силерниң Россия сайзыралы дээш хөй талалыг күрүне чергелиг ажыл - агыйыңар, туруп - могавас тура - сорууңар, Ада - чурт дээш хамааты туружуңар болгаш бурунгаар хөгжүлде дээш чүткүлүңер кезээде үлегер чижек болуп чоруур. Чаңгыс чер - чурттугларыңар Силерге онза хүндүткелдиг болгаш аажок чоргаарланып чоруурлар.
«Чаңгыс демниг Россияның» партийжи төлевилелдериниң ийи хүн үргүлчүлээн шуулганы май 18-те Москвага доозулган, аңаа партияның Дээди болгаш Чиңгине чөвүлелдериниң кады хуралы болган, ооң ажылынга Тываның Баштыңы, ЧР-ниң Дээди чөвүлелиниң кежигүнү Шолбан Кара-оол киришкен. Ооң киржикчилери шуулганның түңнелин үндүргеннер. Хурал РФ-тиң Чазааның Даргазы, партияның баштыңы Дмитрий Медведевтиң даргалаашкыны-биле эрткен. Амгы үеде башкарыкчы партияның «шыгжамырында» федералдыг 43, барык 400 хире регион төлевилелдери бар дээрзин ол демдеглээн.
Май 16-17 хүннеринде «Шын» солуннуң чагыдылгазының бирги кварталдың түңнелдери-биле ийи, үш дугаар черлерни ээлээн Сүт-Хөл, Чөөн-Хемчик кожууннарынче редакцияның ажылчын бөлүү сургакчылап четтивис. Чагыдылгада бирги черни ээлээн Бай-Тайга кожуунче чоокта чаа сургакчылап чораанывысты номчукчулар сактыр боор.
Бай-Тайга кожуннуң Тээли сумузунуң № 13 профессионал училищезиниң сургуулу Чингис Чамыян ажылчын мергежилдер мастерлериниң аразынга делегей чемпионадынга Тываның адын камгалап, Россияның национал чыынды командазынче кирген. Ол национал чыынды команданың составынче Россияның бирги чери дээш киришкен түңнелдери-биле кирер эргени чаалап алган. Бай-Тайганың даш чонукчузу хүлер медальды даш болбаазырадыкчыларының маргылдаазынга төлептии-биле алган.
Май 16-да ТР-ниң Дээди Хуралының (парламентизиниң) биче залынга «Туберкулезтуң ажык хевиринден аараан, эмнедиринден ойталап турар кижилерниң хостуг чоруурун кызыгаарлаарын күштелдирериниң дугайында» айтырыгны көдүрген хурал болуп эрткен. Хуралды Дээди Хуралдың кадык камгалал болгаш социал хөгжүлде комитединиң даргазы Ульяна Монгуш башкарып эрттирген.
Республиканың ниити-өөредилге албан черлеринде 9 болгаш 11 класстың өөреникчилеринге май 22-де сөөлгү коңга кагар. Май 24-те доозукчуларның күрүне шылгалдазы эгелээр. Баштай тыва дылга болгаш тыва чогаалга күрүне шылгалдазы эртер. Май 27-ден эгелээш 11 класстың өөреникчилери ЕГЭ дужаап эгелээр.Ол үеде өөреникчилерниң айыыл чок чоруун камгалаар болгаш корум-чурумну тудар сорулга-биле Чазак Даргазының оралакчызы Анатолий Дамба-Хуурак баштаан оперативтиг штабты Тываның Чазааның айтыышкыны-биле тургускан.
Ээзи чок тудуглардан «адырлыр» дугайында айтыышкынны хоорайларның болгаш суурларның удуртукчуларынга Тываның Баштыңы берген. Элдеп чүве! Оларны күзелдиг бүдүрүлгелерге, кижилерге, халаска-даа болза, бериптер азы бузуп кааптар деп баарга, чамдык тудугларның ээлери «тыптып» эгелээн. Харын-даа мырыңай, бузар деп турган тудуглар өртек-үнелиг апарган. Ооң чижээн Улуг-Хем кожууннуң төвү Шагаан-Арыг хоорайдан көрүп болур.1980 чылдарда тудуу эгелээш, «эде тургустунуушкун» үезинде чедир туттунмайн барган столоваяны тудуп доозуп, аңаа көдээ ажыл-агый рыногу ажыдар саналды 64 харлыг фермер Өдекпен Тагба кожуун чагыргазынга киирген.
Май 20-де, Арат шөлүнге, Ада-чурттуң Улуг дайынынче тыва эки турачыларның чорутканының 70 чылынга тураскааткан аныяктарның массалыг чыыжы болуп эрткен. Аңаа аныяктар «ЧЕТТИРДИВИС» деп сөстү көргүзүп чыскаалган. Массалыг хемчегге шупту күзелдиг улус киришкен. Кызылдың мэриязының аныяктар болгаш спорт херектериниң талазы-биле эргелелдиң кол специализи Сылдыс Ондарның дыңнатканы-биле, шупту ортумак, эге болгаш дээди өөредилге албан черлеринче баш бурунгаар хемчегге киржири-биле чагааларны тараткан турган.
Тываның күрүне университеди «Студент чугаалажыышкыннар» төлевилел-биле ажык ниитилел фондузунуң бүгү-делегей грантызын ойнап алган. Бо дээрге ТывКУ-нуң бир дугаар делегей чергелиг тиилелгези-дир. Төлевилелдиң кол сорулгазы – Тываның күрүне университединиң студентилериниң, а ол ышкаш республиканың аныяктарының профессионал боттаныышкынынга байдалдарны тургузары.
Ак-Довуракта ады-сураа алгаан турган «Тыва даг-дүгү» комбинадының дугайында республикада дыңнаваан кижи чок деп болур, ол хамаанчок бүгү чуртка ол билдингир, улуг бүдүрүлге турган-на болгай. Ак-Довурак хоорай сайзыралының, чурттакчыларының амыдырал хандырылгазының талазы-биле тергиин байдалга турганын билир бис. Республиканың социал-экономиктиг хөгжүлдезинге «Тыва даг-дүгү» комбинат улуг үлүг-хуузун киирип турган.
Бай-Тайга кожууннуң Өг-бүле болгаш ие-чашка дуза чедирер төвү 1995 чылда тургустунган. Ооң баштайгы директору амгы үеде бистиң аравыста чок Ольга Хомушкуевна Хомушку турган. Амгы үеде төптүң директору Чодураа Комбуевна Сегбе, ол — ажылынга бердинген, негелделиг, канчаар-даа аажок харыысалгалыг удуртукчу.
Социал төпте шупту 4: чонга социал дүрген дуза чедирер; уругларны чурттадып тургаш, оларның кадыкшылын экижидер, уругларның хүндүскү база социал дуза автобузунуң салбырлары бар. Хөй ажы-төлдүг болгаш социал байдалы нарын өг-бүлелерниң ажы-төлүн төптүң хонар болгаш хүндүскү салбырларынче хаара тудуп, берге байдалдыг назы четпээннер-биле психолог болгаш кижизидикчи башкылар ажылдап турар.
Эъткир уксааның мыйыстыг бода малын азырап өстүрериниң программазы езугаар 2012 чылда республикаже сөөртүп киирген герефорд уксааның инектеринден бо чылдың май айга чедир 280 бызааны онча-менди алганын республиканың көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем продукциязының сайыдының оралакчызы Сергей Оюн дыңнаткан. Ынчангаш герефорд уксааның эъткир мыйыстыг бода малдың ниити саны бүдүн чартык катап көвүдээн. Эрткен чылын төрүттүнген 89 бызааларны, программаның киржикчилери фермерлер-биле дугуржулга езугаар, шилилге үндезининге өске ажыл-агыйларга халас дамчыдып бээринге белеткээн.
Хлеб-тараа хырным өршээ – деп, чалбарыыр бис. «Таңдым турда, таңдаш-ла мен, тараам турда, тодуг-ла мен» деп ырлажыр бис. Ырда-шоорда, йөрээл-макталда кирген тараа чокта, амыдырал турбас. Тараадан алыр далганны быжыргаш, хлебтиг боор бис. Аш-чутту, дайын-чааны көрүп эрткеш, орус чоннуң «хлеб — бүгү чүвениң эге бажы, үндезини» дээри чөптүг. Амгы үеде хлеб-тараа-биле чүү болуп турарын Россияда, Тывада, даштыкыда байдал-биле таныжып тура, чугаалажыылыңар.
Хемчик суурда Серен-Чимиттерниң ажы-төлү шупту — спортчулар. Каң-оол, Анна, Виктор, Киров, Света, Тамара, Уран – Тээли ортумак школазының чыынды командаларының кежигүннери турганнар. Улугларындан бичиилери үлегер ап, чажындан-на спортка хандыкшылдыг болуп өзүп келген. Школа соонда, кожууннуң адын камгалап, волейбол, баскетбол, хоккейниң чыынды командаларынга ойнап келген. Оларның ортун оглу Киров онгу класска өөренип тургаш-ла, эштери-биле республиканың школачылар аразынга баскетбол маргылдаазынга ийиги черни алган.
Ак-көк хемнерлиг, хөлдерлиг, бедик дагларлыг болгаш боду бүткен чараш бойдус чурумалдыг, шыргай арга-эзими-биле байлак чер бистиң Тывавыс-ла болгай. Ол хире чараш черивистиң бойдузун камнап, улам-на хөгжүдүп база сайзырадыры кижи бүрүзүнге чугула хамааржыр деп бодаар мен. 2014 чылда бистиң улуг байырлалдарывыс бар — Тыва биле Россияның демнежилгезиниң болгаш Кызыл хоорайның тургустунганының 100 чылы. Бо байырлалдарга таварыштыр ТР-ниң Чазааның Баштыңы Ш.В.Кара-оол бодунуң Айыткалынга сорулгаларны салган. Оларның бирээзи найысылалдың ногаажыдылга ажылы боттанып эгелээн. Кызыл хоорайның чагыргазы база эрткен чылдан бээр ол талазы-биле тодаргай хемчеглерни ап эгелээн.
Тываның девискээринде өөскүп турар арга-арыг өрттерин өжүреринге Россияның шериг чериниң ужар чүүлү чоокку үеде киржип эгелээр.
Ол дугайында Чазак кежигүннериниң, Россияның ОБЯ-зының Тывада Кол эргелелиниң болгаш муниципалдыг бүгү тургузугларының чагыргалар баштыңнарының киржилгези-биле болган селектор хуралынга дыңнаткан. Шериг самолеттарның дузазы-биле эң улуг дээн алды өрттү өжүрер. Сибирьде болгаш Ыраккы Чөөн чүкте болуп турар өрттерни өжүреринге чурттуң Камгалал яамызы киржип турар дээрзин сагындыраал. Тываның Чазаа 2013 чылда ие иштинге болгаш чаа төрүттүнген чаштарны шинчииринче 21,9 млн. рубльди угландырар. Тыва Чазак бо хүн Россияның кадык-камгалал яамызы-биле дугуржулгаларның төлевилелин хүлээап алган. Дугуржулга езугаар федералдыг бюджеттен сөөлгү үениң ам-даа төрүттүнмээн болгаш чаа төрүттүнген уругларның төрүмел аарыгларын илередир медицина херекселдерин садып алырынга субсидия көрдүнген. |
|
