Чарлап дыңнадырының системазын тургузар

Тыва Республиканың девискээри бойдустуң айыылдыг болуушкуннарының, бойдус база техногенниг шинчилиг онза байдалдарның салдарынга таваржып турар. Эң-не онза таварылгаларга дошталган суг, эрээн хар суундан сугга алзыры, чайгы үерлер, чер шимчээшкиннери, арга-арыг өрттери база чуртталга бажыңнарынга өрттер, одалга-энергетика комплекизиниң база чуртталга-коммунал ажыл-агыйының объектилеринге озал-ондактар хамааржыр. 2013 чылдың чүгле бирги чартык чылында республика девискээринге бойдус шинчилиг 3 онза байдалдар болганындан аңгыда, чер шимчээшкининиң 14 афтершоктары бүрүткеттинген.Оларның хай-халаптыг уржуктарын чүгле кел чыдар айыыл дугайында үезинде сагындыргаш, эвээжедип болур. Бо сорулгаларга хамааты камгалалының чурттакчы чонга онза байдалдар база дайзынның халдаарының айыылының дугайында чарлап дыңнадырынга көрдүнген медээлерни ажыглаар.

Чарлап дыңнадыр медээлерниң беш хевирлери бар – озал - ондактарда база бойдус халаптарында, агаардан дүвүрээзин үезинде, агаардан дүвүрээзинни соксадырда, радиациялыг айыыл үезинде база химиктиг дүвүрээзин үезинде. Чарлап дыңнадырда сиреналар дузазы-биле үннүг база чугаалыг медээлерни бээр. Хамаатылар үннүг медээни алгаш, хамааты камгалалының штавының медээзин дыңнаары-биле бар турган радио-теледамчыдылгаларның херекселдерин кожар ужурлуг. Республикага теледамчыдылгалар таварыштыр хамааты камгалалының медээлерин «Россия 1», «Первый», «НТВ», «Домашний» каналдарындан база «Авторадио Кызыл» радио каналындан дыңнап болур. Чурттакчы чон хамааты камгалалының медээлерин алгаш, канчаар хөделирин билген турар ужурлуг.

Чурттакчы чонга дыңнадыгларны дыңнадырының бөлүк техниктиг херекселдери – электросиреналар, даштыкы акустиктиг тургузуглар база телеканалдарның үннүг үделгезиниң дамчыдыкчылары-биле чорудар.

Республикада чурттакчы чонну дыңнадырының системазы сес кожууннарда – Бии-Хемде (Туран), Таңдыда (Бай-Хаак, Дүрген, Межегей, Успенка суурларда), Кызылда (Каа-Хем), Каа-Хемде (Сарыг-Сеп), Улуг-Хемде (Шагаан-Арыг), Чөөн-Хемчикте (Чадаана хоорайда, Хайыракан, Теве-Хая суурларда), Барыын-Хемчикте (Кызыл-Мажалык), Мөңгүн-Тайгада (Мугур-Аксы) база Кызыл, Ак-Довурак хоорайларда бар.

Чарлап дыңнадыр системаның чамдык кезии ажылдавайн турган, ынчангаш «Тывасвязьинформ» бүдүрүлгезиниң специалистери ТР-ниң Хамааты камгалал база онза байдалдар агентилели-биле кады ажылдавайн турар дериг-херекселди шинчилеп көөр база катап тургузар талазы-биле ажылды чоруткан. Дериг-херекселдиң төпчүттүнген системазы Шагаан-Арыг, Туран, Ак-Довурак хоорайларда база Бай-Хаак, Сарыг-Сеп суурларда катап тургустунган.

Чарлап дыңнадырының амгы туруп турар системазын кожууннарның болгаш чурттакчылыг черлерниң шуптузунче киирбээн база чаарты кылырынче, септелгеже хөй акша-хөреңги негеттинип турары-биле холбаштыр ведомстволар аразының ажылчын бөлүү Тыва Республиканың девискээринге чурттакчы чонну дүрген чарлап дыңнадырының бөлүк системазы кезектиг чаа регионалдыг автоматчыткан системаны шиңгээдип алырын сүмелээн. Амгы үеде бо угланыышкын талазы-биле планнаттынган хемчеглерни күүседир талазы-биле ажылдар уламчылап турар.

Азиана Кужугет,
Тыва Республиканың Хамааты камгалалы база онза байдалдар яамызы.