Правительство Республики Тыва
Для организаций:(39422)9-72-95,
(39422)9-72-96
Для граждан:(39422)2-30-96
Факс:(39422)2-13-54, 2-13-40
E-mail:ods@tuva.ru
Пресс-служба:(39422) 9-72-32
E-mail:pressa@rtyva.ru
|
Главное
Основные мероприятия национального праздника Наадым проходят в юрточном городке, где свои юрты устанавливают все муниципальные образования Тувы. Там же проходит церемония награждения чемпионов Наадыма. По традиции, основное место праздничных локаций посещает Глава Тувы Владислав Ховалыг. Руководитель республики посетил юрты, пообщался с представителями районов, провел отдельную встречу с передовиками животноводства. Темой нынешнего разговора с чабанами стали меры по повышению рентабельности их нелегкого труда.
Подробнее...
Новости
06.02.2018 16:54 / Новости России и мира
Шолбан Кара-оол, глава Республики Тыва:
- Сегодня активно обсуждается идея создания Енисейской экономической зоны на основе трёх регионов – Красноярского края, Хакасии и Тувы. Основой этой инициативы является строительство железной дороги Кызыл – Курагино.
Сейчас, когда поднялись не только крупные производства, оставшиеся со времён СССР, но и средний бизнес новой формации, рамки «натурального хозяйства» в границах отдельно взятого региона стали тесны. Даже Тува сегодня близка к перепроизводству, например мяса. Приходится искать рынки сбыта для этой продукции за пределами республики.
Я уж не говорю о добыче угля, запасы которого в Туве исчисляются миллиардами тонн. На территории Тувы, как известно, добычу угля ведут структуры нескольких крупных промышленных групп, включая такие гиганты, как «Евраз», «Северсталь», и другие. Но работать они вынуждены вполсилы, потому что нет транспортной инфраструктуры, чтобы быстро и выгодно продавать хорошие объёмы продукции за пределами республики.
Подробнее...
05.02.2018 17:36 / Транспорт
20 комфортных и вместительных автобусов марки "ПАЗ" пополнили парк общественного транспорта Кызыла. В конце прошлого года Правительство Тувы выделило 4 млн. рублей для обеспечения первоначального взноса по приобретению машин в лизинг. Мэрия Кызыла направила на эти цели еще 3 млн. рублей из муниципального бюджета. Транспорт поставила ЗАО "Межрегиональная лизинговая компания" (г.Москва).
После завершения всех процедур, связанных с оформлением и регистрацией транспорта, сегодня Глава Тувы Шолбан Кара-оол вручил ключи водителям. Премьер подчеркнул, что это не дежурное торжественное мероприятие, а повод обсудить план работы, эксплуатацию техники, расширение транспортной сети и другие актуальные вопросы.
Подробнее...
05.02.2018 17:27 / Общество
Органы управления ЗАГС в 2017 году зарегистрировали 7041 запись о рождении и 2813 записей о смерти. Снижение смертности населения составило 10,1 % по отношению к итогам 2016 года, когда было зафиксировано 3130 записей. Об этом сообщает Управление записи актов гражданского состояния РТ. Таким образом, политика Главы Тувы Ш. Кара-оола, направленная на пропаганду здорового образа жизни, повышение условий и качества жизни населения продолжает получать отражение в статистике.
В 2017 году в Туве родилось 3688 мальчиков и 3353 девочек. Если рассмотреть анализ записей актов гражданского состояния всех новорожденных 2017 года
Подробнее...
05.02.2018 17:19 / Конкурсы
Продолжается прием заявок на участие в OpenInnovationsStartupTour–крупнейшем в России мероприятии по поиску перспективных инновационных проектов и развитию компетенций начинающих стартап-команд. На региональный этап тура в Красноярске приглашаются участники из всего Сибирского федерального округа.
19-20 февраля 2018 года вКрасноярске пройдетрегиональный этап всероссийского роуд-шоу OpenInnovationsStartupTour. На мероприятиеприглашаются разработчики высокотехнологичных проектов, предприниматели, резиденты бизнес-инкубаторов, студенты вузов, заинтересованные в продвижении своих инновационных стартапов. Для участия в конкурсе необходимо пройти регистрацию на сайте startup-tour.ru, заполнить заявку и загрузить презентацию конкурсного проекта в личном кабинете.
Подробнее...
05.02.2018 10:14 / Мероприятия
О ГЛАВНОМ
Профилактика преступности – зеркало работы прокуратуры Тувы
Глава Тувы принял участие в заседании коллегии прокуратуры Республики Тыва под руководством прокурора Александра Боровкова. Подведены итоги работы за 2017 года, обозначены перспективные направления работы и ее приоритеты.
«Коллегия прокуратуры – важный рабочий момент, когда подводятся итоги и обозначаются приоритеты, по сложившейся традиции обговорили точки взаимодействия, заострили внимание на проблемах и путях их решения, – отметил Шолбан Кара-оол. – С учетом социально-экономических условий в нашей республике важно совместно работать, прежде всего, на предупреждение и профилактику противозаконных действий. Обратил внимание на необходимость бескомпромиссной борьбы с незаконными торговцами суррогатным алкоголем. Правительство со своей стороны принимает меры, направленные на снижение доступности алкоголя путем ограничения и жесткого контроля».
Подробнее...
03.02.2018 01:06 / Образование
Выпускники 11-х классов Овюрского, Монгун-Тайгинского, Бай-Тайгинского, Дзун-Хемчикского, Сут-Хольского, Улуг-Хемского районов и г. Ак-Довурак приняли участие в федеральной апробации технологии печати экзаменационных материалов в аудитории.
Участникам было предложено выполнить задания КИМ и внести ответы в бланки, распечатанные в аудитории. КИМ был по русскому языку, продолжительность экзамена 3.30 минут.
В ППЭ была смоделирована ситуация максимально приближенная к «боевому» экзамену: организационная линейка, инструктаж, проверка металлодетекторами, рассадка по аудиториям. Работы участников будут проверены членами региональной предметной комиссии.
Подробнее...
02.02.2018 14:53 / Жилье
1 февраля в Минстрое республики министр строительства и ЖКХ Тувы Евгений Овсянников и директор Агентства по делам семьи и детей республики Саида Сенгии провели встречу с сиротами, нуждающимися в жилье. Большинство посетителей волновал вопрос, почему в Кызыле не строят дома для сирот и как именно идет распределение новостроек для этой категории получателей социального жилья.
В ходе встречи Евгений Овсянников уточнил, - в целом по республике строительство жилья для сирот идет полным ходом. Проблемы есть лишь в столице, где возникают проблемы с подрядчиками. С некоторыми из них контракты расторгнуты и достраивать дома для сирот будут уже другие застройщики. Но и в Кызыле обстановка улучшается. В домах по улице Каа-Хем, 90 «а», 90 «б» и 90 «в», стройка в процессе.
ФОТОРЕПОРТАЖ
Подробнее...
02.02.2018 13:08 / Мероприятия
Об этом сообщает Министерство топлива и энергетики республики. Работа 4 крупных котельных республики (Ак-Довурак, Шагонар, Хову-Аксы, Чаа-Холь) и Кызылской ТЭЦ соответствуют режимной карте. При поддержке Правительства Тувы на предприятиях топливно-энергетического комплекса, ЖКХ и объектах социальной сферы обеспечивается наличие нормативных запасов топлива. По состоянию на 2 февраля, в крупных котельных республики, ТЭЦ г. Кызыла имеются нормативные неснижаемые запасы топлива, это в среднем на 16 дней. Из 19 единиц основного оборудования крупных ТЭК в работе 15, еще 4 котельных агрегатов находятся в резерве.
Запас угля на участках ООО «Тувинская горнорудная компания» сейчас составляет 90 тыс. тонн, Элегестского разреза АО «Тувинская энергетическая промышленная корпорация» до 20 тыс. тонн
Подробнее...
02.02.2018 12:58 / Здравоохранение
В Туве проект «Маршрут здоровья» определил основные виды заболеваемости населения.
В структуре выявленных заболеваний в Республике Тыва первое место занимают болезни системы кровообращения, второе – болезни глаз. На третьем и четвертом месте находятся заболевания центральной и периферической нервной системы и верхнего отдела желудочно-кишечного тракта соответственно. Таковы результаты реализации губернаторского проекта «Маршрут здоровья» с 2014 года. Медики за этот период объехали 17 районов, где охватили 7968 человек.
В мобильные бригады входили акушер-гинеколог, офтальмолог, невролог, кардиолог, онколог, уролог, отоларинголог и терапевты. Было произведено 1506 ультразвуковых и 957 маммографических исследований.
Подробнее...
01.02.2018 21:17 / Образование
Напомним, губернаторский проект начал свою реализацию в 2014 году. План по поступлению в ВУЗы участников проекта за 4 года был - 2203 человек, а поступили – 2 226 человека.
На сегодняшнюю встречу с представителями министерства образования и науки Республики Тыва пришли больше ста участников.
Сайзана Товуу – заместитель министра образования и науки РТ рассказала гостям и слушателям о новом принятом Постановлении Правительства РТ (от 18 декабря 2017 г. №547) и о нововведениях проекта.
Примечательно, что с нового года значительно расширен круг участников проекта, включены дети дошкольного возраста и учащиеся начальной школы, расширен круг участников, получающих меры социальной поддержки с дошкольного возраста и до студентов ВУЗов (прежде, поддержку получали только студенты ВУЗов).
Подробнее...
Фоторепортажи
10.07.2024
09.07.2024
09.07.2024
11.06.2024
10.02.2024
19.01.2024
15.01.2024
01.01.2024
29.12.2023
26.12.2023
25.12.2023
25.12.2023
24.12.2023
23.12.2023
21.12.2023
14.12.2023
11.12.2023
09.12.2023
08.12.2023
08.12.2023
Медээлер
07.08.2014
Тываның Десантчылар эвилелиниң хүндүлүг кежигүннери!
Силерге болгаш силерниң өмүнээңерден десант шериинге албан эрттирери-биле холбашкан бүгү кижилерге Россияның эң чырык болгаш улуг ужур-дузалыг шериг байырлалы — Агаар-шериг десантчыларының хүнү-биле байыр чедирип тур мен!
Агаар-шериг десантызының шериглери — Россияның Чепсектиг Күштериниң эң кол кезээ, ооң күчүзүнүң болгаш дайынчы арга-шинээниң, чурттуң камгалакчыларының эрес-дидиминиң болгаш бедик мергежилдииниң демдээ болуп турар. Ак-көк өңнүг беретка кедери — маадырлыг чорук болгаш алдар дугайында бодап чоруур дыка хөй оолдарның ыдыктыг күзели. Бистиң Төрээн чуртувустуң эрге-ажыктарын мурнуку одуругга эрес-дидим камгалап тургаш, десантчы шериглер аныяктарның сонуургалын болгаш улуг назылыгларның хүндүткелин чаалап алганнар. «Чалгынныг чадаг шеригниң» чаныш-сыныш чок, маадырлыг болгаш эрес-дидим чоруун Ада-чурттуң Улуг дайынының чылдарында дүшкүүрлүг болгаш кара сеткилдиг дайзын бодунуң карактары-биле көрген. Тайбың хүннерде десантчы дайынчылар боттарының албан-хүлээлгезин төлептиг күүседип, делегей терроризминге болгаш политиктиг дээрбечи чорукка эртери болдунмас камгалал болуп турар.
Улаштыр номчуур...
07.08.2014
Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Тыва АССР-ниңалдарлыг тудугжузу, Россияның «Монтажспецстрой»-нуң Хүндүткелдиг монтажниги, Күш-ажылдың Кызыл Тук болгаш Улустарның найыралы, Тыва Республика Ордени орденнерниң эдилекчизи Аркадий Поручникке август 1-де ооң 80 харлааны-биле байыр чедирген.
«Хүндүлүг Аркадий Прокопьевич! Силерниң чуртталгаңарда онзагай болуушкун – төрүттүнген хүнүңерден бээр 80 харлааныңар-биле чүрээмниң ханызындан изиг байыр чедирерин чөпшээреп көрүңер! Бодуңарның 60 чыл бүгү күш-ажылчы чуртталгаңарны ынак ажылыңар – монтажниктиң мергежилинге, шеригге техниктиг монтаж батальонунга албан-хүлээлге эрттиргениңерден бээр тураскааттыңар. Тывага экономиканың болгаш социал адырның улуг хемчээлдиг тудугларын тудуп эгелээни-биле Силерни, бедик мергежилдиг специалисти, Кызылче монтажниктер коллективин тургузары-биле чоруткан. Силерниң туда удуртулгаңар-биле тудуг индустриязының болгаш коммунал ажыл-агыйның, аъш-чем болгаш чиик үлетпүрнүң, эвилел чергелиг «Тыва даг-дүгү» биле «Тывакобальт» комбинаттарынга, спорт тудугларынга, Национал музейге болгаш өске-даа тудугларга нарын технологтуг дериг-херекселдерни тургузуп турган. Чаңгыс сөс-биле чугаалаарга, Силерниң киржилгеңер чокта ажыглалга кирген бүдүрүлгени республикадан тывары берге.
Улаштыр номчуур...
07.08.2014
Тере-Хөл кожууннуң Кунгуртуг суурга чаңчыл болган, чылдың эртер көдээ ажыл-агыйның малчыннар байырлалы «Наадым-2014» суурнуң «Заречная» стадионунга бедик деңнелге эрткен.
Суурнуң чону, сумулар Эми, Шынаа, Каргы, Балыктыгдан чалаттырган төлээлер, малчыннар база Улуг-Хем, Өвүр, Эрзинден аалчылар, спортчулар, аът салыкчылары, мөгелер кээп киришкен. Наадымга кожууннуң Шынаа сумузу ийи өгнү тиккен. Байырлыг ажыдыышкынны кожууннуң чагырга даргазы Андрей Александрович Салчак ажыткаш, кожууннуң алдарлыг малчыннарынга байыр чедирип, ажыл-ижинге чедиишкиннерни, быжыг кадыкшылды күзевишаан, шаңналдарны тывыскан. Тере-Хөл кожууннуң чагыргазы «Көдээ ажыл-агыйның алдарлыг сарлыкчызы — 2014» хүндүлүг атты Адыя Андреевич Кызылга, «Көдээ ажыл-агыйның алдарлыг хойжузу – 2014» атты Белекмаа Ивановна Артынага, «Көдээ ажыл-агыйның алдарлыг чылгычызы — 2014» атты Айдыс Най-оолович Найданга, «Көдээ ажыл-агыйның алдарлыг малчыны» Ирина Ивановна Банданга, Орлан Иванович Найданга тывыскан.
Улаштыр номчуур...
07.08.2014
Арга-арыгже кирерин кызыгаарлаары-биле Тывада 218 кижиден өртке удур 43 таңныыл черлери тургустунган.
Республиканың «Авиаарга-арыг камгалалы» КАА-ның медээзи-биле, республиканың девискээринге 17 арга-арыг өрттери демдеглеттинген. Ниити шөлү – 2451,2 гектар, ол өрттерниң дөртү улуг хемчээлдиг. Арга-арыг өрт айыылының эгелээн үезинден бээр Тывада ниитизи-биле 133 арга өрттери бүрүткеттинген. Ниити шөлү – 7851,51 гектар. Тываның күрүне арга ажыл-агый комитединиң медээлеп турары-биле алырга, эрткен чылдың ол-ла үези-биле деңнээрге, демдеглеттинген өрт саны 12 азы 10 хуу өскен. Өрттүң 60 хуудан эвээш эвес кезии, оларның иштинде хыналда чок хову шөлдерде өрттер кижилерниң хайындан болуп турар. База ол ышкаш өрттүң элээн хөй кезии диңмирээшкин-кызаңнаашкындан хып үнүп турар.
Улаштыр номчуур...
07.08.2014
Чеди-хөлчүлер малчыннарының ажыл-ижин түңнеп, Наадым байырлалын Сайлыг сумузунуң көктүг-шыктыг стадионунга эрттирген.
Бо удаада оларның байырлалы мурнуку чылдардан ылгалдыг болуп, кызылчылар хоорай хүнүн малчыннар-биле кады демниг демдеглээннер. Кызылчылар биле чеди-хөлчүлерниң кады ажылдажылгазы ол хүнден эгелээн. Долгандыр ногаан, шыргай арга-эзимниг бедик даглар бүзээлээн суурнуң стадионун каас-шиник кылдыр дерип каанын көрүптерге-ле, езулуг байырлал шинчилиг. Докулчак ак кидис өглер, сумулардан келген аалчыларның чаглактаныр майгыннары база ында-мында шаараңнашкан улуг-бичии, аът-хөлдүг улус-ла хөй. Кымыскаяктар өөнге дөмейи аажок. Наадымның киржикчилериниң чыскаалы. Ооң бажында дерип каан аъттарлыг, тыва хептерлиг аът мунукчулары баштап алган. Оларның соонда кожууннуң депутаттары, Сайлыг, Хендерге, Элегес, Хөлчүк, Чал-Кежиг сумуларының көдээ ишчилери, Хову-Аксының албан черлери болгаш Кызыл хоорайның мэриязының ажылдакчылары чыскаалыпкан. Элегестиң муңчу малчыны Вячеслав Маскыр байырлалдың тугун көдүрдү.
Улаштыр номчуур...
07.08.2014
80 харлаар юбилейинге
Тываның көскү күрүне болгаш партия ажылдакчызы, 1973-1991 чылдарда Совет Эвилелиниң Коммунистиг партиязының Тыва область комитединиң бирги секретарынга ажылдап чораан, республиканың хөй-ниити амыдыралынга бодунуң ханы угаан-сарыылы, арга-дуржулгазы-биле улуг салдарлыг политик Григорий Чоодуевич Ширшин бо чылдың август 5-те 80 харлаар.
Ол Эрзин кожууннуң Нарын сумузунуң малчын арат өг-бүлезинге төрүттүнген. Бодунуң күш-ажылчы амыдыралын улус судунуң секретары бооп эгелээн. Комсомолдуң район комитединиң организастыг килдизиниң эргелекчизинге ажылдап турган. Шериг албан-хүлээлгезин эрттиргеш, ийи чыл дургузунда Мөренниң ортумак школазынга башкылаан. Комсомолдуң Эрзин район комитединиң ийиги, ооң соонда бирги секретары, комсомолдуң Кызыл хоорай комитединиң бирги секретары, ВЛКСМ-ниң Тыва область комитединиң ийиги, ооң соонда бирги секретары албан-дужаалдарга 1957-1967 чылдарда ажылдаан.
Улаштыр номчуур...
07.08.2014
Тывага июнь 1-де делегейниң бирги скульптура шуулганының киржикчилериниң белеткеп кылганы элээн каш чаа скульптуралары сентябрьда Тываның чаарттынган найысылалын каастай бээр.
Тыва уран-шеверлер Москвадан, Красноярскиден, Моолдан болгаш Киргизиядан келген коллегалары-биле кады бир ай ажыг үениң дургузунда маны-даштан кижилерниң, мал-маганның дүрзү-хевирлерин чонуп кылып турарлар. Ол кылыглар тыва черге көшкүн чоннуң амыдыралын долузу-биле көргүзер.
Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол оларның ажылдап турары шөлчүгежинге чораан. Республика удуртукчузунуң кичээнгейи дээш скульпторлар өөрээн болгаш боттарының ажылының дугайында улуг сеткил-ханыышкын-биле чугаалап турганнар. Хевир-дүрзүлерниң онзагайын өөрүнден дыңнаанын Чазак Даргазы чугаалаан болгаш оларның авторлары-биле таныжып алыр сорулгалыын, дүрзүлерни каяа тургузарын оларның-биле сүмележир күзелдиин дыңнаткан.
Улаштыр номчуур...
07.08.2014
Төп шериг округунуң командылакчызы генерал-полковник Владимир Зарудницкий ажыл-албан аайы-биле Тывага кээп чорааш, курлавырда майор Шолбан Кара-оолга курлавырда подполковник шериг атты тывыскан.
Тываның Баштыңынга шериг эргени тыпсырының езулалы Кызылдың аэропортка Төп шериг округунуң бедик албан-дужаалдыг офицерлериниң киржилгези-биле эрткен. «Россияга бараан бооп тур мен!» деп сөстер-биле чаа погоннарны хүлээп алгаш: «Республиканың социал-экономиктиг хөгжүлдези-биле чергелештир чурттуң камгалалын күштелдирер дээш, ам-даа хөй чүүлдерни кылыр бис» — деп, Шолбан Кара-оол демдеглээн.
Улаштыр номчуур...
07.08.2014
Тываның Баштыңы өзүлдениң чаа базымнарынга даянгаш, Ак-Довурак хоорайның сайзыралының планын ажылдап кылыр сорулганы салган.
Чайгы үеде республиканың бүгү кожууннарын эргип кезиири, тус чер эрге-чагыргаларының канчаар ажылдап турарын көөрү Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолга чаңчыл апарган. Ол аңаа хоочуннар-биле, башкылар-биле, малчыннар-биле ужуражылга база эрттирип турар. Республиканың федералдыг эрге-байдалдыг апарган юбилейлиг байырлалдарын муниципалдыг тургузуглар кандыг чедиишкиннер-биле уткуп турары чугула апарган. Июль 20-де Барыын-Хемчик кожууннуң чурттакчылары-биле ужурашкан соонда, Шолбан Кара-оол тургустунганындан бээр 50 харлаан Ак-Довурак хоорайга барбас аргажок болган, ону чон Тываның ийиги найысылалы деп санап турар. Ак-Довурак ажыл-ишчи кижилерниң хоорайы болуп турган-даа, болуп-даа турар, оон бедик мергежилдиг кижилер, сураглыг удуртукчулар, инженерлер, орук ажылдакчылары, коммуналчылар үнгүлээн дээрзин ол демдеглээн.
Улаштыр номчуур...
07.08.2014
Төп шериг округунуң командылакчызы генерал-майор Владимир Зарудницкий биле Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң ажылчын ужуражыышкыны болуп эрткен.
«Кызыл» аэропортту болгаш ооң техниктиг комплекизин хамааты болгаш шериг сорулгаларга ажыглаарының дугайында Россияның камгалал сайыды Сергей Шойгунуң шиитпирин күүседириниң дугайында олар чугаалашкан. Аэропортка шериг комендатураны тургузарын Шолбан Кара-оол Төп шериг округунуң командылакчызынга саналдааш, бо айтырыгның бажың-балгат талазын шиитпирлээриниң аргазы аэропорта бар деп чугаалаан. Шеригже мобилизация төвүнүң тудуунуң айтырыгларын база олар сайгарып чугаалашкан. Бо төп 17 гектар черге туттунар улуг тудуг. Аңаа шериг комиссариадындан аңгыда шеригже келдиртиишкин пунктузу, столовая, спорт залы дээш шериг назыны четкен оолдарны шеригже келдиртиринге болгаш чорударынга эргежок чугула байдал бар боор. Бо чугула объектини 2015 чылда ажыглалга киирерин планнаан. Генерал-полковник Владимир Зарудницкий мобилизация төвүнүң төлевилели-биле таныжып көргеш, аңаа чорудар тудуг ажылдарының хемчээлин болгаш хуусаазын айыткан тодаргай графикти чоокку үеде көргүзерин негээн. Амгы үеде бо төптүң таваан салырының белеткел ажылдары чоруп турар.
Улаштыр номчуур...
07.08.2014
«Тыва – арыг-силигниң девискээри»
Долгандыр бедик арт-сын, шыргай арга-эзим. Мында ыржым болгаш шыпшың-дыр. Оът-сиген, тайга чечектери хөлбеңнедир үнүп келген, чаражы аажок. Арт кырынга үнүп келгеш, эскереримге, арыг-силиг, агаарның чыды үнүшсүг, шыксыг, тайгазыг. Чылдың чайгы эргилдезинде бойдус амырап, оттуп келген-даа ышкаш. Көктүг-шыктыг одар-белчиирлиг, хөлбеңнээн оът-сигенниг Хөндергей арт сыны бо-ла болгай!
Өскен-төрээн Өвүрүмче чанарда, ыяап-ла бо артты таварып эртер мен. Улуг тайга-сынга аъш-чемниң дээжизин чажып, өргүүр дээш, машинадан дүжерге-ле,
«Өөрзүрек чоннуг,
Өзүген малдыг,
Өңгүр, каас бойдустуг
Өвүр кожуунче моорлаңар!»
— деп, чечен-мергени-биле шүлүктей бижээн самбыра көстүп кээр.
Улаштыр номчуур...
07.08.2014
Таңды-Ууланың сыннарында улуг төгерик көрүнчүкке дөмей Хадың хөл чаттыла берген чыдар. Шаг шаандан тура тывалар ону Алгый деп адаар чораан. Ол чоок-кавыда Дус-Хөл биле Каък-Хөлден Алгый хөл делгем, калбаа-биле улгадып чыдар боорга, ону ынчаар адаан. А Хадың деп тывызык ат бедик Таңды сынының эдээн дургаар аккан кылаң кара суглуг бичии хемчигештен укталган. Хемниң суу ол хөлче агып кирген. Ооң унун дургаар хадың ыяштар өзүп, каастап турар. Ынчангаш хем-даа, хөл-даа, бичии сууржугаш-даа чаңгыс Хадың деп аттыг. Хөлдүң чөөн-мурнуу эриктеринде узун, сырый хыыргыыш үнген. Ооң суу ындыг кончуг терең эвес, элезинниг, чымчак довурактыг. Хадың хөлдүң суу Дус-Хөлден дузу эвээш болгаш эштиринге таарымчалыг.
Бо хөл — улуг, бичии чоннуң чайгы үеде эң-не ынак дыштаныр чери. Чоокта чаа июнь айда ТР-ниң Культура яамызының ажылдакчылары Хадың хөлде турисчи баазаны тургускан. Кайы ырактан-на Хадыңның чөөн талазында бичежек, шевергин чаа бажыңнарны эскерип болур. Бо бүгү каракка кандыг-ла бир кайгамчык хуулгаазын тоолда ышкаш сагындырар.
Улаштыр номчуур...
06.08.2014
Июль 24-те Yндезин тыва культура төвүнге «Тувинская правда» солуннуң 90 чыл оюнга тураскааткан байырлал болуп эрткен.
Аңаа редакцияның журналистери, ажылдакчылары, бижикчилери, номчукчулары болгаш массалыг информация чепсектериниң ажылдакчылары – коллегалары, чалаткан аалчылар киришкен. Фойеже кирип кээрге-ле, коридорнуң ортузунда делгээн хана-солуннар хамыктың кичээнгейин хаара тудуптар. Ында редакцияның аңгы-аңгы чылдарда ажыл-амыдыралын, хоочун база аныяк солунчуларны оон көрүп, сонуургадывыс. Бай төөгүлүг солун-дур. Хурал эгелээр бетинде улус-чон залга олуттарны ээлептери билек, экранга бижиткен кино-чурук дамчыштыр «Тувинканың» аңгы-аңгы чылдарда ажылдап чораан журналистериниң чугаазын дыңнадывыс.
Улаштыр номчуур...
06.08.2014
«Сибирь – идегелдиң девискээри» шуулганынга келген журналистер Тываның сайгарлыкчы бүдүрүкчүлериниң Арат шөлүнге делгээн барааннарын база сонуургаан. Ук делгелге үезинде болган конференцияга республикада чарлаттынган губернатор төлевилели «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» дугайында Тываның Чазааның Даргазының оралакчызы Сергей Огнев кысказы-биле таныштырган: «Тыва боттарының бүдүрген барааннарын республикадан дашкаар сайгарып ап турар. Тываның Чазааның Даргазы Шолбан Кара-оол «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» төлевилелин ажылдап кылган. Ажылгыр, кызымак сайгарлыкчылар боттарының барааннарын бүдүрери-биле суур бүрүзүнде биче бүдүрүлгелерни тургузуп, ажылын шуудады берген».
Тус черниң бүдүрген барааннарын делгеп салган сайгарлыкчылар республиканың ырак-чоок суурларында «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» төлевилелиниң киржикчилери болдулар. Майгыннарда делгеп салган барааннарны эргий кезээш, олардан сонуургаан айтырыгларымны салдым:
Улаштыр номчуур...
06.08.2014
100 чылче базымнар
2014 — чугула болгаш шиитпирлиг чыл болуп төөгүге артар. Тыва биле Россияның демнежилгезиниң болгаш найысылал Кызыл хоорайның 100 чылын күзүн демдеглээр бис— ол онза чугула ужур-дузалыг юбилейлер-дир. Аңаа уткуштур республиканың сайзыралынга көскү өскерилгелерни чедип алыр болгаш келир үениң чогумчалыг таваан салыр ужурлуг. Эге базымны кылыр болгаш Тываның чаа, чырык овур-хевирин шимээр тудугларны кылыр арга тургустунганы-биле хоорайның ол-бо чүгүнде тудуг ажылының кидин түлүк чоруп турарын эскербес аргажок.
«Байырлалдың чугула тудугларының аразында Енисейниң эриин чаартыры база кирген. Күчүлүг Енисей эгезин моон алган, келир үеде Тываның найысылалының таваан маңаа салган. Бо черниң онзагай демдектери биске хөйнү сөглеп турар. «Каттышкан хемнер — каттышкан салым-хуу». Тываның болгаш Россияның ниити салым-хуузу маңаа доңнашкан. Улуг-Хемниң эриин ооң төөгүзүнге төлептиг кылдыр чаартып кылыр сорулганы ыяап-ла эки күүседир ужурлуг бис» — деп, Тываның Чазааның Даргазы Шолбан Кара-оол айыткалында эрик кыдыының ажылын база демдеглээн.
Улаштыр номчуур...
|
|