Оон бээр ам элээн айлар эрте берди. Бодум ыраккы Тожу кожуунда чурттап чорзумза-даа, амыдыралымның аайы-биле Кызыл хоорайже аъттаныптым. Кежээки үе, телевизорну ажыдып алгаш, Тываның чонунуң ажыл - амыдыралын сонуургап, дыңнап олурар арамда хенертен Тываның Баштыңы-Чазак Даргазы Шолбан Валерьевич Кара - оол дыка качыгдалдыг, хомудаан үнү-биле чонну кыйгырып, Бай - Тайга кожуунга болган коргунчуг өрт халаптан когарааннарның өг-бүлезинге, чоок кижилеринге качыгдалды илередип тура, бодунуң езулуг-ла сагыш-сеткилинден карааның чажын төп, туттунуп турары шуут-ла аргажок илдең болду.

Чоокта чаа тыва хүрештиң төөгүзүнге база бир кайгамчыктыг болуушкун болган. Ол дээрге Тыва Республиканың Баштыңы – Чазааның Даргазы Шолбан Валерьевич Кара-оолдуң Чарлыы-биле Национал тыва хүрешти сайзырадырынга ачы-хавыяазы болгаш каш дакпыр спортчу тиилелгелерин бедии-биле үнелеп, Тываның Арзылаң мөгези, Республиканың Элээди уругларның спорт школазының национал тыва хүреш талазы-биле тренер-башкызы Андрей Хертекке «Тыва Республиканың Чаан мөгези» деп бедик, хүндүткелдиг атты тывысканы болур.

Бөгүн, марттың 12-де, сураглыг ыраажы чаңгыс чер-чурттуувус Сайын-Хоо Намчылактың төрүттүнген хүнү.
«Чаңгыс херээжен – муң янзы үннер» - деп Австрияда чурттап-ажылдап чоруур, этнохөгжүм биле барыын чүктүң хөгжүм угланыышкынының аңгы-аңгы хевирлерин каттыштырып ырлаар сураглыг тыва ыраажы Сайын-Хоо Намчылактың дугайында «Көшкүн чоннар» амыдыралының дугайында солун радио-дамчыдылга болган. «Сайын-Хоо – ыраажы-шинчилекчи, чогаадыкчы импровизатор, композитор, саунд-поэт болгаш тоолчу» деп аңаа бистиң чаңгыс чер-чурттуувусту үнелээн.

Кемерово областың губернатору Аман Тулеев:

Хүндүлүг Шолбан Валерьевич! Ак-Баштыг дагга хар көшкезинге таварышкаш, элээди спортчу оолдарның амы-тынындан чарылганы-биле холбаштыр Кузбасстың шупту ажыл-ишчилериниң, Кемерово областың администрациязының коллегиязының болгаш бодумнуң мурнумдан илереткен ханы кажыыдалды хүлээп ап көрүңер. Көшкениң хенертен батканы улуг хай-халап бооп, идепкейжи, талантылыг аныяк оолдарның чырык күзелдерин балай шаапканы дыка-ла хомуданчыг-дыр. Кижилерниң өг-бүлелеринче улуг ажыг-шүжүг келген-дир. Оларның чуртталгазында эң-не үнелиг чүве — уруг-дарыының амы-тынын алгаш барганын бодап кээрге, дыка-ла муңгаранчыг-дыр. Ооң кажыыдалы бистиң чүректеривиске база аарышкы-биле дээп, кузбассчыларны сагыш-сеткилин дүвүретти. Чок болган оолдарның чоок кижилеринге болгаш ада-иезинге бистиң кажыыдап турарывысты база дамчыдып көрүңер. Оларның ажыг-шүжүү — бистиң база ажыг-шүжүүвүс-түр.

Россияның Саң-хөө яамызы чурттуң регионнарының өрелерин санаан. Бюджет ажылдакчыларының шалың акшаларын көдүрери, онза байдалдардан когарааннарга компенсация төлевирлери, тудуг дээш, оон-даа өске кандыг акша-хөреңги регионалдыг бюджеттен доктаамал негеттинмес деп.

Тыва 1 млрд. 57 млн. рубль-биле эң-не эвээш өрелиг беш регионнуң аразынче кирген.

Регина Рафаиловна Бегзиниң мөчээни-биле холбаштыр ооң төрелдеринге болгаш чоок кижилеринге ханы кажыыдалын Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Тыва Республиканың Чазааның кежигүннериниң болгаш бодунуң өмүнээзинден илергейлээн. «Регина Рафаиловна--өндүр улуг кижи, кайгамчык болгаш ажылгыр ие, сураглыг эртемден, хөй-хөй филологтарның болгаш башкыларның ынак башкызы. Республиканың сайзыралынга ол улуг салыышкынны киирген, бодунуң амыдыралын күш-ажылга, ажылынга, эртемге бараалгадып келген. Ол эртем болгаш чогаадыкчы интеллигенцияның бүдүн салгалын кижизиткен. Ооң ажыл-херээниң үре-түңнелдерин ам-даа он-он чылдарда ооң салгакчылары ажыглаарлар» — деп, регионнуң удуртукчузу демдеглээн.

РФ-тиң Көдээ ажыл-агый яамызы, Спорт яамызы, «Урожай» спорт ниитилели база Красноярск хоорайның эрге-чагыргазы VI Бүгү-россияның кышкы көдээ спортчу оюннарын Красноярск хоорайга март 1 - 4 хүннеринде организастап эрттирген. Аңаа Россияның 52 регионундан спортчулар кээп киришкен. Тыва Республикадан спортчулар база идепкейлии - биле киришкен.Лыжа, биатлон, шой көдүрери, шыдыраа, классиктиг шашки, уг-шиг (ориентирование) тывары, спортчу өг-бүле, механизатор, саанчы деп 9 аңгы спортчу хевирлерге ачыр-дачыр тутчуп, аваангыр күжүн көргүскен. Тываның 25 көдээ спортчузу шой көдүрери биле шашки оюннардан өске шупту хевирлеринге киришкеш, эки түңнелдиг болган.

Чөөн-Хемчик, Барыын-Хемчик, Мөңгүн-Тайга, Сүт-Хөл, Чаа-Хөл, Тере-Хөл кожууннарда, Ак-Довурак хоорайда грипп аарыындан карантинни март 4-тен соксаткан. Бо муниципалдыг тургузугларда школа назыны четпээн уругларның 65 албан черлери болгаш 47 школалар ажылдап эгелээн. Вирустуг инфекциядан болгаш грипптен аараан кижилерниң, эң ылаңгыя бичии уругларның, санының ук девискээрлерде эвээжеп эгелээни-биле ында карантинни соксатканының чылдагааны болган, өске хоорай, суурларда грипп болгаш вирустуг инфекциядан кижилерниң аарып турар байдалын кичээңгейлиг хайгаарап турар деп Россияның хереглел хайгааралының Тыва Республикада эргелелиниң удуртукчузу Людмила Салчак дыңнаткан.

В.Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрының директору, Тываның улустуң артизи Станислав Ирильдиң удуртулгазы-биле делегация база Россияның театр ажылдакчыларының эвилелиниң Тывада салбырының харыысалгалыг секретары, режиссер Марина Идам Новосибирск хоорайга февраль 25-тен март 1-ге чедир болган Сибирьниң театр форумунга киришкеш келген.

Кайгамчыктыг кижилер чырык чер кырында чурттап чоруур. Фаина Допур-ооловна Дагба Бай-Тайга кожууннуң Кара-Хөл участок эмнелгезинде дежурный эмчи сестразы болуп ажылдап чоруур. Эрткен чылын Бай-Тайганың Кара-Хөлге өрттен когараан өртчүлерниң мөчү-сөөгүн дилежиринге база дириг арткан оолдарны камгалаар ажылга эрес-дидим киришкени дээш Кара-Хөл эмчи бригадазының кежигүнү, эмчи сестразы Фаина Допур-ооловна Дагбага «Онза айыыл-халаптар уржуктарын чайладырынга дидим чоруу дээш» хөрек демдээн тывыскан. Шынзылгага Россияның иштики херектер органнарының генерал-майору В.Н. Светельский ат салган. 

Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара - оол Мөңгүн - Тайгага март 3 - те көшкеге бастырган оолдарның ада - иезинге, чоок кижилеринге ханы кажыыдалды илереткен.  Кажыыдалдың кыйгырыында айытканы болза: “Мөңгүн - Тайга кожууннуң Мугур - Аксы суурнуң чанында Ак - Баштыг даанга март 3 - те   харлыг көшкеге бастырган чалыы - чаш оолдарның чоок кижилеринге, ылаңгыя, аваларынга бодумнуң өмүнээмден ханы кажыыдалды илередип тур мен.

Дүүн, март 6 - да, үш хүн дилээшкиннерниң түңнелинде 5 оолдарның мөчүзүн камгалакчылар болгаш эки - тура - биле дилээшкиннерде киржип турарлар казып тыпканнар. Бир дугаар оолду 15.00 шак турда тывылганын камгалакчылар лагеринче дилээшкин кылып турарлар рация таварыштыр дамчытканнар. Улаштыр ийи оолду ырак эвес черден тып алганнар. Дилээшкиннерни эки түңнелдиг болурунга Москва хоорайдан эккелгени тускай күштүг аппараттарның дузазы - биле чоргусканы чогумчалыг болган.

      Шак - ла мындыг медээни кожууннуң төп эмнелгезиниң кол эмчизи Дугар - оол Хертек дыңнаткан. Ооң чугаазы -биле алырга, Антоннуң кадыының байдалы чүгээр: бертик - бежел, үжээн черлер чок. Бо хүн, март 4 - те, ол камгалакчылар - биле кады эштериниң чыдар черлерин айтып бербишаан, оларны дилээр ажылдарга киржи берген. Мөңгүн - Тайганың полиция ажылдакчыларының дыңнатканы - биле, шупту оолдар спортка хандыкшылдыг, ийизи   мөгелер болгаш  бежи кикбоксерлар болуп турарлар.