Шолбан Кара - оол: Хову-Аксының котельнаязын сентябрьда доозар ужурлуг бис

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол тудуг талазы-биле техниктиг чөвүлелдиң үнүүшкүннүг хуралын Чеди-Хөл кожууннуң Хову-Аксы суурга эрттирген.
   Аңаа туттунар чылыдылга четкилерлиг чаа котельная хөмүр-даштың бир чылда хереглелин 23 муң тонна турганындан, 7,4 муң тонна чедирер дээрзин сагындыраал. Ол ышкаш электри энергиязының чарыгдалы барык дөрт катап кызырлыр. Чылыгның чидириин 57 хуутурганындан дөрт хуу чедир эвээжедиринге котельнаяны суурнуң кайы хире чоогунга тударындан хамааржыр, а ажылдаптурар ЧЭТ суурдан 5 хире километр ыракта. Оон аңгыда дашкаар үндүр чажарыш эвээжээр, ол черниң долгандыр турар хүрээлеңиниң экологтуг байдалын экижидер арганы бээр.
    Техниктиг хуралды эрттирер бетинде Чазак Баштыңы тудуг шөлүнге барып, ажылдың шынарын хынап көрген болгаш ажылчыннар-биле чугаалашкан. «Амгы үеде объектиде 40 кижи ажылдап турар, апрель 18-ке чедир чер ажылдарының үе-чадазы, тодаргайлаарга, туттунар котельнаяның, ол ышкаш келир үедеги кол тудугнуң болгаш үүрмектээшкин цегиниң таваан тудуп доозар» — деп, керээлиг организацияның төлээзи, «Эльм» ААН-ниң удуртукчузу Владимир Зеленин чугаалаан. Каш хонгаш Красноярскиден монтажчылар бригадазы келир, кол ажылдар оон эгелээр. Чиңгине керээ чарыкчызы «Тудуг-сервис» КХН тудуг материалдарын доктаамал эккеп турар. Маңаа келир специалистер дээрге Сибирьниң чугула тудугларынга ажылдап капкан улуг дуржулгалыг болгаш объектиниң республикага чугула ужур-дузалыын эки билип турар кижилер-дир дээрзин Владимир Зеленин демдеглээн.
   Ол ышкаш котельная тудуунда тус черниң 15 чурттакчызы база хаара туттунган, олар колдуунда бызаңчы-бетонщиктер болуп ажылдап турар. Объект электри энергиязы-биле хандыртынган, трансформаторну дерип тургускан болгаш кошкан, энергияны өжүрер ужурга таварышканда чырык алыр кылдыр ажыглаар дизель база бар. Чеди-Хөл кожуун чагыргазының даргазының хүлээлгезин күүседип турар Карим Сагаан-оолдуң бо ажылга сонуургалдыг чоруун болгаш чедирип турар дузазын тудугжуларның удуртукчузу демдеглээн.
   Ындыг турбуже шиитпирлеттинмейн турар айтырыглар бар дээрзин Шолбан Кара-оол демдеглээн. Оларның бирээзи графиктен хожудаарының айыылы, ооң чылдагааны электри энергиязын үзүктелиишкинниг берип турары. Объектиге ийи ээлчег-биле ажылдаарын Чазак Баштыңы негээн.
   «Хову-Аксының котельнаязындан аңгы чугула объект 2013 чылда республикада чок—деп, Чазак кежигүннери, Чеди-Хөл кожууннуң, төлевилел, эксперт организацияларының удуртукчуларының, энергетиктерниң киришкени техниктиг чөвүлелдиң хуралынга республика Баштыңы демдеглээн.— Чоннуңчылыг болгаш суг хандырылгазы—оларның харыысалгазында, ынчангаш ажылды ону барымдаалап күүседир херек. Оон аңгыда ажылын бо объект-биле холбаштырган черлер—Тудуг болгаш Энергетика яамылары, капитал тудуг эргелели төлевилелдиң күүселдези дээш харыысалгалыг. Сентябрьга чедир бо ажылды доозар ужурлуг бис. Чайгылыш чок күүседир графикти тургузар херек».
   Капитал тудуг эргелелиниң удуртукчузу Юрий Ооржактың чарган керээлерни, тудуг материалдарын садары-биле үндүрген чарыгдалдарны санап түңнээри-биле кызыгаарлаттынган илеткелин Шолбан Кара-оол шүгүмчүлээн. «Объект дээш харыысалгалыг кижи аңаа ийи-чаңгыс катап барбас, керээ чарганнары-биле бүгү айтырыгларны дугуржур дээш аңаа доктаамал турар ужурлуг» — деп, ол чугаалаан. Ол ышкаш боттарының бүрүн эргелерин ажыр шурап, объектини дужаарының хуусаазын бот-тускайлаң соңгаарладырын КТЭ-ниң удуртулгазынга республика Баштыңы хораан. Чаа котельнаяны хуусаазында дужаары дээш үзүк-соксаал чок ажылды хандырарын үлетпүр-энергетика сайыды Роман Кажин-оолга, тудуг сайыды Владимир Сатка дааскан.
   Техниктиг чөвүлелдиң хуралынга чаа суг шыгжамырының тудуунуң дугайында айтырыгны база чугаалашкан. Амгы үеде ажылдап турары эргижирээн, суг-биле үзүк-соксаал чок хандырып шыдавас апарган, ол чорук котельнаяның ажылынга болгаш чоннуң суг хандырылгазынга озалдыг. Бо ажылга Новосибирскиниң «Росводоканал» Сибирь бүдүрүлгези» КХН тускайжыттынган төлевилел организациязын хаара туткан. Ол ышкаш «Суг дамчыдылгазы—канализация системалары» КХН-ниң чиңгине директору Владимир Фалалеевтен болгаш «Тувабурвод» ААН-ниң чиңгине директору Юрий Гавриловтан бо ажылга деткимче көргүзерин Шолбан Кара-оол дилээн.
   Хову-Аксынга ажылчын сургакчылаашкын кылып келгенин база бир чылдагаанын Хову-Аксы ЧЭТ-тиң болгаш ооң дериг-херекселдериниң бүдүн-бүрүн чоруун хандырарының айтырыы деп, республика Баштыңы дыңнаткан. Оон башка ол өнчү-хөреңгини оорлап дажыглап аппаар дээн оралдажыышкыннар бар. «Эрги котельная ажылчын байдалга ам-даа үш хире чыл турар ужурлуг. Объектини тоймаглаар деп турарларга сагындырарым болза, ындыг оралдажыышкын дээш кеземче херээн оттурарын чедип алыр мен. Объект тус чер чагыргазының болгаш полицияның, Энергетика яамызының контролюнга турар ужурлуг» - деп, ол чугаалаан. 

Долаана Салчак

Чуруктарны Виталий Шайфулин тырттырган