- Главная
- Правительство Республики Тыва
- Деятельность
- Поручения
- Документы
- Кадровая политика
- Противодействие коррупции
- Обращения и прием граждан
- Бюджет Республики Тыва
- Год здоровья
- Государственные закупки
- Список системообразующих организаций и предприятий Республики Тыва
- Информационные системы, базы данных, реестры, регисты
- Формирование городской среды
- Национальные и губернаторские проекты
- Реформа контрольно-надзорной деятельности
- Безопасность
- Антитеррористическая комиссия Республики Тыва
- Государственные доклады
- Координационные и совещательные органы при Правительстве Республики Тыва
- Обеспечение общественного порядка и противодействие преступности в Республике Тыва на 2021 - 2024 годы
- НПА определяющие полномочия Правительства Республики Тыва
- Экономика
- Градостроительная деятельность в Республике Тыва
- Перечни объектов недвижимого имущества, находящихся в государственной собственности Республики Тыва и собственности муниципальных образований Республики Тыва
- Рейтинг муниципальных образований
- Военный комиссариат Республики Тыва
- О республике
- Инвестиционный паспорт
- Интернет-приемная
- Официальные документы
- Контакты
- Онлайн-голосование
|
|
Медээлер
Бо чылын регионнар аразының «Улуг-Хем хүнү» экологтуг байырлалын Тывага демдеглээр. Ооң кол хемчеглери сентябрь 28-те Кызылга Красноярск крайның болгаш Хакасияның төлээлериниң киржилгези-биле болуп эртер. Совет Тываның 5 чылы стадионнуң баарында шөлге чурттакчы чонну солун оюн-тоглаа программазы манап турар. Аңаа Красноярскиниң, Хакасияның, Тываның чогаадыкчы коллективтериниң концертинден аңгыда, күчүлүг Улуг-Хемге тураскааткан чуруктарны болгаш чоннуң ус-тывыжын делгээр. Шөл кухнязын база организастаар, күзелдиг чон балык мүнүн ижер аргалыг. Байырлалдың хүндүлүг аалчылары дээрге-ле, «Улуг-Хем — бичии чораан үемниң хеми» чогаадыгга, «Улуг-Хемге аян-чорук» чурулга мөөрейинге тиилээн өөреникчилер болур.
Тываның лицей-интернады ТР-ниң Чазааның болгаш Өөредилге, эртем болгаш аныяктар херектериниң талазы-биле яамызының 1993 чылда кады ажылдажылгазының ачызында тургустунган. Күрүнениң инновациялыг өөредилге чери 2006 чылда «Өөредилге» деп мурнады хөгжүдер национал төлевилелге тиилээш, хөй-ниитиниң деткимчези-биле лицей деп эрге-байдалды албан-езузу-биле чаалап алган. Лицейниң ажыл-чорудуунуң өөреникчилерге билиг бээр талазы-биле бедик деңнелдиин ооң доозукчуларының чедиишкиннери херечилеп турар.
«2013—2015 чылдарда гуманитарлыг эртемнер талазы-биле эртем шинчилелдериниң күрүне деткимчези» республиканың тускай сорулгалыг программазынга өскерилгелерни регионнуң Чазаа киирген. Ол өскерилге езугаар программаның акшаландырыышкынын 60 млн. рубльге өстүрген (16 млн. 678 муң рубль турган болза, 78 млн. 160 муң рубль чедирген). Ону Тываның болгаш Россияның демнежилгезиниң 100 чылы-биле болгаш Кызыл хоорайның үндезилеп тургустунганының 100 чылы-биле холбаштыр боттандырган деп, өөредилге болгаш эртем сайыды Каадыр-оол Бичелдей демдеглеп турар. Программага дүүштүр күүседир кол сорулгаларның бирээзи—Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдун бүрүнү-биле чаартып кылыры. 2011-2012 чылдарда болган чер шимчээшкиннеринден ол аажок үрелген. Ону септеп кылырынга 73 млн. 160 муң рубльди тускайлаан, федералдыг бюджеттен 22 млн. 600 муң рубль келир.
Сентябрь 27-де
Эр болгаш херээжен ойнакчылар ортузунга хол бөмбүүнге республика маргылдаазы; «Мээң сактыышкынымда хоорайым» деп сактыышкын кежээзи – Шагаан-Арыг хоорайда районнуң Культура төвүнге 17.00-19.00 шакта; Сентябрь 28-те Аът чарыжы – Улуг-Хем кожуун чагыргазының мурнунда шөлге финиш, 9.00-14.00 шакта; Шагаан-Арыг хоорайның бажыңнар девискээринде командаларның фестивалының «Хоорайның чалыылары-дыр бис!» деп уругларга оюн-тоглаалыг программа – Саяно-Шушенская 3 биле Дружба 59-та бажыңнар девискээриниң спортчу шөлдеринге 12.00-15.00 шакта;
Россия Федерациязының Айыыл чок чоруунуң Тыва Республика талазы-биле эргелелиниң дыңнатканы-биле алырга, Россияның Чазааның курлавыр фондузундан септелге ажылдарынга үндүрген акша-төгерикти, тудугнуң септелге ажылдарын кылган дугайында документилерге меге сан-чурагайларны киирип тургаш, 2012 чылдың июль – сентябрь айларда оорлап алган. Тудуг организациязының оорлап самчыгдаан акшаның ниити түңү 1 миллион 900 муң рубль. Бо хире акша-төгерик бистиң республиканың байдалынга дыка хөй. РФ-ниң КК-ниң 159 чүүлүнүң 4-кү кезээнде көрдүнген кеземче херээн КАЧ-ның Тыва Республика талазы-биле эргелели оттурган.
Республиканың Чер болгаш өнчү-хөреңги хамаарылгаларының яамызының бо чылдың май айда берген медээлери-биле алырга, Тывада кагдынган болгаш ажыглаттынмайн турар 467 тудуглар бар. Оларның байдалын шинчилеп көөрге, 319 тудугну улаштыр тудуп ап болур. Бо чылдың май айда-ла 29 тудугну чаартыр тудуп эгелээн. 13 тудугну улаштыр тудуп алыр күзелдиг ажыл-агыйжы хамаатыларга хуу өнчү кылдыр дамчыдып берген. 2 тудугну муниципалдыг өнчүже шилчиткен. 106 тудугнуң шынары багай, оларны бузуп болур. Ээн калган тудугларны өнчү кылып ап, оларны боттарының хереглелдеринге таарыштыр тудуп алыр күзелдиг кижилерниң бар болганы өөрүнчүг. Чижээлээрге, Каа-Хем кожуунда Бүрен-Бай-Хаак суурда кагдынган садыгны сайгарлыкчы септеп алган.
«Марк Подрабинек-биле кадр артындан» деп программаның бөлүүнде «Тываның чүдүлгези» деп бир шак үргүлчүлээн фильмни «Моя планета» телеканалга субботада көргүзүп эгелээн.Ол фильмни Мөңгүн-Тайга, Эрзин, Чөөн-Хемчик кожууннарга болгаш Кызыл хоорайга тырттырган. Ооң кол темазы — тыва хамнаашкынның чажыттары. Кол маадыр Лазо Монгуш хам болган. Марк Подрабинектиң Тывага башкарыкчызы сураглыг тыва режиссер Орлан Дамба-Хуурак болган.Ол бөлүк фильмнерин бир дугаар тырттырып эгелээн чери Россияның регионнарындан Тыва болган. Автор бистиң республиканың ак-көк дээрин дыка-ла магадаан. «Ындыг дээр кажан-даа көрбээн мен» — деп, ол чугаалап турган.
Сөөлгү чылдарның часкы-күскү үелеринде республиканың өске черлеринден харылзаазын үзер чыгыы апаар чер Кызыл кожууннуң Оттук-Даш арбаны болуп турар. Ында амгы үеде 39 өг-бүледе 172 кижи бар, оларның 52-зи — бичии уруглар. Мынчага чедир республиканың Чазаа болгаш кожуун чагыргазы сугга алзыр дей берген бажыңнарның ээлерин көжүрер майгын хоорайжыгаштарын тургузуп, аъш-чем-биле болгаш эргежок чугула чүүлдер-биле хандырып келген. Ол айтырыгны чогумчалыг шиитпирлээри-биле республиканың Чазаа Оттук-Даштың чурттакчыларын оон дөрт хире километр черде бедик черже организастыы-биле көжүрер деп шиитпирни хүлээп алган. Кожуун чагыргазы хуу чуртталга бажыңын тудар черлерни шилээн болгаш ол чер участоктарын бүрүткеп берген. Регионнуң инвестиция программазындан чеди миллион хире рубльди электри четкилерин эде тургузарынга болгаш трансформатор подстанциязын тударынга үндүрген. Суг хандырылгазын чаа туткан кудуктуң ачызында боттандырар.
Сентябрь 19-21 хүннеринде Тываның төөгүзүнде уттундурбас, кайгамчык байырлал Сүт-Хөл кожуунга болуп эрткен. Алдан-маадырларның тура халыышкынының 130 чыл оюн демдеглээн байырлалче «Шын» солуннуң хоочуну Владимир Чадамба-биле кады Сүт-Хөл кожуун кайы сен дээш хаптывыс. Орук дургаар хоочуннуң алдан-маадырлар дугайында дыңнаан, номчаан солун чугааларын дыңнааш, ол маадырларның дириг бодун хензиг үе дургузунда караам ужу-биле оода чаңгызын көрзе деп канчап-даа болдунмас күзел-биле бодумнуң сагыш-сеткилимни кыптыктырып-ла чордум. Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдунуң 2013 чылда чырыкче үндүргени Ю.Л. Аранчынның «Тыва улустуң маадырлыг оруу» деп номунда мынчаар бижип турар: «Алдан-дургуннарны «кемниг оор-дургуннар, аза-хортан баък чүвелер» деп феодал төрениң кижилери араттарны үргүлчү дорамчылап, хоптап келген. Ынчалза-даа олар араттарның ырмазын сып, идегелин оскундуруп шыдаваан: харын бөдүүн араттар баштайында дургуннарның база оларга чоок кижилерниң «бак салымын» кээргеп чоруй, чоорту оларның овур-хевирин сагыш-сеткилинге маадыржыдып арттырып алган».
Хүндүткелдиг чаңгыс чер - чурттугларым! Алдан - Маадырларның төлептиг салгалдары! Ада - өгбелеривистиң алдар - адынга мөгейген байырлал - биле! Тываның байлак төөгүзүнде онза черни ээлеп турар “Алдан - Маадырлар” деп, хүндүткелдии - биле адаарывыс бүгү - ле мөлчүкчү дарлакчыларга удур аңгы демиселин өөскүдүп үндүрген эрес - дидим өгбелеривистиң тура халышканындан бээр 130 чыл оюн демдеглеп эрттирип турар - дыр бис. “Алдан - Маадырларның тура халыышкыны” деп адап чаңчыкканывыс, 1883 - 1885 чылдарда болган аңгы демиселинге ынчангы Тываның Даа биле Бээзи кожууннарның арат - чону шупту киришкеннер. Амгы үе - биле деңнээрге, алды кожууннуң чер - девискээринден улуг черге бөдүүн араттарның адаан - өжээни кыптыгып үнген. Бо демисел ооң мурнунда чер - черлерге өөскүп турган аңгы демиселдериниң эң - не кол, эң - не хөй кижи киржилгелиг, чоннуң чаңгыс аай демнежилгезин бадыткап көргүскен.
Кызыл хоорайның адаа талазында дачаларга бүдүн өг-бүлени эзирик чолаачы хөме бастырып каан, ооң уржуунда чаш ажы-төл авазы-биле кады амы-тынындан чарылган дугайында республикага тарай берген медээ чоннуң килеңин доюлдурган. Ол кижи кеземчени албан алыр ужурлуг деп Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң интернетке бижээнин хөй кижи номчааш, аңаа бүгү сагыш-сеткилинден чүүлдүгзүнген. Чолаачылар машиналарны эзирик мунуп, оруктарга болгаш кудумчуларга хөй озал-ондакты кылып, кижилерниң амы-тынындан чарлыры азы кемдеп-кергээри көвүдээни Тывада дүвүренчиг апарган. 2012 чылдың март 12-де Сүт-Хөл чурттуг аныяк оол машинаны эзирик мунуп алгаш, Элегес-Аксы суурнуң кудумчузунга ойнап турган уругларның кырынче халды берген. Чоокта чаа Кызылга Ровенская кудумчузунга 6 харлыг бичии уругну чиик машиналыг аныяк оол өлүр бастырып каан. Ол уругнуң чок болган черинде чечектер боондаа ам-даа турбушаан…
Тываның муниципалдыг тургузугларында картофель болгаш ногаа ажаалдазы эрткен неделядан эгелеп идепкейжээн. Ниитизи-биле «ийиги хлебти» 665,5 га черден ажааган (планның 18 хуузу), ногааны 146,5 гектар черден чыгган (21, 8 хуузу). Бо ажыл Бии-Хем, Барыын-Хемчик болгаш Таңды кожууннарда идепкейлиг чоруп турар. Картофельдиң дүжүткүр чоруу улуг идегелди берип турар дээрзин Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы дыңнаткан, ортумаа-биле бир гадан 99,5 центнер алдынган, а чамдык кожууннарда - чижээ, Бии-Хемде 122,5 ц., Чеди-Хөлде болгаш Барыын-Хемчикте 110 центнер чедип турар.
Орук-транспорт озал-ондаанга таварышкаш, амызындан чарылганнарның өг-бүлелеринге дузаны чедирер. Сентябрь 16-да болган эртенги хуралга Чазак Даргазы Шолбан Кара-оол эрткен субботада Кызылга болган коргунчуг орук озал-ондааның дугайында чугааны көдүрген. Иштики херектер сайыды Александр Лобановтуң дыңнатканы-биле алырга, чиик автомобильдиң 23 харлыг чолаачызы эш-өөрү-биле төрүттүнген хүнүн демдеглээн соонда машиназы-биле чадаг кижилерни бастырган. «Тес-Хем кожууннуң Ак-Эрик суурнуң чурттакчызы кижи-дир. Ижип орган арагазы төне бээрге, ол магазинче ону садып алыры-биле чорупкан. Амгы үеде ол туттурган, бо талазы-биле кеземче херээн оттурган, тудуп хоругдаарының чөпшээрели алдынган — деп, Александр Лобанов дыңнаткан. — Чолаачы-биле кады чораан улустуң ат-сывы база тодараттынган».
Мал согар цехтерни тургузар талазы-биле конкурсту Шолбан Кара-оол көдээ ажыл-агыйның бараан бүдүрүкчүлериниң аразынга чарлаан. Ол дугайында Чазак Даргазы бодунуң Вконтактыда арнынга дыңнаткан. «Мал ажылын сайзырадыры аграр политиканың кол угланыышкыннарының бирээзи болур. Сөөлгү чылдарда ол адырже кичээнгейни угландырып келгенивистиң түңнелинде мал бажын өстүрериниң талазы-биле Россияга тиилекчилерниң аразынга кирер аргалыг болган бис. Ол көргүзүг талазы-биле Сибирьде бир дугаар черни ээлеп турар бис. 2013 чылдың август 1-ниң байдалы-биле Тывада малдың ниити баш саны 1 миллион 741 баш болган, ооң иштинде шээр малдың баш саны — бир миллион 416 муң 693, бода мал — 182 муң 134, чылгы — 62 муң 918, иви — 2604 баш болуп турар. Бо саннар дээрге мал ажылдыгларының хүн бүрүдеги кызымак күш-ажылының түңнели-дир.
«Нацияның крозу» - Россияның девискээринде эң хөй киржикчилерлиг болгаш эң улуг спортчу хемчег. Россияның хамаатыларын «Нацияның крозу» спорт болгаш күш-культурага хандыкшыдып, кадык-чаагай амыдыралды суртаалдап турар. Спортка болгаш күш-культурага хандыкшылдыглардан аңгыда, профессионал спортчулар, олимпий оюннарының чемпионнары, спорттуң хоочуннары бо кросска киржиринге ынак. Бо улуг спортчу хемчегге политиктер, күрүне ажылдакчылары, яамыларның болгаш албан черлериниң удуртукчулары безин киржип кээр.Амгы үеде чадаг чарыш кончуг нептереңгей. Чадаг чарыш маңнаар кижилерге «Нацияның крозу» — магадап ханмас өөрүшкү-дүр. Бо чарышка тиилээри албан эвес, ынчангаш кросска кым-даа киржип шыдаар.
Чаа чылыдылга-электри станциязын (ЧЭС) тударының дугайында Тываның Чазааның эгелээшкинин «Росчеткилерниң» удуртукчузу Олег Бударгин деткээн. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң чалааны-биле Кызылга ажылчын аян-чоруун кылып кээп, Чазак хуралынга олурушкан «Росчеткилер» ААН-ниң чиңгине директору О. Бударгин ындыг медеглелди кылган. Хуралга Чазак кежигүннеринден аңгыда, Сибирьниң регионнар аразының четкилер хуваар компаниязының (МРСК) болгаш ооң Тывада ажылдап турар салбырларының удуртулгазы, инвесторлар киришкен. Олар электроэнергетиканы сайзырадырының айтырыгларын чугаалашкан.
Тываның күрүне университединде ректор соңгулдазынга белеткел эгелээн. ТывКУ-нуң амгы ректору, биология эртемнериниң доктору, профессор Сергей Октяевич Ондарның бүрүн эргелери 2014 чылдың февральда доостур. Ол темага тураскааткан ТывКУ-нуң ректорат хуралы сентябрь 11-де болган. Дээди өөредилге чериниң Эртем чөвүлелиниң хуралын сентябрь 19-та эрттирериниң дугайында шиитпирни аңаа хүлээп алган. Тургустунган ажылчын бөлүк ол үеге чедир ректорну соңгуурунуң дугайында дүрүмнү болгаш ректор соңгулдазын чорударының талазы-биле хемчеглерниң планын ажылдап кылыр ужурлуг. Ажык бадылаашкынның түңнели-биле ажылчын бөлүктүң составынга В.О. Таргын, В.М. Дамдынчап, А.А. Стороженко, Б.К. Кара-Сал, А. В. Минаев олар киргеннер.
Россияның регионнарының удуртукчуларының аразындан шыырак дээн кижилерниң санында Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол кирип турар. «Независимая газета» солуннуң чагыын езугаар экономиктиг медээлер агентилели регионнарның азы ниитилелдиң чамдык кезектериниң, тургузугларның эрге-ажыктарын камгалап турар төлевилелдерни хүлээп алырынче угланган коммерция болгаш күрүне тургузугларының, депутаттарның чүткүлдүг ажылының кайы хире дээштиг болуп турарын шинчилээр талазы-биле ажылды доктаамал чорудуп турар.
Арыг-силигниң девискээрин илередип...
Сентябрь 13-те кожууннуң чагырга даргазының амыдырал хандырылга талазы-биле оралакчызы А.А. Ооржак Тываның Баштыңы Ш. Кара-оолдуң эгелекчи саналы-биле чарлаттынган «Тыва – арыг-силигниң болгаш корум-чурумнуң девискээри» мөөрейниң түңнелин үндүрген хуралды эрттирген. Аңаа кожууннуң сумулар баштыңнары, чагырга даргалары киржип, боттарының санал-оналдарын берген.
Тыва Республиканы Россияның өске девискээрлери-биле харылзаштырып турар «М-54» федералдыг автоорукта хар-көшкеге удур галереяның Хакас Республиканың найысылалы Абакан хоорайның талазынче 550 метр хемчээлдиг тудуу доозулган. Ооң байырлыг ажыдыышкыны сентябрь 13-те болган. Аңаа ТР-ниң Чазааның Даргазының бирги оралакчызы Михаил Козлов, ТР-ниң Дээди Хуралының (парламентизиниң) Даргазы Каң-оол Даваа, «М-54» федералдыг оруктуң Тывада эргелелиниң даргазы Андрей Кок, туткан организация «Сибмост» ААН-ниң удуртулгазы база ажылдакчылары дээш, оон-даа өскелер киришкен. 2010 чылда Россияның транспорт яамызындан Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол хар-көшкеге удур галереяның дуртун узадыр ажылдарны чорудар дугайында дилээн соонда, бо талазы-биле хемчеглер эгелээн. 2011-2012 чылдарда галереяның адаккы кезээниң баганаларын быжыглааш, узуну 175 метр ооргаларны салган. Эрткен чылын Кызыл хоорайже угланган, узуну 100 метр девискээрни ажыглалче киирген.
|
|
