Орус географтыг ниитилелдиӊ деткип турары «Сеӊгилеӊ сыннарыныӊ ландшафтызын болгаш янзы-бүрү биологтуг хевирлерин шинчилээри» деп төлевилелдиӊ I чадазын Тывага июнь төнчүзүнде боттандырып эгелээн. Ук төлевилелге Сеӊгилеӊ сыннарында бөлүк ирбиштерни камгалаарын болгаш кадагалап арттырарын организастаар, тайга-сынны федералдыг онза бойдус камгалалдыг девискээр (ООПТ) системазынче киирер үндезиннериниӊ талазы-биле комплекстиг хемчеглерни ажылдап кылыр деп турар.

«Культура» национал төлевилели-биле Тываныӊ ийи кожууну көжүп чоруур хөй ажыл-хүлээлгелиг культура төвүн алган. Амгы үениӊ дугуй кырында клубтарын ада-чурттуӊ ПАЗ автобустарыныӊ баазазынга кылган. Чаа мобильдиг төп эгезинде анаа автобус ышкаш көстүр, ынчалза-даа ооӊ иштин ажык дээр адаанга бүдүн концерт үндүреринге чугула херектиг дерилге-биле шимээн. Кандыг-даа байырлыг хемчеглерни, фестивальдарны эрттирер, кинону безин көргүзүп болур.

Бойдустуӊ арга-эзимнеринге, хову-шөлдеринге баш бурунгаар өрт болдурбазы, чурттакчылыг черлерни, янзы-бүрү хуу өнчү-хөреӊги объектилериниӊ өртке удур камгалалын быжыглаар дээш, Тываныӊ Чазаа өрт айыылынга удур онза чурумнуӊ хуусаазын узадыр деп шиитпирлээн.

Республикада хып турар өрттер чок дээрзин регионнуӊ диспетчер албаны июль 12-де медеглээн. Ийи-үш хонук улаштыр чагган чаъстар Кызыл кожуунга хып турган өрттү өжүреринге дузалаан. Ындыг турбуже улуг чаъстаашкындан элээн каш хемнерниӊ суу улгаткан. Өвүрнүӊ Дус-Даг сууру биле кожуун төвүн харылзаштырар көвүрүүн Торгалыг хемниӊ шапкын агымы үрей шаапкан.

«Айыыл чок шынарлыг оруктар» национал төлевилелди боттандырары-биле Кызыл кожууннуӊ Каа-Хем суурнуӊ Горная, Геофизическая, Безымянная, Аныяк деп кудумчуларында автооруктарны септээн.Ол кудумчуларда хөй-ниити транспорту халдып турар. Чазаглыг оруктарга маршруттуг такси азы автобус-биле аргыжары таарымчалыг эвес дээрзин чурттакчы чон үргүлчү хомудап чугаалап турган.

Биче болгаш ортумак бизнес­ секторунда керээ чокка, «хөлегеде» ажылдап турар улусту тыпкаш, эрге-хоойлу ёзугаар оларга күш-ажыл керээзи чардырар талазы-биле планныӊ күүселдезин Тыва Республиканыӊ Ча­заанга сайгарып чугаалашкан.

Тываныӊ найысылалы «Хоорайныӊ оттары» деп чаа иштики программаныӊ ачызында чырык апаар. Ол программаны республиканыӊ Баштыӊы Владислав Ховалыг саналдаан. Найысылалдыӊ төп кудумчуларында хөй аал чурттаар элээн каш бажыӊнарныӊ даштын чараштыр септеп, хоорайныӊ каът бажыӊнарыныӊ кырынга чырыыр бижиктер тургузуп, бар турган чүүлдерни катап кылып турар.

Тыва Республика биле Луганск Улус Республиказы аразында шефтеп дузалажыр дугайында дугуржулга езугаар Луганск Улус Республиказында өөредилге албан черлерин катап тургузарынга, септеп кылырынга Тываныӊ тудугжулары дузалажып турар. Тывадан тудугжулар бригадазы Свердловск хоорайныӊ 6 дугаарлыг ортумак школазын катап тургузарынга дузалажып турар. Ооӊ соонда план ёзугаар Червонопартизанск хоорайда база бир школаны болгаш уруглар садын септээрлер.

Республикада биче болгаш ортумак бизнес субъектилериниӊ саны өзүп турар. Чыл эгезинде 8051 турган болза, июнь айда 8720 апарган. Тываныӊ Экономиктиг хөгжүлде болгаш үлептүр яамызы күш ажыл рыногунда байдалды республиканыӊ Баштыӊы Владислав Ховалыгга илеткээн. Биче болгаш ортумак бизнес ажылында 29 муӊ ажыг кижи ажылдап турар. Тываныӊ экономика адырында дөрт дугаар кижи бүрүзү сайгарлыкчыларныӊ бүдүрүлгезинде хаара туттунган.

Тывада поликлиника, дүрген эмчи дузазыныӊ станциязы, фельшер-акушер пунктузунуӊ эмчилеринге ажыл-албан чериниӊ бажыӊын хуужудуп алырын чөпшээрээн. Республиканыӊ Чазаа эрткен неделяда чогуур доктаалга өскерилгелерни кииргеш, эмнелге албан чериниӊ бажыӊын бээриниӊ чурумун тайылбырлаан.

ТР-ниң Чазак Даргазы Россияда Өг-бүле, ынакшыл болгаш шынчы чоруктуң хүнү-биле республиканың чурттакчыларынга байыр чедирген:

– Хүндүлүг чаңгыс чер чурттугларым!

Өг-бүле – кижиниң чуртталгазында эң-не кол чугула чүүлдерниң бирээзи, идегелдиг чөлеңгиижи болгаш күжү. Чоок кижилеривистиң деткимчези-биле кандыг-даа бергелерни эртиптер шыдалдыг бис.

Республиканың Көдээ ажыл-агый яамызының специалистериниң дыңнатканы-биле алырга, Тываның девискээринде бо чайын сигенниң өзүлдези июль айның баштайгы хүннеринде ортумаа-биле 20–30 сантиметр. Сигенниң ол хире бедиин арай-ла чавыс деп санаар. 90–120 сантиметр чедир өзе бээрге, сигенни мал чеминге кезип алыры таарымчалыг.

Тывада сибирь язвазы-биле аараанынга каразааш, эмнелгеге чыттырган 6 кижиниң бирээзиниң анализи бадыткаттынмаан дээрзин республиканың Кадык камгалал яамызы дыңнаткан. “Оон аңгыда, Барыын-Хемчиктиң кожууннар аразының медицина төвүнче ук аарыгдан аараанынга каразыткан база бир кижи келген. Анализтерин алган. Ол ам эмчи хайгааралында” – деп, яамының парлалга албаны дыңнаткан.

Каа-Хем кожууннуң Дерзиг-Аксы суурга хоочуннарның болгаш инвалидтерниң бажың-интернадының ту­дуун “Демография” национал төлевилелдиң “Улуг назылыг салгалдар” деп федералдыг төлевилелиниң акшаландырыышкыны-биле 2023 чылдың апрель 3-те эгелээн.