Владислав Ховалыг: Чөөн чүкче угланган Сибирьниң чаа оруктары бүгү Россияның экономиказынга ийиги тынышты ажыдар

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Сибирь федералдыг округ губернаторларын Сибирьниң демир-оруунда Транссибке чергелешкен тудуг төлевилелдерин бурунгаарладыр дээш күжениглерин идепкейжидерин кыйгырган. Ноябрь 16-да Москвага, «Россия» бүгү-делегей делгелге-шуулганының шөлүнге эрткен «Сибирь дугуржулгазы» регионнар аразының ассоциация хуралында, ындыг инициативаны ол чугаалаан.

Сөөлгү беш чылда чөөн чүкче чүък аргыштырылгазы каш катап улгатканындан Транссиб биле БАМ херек ужурлуг темпини хандырып шыдавайн турары билдинген. Ынчангаш РФ-тиң Чазаа ол орук магистралының чүъгүн "сыыгадыр" шиитпирни дилеп турар. Элээн каш аргаларны сайгарып көргеш, оларның ийизи чогумчалыг деп санаан.

Биргизи – Томск облазындан Нижневартовск база Усть-Илимскиге чедир адырлыг, Кузбасс база Даг-Алтай таварты КУР-нуң Синьцзян-Уйгур автономнуг можуже угланган Соңгу-Сибирь магистралының төлевилели. Төп-Евразия коридору деп адаар ийиги угланыышкын - Моол биле Кыдаттың транспорт четкизинге катчы бээр Курагино – Кызыл аразында демир-орук тудуун катап эгелээр төлевилелде.

Тываның төлевилели кол черни ээлээр шупту аргалары бар дээрзинге Владислав Ховалыг бүзүрелдиг. Бир эвес Енисейниң хем оруунче ол каттыжа бээр болза, Соңгу чүктүң далай оруунче эжиктерни ажыдар кол өзек орук апаар. Ол маршруттуң ындыг хевири мурнуу-чөөн Азия биле европейжи рыноктар аразында чүъктер саарылгазында үе-даа, чарыгдалдар-даа талазы-биле ойнаштыг. Ол логистиканың кезек чамдыызы бөгүнде бар –Красноярсктан Арктикага чедир Енисейлеп чүъктүг суднолар чоруп, чүък дүжүрер терминалдар ажылдап турар, доктаам пунктулары, порт инфраструктуразы бар.

Транссибтиң тыва адырын тудар төлевилел эгезинде-ле Россияның президентизинден деткимчени алганы анаа эвес, ынчангаш чүгле Енисей макрорегионунуң эвес, а бүгү чурттуң экономиказынга ийиги тынышты бээр аргалыг Сибирьниң стратегиязынче ол кирген. Бөгүн Россияның мурнунда бергедээшкиннер турза-даа, күрүне баштыңы ооң дугайында сагындырып турар. Владимир Путин Курагино – Кызыл демир-орук төлевилелиниң баазазынга Моол таварты Барыын Кыдатче үнер коридорну тудар арга дугайында санал-оналдарны таптыг ажылдап кылгаш, 2024 чылдың февраль 15-ке киирер даалганы федералдыг чазакка бир ай бурунгаар берген турган.

Тываны таварты транспорт коридорун тударынга кожалар база сонуургалдыг. 2022 чылда Моолдуң транспорт четкизиниң хөгжүлде планынче Тываның кызыгаарында Цаган-Тологой - Арс-Сурь кызыгаар эрттирилгезинден КУР-же угланган Шивээхурэн – Сэхээ эрттирилге пунктузунга чедир 1255 км-ге шөйлү бээр демир-орук тудуунуң төлевилелин киирген. Кыдат тала «Чаңгыс куржаг – чаңгыс орук» инициативаны боттандырар дээш, тыва төлевилелди өөренип көөрүнге белен. Сибирь дугуржулгазы регионнар аразының ассоциация хуралында Владислав Ховалыг Кыдат Улус республиканың Россияда Онза болгаш Бүрүн эргелиг элчини Чжан Ханьхуэй-биле ужуражырга, чазак ажылында ындыг чугаалар барын бадыткаан.

РФ-тиң президентизиниң Транссибтиң чаа «дублерларын» тударын негээн айтырыынга «Сибирь дугуржулгазы» идепкейлиг киржир ужурлуг деп, Тываның Баштыңы санап турар. МАСС-тың күүсекчи комитеди ооң дилээ езугаар, ажылчын бөлүктү хевирлеп, РЭА Сибирь салбырын база Сибирьниң күрүнениң орук харылзаа университединиң эртемденнерин база Соңгу-Сибирь төлевилелдерин комплекстиг үнелелче хаара тударын дааскан. «Сибирь дугуржулгазы» регионнар аразының ассоциациязының транспорт талазы-биле дүүштүрүлге чөвүлелиниң даргазы Владислав Ховалыг 2024 чылдың чазын эртер ХХ Красноярскиниң экономиктиг форумунуң хүн чурумунче Сибирь регионнары таварты Азия-Оожум океан регионнуң чурттарынче транспорт коридорун хөгжүдер айтырыгны киирерин саналдаан.