Закрыть
Логин:
Пароль:
Забыли свой пароль?
Войти    

Главная

Главное


План основных мероприятий по проведению Дня тувинского языка в Республике Тыва в 2024 году

Научные мероприятия 

30 октября - Заседание государственного совета по реализации языковой политики при Главе Тувы, Дом Правительства 

31 октября - Региональная научно-практическая конференция с международным участием «Б.И. Татаринцев и тувинское языкознание: актуальные проблемы и перспективы», ТИГПИ

Подробнее...

Новости

RSS
01.08.2013 11:11 / Муниципалитеты
В Тандинском районе Тувы открылся первый заготовительный пункт в рамках проекта «Одно село – один продукт»

В селе Бай-Хаак, центре Тандинского района, 31 июля открылся первый заготовительный пункт-магазин в рамках реализации губернаторского проекта «Одно село – один продукт».  Напомним, Глава Тувы Шолбан Кара-оол  поручил потребсоюзу республики в 2013 году восстановить работу не менее двух таких объектов в районах. Заготовительный пункт «Арат» разместился в здании бывшего цеха безалкогольных напитков. Здание пустовало более 15 лет. Потребсоюз республики своими силами восстановил его, причем, для капитального ремонта пригласили местных строителей – отделочников, каменщиков, сварщиков. На торжественном открытии «Арата» они были среди почетных гостей. Лучшие рабочие – Владимир Пономарев, Рафаил Валиулин получили грамоты и путевки на озеро Дус-Холь. Первый заместитель Председателя Правительства Тувы Михаил Козлов поблагодарил строителей, но посоветовал не расслабляться: еще много работы на других объектах.

Подробнее...
31.07.2013 20:01 / Культура
 В Туве  в полтора раза увеличено финансирование  программы поддержки культуры и искусства на 2013 – 2014 годы

Общее финансирование Республиканской целевой программы «Государственная поддержка культуры и искусства Республики Тыва на 2013 – 2014 годы» увеличено до 428 миллионов 823 тысяч рублей. Соответственно, в сторону увеличения изменилось и обеспечение обозначенных в документе мероприятий. Изменения, внесенные постановлением Правительства Тувы, обусловлены подготовкой к 100-летнему юбилею единения Тувы и России и 100-летию города Кызыла, которые  согласно Указу Президента РФ будут отмечаться в 2014 году на федеральном уровне. Как отметил министр культуры республики Вячеслав Донгак, предстоит не просто освоить такой серьезный объем средств, привести в надлежащее состояние многие объекты, но и обеспечить проведение на высоком уровне всех запланированных праздничных культурно-массовых мероприятий. В период подготовки к юбилейным датам в республике намерены «подтянуть» и сельскую культуру. На ее развитие за два года в общей сложности будет направлено 135 миллионов рублей.

Подробнее...
31.07.2013 19:37 / Общество

Власти Тувы возьмут под контроль процедуру переименования улиц, организаций и иных объектов для увековечения памяти выдающихся граждан. Сегодня глава республики Шолбан Кара-оол подписал постановление правительства РТ, которым определяется единый уполномоченный орган исполнительной власти, обязанный навести порядок в этой сфере. Правительство Тувы возложило функцию контроля за увековечиванием памяти на Службу по охране объектов культурного наследия. Как сообщили в Администрации Председателя Правительства РТ, которая готовила постановление, документ разработан во исполнение принятого в мае регионального закона «Об увековечивании памяти выдающихся деятелей, заслуженных лиц, а также исторических событий и памятных дат».

Подробнее...
31.07.2013 17:22 / Строительство
В Туве частные компании приступили к отсыпке полотна объездной дороги вокруг столицы

В Туве начались строительные работы на объездной дороге для большегрузного транспорта вокруг столицы республики Кызыла. Сегодня в правительстве у первого вице-премьера Тувы Шолбан-оола Иргита состоялось рабочее совещание, на котором с участием представителей инвесторов обсуждался ход стройки и возникающие проблемы. Как было отмечено, к строительству приступили две из четырех компаний, участвующих в проекте на основе государственно-частного партнерства. Это Тувинская горнорудная компания (группа En+), разрабатывающая в республике угольное месторождение, и дочерняя структура китайского горнодобывающего холдинга Zijin Mining Group ООО «Лунсин», осваивающее залежи полиметаллов.  

Подробнее...
31.07.2013 16:35 / Общество
В Туве формируют единую кадровую политику

Между Правительством Тувы, территориальными подразделениями федеральных органов исполнительной власти, органами местного самоуправления будут подписываться соглашения о проведении единой кадровой политики на территории республики. Накануне кабинет министров региона своим постановлением одобрил проект документа, в котором определены цели сотрудничества и отражены его формы. Планируется, в частности, совместный анализ имеющегося кадрового потенциала и разработка с этой целью механизма отбора и зачисления в резерв перспективных специалистов; подготовка, переподготовка и повышение квалификации муниципальных служащих на базе вузов страны и Тувинского института переподготовки и повышения квалификации кадров.

Подробнее...
30.07.2013 17:12 / Мероприятия
Народный банк Тувы стал официальным партнером властей республики по беззалоговому кредитованию малого бизнеса
В Туве приступили к практической реализации проекта по беззалоговому кредитованию субъектов малого и среднего бизнеса. 25 июля между региональным Фондом поддержки предпринимательства и Народным банком Тувы подписано соглашение о сотрудничестве в предоставлении кредитов МСБ под гарантии фонда. Месяцем ранее банк был отобран по итогам открытого конкурса партнером Фонда поддержки. Как сообщил заместитель директора фонда Кан-Демир Монгуш, в 2013 году на развитие программы поручительства с участием Народного банка предусмотрено 22 млн. рублей. Гарантийный портфель позволит привлечь предпринимателям Тувы около 50 млн. руб. кредитных ресурсов. «Если кому-то из предпринимателей республики не хватило обеспечения на запрашиваемый кредит, банк может по ходатайству клиента рассмотреть, стоит ли его бизнес поддержки, и отправить заявку на поручительство Попечительскому совету фонда.
Подробнее...
30.07.2013 16:56 / Спорт
Депутат Госдумы РФ, олимпийская чемпионка Светлана Журова поддержала реализуемый в Туве губернаторский проект «Спорт во дворы»

Депутат Госдумы РФ, олимпийская чемпионка Светлана Журова поддержала реализуемый в Туве губернаторский проект «Спорт во дворы» по установлению во дворах спортивных комплексов. По ее словам, появление таких площадок дает возможность заниматься физкультурой и спортом с самого раннего возраста, ведет к снижению детской преступности, а родителям позволяет знать, где дети проводят свободное время. Депутат отметила, что развитие физкультуры и спорта в регионах во многом зависит от позиции губернаторов. «Появление спортивных площадок во дворах, подобных тому, что устанавливают в Туве, крайне актуально. Я считаю, что крайне важно устанавливать спортивные сооружения по месту жительства. 

Подробнее...
30.07.2013 16:44 / Мероприятия
Границы рыбопромысловых участков в Туве разметят по новым правилам
Новый перечень рыбопромысловых участков в акватории Тувы будет сформирован с участием общественности и органов местного самоуправления. С июля Государственным комитетом по охоте и рыболовству республики развернута работа по определению границ делянок для лова рыбы на местных озерах и реках в соответствии с новыми правилами их разграничения, закрепленными законом о рыболовстве. Точная разметка водоемов на чеки позволит передавать их в долговременное пользование частным лицам и бизнесу, а это значит, что у озер и рек Тувы появится свой хозяин, в обязанности которого будут вменены не только промысел рыбы, но и забота об охране экологии вверенных водоемов. Как сообщил заместитель председателя Госкомохоты РТ Валерий Тарыма, на первом этапе формирования в 2013 году специально созданной комиссии предстоит разметить и оформить более 200 участков на 10 самых крупных озерах республики и в тувинской акватории Саяно-Шушенского водохранилища.
Подробнее...
30.07.2013 16:41 / Транспорт
Минтранс Тувы: Экипаж «Ан-2» руководствовался заботой о безопасности пассажиров, и это позволило избежать серьезных последствий
По информации Министерства дорожно-транспортного комплекса Тувы, при аварийной посадке самолета «Ан-2», произошедшей утром в аэропорту города Кызыла, никто из пассажиров и членов экипажа не пострадал, медицинская помощь никому из находившихся на борту не потребовалась. Как сообщил глава миндортранса республики Олег Косоротов, сегодня, 30 июля, в 9. 45 местного времени самолет Ан-2 (бортовой номер РА 33347) авиакомпании ООО «АэроГео» взлетел с аэродрома «Кызыл» с девятью пассажирами и тремя членами экипажа на борту. Он должен был выполнить рейс по маршруту «Кызыл – Северный Аржаан». Через семь минут после взлета экипаж сообщил дежурному УВД о неполадках двигателя (тряске) и решении вернуться на аэродром. По системе оповещения была объявлена тревога. В готовности находились пожарно-спасательная и аварийная команды аэропорта «Кызыл» – всего 13 человек, 4 автомобиля.
Подробнее...
30.07.2013 16:32 / Общество
Глава Тувы помог студентке, попавшей за границей в сложную ситуацию

Студентке из Тувы, по воле обстоятельств перенесшей непредвиденную и дорогостоящую операцию в заграничной клинике, пришли на помощь власти ее родной республики. По поручению главы Тувы Шолбана Кара-оола, к которому обратились родственники попавшей в беду девушки, Правительство Тувы оперативно организовало сбор спонсорских средств, за счет которых были оплачены счета за оказанные медицинские услуги и её перелёт из-за рубежа домой. Сегодня Камила Ондар – так зовут героиню этой истории – находится в республиканской больнице в Кызыле, где ей сделана повторная операция. По словам вице-премьера Тувы Анатолия Дамба-Хуурака, занимавшегося ее проблемой, девушка идет на поправку. 

Подробнее...

Фоторепортажи

Глава Тувы от имени республики подарил 55 отдельной мотострелковой (горной) бригаде пятьдесят пять отборных лошадей

21.12.2016

Глава Тувы обсудил с активом ОНФ насущные вопросы развития республики

21.12.2016

Послание Главы Республики Тыва Верховному Хуралу о положении дел в республике и внутренней политике на 2017 год

14.12.2016

Глава Тувы: Конституция, мудрость которой проверена десятилетиями, будет надежной опорой не одному поколению россиян

10.12.2016

Глава Тувы в общественной приемной встретился с гражданам  по наболевшим вопросам

29.11.2016

В Кызыле подвели итоги конкурса стихов, который был посвящен Дню тувинского языка

28.11.2016

Глава Тувы поздравил землячек с Международным Днем матери!

27.11.2016

Военная техника 55-й отдельной мотострелковой горлной бригады прибывает на место постоянной дислокации – в Кызыл

25.11.2016

Сергей Степашин об итогах визита в Туву: Увидел волю руководителя республики и строителей, которые могут работать

24.11.2016

Члены Правительства Тувы, депутаты ГосДумы и Верховного Хурала обсудили бюджетный процесс

23.11.2016

В Туву прибыл первый эшелон 55 отдельной мотострелковой (горной) бригады

23.11.2016

48 семей Барун-Хемчикского района Тувы  получили социальный уголь

21.11.2016

Шолбан Кара-оол: Жители Тувы и Монголии всегда уважали друг друга, поддерживали – как кочевник кочевника

18.11.2016

Наша задача сделать товарный знак «Сделано в Туве» стопроцентной и постоянной гарантией отличного качества – Шолбан Кара-оол

18.11.2016

Глава Тувы подписал Соглашение о сотрудничестве с  губернаторами трех приграничных регионов Монголии

18.11.2016

Глава Тувы подарит лошадь лучшему участковому уполномоченному полиции

17.11.2016

Военный городок в Кызыле планируется сдать в эксплуатацию в конце ноября

16.11.2016

Глава Тувы навещает подшефных детей-сирот

15.11.2016

Ресурсы министерств и ведомств привлекаются на борьбу с последствиями снегопадов в западных районах Тувы

15.11.2016

Глава Тувы вручил ключи от новых Газелей и ПАЗов директорам республиканских школ

14.11.2016


 
Медээлер
RSS
14.09.2014
Найысылалдың төлептиглеринге

Сентябрь 11-де Орус культура төвүнге Кызыл хоорайның муниципалдыг албан черлериниң ажылдакчыларын база хоочуннарын чыып, байырлыг байдалга шаңнап-мактаан.

Зал долдур чыылган чонга «Найысылал» бөлүүнүң ыраажылары байыр чедирип, аян туткан соонда, Кызыл хоорайның мэри В.Т.Ховалыг биле Төлээлекчилер хуралының баштыңы Д.И.Оюн юбилейлиг медальдарны, хүндүлел бижиктерни база өөрүп четтириишкиннерни шаңналдарга төлептиг хоочуннарга тывыскан.  Кызыл хоорайның социал-экономиктиг, культурлуг хөгжүлдезинге улуг үлүг-хуузу, хөй чылдарда үре-түңнелдиг ажылы дээш база Россия биле Тываның демнежилгезиниң болгаш Кызыл хоорайның тургустунганының 100 чылын таварыштыр юбилейлиг медальдар-биле 45 чыл күш-ажыл стажтыг инфекционист эмчи Тамара Алексеевна Асташеваны, 60 чыл башкылаан, хөй-ниитичи Раиса Исхановна Биче-оолду, көдээ ажыл-ишчи, партия албанының хоочуну Мартыс Ховалыгович Дапыкты, 40 ажыг чыл стажтыг эмчи сестразы, хөй-ниитичи Анна Борисовна Даргатты,  «Тыва» КТРК-ның хоочуну, Россияның культуразының тергиини Галина Темировна Дүгержааны, Кызылдың күрүлетпүр комбинадының хоочуну, амыдырал хандырылга албанының тергиини, даараныкчы Телгер Чамбаловна Енданны, социал хандырылганың хоочуну,

Улаштыр номчуур...
14.09.2014
«Өгбелерниң чагыын ёзугаар чурттаар»

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол республиканың буддистеринге Камбы-ламаның мөчээни-биле холбаштыр кажыыдалын илереткен.

Тываның Камбы-ламазы Тензин Цультим аар аараанының соонда элекке мөчээн. «Шажын баштыңын оксунганындан республиканың чону улуг чидиригге таварышкан. Тензин Цультим башкы чүгле буддизмни сайзырадырынга эвес, ниитизи-биле чоннуң угаан-бодал культуразын бедидеринге, республика девискээринде чурттап турар бүгү чоннарның аразынга чөпшээрежилгени болгаш чаагай харылзааларны камгалап арттырарынга хөй-ле чүүлдерни кылган. Ону чүгле найысылалга эвес, эң ырак суурларга база чон таныыр турган. Ооң мөзү-бүдүжү чымчак-даа болза, арагалаашкын дээн ышкаш багай чүүлдер-биле эптешпес чораан. Амыдыралдың кадык хевири дээш ол доктаамал туржуп келген. Чүдүлгелерниң болгаш улустарның тайбың догуннаашкынын, республикага тайбыңны болгаш чөпшээрежилгени, ону сайзырадыр талазы-биле кады күш-ажылды аажок үнелиг эртине деп санап чораан. Бистиң Камбы-ламавыстың мындыг чагыын кажан-даа утпаалыңар: «Кижи бүрүзү бодунуң сагыжында чүдүп чоруур. Кол чүүл — өске чоннарның культуразын хүндүлевишаан, өгбелерниң чагыын езугаар чурттаары болур».


Улаштыр номчуур...
14.09.2014
Өгбелеривистиң ынак оюну — шыдыраа

Сентябрь 4-тен 6-га чедир Россия биле Тываның демнежилгезиниң база Кызылдың 100 чылынга, «Наадым – 2014»-ке тураскааткан Тыва Республиканың шыдыраага чемпионады болган. Аңаа 110 эр, 23 кыс — шупту 133 шыдыраачы кончуг идепкейлиг киришкен.

Спорттуң кандыг-даа маргылдааларында ышкаш, шыдыраа база-ла кижиден кончуг күжениишкинни негээр, шыдамыын шылгаар. Кым эң хөйнү билирил, сагынгыр-тывынгырыл, эң салым-чаяанныгыл, ол тиилээр. Yш хонук иштинде үргүлчүлээн чидиг демиселдиң түңнелинде, эр шыдыраачылардан шупту Кызыл хоорайдан, спорт мастериниң кандидаттары Эдик Ховалыг (9 сан) бирги черни, ийигизин Артыш Чүлдүм (7,5 сан), а үшкү черни Олег Дамбиев (7,5 сан) ээлээн. Эр шыдыраачыларның эң улуг назылыы Кызылдан 76 харлыг бирги разрядтың шыдыраачызы Соскур-оол Ондар (6 сан) назы-харынга-даа чалынмас, ойнаары, шыдамыы-биле хамыкты кайгаткан. «Азаның бичези» кончуг дижиривис, эң бичии шыдыраачы, Чаа-Хөл кожууннуң Булуң-Терек суурдан ийиги классчы Ринчен Монгуш (3,5 сан) 109 эр шыдыраачылар аразынга төлептиг ойнаан.

Улаштыр номчуур...
12.09.2014
Буян-Бадыргыга тураскаал

Тыва биле Россияның демнежилгезиниң 100 чылын байырлап эрттирип турда, Тыва күрүнениң үндезилекчизи Монгуш Буян-Бадыргыга тураскаалды Национал музейниң чанынга тургускан.  Сентябрь 6-да ону байырлыы-биле ажыткан. Аңаа республиканың шупту суурлар, хоорайларындан келген кижилер, байырлалче чалаттырган аалчылар киришкен.

Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол тураскаалды ажыдып тура:

— Политиктиг репрессияга таваржып, актыг черге тыва күрүнениң болгаш тыва чоннуң дайзыны деп буруудаткаш, 1932 чылда адып өлүрткен, Тыва Арат Республиканың Чазааның Даргазы Монгуш Буян-Бадыргыны тускай  чарлык-биле 2007 чылда бүрүнү-биле агарткан. Буян-Бадыргыга тураскаалды кылырынга болгаш тургузарынга акша-хөреңгини, 2011 чылды уткуп тура, эрттирген ачы-буян кежээзинге чыып эгелээн. Тураскаалдың Ачы-буян фондузун тургускан. Бо фондунуң, чоннуң, Тыва Республиканың Чазааның кады ажылының ачызында Буян-Бадыргыга тураскаалды кылырынга херек акша-хөреңги чыгдынган. Тываның маадырлыг оглу Буян-Бадыргыга тураскаалды тургускаш, бөгүн ажыдып турарывыс бо-дур. Бистиң өндүр өгбевистиң ат-алдарынга төлептиг болуулуңар, Төрээн чуртувус Тываның хөгжүлдези, келир үези, ат-алдары дээш ажылдаалыңар, чурттаалыңар – деп чугаалаан.

Улаштыр номчуур...
12.09.2014
Кадет училищези ажыттынган

Эрткен улуг байырлалдар хүннеринде база бир онзагай болуушкун Президентиниң Кызыл хоорайда кадет училищезиниң ажыдыышкыны болуп эрткен. 

Найысылалдың мурнуу талазында субурган чанында оран-бажың тудуу каш ай бурунгаар эгелээн. Ам ооң эжиктери бирги кадеттерге ажыттынганы бо. Байырлыг ажыдыышкынга Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол база Төп шериг округунуң башкарыкчызы Владимир Зарудницкий РФ-тиң Президентизи Владимир Путинниң болгаш РФ-тиң камгалал сайыды Сергей Шойгунуң өмүнээзинден сургуулдарга, башкыларга база өске-даа ажылдакчыларга байыр чедирип, чылыг-чаагай күзээшкиннерни чугаалааннар. ТР-ниң Чазак Даргазы Шолбан Кара-оолдуң Кызыл хоорайга кадет училищезин тургузар дугайында саналын РФ-тиң камгалал сайыды Сергей Шойгу үезинде деткип, тудугну дарый эгелээн, а чоокта чаа шериг өөредилге черинге өөренир күзелдиг оолдарның хөйүн барымдаалап, ону 300 сургуул өөренир кылдыр калбартыр дугайында дугуржулганы чедип алган.

2014-2015 өөредилге чылының эгезинде аңгы-аңгы өрээлдерлиг чуртталга блоктарын ажыглалче киирген. Өрээл бүрүзүнде үш орун, чунар болгаш арыгланыр чер, гардероб бар. Оон аңгыда өөредилге чорудар блокту болгаш 178 кижиге чемненир столоваяны тудуп дооскан. Стадион, халыыр оруктар, дыштанылга парыгы база белен. Кичээлдер эрттирер өрээлдерни амгы үениң негелделеринге дүүшкен чаа технологияларлыг өөредилге дериг-херекселдери-биле шүмнээн. 

Улаштыр номчуур...
12.09.2014
Азийжи ук-төөгүвүстүң демдээ

Тыва биле Россияның демнежилгезиниң 100 чылының байырлалынга келген аалчылар-даа, кызылчылар-даа Улуг-Хемниң эриин аян-шинчи киир кылганын, бо талазы-биле улуг организастыг-даа, тудуг-даа ажылдары чоруттунганын демдеглеп турдулар. 

Аян-оол Ооржак, Чөөн-Хемчик кожуун:

— Кызыл хоорайга чазын кээп чораан кижи мен. Улуг байырлалга белеткел ынчан чаа-ла эгелээн. Улуг-Хемниң эриин чаза соп алган чораан. Солун-сеткүүлдерден, радио-телевидениеден аңаа кылып чорудар ажылдарның дугайында дыңнаан болгаш, күске чедир каяа четтигер деп, арай чөгенип турдум. Байырлалга келгеш, кайгап кагдым. Улуг-Хемниң эрии шуут үндезини-биле чаарттынган-дыр. Чедир кылбаан ажылдарның демдектери ында-мында бар-ла-дыр. Ол-даа ажырбас, чедир кылып алыр.

Виктор Монгуш, Улуг-Хем кожуун:

— Кызыл хоорайның девискээринде Улуг-Хем эриин кижилер маңаа дыштаныр кылдыр чаартыр кылганы эки-дир. Байырлал эрткен-не дээш, маңаа доктаавас болза эки. Чаартылгалар ажылдарын чылдың-на уламчылаар херек. Чүгле ынчан Кызыл хоорай ылап-ла чараш боор.

Угулзалар дег чалгыглары-биле найысылал Кызыл хоорайны соңгу талазындан каастап, эриктерге хөглүү кончуг чайтыңайнып чыдар Улуг-Хемниң солагай талакы эрииниң кырында дең-дески шывыглыг орукка өрү-куду селгүүстеп, чаарттынган «Азия төвүн», «Хаан аңнаашкынын» көрүксээн улуг, бичии кижилер-ле хөй. Херим иштинде бо тураскаалдар кандыг-ла-бир тывызыксыг хевири-биле оларны боттарынче хаара тудуп турган-даа ышкаш.

Улаштыр номчуур...
12.09.2014
Тываның малчыннарынга алдар!

Өглер хоорайындан

Yш  хүн үргүлчүлээн байырлалдарның эң сонуурганчыг болгаш чараш  хемчеглериниң хөй кезии Тос-Булакка болган дээр болза, хөөредиг чок. Аңаа сентябрь 5-те өглер хоорайының ажыдыышкыны-биле малчыннар байырлалы «Наадым – 2014» эгелээн. Тос-Булактың оргу шөлүнге республиканың 16 кожууну өглерни база Тожу кожуун  тос-чадырны тиккен. Кызыл, Мөңгүн-Тайга кожууннарның өглери келген чоннуң кичээнгейин дораан хаара туткан. Өглерниң ишти-даштын долузу-биле дерээн: кидис болгаш алгы-кештен чадыглар, кончуг нарын угулза хээлер-биле каастаан дериг-херекселдер, тыва эр, херээжен кижиниң идик-хеви, аъттың дериг-херексели дээш, оон-даа өске чүүлдерни тыва чоннуң езу-чаңчылдарынга, төөгүзүнге даянып  тургаш күүсеткен. Хадың ыяштан чазап кылган, эргек бажы хире хемчээлдиг тоолчургу аңнар-биле каастаан тос-карактан эгелээш, «Тыва биле Россия 100 чыл» деп бижикти сырып каан өгнүң даштыкы кидис шывыынга чедир чүнү чок дээрил.  Бо-ла бүгүнү кижи төнчү чок кайгап туруксаазы келир болду. Кожууннарның өглеринден аңгыда республиканың янзы-бүрү албан черлериниң өглерин база аажок сонуургадым. ТР-ниң Өөредилге яамызының өөнүң ээлери тыва езу-чаңчылдарны езулуг сагып билир, кончуг эвилең-ээлдек улус болду. 

Улаштыр номчуур...
12.09.2014
Тываларның ус-шевер уран чүүлү

Алдан-Маадыр музейинге сентябрь 5-те «Тываларның ус-шевер уран чүүлү» деп мөңгүн кылыглар делгелгезиниң ажыдыышкыны болуп эрткен. Улуг байырлалдар эртип турар болгаш ындыг бе, музейде келген чоннуң хөөнү бедик, каас-шиник кеттинген, байырлал шинчилиг. Делгелгени театржыткан көргүзүг-биле бурун шагның хамы дүңгүрүн соктап, музейниң оран-савазын арыглап, оран-делегейниң ээлерин кыйгырган алгыштарын ырлап тургаш ажыткан. 

Уран чүүлге сонуургалдыг аалчылардан аңгыда Күрүне Думазының депутады Л.К.Шойгу, Кызыл хоорайның баштыңы Д.И.Оюн, ТР-ниң өөредилге болгаш эртем сайыды К.А.Бичелдей, ТР-ниң культура сайыдының бирги оралакчызы В.Н.Лапшакова олар киришкен. ТР-ниң өөредилге болгаш эртем сайыды Каадыр-оол Алексеевич Бичелдей мындыг чараш мөңгүн байырлалынга кээп киришкен чонга байыр чедирип: «Мөңгүн дээрге чер-чуртувустуң каас-чаражы-дыр. Ус-шеверлерниң холунга мөңгүн чараш  дүрзүлер бооп хуула бээр. Мөңгүн  — тываларның бурун шагдан эдилеп чораан үнелиг металлы, ол арыг, чымчак сеткилдиң демдээ-дир. Сагыш-сеткилиңерниң мөңгүнүн кадагалап чоруңар» деп чараш, угаадыглыг сөстер-биле чагаан. Алдан-Маадыр музейиниң директору В. С. Чигжит бо делгелгени чыып, дерип каастаан ажылдакчыларын база ТР-ниң Культура яамызының деткимчези дээш өөрүп четтиргенин илереткен.

Улаштыр номчуур...
12.09.2014
Скиф алдыннары фото-чуруктарда

100 чылдаан байырлалдарның бир дугаар хүнүнде чаа ажыттынган Чурукчулар бажыңынга «Скифтер эртинези» деп фото-чуруктар делгелгезиниң ажыдыышкыны болуп эрткен. 

Улуг шил соңгаларлыг, өттүр көстүп турар ханаларлыг чаа өргээниң адаккы каъдын фото-чуруктар-биле долдур делгээн. Ында Хааннар шынаазының алдыннарын фотомастер Андрей Бронников бодунуң көрүжү-биле бир онзагай көргүскен. Кара дөжекте алдындан кылган кылыгларны улгаттыр, тода тырттырган ажылдарын көөрге, кижи адырылбайн баар, бир-ле сорунзалыг. Чижээлээрге, бурунгу шеверлерниң кылганы даңгынаның алдын дээрбээнде ивилерни база угулзалай сиилбээн он ийи адыр сыынның дүрзүзүн чырык дузазы-биле көргүскени чараш, тывызыксыг, бир тускай.  Национал музейниң ажылдакчызы Светлана Тулуш скиф алдыннары-биле мооң мурнунда чоок ажылдап турган болгаш, бо удаада мастерниң фото-чуруктарында дүрзүлерни бир өскээр көргенин, мурнунда эскербээн нарын чүүлдерни ам онзалап каанын чугаалады. Уран чүүлге сонуургалдыг аалчылар база езулуг профессионалдың ажылдары-дыр деп демдеглээн.

Улаштыр номчуур...
12.09.2014
Надежда Красная: «Тывага төрүттүнгенимге чоргаарланыр мен…»

База бир кайгамчык өткүт үн сентябрь 8-те театрга чаңгыланган. Ол дээрге Россияның болгаш Тываның Улустуң артизи, Москваның күрүне филармониязының солизи Надежда Краснаяның күүселдези-дир. 

Концерт эгезинде ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызы Анатолий Дамба-Хуурак: «Бистиң Тыва биле Россияның демнежилгезиниң болгаш Кызыл хоорайның үндезилеттинип тургустунганының  100 чыл оюн демдеглеп эрттирип турарывыс, Силерниң салым-чолуңар-биле, Кызыл хоорайны удуртуп чораан ачаңарның ады-биле база сырый харылзаалыг байырлалдарывыста келгениңер дээш Тываның Чазааның Даргазы Шолбан Кара-оолдуң болгаш бодумнуң өмүнээмден өөрүп четтиргенивисти илередир-дир бис. Силерге чоргаарланыр бис. Тывада Силер ышкаш салым-чаяанныг ыраажылар ам-даа төрүттүнмээн» — деп үнелээш, боодал чечекти Надежда Краснаяга сөңнээн.

Кызыл хоорайның баштыңының оралакчызы Аяс Лопсан аалчыларга байыр чедирбишаан, оларга «Кызыл хоорайның 100 чыл ою» медальдарны тывыскан. Алдарлыг артистиң ырыларын хөгжүмде үдеп келген, ооң өөнүң ээзи, Тыва Республиканың уран чүүлүнүң алдарлыг ажылдакчызы, концертмейстер Вадим Федоровцев чылыг, чымчак сөстерге өөрүшкү-биле харыылаан:

Улаштыр номчуур...
12.09.2014
Анита Цой: «Тыва чон аас-кежиктиг, хостуг, чоргаар чурттазын!»

Байырлалдар хүннеринде Тывага ыры-хөгжүм чаңгыланып, танцы-сам хамыкты кайгаткан. Ылаңгыя Россияның алдарлыг артизи Анита Цойнуң концерти Арат шөлү сыңмас чонну чыыпкан: кижи бажы кизирт! Концерт эгелээр мурнунда, Россияның эстрада сылдызы-биле республиканың журналистери ужуражыр, каш айтырыг салыр аргалыг болдувус:

— Силерниң бодалыңар-биле, Тыва –…

— Дүүн ужуп келгеш, Сизимге четтим. Силерниң чуртуңар кайгамчык чараш-тыр. Тыва черниң  бойдузу байлак, чону эвилең-ээлдек-тир. Шөлдер, хемнер, даглар, эзимнер… Ындыг каас-чараш чурумалдан кижиниң бажы дескинер-дир. Сибирьге мооң мурнунда каш-даа катап чораан мен, ынчалза-даа бо удаада бир онзагай оранда аалдап келген-дир мен.

— Чаа чүс чылда Тывага чүнү күзээр Силер?


Улаштыр номчуур...
12.09.2014
Чүгүрүк аът кымныңыл?

Байырлал хемчеглериниң эң-не хөй аарыкчыларын чыгган спортчу  маргылдаа – аът чарыжын сонуургаары-биле чон тос кожууннардан келген дээр ийикпе.  Агаар-бойдустуң таарымчалыы  аажок: дээрниң хиндиинде хир-даа чок, эмин эрттир изиг-даа, соок-даа эвес, чымчак салгын сырыннай каап турар. 

Сентябрь 7. Тос-Булак. Чылдың-на улуг хемчээлдиг аът чарыжы эрттирер чер. Республиканың ырак-чоок кожууннарындан чылгычылар эң-не, эң-не деп шилиттинген чүгүрүктерин каш хонук бурунгаар-ла мында эккелген. Тыва чоннуң эң ынак спортчу оюннарының бирээзи – аът чарыжында бо удаада эң ырак Тере-Хөл база Тожу кожууннардан чүгүрүк аъттар база бар. Малдар кулактарын сүвүрертипкен, баштарын сававышаан, тынын сула салыптарын четтикпейн манап, бурунгаар чүткүп каап турлар. Россия биле Тываның демнежилгезиниң 100 чылынга база республиканың малчыннар Наадымынга тураскааткан республика чергелиг аът чарыжының маргылдаазы 6 аңгы салыгга эрткен. Ниитизи-биле 610 хире мал чемпионнуң кожаазы дээш чидиг маргылдааларга киржиринге белен.

Улаштыр номчуур...
09.09.2014
Демнежилгениң бадыткалы

Байырлыг чыскаалдан

Сентябрь 7-де найысылалдың Арат шөлүнге Россия биле Тываның демнежилгезиниң 100 болгаш Кызыл хоорайның тургустунганындан бээр 100 чылдарынга тураскааткан «Хемнерниң каттышканы – чүректерниң каттышканы» шиижиткен байырлыг чыскаал болуп эрткен.

 Мооң мурнунда эртип турган кандыг-даа байырлалдарның чыскаалдарындан черле ылгалдыг болгаш онзагай болур дээрзи билдингир турза-даа, бо чыскаал республиканың чурттакчыларын шуут кайгаткан деп болур. Муң ажыг киржикчилиг, улуг хемчээлдиг дөрт колонна Орус культура төвүнүң чанындан шимчеп үнгеш, Кочетов кудумчузун өрү чорааш, Тыва эки турачылар кудумчузун таварааш, Ленин кудумчулап, Арат шөлүнүң чанындан эрткен. Бирги колоннаны ТР-ниң яамыларының, ийиги колоннаны федералдыг албан черлериниң, үшкү колоннаны республиканың 17 кожуунунуң киржикчилери, а дөрткү «Хөй националдыг чоннуг Кызыл» колоннаны янзы-бүрү нацияның төлээлери тургускан. Чыскаалдың киржикчилериниң байырлалга шыырак белеткелин көрүкчүлерниң оларны диңмиттиг адыш часкаашкыннары-биле хүлээп база аразында магадап чугаалажып турганы бадыткаан. Байырлыг чыскаалды Кызыл хоорайның сүлдезиниң демдээниң каастакчызы сарлык малы эгелээн.

Улаштыр номчуур...
09.09.2014
Тываның Арбады

Тываның болгаш Россияның демнежилгезиниң база Кызыл хоорайның үндезилеттинип тургустунганының 100 чылының байырлалын демдеглээн хүннеринде найысылалдың төп кезээнде Арбат шөлү ажыттынган. 

Күстүң башкы айы сентябрь 6-да Кызылдың төп кудумчузунда Арбат шөлүнде кижи бажы кизирт.     Ыры-шоор чаңгыланган, уран шеверлер каасталгаларын делгеп салган, чурукчулар чуруттунган, мастер-класстарны көргүскен, танцы-самын тепкен, черле дыка солун болду.  Ол девискээрде бичии дагжының тураскаалын, «Кызыл хоорайымга ынак мен» деп бижиктиг самбыраны болгаш сандайларны эптиг кылдыр тургусканы улуг-бичии чонга дыка таарымчалыг-дыр.

100 чыл — ол дээрге эрткен орукту, республиканың болгаш найысылалдың төөгүзүн сайгарарынга, бодунуң төөгүзүн билип алырынга, чурт-шинчилелдиң улуг ажылынга болгаш Төрээн чуртунга ынакшыл деп билиглерни ханы утка-шынар-биле долдурарынга кайгамчык арга-дыр. Бо дээрге чугула болгаш шиитпирлиг чыл-дыр, ол чоннарның чоокшулажылгазынга болгаш найыралынга, Азияның төвүнге аныяк күрүнениң тургустунарынга, амгы Тываның таваан салырынга акы-дуңмалышкы дузаны болгаш деткимчени төөгүге кииреринге ужур-дузалыг болур.

Улаштыр номчуур...
09.09.2014
В.В.ПУТИН: «Дамырактар каттышкаш, хем болур, кижилер каттышкаш, күш болур!»

Россия биле Тываның демнежилгезиниң база Кызыл хоорайның тургустунганындан бээр 100 чылдаанынга тураскааткан спортчу маргылдааларның эң солуну – хүреш маргылдаазы болганы чугаажок. Ооң байырлыг хемчеглеринде чонга чарлаан ады безин бир янзы – «100 чылдың эң-не шыырак мөгелери» деп адаан. Шынап-ла, хүреш тыва чоннуң амыдыралынга тоол дег узун бооп, чүс-чүс чылдар ажылдыр биске чедип келген. Өскээр чугаалаарга, бурунгу өгбелеривис боттарының сүр-күжүн адаан-өжээнниг, алгыш-кырыштыг мөөрейлерге көргүзүп чораанындан хүреш төөгүлүг үелерни чурттап эртип, үе аайы-биле эттинип-чаарттынып келген түңнелинде, 20 вектиң эгезинден эгелээш амгы үеде тайбың оюн-тоглаа бооп доктааган.

Ол дугайында төөгүнүң салгалдан салгалче дамчып келген чугаалары бадыткап турар. Чижээлээрге, Улуг Моолдуң үндезилекчизи Чиңгис-Хаанның шерииниң эң бедик эрге-дужаалдыг удуртукчуларының бирээзинге тыва уктуг Субудай маадыр турганын билир бис. Төөгүчүлерниң бижип турары-биле алырга, Субудайның баштап турган шериглери эрес-дидиминиң, аваангыр-кашпагайының, мөге-шыырааның талазы-биле өскелерден ылгалып, тергиидеп турганын төөгү материалдары херечилеп, бадыткап турар.

Улаштыр номчуур...