16.06.2015
"Атлас Джет" российжи хуу компания Sukhoi Superjet 100 (SSJ 100) самолеттарны ужудуп эгелээнден бээр бир чыл болганда боттарының агаар судноларының чажыдын ажыдар деп шиитпирлээн. "Атлас Джет" ХАН-ның чиңгине директору Дмитрий Хлопитько ATO.ru-га берген бирги интервьюзунга "Центр-Юг", "Рособоронэкспортом" авиакомпаниялар-биле кады ажылдажылгазының болгаш SSJ 100флотту хөй дакпыр көвүдедириниң дугайында планнарын чугаалаан.
Тыва арга-дуржулга
АТО: Дмитрий Олегович, март 27-де Кызылче SSJ 100 самолет-биле пассажирлер аргыжылгазын бир дугаар чоруткан болгай силер? Тываже ындыг экзотиктиг рейсти чүге кылыр бодай берген силер?
Д.Х.: Кызыл—Москва—Кызыл аразынга дорт авиация аргыжылгазы 20 чыл хире болбаанын маңаа чугаалаайн. Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Валерьевич Кара-оолга улуу-биле өөрүп четтиргенивисти дамчыдыксап турар мен. Ол дээрге ооң ачы-хавыяазы-дыр. Кандыг-даа улуг авиакомпанияларның чедиксевези ол черже рейстерни эгелээрин бистен дыка үр болгаш доктаамал дилеп келген кижи. Ооң кадында доктаамал, Москваже база, ужудуушканнар чорутпайн турарындан аэропорту кагдынган турган.
Регионнуң удуртукчузу «Кызыл аэропорту» ФКБ-ниң директору Виктор Николаевич Выборный-биле бисти душтуруп каарга, Красноярскиниң ЭШИ-зи-биле чугаалашкаш, Кызылда ужудуп-хондурар дилиндекти көөрү-биле ужуп четкен мен. Специалистер бүгү-ле санаашкыннарны кылган. Ужудуп-хондурар дилиндектиң ол үеде байдалын өөренип көргеш, кышкы үеде неделяда SSJ 100-биле ийи, а чайгы үеде чангыс рейсти кылып болур-дур деп түңнелге келген бис. Оон аңгыда Москва-Кызыл аразынга дорт ужуп чоруур кижилерниң саны база кызыгаарлыг болган. Бо таварылгада дедир ужуп чоруурда Новосибирскиге кывар-чаар чүүлдү немей кудар дээш хондурар апаар, чүге дизе дыка хөй керосинни ужудуушкун үезинде сөөртүп чоруур арга бисте чок. А Новосибирскиге орук ара хондурары биске харын-даа таарымчалыг. Ол үе шакта Толмачевадан Москваже ужар рейс чок болганындан, немей пассажирлер ап алыр арга бисте тургустунган. Эге дээрезинде кижилер кичээнип турган болза, ам Кызыл рейизи-биле ужуксаар пассажирлерниң саны көвүдээн. Ам аргыжылганың билеттерин пассажирлер баш удур садып алыр апарган, олуттарның 50 хуузу долуп турар. Чоокта чаа Тываның Баштыңы бистиң дорт рейс-биле ушкаш, Москвага чымыштыг ажыл хүнүнүң соонда бир-ле дугаар дыштанып удуп алдым деп, өөрүшкүзүн чажырбады.
Шолбан Валерьевич Кара-оол Кызылдың аэропортун эде кылырынга, Тываның бюджеди-биле чогуур техниканы садып алырынга улуг дузаны көргүзүп турар. Федералдыг акшаландырыышкынны шупту аэропоттарже үлеп турза-даа, федералдыг органнар аргыштырылгазы эвээш аэропорттарже шоолуг кичээнгей салбас, ооң биске ажыы чүдел, ооң орнунга боттарыңар-ла булганыңар дээр чүве… Ынчалза-даа республиканың баштыңы эр-хей-дир, бир эвес аэропортту сайзырадыр болза, пассажирлер аргыжылгазы көвүдээр дээрзин билир. Тус черниң чурттакчылары амдыызында өөренген чаңы-биле Абаканче чоруп турарлар. А Тывага чайгы үеде аян-чорук кылыр дээн туристер амдан эгелеп билеттерни чагып эгелээни эки базым. Орус географтыг ниитилелден Кызылче ужар талазы-биле айтырыглар хөй. Ынчап кээрге «баштайгы блин борбакташпаан» хевирлиг.
Бо үеде июль айның билеттерин садып эгелээн, а августуң билеттерин садып эгелээр дээривиске, Кызылдың аэропортун кажан, канчаар эде кылып эгелээри билдинмейн тур. Ындыг болзажок дилиндектерни кезек-кезектеп хаап тургаш, чаңгыстап кылып эгелээрин дугурушкан бис. Sukhoi Superjet 100-түң ужуп үнеринге узун дизе-ле 1800 метр шөл херек. Ол-ла дилиндектен Новосибирск таварыштыр Москваже чыргалдыг ужуп болур. Оон өскелерин дес-дараалаштыр ынчаар эде кылып ап болур. Регионнуң Баштыңы республиканың «Тува Авиа» авиакомпаниязын бут кырынга катап тургузар деп бодалы база бар. Ону чедип алырда Sukhoi Superjet 100-ти ажыглалче киирип, Россияның авиа бүдүрүлгезин деткиир деп көрүштүг кижи.
АТО: Внуково биле Кызыл аэропортунуң аразынга дорт ужудуушкуннуң хемчээли 3700 км болгай. Чүгле хондурар шөлдүң хараазындан кывар-чаар материалды немей кударын орук ара чорудуп турар деп билип алганым шын бе? Ол SSJ 100 самолеттуң күчүзүнден эвес бе?
Д.Х.: Кызылда аэропорттуң шөлүнден хамааржып турарын база катап айтып каайн. Кажан эде кылып, септеп каарга ынчан таваар ужуп болур. Ол аэропорттуң хондуруп ап болур аргазы чүгле 40 хире тоннага дең. Ол хемчээлди Красноярскиниң ЭШИ чөпшээрээн. А кышкы үеде оон бичии-ле хөй, ынчалза-даа Москвадан ынча хөй керосинни сөөртүп чоруур арга бисте чок. А Кызылга ужуп чеде бергеш, дедир Новосибирск баар (ол аразы 865 км) 1 хире тонна керосинни кудуп алыр. Толмачевага долдур куттунуп алгаш, Москваже улаштыр ужудуп турар.