Тывада эм шынарлыг Дус-Хөл биле Хадың хөлдерге чедир орук чок черде шывыглыг орукту чаткан

Тываның Чазааның республикада транспорт оруун хөгжүдер талазы-биле кылып чоруткан ажылының көскү чижээнге минералдыг составы-биле онзагай Дус-Хөл биле эвээш дустуг Хадың хөлдерже асфальтылыг орукту тутканын хамаарыштып болур. М54 трассадан хөлдерже ыңай чоруткан ниитизи-биле 19,219 км узун хемчээлдиг асфальтылыг орукту эде чаартып тударынга федералдыг болгаш республика бюджединден 80,6 млн. рубльди аңгылаан. Ол ажылды «Восток» КХН-ниң керээлиг организациязы чоруткан.

6,700 км хемчээлдиг чадаң орукка баштайгы асфальтылыг орукту 2007 чылда тудуп эгелээн болза, а ийиги 12,700 км. орук участогун 2011-2012 чылдарда ажыглалче киирген, сөөлгү арткан үшкү кезиндекти орукчулар эрткен чылдың барык-ла төнчүзүнде чадып дооскан. Ам ол чаа чаттынган асфальтылыг орук-биле чайгы үеде Дус-Хөлдүң малгажынга шаптанып, дыштаныр дээн Тываның чурттакчылары биле Иркутск, Кемерово, Новосибирск областардан, Красноярск крайдан, Хакасиядан келген республиканың аалчылары хала чокка чедип алыр аргалыг. 

Тываның Культура яамызының даап санаашкыны-биле алырга, кызылчыларның барып дыштаныр ынак хөлдеринге бо чайын кижилер хөй болур. Дус-Хөлдүң чоок кавында туттунган организацияларның болгаш бүдүрүлгелерниң 20 хире пансионаттары болгаш профилакторийлери, дыштанылганың «Силбир» биле «Шымбай» баазалары база тус черниң сайгарлыкчылары дыштанып келгеннерни хүлээп алырынга белен. Хөлдүң девискээринге кемпинг-лагерьлерни ажыдары база көрдүнген.

Дус-Хөл Кызылдан 45 километр черде чыдар болгаш бойдустуң федералдыг чергелиг гидрогеологтуг тураскаалынга хамааржыр. Хөлдүң кырында сугнуң чылыы 23-26 градус, а 1,5 метр ханылай бээрге 41 градус чедир изиг. Бир литр сугда хлор-натрий составтыг дустуң эзилдирии 280 грамм чедип турар. А олүг (Мертвое) далайда ол көргүзүг 350 граммга дең. Хөлдүң малгажы сероводород эм шынарлыг.

2013-2014 чылдарда Тываның медиктиг-социал айтырыглар болгаш эргелеп-башкарылганың эртем-шинчилел институду биле Томскиниң Курортология болгаш физиотерапияның ЭШИ чоннуң анаа-ла эмненип турарынга медиктиг-биологтуг шинчилелдерни чоруткан. Шинчилелдерниң түңнелдери кеш болгаш чүс аарыгларын эмнээринге хөл эки дээштиг дээрзин бадыткаан.