Закрыть
Логин:
Пароль:
Забыли свой пароль?
Войти    

Главная

Главное


В Туве улучшат работу по оказанию помощи людям с ментальными нарушениями

В Туве с рабочим визитом находится команда экспертов региональной благотворительной общественной организации «Центр лечебной педагогики» во главе с членом Совета при Правительстве РФ по вопросам попечительства в социальной сфере Анной Битовой. Специалисты прибыли по приглашению руководства республики для оказания методической и иной поддержки местным организациям социального обслуживания, а также чтобы провести консультации и курсы повышения квалификации, в том числе по оказанию психолого-педагогической помощи родителям детей с расстройствами аутистического спектра.

Подробнее...

Новости

RSS
23.08.2013 15:42 / Муниципалитеты
Глава Тувы обсудил с рабочим коллективом Водоканала основные проблемы предприятия и городского хозяйства

Особое внимание представителей городской власти должно быть направлено на развитие одного из старейших и главных предприятий столицы - ООО «Водопроводно-канализационные системы». Об этом глава Тувы Шолбан Кара-оол заявил на встрече с рабочим коллективом предприятия, которая состоялась сегодня на базе водоканала. Глава региона поручил руководству мэрии Кызыла взять на особый контроль проблему изношенности водопроводных и канализационных сетей в городе Кызыле и разработать план реконструкции инженерных сетей, а также строительства новой инфраструктуры. 

Подробнее...
23.08.2013 13:33 / Культура
В  Чаа-Хольском районе Тувы строится долгожданный Дом культуры

На совещании у первого вице-премьера Шолбан-оола Иргита обсуждался ход строительства Дома культуры в селе Чаа-Холь центре Чаа-Хольского района. Как доложил начальник ГБУ республики «Управление капитального строительства» Александр Свинцов, которое осуществляет технический надзор, в настоящее время работы на объекте ведет ООО «Еврострой». На 22 августа выполнен демонтаж конструкций под основной корпус здания, закончены земляные работы и устройство монолитных железобетонных колонн. Полностью смонтированы фундаментные блоки, выполнена кирпичная кладка стен первого этажа. Осуществляются подготовительные мероприятия по устройству наружных инженерных сетей. Было отмечено, что проектная документация на строительство Дома культуры в селе Чаа-Холь на 250 зрительских мест была утверждена в июле 2011 года, имеется положительное заключение государственной экспертизы.

Подробнее...
23.08.2013 11:35 / Строительство
 Средства Дорожного фонда  Тувы позволили значительно  обновить  местные дороги
Общий объем средств Дорожного фонда Тувы в этом году составляет 785 млн. рублей, что на 83 миллиона больше, чем в 2012 году. Как отмечает глава миндортранса республики Олег Косоротов, принимаются все необходимые меры, чтобы дорожники справились с выполнением государственных контрактов по строительству, ремонту, реконструкции дорог. Работы идут хорошими темпами. Таким образом, помимо аварийно-восстановительных работ, связанных с ликвидацией последствий землетрясения, произошедшего 26 февраля 2012 года, ведется большой объем работ на средства регионального Дорожного фонда. На 22 августа на них направлено в общей сложности 518 млн. 387 тыс. рублей
Подробнее...
23.08.2013 10:28 / Экономика
В столице Тувы открылась Х Межрегиональная универсальная выставка-ярмарка Тываэкспо-2013

Сегодня, 23 августа, в Кызыле в универсально-спортивном комплексе «Субедей» открылась юбилейная Х Межрегиональная универсальная выставка-ярмарка ТЫВАЭКСПО-2013, организатором которой традиционно является Правительство Республики Тыва. Как отметили в Минэкономики Тувы, в этом году участие в выставке примут более 72 субъектов предпринимательства из Москвы, Новосибирской, Томской, Омской, Оренбургской, Челябинской и Кемеровской областей, Красноярского и Алтайского края, Республик Хакасия и Тыва. Посетители смогут приобрести продовольственную и промышленную продукцию по ценам производителя, получить консультации по новинкам строительных и отделочных материалов, энергооборудования.

Подробнее...
22.08.2013 21:03 / Энергетика
Глава Тувы обсудил с руководством СГК вопросы увеличения  мощности Кызылской ТЭЦ

Сегодня состоялась рабочая встреча главы Тувы Шолбана Кара-оола с заместителем генерального директора группы «Сибирская генерирующая компания» Михаилом Никольским. В структуру СГК входит Енисейская территориальная генерирующая компания (ТГК 13),  в составе которой находится ОАО «Кызылская ТЭЦ»,  - самое крупное предприятие топливно-энергетического комплекса на территории региона. Сегодняшняя встреча - один из итогов неоднократных совещаний, проходивших по инициативе руководства Тувы на уровне министра энергетики России Александра Новака. Перед ним поднимались вопросы острого дефицита тепла и электроэнергии в республике. Протокольным решением собственникам энергопредприятия было поручено уделить особое внимание проблемным моментам и принять меры для их решения. Кроме того, в начале августа в ходе своего рабочего визита в Туву жесткую критику в адрес собственников ОАО «Кызылская ТЭЦ» высказал полномочный представитель президента России в Сибирском федеральном округе Виктор Толоконский. 

Подробнее...
22.08.2013 18:52 / Строительство
Министр образования доложил главе Тувы о ходе строительства новой сельской школы взамен сгоревшей
Малокомплектная школа поселка Иштии-Хем Улуг-Хемского района сгорела первого июня текущего года. Небольшое деревянное здание было построено в 1953 году. Возгорание произошло из-за электрозамыкания. Специалисты не исключают, что пожар является прямым последствием землетрясения силой 6,5 баллов, произошедшего на территории Улуг-Хемского района 30 апреля 2013 года. Сгоревшая сельская школа находилась в непосредственной близости от эпицентра подземных толчков. К счастью, во время пожара никто не пострадал. Глава Тувы Шолбан Кара-оол поставил задачу перед министром образования и науки республики изыскать финансовые средства на строительство новой школы для иштии-хемкских ребятишек. Сегодня на рабочем совещании министр Каадыр-оол Бичелдей доложил о ходе выполнения поручения премьера. 
Подробнее...
22.08.2013 17:24 / Прочее
Усилия Тувы в борьбе с зарослями конопли путем вовлечения   земель в сельхозоборот дают положительный эффект- Николай Цветков
Сегодня в Кызыле под председательством заместителя директора Федеральной службы РФ по контролю за оборотом наркотиков Николая Цветкова и Главы Тувы Шолбана Кара-оола состоялось заседание республиканской антинаркотической комиссии. В нем участвовали представители министерств и ведомств республики, председатели администраций Улуг-Хемского Каа-Хемского, Барун-Хемчикского, Дзун-Хемчикского и Чаа-Хольского районов. Обсуждалась ситуация в целом в России, в разрезе Сибирского федерального округа и Тувы. Были проанализированы промежуточные итоги мероприятий по выявлению и уничтожения очагов дикорастущей конопли. Как заявил Николай Цветков, несмотря на серьезные усилия по борьбе с наркотиками проблема остается острой для всей страны. Немалую роль в этом играет отсутствие четкой программы по реабилитации и ресоциализации лиц, страдающих наркотической зависимостью. В настоящее время по поручению Президента такой документ разработан и проходит стадию согласования
Подробнее...
22.08.2013 17:13 / Здравоохранение
Глава Тувы потребовал восстановить сокращенные койко-места в республиканском  Наркодиспансере

Сегодня в ходе заседания республиканской Антинаркотической комиссии глава Тувы Шолбан Кара-оол потребовал от руководства министерства здравоохранения Тувы немедленно восстановить все сокращенные койко-места в республиканском наркодиспансере. По словам руководителя лечебного учреждения Ирины Бадыргы, в декабре 2012 года по требованию федерального министерства в наркологическом диспансере Тувы было сокращено 24 койки из 102. Цель - приведение количества коек в регионе к общероссийским нормативам. «Для нашей республики это серьезное сокращение и оно не могло не сказаться на качестве оказания помощи больным», - отметила Ирина Бадыргы. По ее словам, после такого сокращения экстренная наркологическая помощь сельским жителям оказывается только в Кызыле, дальнейшее лечение пациента по месту проживания затрудняется. 

Подробнее...
22.08.2013 15:54 / Жилье
Минобразования Тувы разъяснило  условия предоставления ипотечного жилищного кредита для молодых учителей
В рамках реализации проекта «Развитие ипотечного кредитования молодых специалистов» ведется прием документов, от учителей до 35 лет, на приобретение жилья или улучшение жилищных условий, - сообщает официальный сайт министерства образования и науки Тувы. Республиканская целевая программа «Развитие ипотечного кредитования в Республике Тыва на 2012—2014 годы» начала действовать в прошлом году. Министерством в рамках ее реализации был проведен конкурс по отбору молодых учителей претендующих на предоставление субсидии на оплату первоначального взноса и компенсации части затрат по ипотечным кредитам (займу) на приобретение (строительство) жилья. Таким образом, в результате использования ипотечного жилищного кредита свои жилищные условия смогли улучшить 27 молодых учителей Тувы. 
Подробнее...
22.08.2013 14:50 / Жилье
 В Туве переселение граждан из аварийного и ветхого жилья будет продолжено
Решением правления Государственной корпорации – Фонда содействия реформированию ЖКХ одобрена заявка Республики Тыва на предоставление финансовой поддержки в сумме 455 млн. 285 тыс. рублей. Кроме того, из бюджета Тувы выделено еще 236 млн. 913 тыс. рублей. Как пояснила заместитель министра строительства Тувы Елена Годяева, на эти средства претендуют два муниципальных образования – город Кызыл и город Чадан Дзун-Хемчикского района. «В рамках реализации данной программы запланировано переселить 1389 человек из 42 аварийных домов, - пояснила замминистра. - По городу Чадану запланировано расселить 113 человек или 25 семей из двух аварийных домов общей площадью 948,3 квадратных метров». Также Елена Годяева проинформировала, что в июле текущего года в Чадане построен и сдан в эксплуатацию 16-ти квартирный жилой дом по ул. Победы, дом 82. 
Подробнее...

Фоторепортажи

На гражданском форуме в Туве предлагают запретить продавать  алкоголь лицам  до 40 лет

29.06.2017

Муниципальный день форума: противотуманки для инвесторов

29.06.2017

Муниципальный день форума: противотуманки для инвесторов

28.06.2017

Тува-2030: молодежь республики обозначила современные вызовы и пути их решения

28.06.2017

В Туве состоялся митинг, посвященный Дню памяти и скорби

22.06.2017

Глава Тувы в честь Дня России вручил госнаграды тем, кто своим трудом созидает республику

12.06.2017

Грант помог тувинскому фермеру поднять молочное хозяйство

02.06.2017

В Туве среди детей популярна национальная борьба хуреш

02.06.2017

Одной из главных точек празднования Международного дня защиты детей в Кызыле стал Национальный музей Тувы

01.06.2017

Тываэкспо-2017. Весна

27.05.2017

В Туве молодым семьям выдают  свидетельства на улучшение жилищных условий

15.05.2017

Глава Тувы дал старт международному мотопробегу "Огненный таран"

15.05.2017

Торжества у памятника Тувинским добровольцам 9 мая

13.05.2017

13.05.2017

В столице Тувы состоялось очередное заседание Ассоциации «Совет муниципальных образований» (АСМО)

12.05.2017

Глава Тувы поздравил дежурный персонал Перинатального центра РТ с международным днем медицинских сестер

12.05.2017

9 мая в Туве прошла церемония посвящения в юнармейцы

09.05.2017

В столице Тувы состоялся военный парад

09.05.2017

На торжественном вечере, в честь 72-й годовщины Великой Победы, Глава Тувы вручил государственные награды

08.05.2017

На Площади Победы в столице Тувы прошла церемония возложения венков

08.05.2017


 
Медээлер
RSS
13.11.2014
Школавыс байырлалы
1938 чылдың кыжынында сумуга чаа школа тудар, ооң ыяш-дажын белеткээр дугайында сумунуң арбан чериниң айтыышкыны хемнер, даглар баштарында тарамык чурттап чораан малчын коданнарже тарап, араттарның идепкейин бедиткен. Ында айытканы-биле алырга өреге бүрүзүнүң шыдал-быразын барымдаалап, бештен чээрби чедир санныг,  узуну 8 метр, чиңге бажы 22 сантиметрден чиңге эвес чудуктарны хар кыры-биле Ишкин-Аксында Ортаа-Хавак кырынга эккеп дүжүрер дугайында айыткан. Сумунуң арбан даргалары айтыышкын бижиктерни араттарга чедирип,  школа тудуунуң дугайында  ажылды чорудуп турган.  Араттар бедик көдүрлүүшкүннүг ажылдап кирипкен. Школаның адаан, кырын шывар манзаларны хол-биле чонуп кылган.  Чондан чыгган үндүрүглер-биле чүгле печка тудар тууйбуларны, соңга шилдерин болгаш ону кылган кижилерниң шалыңын төлеп берген. 
Улаштыр номчуур...
13.11.2014
«Дорт харылзаада»: Хөй-ниитиниң корум-чурум айтырыы

Салчак, Кызыл хоорай: «Хөйнү дүвүредип чоруур айтырыгларны сайгарып чугаалажыры-биле «дорт харылзааны» эрттирип турары кончуг  эки-дир деп үнелеп тур мен. Кызыл хоо­райның 100 чылдааны-биле найысылалга улуг чаартылгаларны кылганы каракка көскү, чараш-тыр. Ындыг болзажок «Арбат шөлү», шывыглыг рынок, театр девис­кээрлериниң чоогунда каракка чаржынчыг апарган эзирик кижилерни полиция ажылдакчылары чүге ыратпас чүвел?».

Омак Оюн: «Кончуг шын, чидиг айтырыг-дыр. Хоорайның төп кезээнде бо девискээрлерде полицияның патруль наряды албан-хүлээлгезин күүседип,  хондур-хүнзедир дежурныйлап  турар. Сандайларда чыдар кижилерни полицейжилерниң дорт эзириктер сергедир черже алыр эргези чок. Ында чыдар кижилер кадыы-даа баксырай берген бооп болур-дур ийин. Ынчангаш дүрген эмчи дузазын бирги ээлчегде кыйгыртыр апаар. Эзирик байдалдыг кижилерни туткаш, Кызылда Московская кудумчузунда эзириктер сергедир черге чедирип турар. Бо чылдың 9 айларының дургузунда 27 муң ажыг кижини аңаа чедирген».

Улаштыр номчуур...
13.11.2014
«Мээң бажыңым – мээң шивээм»
«Чурттаар бажың» федералдыг тускай программаның шугуму-биле  аныяк өг-бүлелерни чурттаар оран-сава-биле хандырарынга деткимче кылдыр 129 аныяк өг-бүле сертификаттар алыр аас-кежикке таварышкан. Ноябрь 6-да Чазак Бажыңының делгем, чырык конференц-залынга республиканың аңгы-аңгы булуңнарындан чыглып келген аныяк өг-бүлелерге Тываның Чазааның Даргазы Шолбан Кара-оол чагыг-сүмезин чугаалады: «Күрүне бистерни ол хире деткип турда, ол сорулганы бүзүрелдии-биле боттандырар ужурлуг бис. Эң ылаңгыя чаа өгленип-баштанган аныяктарны чараш, делгем бажыңнарга чурттазын дээн. Тывада бо талазы-биле  сан түңнер чылдың-на өзүп турар, а 3 чыл бурунгаар чүгле 30  аныяк өг-бүлеге деткимче берген болза,  бо 2014 чылда 129 өг-бүлеге берип турар. Келир чылын 350 аныяк өг-бүлеге деткимче көргүзерин кызыдар бис. Аныяктарга чурттаар бажың бар болза, дазылы быжыг өг-бүле оон  тургустунар. А ол өг-бүле ажы-төлдү өстүрер, бичии чаштың каткызы улам-на өөрүшкүнү эккеп турар. Ажы-төл — бистиң келир үеде изивис истээр салгалывыс-тыр. Оларны чажындан, кавайлыындан төлептиг кижилер кылдыр кижизидер хүлээлгелиг бис. Мен силерге, аныяктарга, бүзүрээр мен, дыттың быжыг дазылы дег, ажыл-үүлеңер бүдүнгүр болгаш чогуп чорзун» – дээш, оларга сертификаттарны байырлыг байдалга тывыскан. Чурттаар бажың-балгат айтырыынга хамаарыштыр аңаа чыылганнар бодалдарын үлешти.
Улаштыр номчуур...
29.10.2014
Журналист, Башкы, Эртемден

М.С. Байыр-оолдуң 75 харлаанынга.

Философия эртемнериниң кандидады, Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдунуң социология болгаш политология секторунуң эргелекчизи Байыр-оол Сендажыевич Монгуш октябрь 17-де чеден беш харлаан. Ооң-биле чугаалажып, ооң солун харыызын дыңнап, каш айтырыгны салыр аргалыг болдум.

— Монгуш Сендажыевич, бодуңарны номчукчулар-биле таныштырып көрүңерем.

— Мен Кара Сарыглар Боратан кызы Каратаан биле Адай-Монгуш Лопсаңай оглу Сендажының көшкүн өг-бүлезинге 1939 чылдың октябрь 17-де Даа кожууннуң Алаштың Чолалыгга төрүттүнген мен. 1949 чылдан эгелеп Кызыл-Тайганың, Хөнделеңниң эге, ооң соон­­­да Ак-Довурактың болгаш Аксы-Барлыктың ортумак школаларынга өөренип чордум. 1959 чылдың июнь 25-те Аксы-Барлыктың ортумак школазын дооскаш, неделя хире болганда Хөнделеңге турган 130 дугаар геология-шинчилел черинге ажылдай бердим. Черниң магниттиг шөлүн хемчээр кижиге бижээчилеп турдум. Бир ай болганда ол прибор-биле ажылдап өөренип, шылгалда дужаагаш, черниң магниттиг шөлүн шинчилээр эрге-дужаал­дыг ажылдай бердим. Куш даң бажында тургаш, мөңге харлыг, кайгамчык Бай-Тайганың мурнуу белинче базып-ла үнер сен. Хүн үнүп келгенде, ажылдаар черимге чеде бээр мен. Ол-ла күзүн шеригже келдирткен. Ыраккы Чөөн чүкке, Оожум океанның эриинге үш чыл иштинде шериг хүлээлгем эрттирген мен.

Улаштыр номчуур...
29.10.2014
«Тува Авиа» компанияга хамааржыр Тожу районга коммерциялыг рейс кылып чорааш, октябрь 10-да читкен вертолетту дилээр ажыл ам-даа уламчылап турар

«Соруг—Кызыл» маршрут-биле коммерция рейсти кылып чорааш читкен вертолетту, ОБЯ-ның регион эргелелиниң октябрь 24-те дыңнатканын езугаар алырга, дилээшкинге 4 агаар суднозу киржирин көрген турган, ынчалза-даа агаар-бойдустуң байдалындан оларның ужудуушкуну болдунмаан. Чер кырында сес бөлүк ажылдап турар, ооң составында камгалакчылар, ОБЯ-ның, Бойдус яамызының, ХК болгаш ОБ агентилелиниң ажылдакчылары, эки турачылар болгаш экипаж кежигүннериниң болгаш пассажирлерниң төрелдери кирип турар.

Эрткен хонукта октябрь 23-те агаар-бойдустуң таарымча чок байдалындан ужар чүүл ажыг­латтынмаан, чер кыры-биле дилекчилер 177 дөрбелчин километр черни эрткен. Дилеп эгелээн үеден бээр 43751 дөрбеличин километр черге дилээшкин чоруткан, ооң иштинде ужар чүүл дузазы-биле—40030 дөрбелчин километр, черде бөлүктер—3721 дөрбелчин километр черни эрт­кен.

Улаштыр номчуур...
24.10.2014
Чаңгыс бергедээшкин — аргыжылга
Көдээ херээжен ишчилерниң Делегей хүнүнге тураскаат­кан байырлалдың Черби сумузунга эртерин сонуургап, ынаар сургакчылап чоруптум. Бии-Хемни кежер паромга хаттың оожумнаарын манап, 3,5 шак иштинде  машина иштинге олуруп келдивис. Байырлал бис­ти манап турар эвес, озалдап четтивис. Спортчу маргылдааларны көөр аргалыг болдувус. Хол бөмбүүнге 4 команда киришкен, сумунуң херээженнер чөвү­­лелиниң командазы тиилекчи болган. 2-ги черни — Черби ортумак школазының, 3-күзүн 8-ки хевирниң коррекциялыг школа-интернадының коллективи ээлээн. Канат тыртарынга база-ла херээженнер чөвү­­лелиниң командазы күштүүн бадыткады.
Улаштыр Черби суму чагыргазының даргазының социал политика талазы-биле оралакчызы Ш.В.Сандый база херээ­женнер чөвүлелиниң даргазы Т.С.Монгуш олар-биле чугаалажып, сонуургаан айтырыгларымга харыылап бээрин диледим.
Улаштыр номчуур...
24.10.2014
Уругларның эрге-ажыы дээш...

Эрткен неделяда Чөөн-Хемчик кожуунга Уругларның бүрүн эргелиг төлээзиниң хү­­нүн­­­де Тыва Республикада Уруг­ларның бүрүн эргелиг төлээзи Светлана Аракчаа Чадаана хоорайның чагыргазынга  хуралды эрттирген.

Аңаа тус черниң социал политика талазы-биле даргазының оралакчызы Мариана Монгуш, ТР-ниң Хөй-ниити палатазының кежигүнү Аида Бюрбю, Чөөн-Хемчик кожууннуң Төлээлекчилер хуралының депутады Роза Монгуш, кожууннуң назы четпээннер инспекторлары, суму бүрү­­­зүнден төлээлер база ада-иелер киришкен. 

Улаштыр номчуур...
24.10.2014
База катап  М-54-түң айтырыы

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол «Кызыл — Чадаана —Хандагайты — Боршоо» автомобиль оруун дамчыдарының айтырыын федералдыг деңнелге шиитпирлээ­рин уламчылап турар.

Шолбан Кара-оол амгы үе­де Мос­квада республиканың айтырыгларын шиитпирлеп чоруп тура, ол Россияның Транспорт яамызынга болгаш Росавтоорукка база чедип, ажылчын чугаала­жыышкыннарны кылган. Айтырыгның кол утказы - «Кызыл — Чадаана — Хандагайты — Боршоо» автомобиль оруун (Моол-биле кызыгаарга чедир) федералдыг деңнелче дамчыдары болуп турар.

Ол Росавтооруктуң удуртулгазы-биле чаңгыс эвес удаа ужуражылганы эрттирген, чугула ажыл-херектерни чугаалашкан. М-54 федералдыг орукту рес­публиканың мурнуу чүгүнден ба­рыын чүкче өскертириниң айтырыын Тываның Баштыңы 2011 чылдан бээр көдүрүп келген дээр­зин сагындыраал.  Ооң ол эгелээшкинин Россияның Президентизи Владимир Путин, РФ-тиң транспорт са­йыды Максим Соколов деткээн.

Улаштыр номчуур...
24.10.2014
70 чыл-биле байыр чедириишкиннери
Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң адынга Россияның политиктери Николай Рыжковтан болгаш Геннадий Зюгановтан байыр чедириишкиннериниң телеграммалары келген. 
Олар регионнуң удуртукчузун болгаш хөй националдыг республиканың чурттакчыларын ССРЭ-ниң составынга Тыва Арат Республиканың каттыжып киргениниң октябрь 11-де демдеглээни 70 чылы-биле байыр чедиргеннер. Байыр чедирген телеграммаларда мындыг сөстер бар:
«Хүндүлүг Шолбан Валерьевич! ССРЭ-ниң составынга Тыва Арат Республиканың эки тура-биле каттыжып киргениниң 70 чыл байырлалы-биле Силерге чүректиң ханызындан байыр чедирип тур мен. Бот-догуннаан күрүнелиг-даа болза, тыва чон бодунуң күзелин езугаар Россияның чоннары-биле каттышкан. Россияның составынга тывалар бажың-балгаттыг, өг-бү­­лелиг апарганнар. Ол болуушкуннуң түңнели төөгүлүг  ханы үндезинниг. Ол түңнел аңгы-аңгы салгалдың, сөөк-язының, политиктиг үзелдиг кижилерни чаңгыс аай хөй националдыг чон кылдыр каттыштырган. ССРЭ-ниң Дээди Совединиң Чөөн Сибирьден, ооң иштинде Тывадан депутады турган үемни улуг сеткил ханыышкын-биле сактыр мен. Бөгүнгү Тыва — федерацияның дең эргелиг болгаш аныяк субъектизи. Совет үеде ону келир үеже чүткүлдүг республика деп адап турган.
Улаштыр номчуур...
24.10.2014
Байырлалдар соонда бодалдарым
1980 чылдарда Москвага сургакчылап чеде бергеш, Саң-хөө яамызының харыысалгалыг ажылдакчызы, акша-көпеекти хала чокка шиитпирлеп бээр А.Кальваның өрээлинге кире бээримге, олурган улустарга мени таныштыргаш, мынча дээн: «Я в Кызыле был, прекрас­ный город, посмотрел памятник «Центр Азии», вода Енисея чистая-чистая!» — деп чугаалангаш, менче хүлүмзүрүп органын сактып олур мен. Ынчан Кызылга бо ышкаш онза, чараш, көрүштүг чүүлдер турбаан.
Саң-хөө яамызынга ажылдап тургаш, Москваже 10 хире чыл дургузунда үзүк-сок­саал чок сургакчылап, Тываның амыдыралынга эргежок чугула акша-хөреңги дугайында айтырыгны шиитпирлээр дээш кандыг бергелерге таварышпаан дээр. Ынчалза-даа салдынган сорулгавыс багай эвес күүсеттинип турган. Тывага Соңгу чүктүң деңнели-биле немелде төлевир дээш чугаалажып чоруп турувуста, экономика сайыдының оралакчызы: «Живете в самом Центре Азии, еще северную надбавку к зарплате просите» — дээш удурланырга, аңаа улуг тайыл­быр бээр ужурга таварышкан бис…
Улаштыр номчуур...
24.10.2014
Ондактыг оруктарда — чаштар

Сөөлгү үеде орук озал-ондаа хөйү-биле  болуп турары чажыт эвес. Ылаңгыя орук озал-ондаанга хилинчек чок чаш  ажы-төлдүң амы-тынындан, чырык өртемчейден чарлып  турары ниитилелди дүвүредип турар. Чүге дизе  орук озал-ондааның  саны  хүнден хүнче өзүп олурар. Айтырыг чидиг.

Бо чылын болган орук озал-ондактарының дугайында  Тыва Республиканың ОШАЧКИ-ниңинспектору Оюмаа Оюн болгашчолаачы Эрес Ооржак-билечугаалаштым. Орук озал-ондактарынга чогум черле кым буруулугул?

Улаштыр номчуур...
24.10.2014
«Эш-өөр, киржиңер!»

«Тываны хөгжүдериниң 100 чаа идеялары» эссе конкурузунга киржири-биле бүгү күзелдиглерни чалап турар.

              «Тываны хөгжүдериниң 100 чаа идеялары» эссе конкурузу эгезинде күрүнениң хамааты албан-хаакчыларынга, оларның аразында эң-не салым-чаяанныг болгаш сонуургалдыг, республиканың социал-экономиктиг сайзыралының чугула айтырыгларын шиитпирлээринге чаа ужур-дузалыг аргаларны сүмелеп шыдаарын тодарадыр база ол ышкаш күрүне эрге-чагырга органнарының ажылдакчыларының профессионал сайзыралынга идиг бээр, күрүне албанының чаагай адын көдүрер сорулгалыг чогааттынган турган. Ынчалза-даа Тываның Баштыңы ук ажылга бүгү күзелдиглерни хаара тударын чугула деп санап көрген, ынчангаш чаңгыс чер-чурттугларынга, бирги оочурда, «Вконтакте» социал четкиниң аныяк-өскенинге кыйгы-биле көрүнген. «Эш-өөр! Киржиңер! Ам чаа-ла «Тываны хөгжүдериниң 100 чаа идеялары» эссе конкурузун эрттирериниң дугайында айтыышкынга ат салдым. Ол чүнүң-даа мурнунда республиканың күрүне хамааты албан-хаакчыларынга хамааржыр. Ынчалза-даа ам ол санал-биле Силерге кыйгы салыр деп бодап тур мен. Билиишкиннер барымдаалаар болза, кижилер сен канчаар бодап турар сен, шак ынчаар эвес бодаар эргелиг база чамдыкта сен олардан чүнү манап турарыңны кылбайн барып болур. Ол аразында биске ниити сорулгалар,     чүткүл, түңнелдер чедип алырынга күзел-сорук херек. Ол ышкаш конкурс күрүне айтырыгларын шиитпирлээринге чаа аргаларны сүмелеп шыдаар салым-чаяанныг, билиглиг кижилерни тодарадырынче угланган. Дидими-биле чүткүдүңер!».

Улаштыр номчуур...
13.10.2014
Демнежилгеден – чаңгыс демче

Тыва Республиканың Баштыңының байыр чедириишкини

Хүндүлүг чаңгыс чер-чурттугларым!

Чоокта чаа бис бүгү чурт-биле кады, Россия Федерациязының Президентизиниң, өске-даа хүндүлүг, бедик аалчыларның киржилгези-биле тыва улустуң төөгүзүнде онзагай болуушкунну калбаа-биле демдеглеп эрттирдивис – Тыва биле Россияның демнежилгезиниң 100 чылын, ол ышкаш бистиң республикавыстың найысылалы Кызыл хоорайны үндезилээниниң 100 чылын. Юбилейлиг байырлалдар бистиң кижи бүрүзүнүң сагыжынга артып каар.

Бөгүн өске юбилейниң бүдүүзүнде бис. Тыва Арат Республика Россияның составынче эки тура-биле кирген хүнден бээр октябрь 11-де 70 чыл боор. Аразы 30 чыл юбилейлиг болуушкуннар Улуг Россияның чоннары-биле чоокшулажырын болгаш хүндүткелдиг найыралдажырын төөгүлүг угланыышкын кылдыр бодамчалыг болгаш эки тура-биле шилип алган Тываның чурттакчы бүрүзүнге, тыва чонга ниитизи-биле салым-чол ужур-уткалыг.XVII вектиң ортаа үезинде бо болуушкуннар эгелээш, XX вектиң баштайгы чартыында чогууру-биле доозулган. Урянхай крайга Россия империязының протекторадының үези тываларга боттарының ниити национал болгаш культурлуг чоруун угаап-билип алыр, российжи регионнар-биле экономиктиг харылзааларны сайзырадыр, делегей цивилизациязының чедиишкиннери-биле таныжар арганы берген. Совет Россияның деткимчези-биле Азияның төвүнге хамаарышпас күрүнени тургусканы тыва ниитилелдиң социал-экономиктиг хөгжүлдезин дүргедеткен. Ада-чурттуң Улуг дайынының болуушкуннары, вермахтың армиязынга удур тулчуушкуннарга тыва эки турачыларның киришкени, бүгү чоннуң фронтуга материалдыг дузазы – бо бүгү Тыва биле Россияның чоннарының улам сырый чоокшулажырынга идиглиг болган.

Улаштыр номчуур...
13.10.2014
Совет Тывага чаартылгалар

70 чыл соңгаар, 1944 чылдың октябрь 11-де, Тыва Арат Республика Совет Эвилелиниң составынче эки тура-биле кирген. Ол үеден эгелээш тыва улустуң төөгүзүнде болгаш чуртталгазында бүгү талазы-биле хөгжүүрүнүң чаа үе-чадазы эгелээн.

Тыва автономнуг областың тургустунганының баштайгы айларындан-на СЭКП ТК болгаш Совет Чазак Тываның бүгү экономиказын болгаш социал амыдыралын чаартырынга эргежок чугула байдалдарны тургузарынче улуг кичээнгейни салып эгелээн.

Кандыг үндезинниг чаартылгалар Тывага совет үеде болганыл?

Араттарның үүрмек хууда ажыл-агыйдан улуг коллективтиг ажыл-агыйже, көшкүн чуртталгадан сууржуң амыдыралче шилчээни. Чогум-на бо өскерилгелер араттарның бүгү ажыл-агыйын, социал-культурлуг чуртталгазын ханызы-биле эде тургузуп өскерткен.Күрүнениң материалдыг болгаш саң-хөө дузазы-биле 1954 чылга чедир арат ажыл-агыйларның колхозтажыышкыны колдуунда доозулган. 1953 чылда Тывага эъттиң 64,5 хуузун, сүттүң 44,4 хуузун,  дүктүң 77,8 хуузун, тарааның барык шуптузун коллективтиг ажыл-агыйлар бүдүрген.

Улаштыр номчуур...
13.10.2014
Ураанхай — Тываның эрткен оруу

ТАР биле Россияның аразында улам чоокшулажырының чайгаар чорудуу чоруп турган.1944 чылга чедир ооң Россияның составынга киреринге бүгү байдалдар тургустунган. Ооң-биле чергелештир Тываның Россияның составынга 1914 чылда киргениниң протекторат үезинде кады хөгжүлдениң дуржулгазы канчаар-даа аажок улуг рольду ойнаан.

1944 чылдың август 16-да Кызылга Биче Хуралдың VII Онза сессиязы болган, аңаа ооң кежигүннеринден аңгыда кожууннарның болгаш хоорайларның чүс ажыг төлээлекчилери, а ол ышкаш ССР Эвилелинден болгаш Моол Арат Республикадан хүндүлүг делегациялар киришкен. Хүн айтырыының кол чүүлү болза, Тываның ССРЭ-ниң составынга кирериниң дугайында айтырыг. Август 17-де Биче Хурал совет улустарның өг-бүлезинге чурттаары болгаш ажылдаары – «тыва улустуң алыс чырык күзели» деп айыткан Декларацияны чаңгыс үн-биле хүлээп алган.

Улаштыр номчуур...