Демнежилгеден – чаңгыс демче

Тыва Республиканың Баштыңының байыр чедириишкини

Хүндүлүг чаңгыс чер-чурттугларым!

Чоокта чаа бис бүгү чурт-биле кады, Россия Федерациязының Президентизиниң, өске-даа хүндүлүг, бедик аалчыларның киржилгези-биле тыва улустуң төөгүзүнде онзагай болуушкунну калбаа-биле демдеглеп эрттирдивис – Тыва биле Россияның демнежилгезиниң 100 чылын, ол ышкаш бистиң республикавыстың найысылалы Кызыл хоорайны үндезилээниниң 100 чылын. Юбилейлиг байырлалдар бистиң кижи бүрүзүнүң сагыжынга артып каар.

Бөгүн өске юбилейниң бүдүүзүнде бис. Тыва Арат Республика Россияның составынче эки тура-биле кирген хүнден бээр октябрь 11-де 70 чыл боор. Аразы 30 чыл юбилейлиг болуушкуннар Улуг Россияның чоннары-биле чоокшулажырын болгаш хүндүткелдиг найыралдажырын төөгүлүг угланыышкын кылдыр бодамчалыг болгаш эки тура-биле шилип алган Тываның чурттакчы бүрүзүнге, тыва чонга ниитизи-биле салым-чол ужур-уткалыг.

XVII вектиң ортаа үезинде бо болуушкуннар эгелээш, XX вектиң баштайгы чартыында чогууру-биле доозулган. Урянхай крайга Россия империязының протекторадының үези тываларга боттарының ниити национал болгаш культурлуг чоруун угаап-билип алыр, российжи регионнар-биле экономиктиг харылзааларны сайзырадыр, делегей цивилизациязының чедиишкиннери-биле таныжар арганы берген. Совет Россияның деткимчези-биле Азияның төвүнге хамаарышпас күрүнени тургусканы тыва ниитилелдиң социал-экономиктиг хөгжүлдезин дүргедеткен. Ада-чурттуң Улуг дайынының болуушкуннары, вермахтың армиязынга удур тулчуушкуннарга тыва эки турачыларның киришкени, бүгү чоннуң фронтуга материалдыг дузазы – бо бүгү Тыва биле Россияның чоннарының улам сырый чоокшулажырынга идиглиг болган.

Бөгүн хая көрнүп, Тыва Арат Республиканың Россия Федерациязының составынче киргени бистиң чоннарывыстың демнежилгеден чаңгыс демче оруунга кылыр ужурлуг базым болган деп бүзүрелдии-биле чугаалап болур. Тыва улустуң салым-чол ужур-дузалыг шиитпири бистиң республиканың экономиктиг, социал-политиктиг, культурлуг хөгжүлдезинге күштүг идиг болган. Административтиг командылаашкын системазының шупту четпестери турган-даа болза, Тываның төөгүзүнге совет үе ниитилелдиң угаан-медерелинге амыдырал-чуртталганың, ажыл-чорудулганың бүгү талаларынга дойлуушкуннуг чаартылгаларның үези бооп артып каар. Экономиктиг өзүлдениң дүрген темпизи, чуртталга бажыңнарын, бүдүрүлге болгаш социал объектилерин хөйү-биле тудуп турганы, чурттакчы чоннуң аразынга культураның чедиишкиннерин калбаа-биле тарадып турганы бистиң эрте-бурунгу черивистиң овур-хевирин үндезинии-биле өскертипкен. Ол өскерлиишкиннер аңгы-аңгы националдарның төлээлериниң киржилгези болгаш Россияның хөй регионнарының дузазы-биле болуп турган. Улам бурунгаар шимчээриниң быжыг үндезиннери мурнуку салгалдарның маадырлыг күш-ажылы-биле салдынган. Силерге хүндүлел-биле мөгейип тур бис, күш-ажылдың хоочуннары! Силерниң ачыңарда бистиң салгалывыс үлегер ап болур кижилер бар. Силерниң ажыл-херектериңерниң төлептиг уламчылакчылары болуру – бистиң дорт хүлээлгевис.

Тываның болгаш Россияның чоннарының үениң шылгалдазын эрткен найыралы улам быжыксын! Патриотчу болгаш интернационалисчи идеялар хөй националдарлыг бистиң республиканың чурттакчы бүрүзүнүң медерелинге хамааты эрге-хүлээлге апарзын.

Байырлал-биле силерге бүгү-ле сагыш-сеткилимден байырны чедирип тур мен, чаңгыс чер-чурттугларым, кижи бүрүзүнге быжыг кадыкшылды, аас-кежикти болгаш амыр-чаагай чорукту, сагыш-сеткил омак-сергек болгаш ундаргай эвес болурун, шупту чүүлдерге кезээде чедиишкиннерни күзедим.

Тыва Республиканың Баштыңы  Ш.Кара-оол.

* * *

Тыва Республиканың хүндүлүг чурттакчылары!

Төрээн чуртувус дээш чүректеривисте өөрүшкү болгаш чоргаарал долган шак бо өлчейлиг хүнде Тыва Арат Республиканың Совет Эвилелиниң хүрээлеңинге киргенден бээр 70 чыл болган ою-биле сагыш-сеткилдиң ханызындан изиг байырны хүлээп ап  көрүңер!

Азияның төвүнде тускай догуннаан республиканың эки тура-биле ССРЭ-ниң улуг болгаш найыралдыг өг-бүлезинче кирген үеден эгелээш Тываның төөгүзүнге база амыдыралынга бүгү талалыг сайзыралче чаартылганың  делгем оруу ажыттынган.

Тыва автономнуг областың тургустунган баштайгы айларындан эгелеп чурттуң удуртулгазы Тываның экономиктиг болгаш социал амыдыралын  социалистиг чаартылгаларже угландырар дээш таарымчалыг байдалды тургузарынче улуг кичээнгейни салып келген. Күрүнениң саң-хөө, материал-техниктиг, кадрлар-биле дузаламчызынга үндезилээш, көдээ ажыл-агыйга чаартылгалар, үлетпүр, транспорт болгаш харылзаа, улус өөредилгези, кадык камгалалы болгаш өске-даа социал-культура адырларының таваа салдынган.

Совет  болгаш ооң соонда-даа үеде Тываның чедиишкиннери  Россияның хүрээлеңинде хөй националдыг чонунуң маадырлыг ажыл-ижи-биле сырый холбаалыг. Бо хүннерде бистер төрээн Тывазының база улуг  Россияның салым-чолун  доңнаан  улуг назылыг эш-өөрүвүстүң чедип алган чедиишкиннеринге даянмышаан, келир үениң сорулгаларын тургузуп турар бис. Ынчангаш бөгүн бис келир үеде планнарывысты улуг салгалдың төрээн Тывазының болгаш улуг Россияның  салым-чолунуң моон соңгаар-даа бистиң ниити Төрээн чуртувустуң ат-алдары дээш чедиишкиннери, тиилелгези-биле холбап турар бис.

Хүндүткел-биле,

Тыва Республиканың Дээди Хуралының (парламентизиниң) даргазы К.Т. Даваа.

* * *

Хүндүлүг хоочуннар, Тыва Республиканың чурттакчылары!

Кайгамчыктыг юбилей – Тыва Арат Республиканың Россия Федерациязының составынче эки тура-биле киргениниң 70 чылы-биле сагыш-сеткилдиң ханызындан байырны хүлээп ап көрүңер!

Бодамчалыг, эки тура-биле болгаш салым-чолга салдарлыг шилип алыышкын тыва улустуң чуртталгазын шуут өскерткен.

Тудугнуң кончуг дүрген темпизи, республиканың материал-техниктиг баазазын тургусканы болгаш быжыглааны совет үеде демдеглеттинген. Ада-чурттуң Улуг дайынынга тыва эки турачыларның арыг ханы-биле каңнаттынган улуг орус чон-биле бузулбас найырал чеден чылдарның дургузунда улам быжыккан.

ССРЭ-ниң болгаш Россияның деткимчезиниң ачызында социал-экономиктиг болгаш ниитилел-политиктиг амыдыралга чедип алдынган чедиишкиннерни хөй националдыг Тываның бөгүнгү салгалының ажыл-херектери-биле улам-на байыдып турар.

Республика улам бурунгаар хөгжүп, экономика быжыгып, хоорай, суурлар чаагайжып турар.

Бо онзагай хүн төрээн Тывавыска болгаш ооң чонунга чедиишкиннерни, амыр-чаагайны болгаш улам ыңай сайзыралды изии-биле күзедим.

Тыва Республика талазы-биле федералдыг инспектор Т.Монгуш.