«Тува Авиа» компанияга хамааржыр Тожу районга коммерциялыг рейс кылып чорааш, октябрь 10-да читкен вертолетту дилээр ажыл ам-даа уламчылап турар

«Соруг—Кызыл» маршрут-биле коммерция рейсти кылып чорааш читкен вертолетту, ОБЯ-ның регион эргелелиниң октябрь 24-те дыңнатканын езугаар алырга, дилээшкинге 4 агаар суднозу киржирин көрген турган, ынчалза-даа агаар-бойдустуң байдалындан оларның ужудуушкуну болдунмаан. Чер кырында сес бөлүк ажылдап турар, ооң составында камгалакчылар, ОБЯ-ның, Бойдус яамызының, ХК болгаш ОБ агентилелиниң ажылдакчылары, эки турачылар болгаш экипаж кежигүннериниң болгаш пассажирлерниң төрелдери кирип турар.

Эрткен хонукта октябрь 23-те агаар-бойдустуң таарымча чок байдалындан ужар чүүл ажыг­латтынмаан, чер кыры-биле дилекчилер 177 дөрбелчин километр черни эрткен. Дилеп эгелээн үеден бээр 43751 дөрбеличин километр черге дилээшкин чоруткан, ооң иштинде ужар чүүл дузазы-биле—40030 дөрбелчин километр, черде бөлүктер—3721 дөрбелчин километр черни эрт­кен.

Россияның ОБЯ-зының Тывада Кол эргелелинге дүүн парлалга конференциязы болган, аңаа Чазак Даргазының оралакчызы Шолбан-оол Иргит, Федералдыг агаар агентилелиниң агаар транспортунуң Барыын-Сибирьде регионнар аразының девискээр эргелелиниң начальнигиниң хүлээлгезин күүседип турар Вячеслав Сороговец, РФ-тиң ОБЯ-зының Тывада Кол эргелелиниң начальниги, дилээшкин-камгалал ажылдарының удуртулгазын боттандырып турар Андрей Назаров олар киришкеннер. Ийи неделя дургузунда дилээшкинниң чоруп турарының, аңгы-аңгы албан черлериниң кады ажылдажылгазының, ол халаптың болган кол чылдагааннарының дугайында журналистерге тодаргай таныштырган. 

Ол халаптың дугайында дыңнадыг алган соонда дораан-на ындыг үеде хаара туттунар ужурлуг бүгү албан черлери дилээшкин ажылдарынче кирипкен деп, Шолбан-оол Иргит демдег­лээн, а ол ышкаш республиканың ведомстволары болгаш Тожу, Каа-Хем, Кызыл кожууннарның муниципалдыг эрге-чагыргалары мобилизастаттынган.

Республика Баштыңы онза байдалдың чурумун чар­лаан болгаш читкен вертолетту дилээри-биле холбашкан бүгү ажылдарны аңаа дүүштүр чорудуп турар. Ол ажылды ОБЯ болгаш федералдыг өске-даа тургузуглар-биле кады кылып турар. Чер кырында дилээшкинге хүннүң-не 200-тен 500 кижи агаар-бойдустуң байдалынга хамаарыштыр—киржип турар. Чурттакчылардан, аңчылардан болгаш балыкчылардан айтырган. Эргежок чугула акша-хөреңгини, ооң иштинде кывар-чаар материалдар өртээн тускайлап турар. Социал четкилерде дилээшкинни уламчылаары-биле чондан акша-хөреңги чыып турар деп ме­дээни Шолбан-оол Иргит буруу шапкан: «Чондан, төрелдерден кандыг-даа акша-хөреңги чыгбайн турар. Ону бюджеттен тус­кайлаан. Ужар чүүл ажыглап дилээшкин чорударының өртээ дыка аар, ынчалза-даа ол чарыгдалдарны ОБЯ бодунга алган. Вертолетту дилеп тывар дээш ниити күжениишкиннер-биле хөй чүүлдер кылдынып турар. Республика Баштыңы Шолбан Валерьевич Кара-оол экипаж кежигүннериниң төрелдери-биле ужурашкаш, дилээшкиннер соксавас дээрзин чугаалаан. Кандыг-даа бергелер тургустунуп турда, ылаңгыя кылыны 50-70 см чедир хар чаап-даа турза,  ол уламчылап турар. Росавиацияның специалистери даарта чедип келир, дилээшкинни моон соңгар канчаар чорударының аргаларын оларның-биле кады шиитпир­лээр бис. Тайгага дилээшкин чорудар десант 50 парашютистерни белеткээн,  бир  эвес  агаар эки болза, оларны даарта-ла ажылдаар черлеринге чедирер».

Федералдыг агаар агентилелиниң агаар транспортунуң Барыын-Сибирьде регионнар аразының девискээр эргелелиниң начальнигиниң хүлээлгезин күүседип турар Вячеслав Сороговец дилээшкиннерниң канчаар чоруп турарын тодаргай чугаалаан, алдынган бүгү медээлерни, ооң иштинде херечилерниң чугааларын, авиабүдүрүлгениң документилерин, агаар албанының медээлерин алган соон­да ужудуушкуннуң кай­наар углап болурунуң моделин тургус­кан. Экипаж хар хемчээр дериг-херекселдер тургузарының дугайында «Стройлайн» кампания­ның чагыын күүседип чораан. Октябрь  10-да,    санаттынган үези 12.00 шакта экипаж харыл­зааже үнмейн барган. Чаңгыс шактың дургузунда дилээш­кин-камгалал ажылдарын организас­таар штабты тургузупкан, дилээшкиннер эге­лээн. Ажылды камгалал болгаш дилээшкин төптери башкарып турар, оларның бирээзи — Новосибирскиде, өскези—Москвада.

Вячеслав Сороговецтиң дыңнатканын езугаар алырга, Ми-8 вертолеттуң бортунга 14 хире кижи чораан, экипажтың үш кежигүнү, техниктиг ийи ажылдакчы, агаар суднозунуң үш хүн ужудуушкун ажылынга оларның киржилгези эргежок чугула, чагыкчы «Стройлайн» КХН-ниң Саяногорск хоорайдан алды төлээзи, оларны доктааткан чурум езугаар бүрүткээн болгаш бүрүткеттинмээн үш пассажир. Дериг-херекселдерден аңгыда, вертолетка резина үш хеме чүдүрген дээрзи баш удур тодараттынган. Вертолетту 1981 чылда бүдүрген, сөөлгү катап Новосибирскиниң  авиазаводунга 2011 чылда септээн. Септелгелер аразының курлавыры—планерниң 541 шак, шимчедикчиниң—41 шак.  Даалгаже ужудуп үнер бетинде ол агаар суднозу үрелик эвес турган. Экипаж ужудуушкун мурнунуң белеткелин болгаш эмчи шинчилгезин эрткен. 

Кожуунда херечилерниң вертолетту каяа көргенин айыткан точкаларны Вячеслав Сороговец көргүскен. Олардан медээлерни алган соонда, вертолетту хондурган соонда хар хем­чээр херекселдерни тургузуп, а ол ышкаш октябрь 7 болгаш 8-тиң хүннеринде Соруг хемниң чоо­гунга кижилерни дүжүрүп турган деп түңнелди үндүрген. Баштайгы хүнде-ле радиотехниктиг дилээшкинни Б-200 деп тепловизорлуг самолет боттандырган. Оон чүү-даа тывылбааны, дуза дилээн медээниң-даа чок болганы хомуданчыг.

Дилээшкинче 9 суднону, ооң иштинде хамааты ужар чүүлге хамааржыр 5, ОБЯ-ның болгаш ИХЯ-ның 2-2 суднозун хаара туткан.

Вертолет биле самолеттуң бортузунда тус черниң онзагайын болгаш маршрутту эки билир хоочун ужудукчулар, Онза байдалдар яамызының 6-7 камгалакчылары, специалистер бар. Бөлүк бүрүзү навигация техниказы-биле, фото болгаш видео тырттырар, оптиктиг дериг-херекселдер-биле чепсегленген. Сөөлгү хүннерде ол девис­кээрлерни чергелештир ужудуп чорааш дилээр  (аразы 450-500 метр хемчээл болуп алгаш агаар­дан ужудуп ди­лээри)  арганы ажыг­лап турар. Ажыы-биле чугаалаарга, «шүү­реп» турар деп болур. Шак ындыг арга-биле ооң мурнунда агаар-бойдустуң чүдерээни-биле ди­лээшкин чорутпаан база бир элээн шөлдү дилээр. Агаарның баксырааны-биле октябрьның 15, 17, 18, 23 база 24 хүннеринде агаардан дилээшкин ажылдарын түр када соксаткан турган.

Бо болуушкуннуң кол чылдагаанынга агаар-бойдустуң салдарын хамаарыштырып болур. Херечилерниң барык шуптузу ол хүн хар  холумактыг күш­­түг хат хадып турганын чугаалап турар. «Кижилерни болгаш вертолетту тып алырының идегели бар бе?» дээн айтырыгга, Вячеслав Сороговец кысказы-биле «Идегээр херек» деп харыылаан.

Тожу, Каа-Хем, Кызыл кожуун­нарның девискээринге хамааржыр 70 муң дөрбелчин метр шөлге дилээшкин ажылдарын чорутканын, чаа медээлер кээрге-ле, дилээшкиннерниң уг-шиин чиге ылавылап турарын РФ-тиң ОБЯ-зының КЭ-ниң начальниги Андрей Назаров дыңнаткан.

Тус черниң кадыр-берт даг­лары, бо-ла таварышкылаар хемнер-суглар база агаар-бойдус  бергедээшкиннерни тургузуп турар. Харга чоруур 11, харга-тулаага чоруур 2 техника черде дилээшкиннер ажылдарында хаара туттунган. Телефон-биле харылзаа тудуп болур Азас хөлдүң девискээрин, дагларны баштайгы хүнде-ле шинчи­лээн. Чүү-даа тывылбаанындан, Улуг-Оо хемниң эриин дургаар дилээш, Тапсы, Бай-Сют, Бурен хемнерге ажылдарны чоруткан. Бо хүннерде Кызыл-Таштыг тывыш чериниң, Үжеп, Дерзиг, Хопто хемнерниң девискээринде дилээшкин бөлүктери ажылдап турар. 

Кирген кандыг-даа медээлерни хынап турар. Каа-Хем хемни дургаар чурттакчылыг черлерниң  чурттакчыларын айтырган. Октябрь 22-де бир аңчыдан өрттеткен үс чыды чытталган деп медээни алгаш, ону ылавылаары-биле камгалакчылар ол черже углапкан.

ТР-ниң парлалга албаны.