Тываның малчыннары эрткен беш чылдың дургузунда малдың ниити баш санын 1,4 катап өстүрген. Ону республиканың Көдээ ажыл-агый яамызы көдээ ажыл-агыйны регион бюджединден программада көрдүнгенин езугаар акшаландырып турарының көскү түңнели деп санаан.
   Ук яамы эргелеп-башкарылганың чаа хевириниң баштайгы түңнелдерин үндүрген. Ооң медээлеринден алгаш көөрге, 2007 чылда Тывада өнчүнүң бүгү ээлериниң ажыл-агыйларынга чүгле 106 муң баш мыйыстыг бода мал, 802,1 муң шээр мал, 26,8 муң чылгы мал турган. 2013 чылдың январь 1-ниң байдалы-биле мыйыстыг бода мал — 151,5 муң баш, хой, өшкү — 1 млн. 52 муң, чылгы мал 165 муң баш санаттынган.

XXI вектиң Сибири» (sib21vek.ru) сайтыга март 18-19 дүнезинде «Чылдың сибирьжизи» деп Интернет-бадылаашкын эгелээн.Бо Интернет-бадылаашкын кымдан-даа, чүден-даа хамаарышпас, ооң организакчыларының боттарының акша-хөреңгизи-биле эрттирип турар төлевилел. Ооң удуртукчузу Алексей Одинцовтуң дыңнадыы-биле алырга, тускай чөвүлел «Чылдың сибирьжизи» деп Интернет-бадылаашкынга 50 кордакчыларны саналдаан. Ада-чурттуң, чоннуң мурнунга оларның ачы-хавыяазын, ат-алдарын шүүп көргеш, Интернет-бадылаашкынче 38 кордакчыларны киирген.
    Оларның аразында Тываның оолдары – Россияның Камгалал сайыды, Россияның Маадыры Сергей Шойгу, эрткен чылын Лондонга болган Паралимпиаданың чемпиону ча адыгжызы Михаил Оюн база бар.

Бистиң амгы амыдыралывыс чаагайжыттынган үеде электро­энергияның ачызы-биле ажыл-үүлени кандыг-ла-бир электростаноктар-биле кылып алыр болгаш, магалыг-ла чурттап чоруп орар бис. Хоорай-суурларда бөдүүн араттар биче бүдүрүлгелерни электри-биле кылып алыр болгаш «суур бүрүзүнде — бүдүрүлге» деп план тыптып келген, ол дээрге сөөлгү үеде тывылган чаа бүдүрүлге сектору эгелээни ол-дур.

Кызыл кожууннуң өөредилге эргелелиниң чанында тургустунган «Эврика» немелде-өөредилге төвүнүң коллективиниң ажыл-ижи кажангызындан хайныышкынныг. Чүге дээрге, Россияның немелде өөредилге албан черлери бо күзүн 95 чыл оюн демдеглээр. Ынчангаш юбилейни төлептиг уткууру – педагог бүрүзүнүң кол сорулгазы. Педагог кижиниң билии бедик болган тудум, бодунга дээскиндир бүргеткен оолдар, уругларга база коллегалары-биле ажылдаары солун-даа, чиик-даа. Шынап-ла, «Эврика» төптүң башкыларының чоруткан янзы-бүрү хемчеглери ажыктыг, өөредиглиг. Ынчангаш ада-иелер бирги класстан эгелеп уругларын холундан чедип алгаш кээриниң ужуру ол.

Часкы үер-биле холбашкан онза байдалдарны болдурбас талазы-биле хемчеглерниң канчаар боттанып турарын республиканың үер-чайыкка удур комиссиязының ээлчеглиг хуралынга чугаалашкан.
   Тываның гидрометеорология төвүнүң баш удур дыңнаткан медээлеринден алырга, республикада агаарның температуразы мурнуку хөй чылдарда туруп келгенинден 1,5-2 градус бедик болур. Чаашкыннарның хемчээли база ортумак деңнелден элээн каш катап ажа бээр.

Республиканың Чазааның болгаш Дээди Хуралының чөвүлелдериниң кады эрттирген ээлчеглиг хуралы март 18-те болган, аңаа юбилейлиг 2014 чылга белеткелдиң айтырыгларын чугаалашкан болгаш депутаттарның болгаш бүгү деңнелдиң күүсекчи эрге-чагыргаларының ниити шиитпирлээр айтырыгларын сайгарган. Республиканың эң чугула айтырыгларын шиитпирлээринге дээштиг кады ажылдажылганы Тываның Чазааның кежигүннери болгаш депутаттар дугуржуп алганнар. Эрге-чагырганың бүгү деңнелдеринге, республиканың чурттакчы бүрүзүнге хамааржыр айтырыгларны шиитпирлээриниң кол-кол быраларын тодарадып турар хоойлуларны болгаш нормативтиг өске-даа эрге-хоойлу актыларын ажылдап кылырын болгаш хүлээп алырын депутаттар кол хүлээлгези деп санап турар дээрзин парламент удуртукчузу Каң-оол Даваа демдеглээн.

Эрзинниң алгы-кеш эттеп даарап турар кижилериниң кылыглары чүгле ол кожууннуң эвес, Тывада кол чүүл кылдыр санаттына берген. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол республиканың мурнуу кожууннарынга сургакчылап чорааш, Эрзинде «Бай-Хөл» көдээ ажыл-агыйның бүдүрүлге кооперативиниң алгы эттээр болгаш хой кежинден кылыглар даараар цегиниң ажылын онзалап демдеглээн.
    Ук кооперативтиң ажыл-чорудулгазының бо угланыышкынын деткиириниң аргаларын өөренип көөрүн Шолбан Кара-оол экономика сайыды Елена Каратаевага дааскан. Ук цех бодунуң ажылын үш ай бурунгаар эгелээн. Чеди кижиден тургустунган бригаданы ажыл-агый тургускан, ону удуртурун кооператив даргазының оралакчызы Орлан Чигжитке дааскан. Ындыг ажылга арга-дуржулгалыг кижи-дир.

«Аас-кежиктиң бо бир дугааргы Делегей хүнүнде шупту улусту кижи күчүзүнүң бүгү талалыг болгаш турум сайзыралынче чүткүлүн быжыглаарынче, өскелерге дузалаар ужурлуг боттарының хүлээлгелерин сактып келиринче кыйгырып тур мен. Ниити чаагай чорукка үлүг-хууну кирип тургаш, боттарывыс улам байыыр бис. Кээргел аас-кежиинге идиг бээр болгаш бистиң күзеп турарывыс келир үени тургузарынга дуза болур».

(2013 чылдың Хүнү-биле КНО-нуң Чиңгине секретары Пан Ги Муннуң кыйгырыындан).

Мал оолдаашкынының бо чылдагы кампаниязында малдың чаш төлүнүң баш саны менди камгалаттынып ап турар дээрзин республиканың Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы дыңнаткан.
   2013 чылдың январь 1-ниң байдалын езугаар республикада 488553 баш төрүүр хой, 18746 баш өшкү, 65629 баш инек санаттынып турар. 100 баш шээр малдан 85 баш мал төлүн, 100 баш инектен 75 баш бызаа алыр болза, ниитизи-биле 4922 баш бызаа, 16430 баш анай болгаш 415270 баш хураган бо чылын алдынар.

Бистиң коллегавыс, Тыва Республиканың бойдус курлавырлары болгаш экология сайыды Виктор Допчуевич Кара-Салдың амыдыралдың 50 харынче кирип чорааш хенертен мөчээнин Тыва Республиканың Баштыңы, Тыва Республиканың Чазаа ханы кажыыдал-биле дыңнадып тур. Каш хонук бурунгаар-ла яамының ажыл-херектерин идепкейлиг күүседип, Бай-Тайга районнуң девискээринге «Шуй» бойдус парыгын тургузарының болгаш сайзырадырының төлевилелин удуртулгазында өөрү-биле боттандырып турган. Ам-даа долу күштүг, аргаларлыг болгаш планнарлыг кижиниң бистен чарлып чорутканы аажок хомуданчыг.

Эрткен неделяда Тываның кадрлар мергежилин бедидер болгаш эде белеткээр институдунга Кызыл хоорайның Хоочуннар чөвүлели болгаш Пенсионерлер эвилели күзелдиг хоочуннарга компьютерге өөредилгени организастаан. Аңаа ниитизи-биле 20 кижи келген.
  ТР-ниң Хоочуннар чөвүлелиниң даргазы Сагаан-оол Долгар, Кызыл хоорайның Хоочуннар чөвүлелиниң даргазы Ольга Дамдын компьютерни өөренип алырынче хоочуннарны эвилелдеп, алызы барып, Интернет амыдыралга аажок ажыктыг, бажың-балгадындан үнмейн, социал, коммунал-даа төлевирлерни төлеп алыр дээш, оон-даа өске дузазы улуг дээрзин демдеглээн.

 Тыва биле Россияның демнежилгезиниң 100 чыл оюн  демдеглээр хемчеглерниң тускай демдээ кылдыр өлчей удазыны колдап  турар  чурукту организакчы бөлүк тодарадып шилээн. Бүгү Россия чергелелдиг байырлалдың им - демдээн чурукка илередир мөөрейни эрткен чылын он айның төнчүзүнде чарлаан турган. Аңаа киришкен 19 төлевилелдерниң аразынга шилилге болуп эрткен. Эрткен пятницада, март 15 - те, “Россия биле 100” деп байырлалдың организакчы бөлүү ук демдекти тодарадып бадылаан. Ол хүнден эгелээш, чаа шилиттинген демдекти байырлалдарга хамаарышкан шупту херекселдерге болгаш кылыгларга ажыглап эгелээн. 

Тыва биле Россияның чаңгыс демнежилгезиниң 100 чылынга уткуштур «100 чылче базымнар» төлевилелдиң удуртукчуларының бирээзи, культура яамызының сайыды Вячеслав Доңгак-биле ужуражылга үезинде бо байырлалды бүгү Сибирьге байырлап эрттирериниң талазы-биле ажылдарны чорударын Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол саналдаан. «Федерация ужур-уткалыг байырлалга белеткелде ону өске девискээрлерге байырлап эрттирериниң хемчеглери эвээш, чүгле Москва болгаш Москва чоогу-биле кызыгаарлаттынган – деп, Шолбан Кара-оол чугаалаан.

Тываның чурттакчы чонунуң ортумак назыны 30 хардан ашпас аныяк өг-бүлелерин оран-бажың-биле хандырары — эң чугула айтырыгларның бирээзи. Ону канчаар шиитпирлээринден аныяктарның амыдырал-чуртталгазының байдалы, эң ылаңгыя суурларга аныяк специалистерниң ажылга доктаары, көдээниң социал-экономиктиг хөгжүлдези кончуг хамааржыр. Ол айтырыгны шиитпирлээринге улуг ужур-дузаны «Тыва Республикага 2011-2015 чылдарда аныяк өг-бүлелерни оран-бажың-биле хандырары» деп республика программазы ойнаар ужурлуг.

2013 чылдың кол сорулгазы — «Чаңгыс суур - чаңгыс бүдүрүлге» деп Чазак Даргазының төлевилели бүгү Тываның экономиктиг сайзыралынга көскү идигни бээр болгаш сайгарлыкчы чорукту (бизнести) чаа деңнелче көдүреринге быжыг даянгыыш болур. Төлевилел чүгле ажылчын олуттарлыг чаа бүдүрүлгелер ажыдары эвес, а кайда-даа чок катаптаттынмас онзагай демдек болур бараанны бүдүреринче кыйгырып турар.