Үер айыылынга белеткел ажылдары

Часкы үер-биле холбашкан онза байдалдарны болдурбас талазы-биле хемчеглерниң канчаар боттанып турарын республиканың үер-чайыкка удур комиссиязының ээлчеглиг хуралынга чугаалашкан.
   Тываның гидрометеорология төвүнүң баш удур дыңнаткан медээлеринден алырга, республикада агаарның температуразы мурнуку хөй чылдарда туруп келгенинден 1,5-2 градус бедик болур. Чаашкыннарның хемчээли база ортумак деңнелден элээн каш катап ажа бээр.
   Оон алгаш көөрге, апрельде дыка хөй чурттакчылыг черлерде хуу бажыңнарны, суурлар аразының оруктарын үер ап болур. Май айда агаарның температуразы чоорту бедип, хар дең-дески эрип эгелээрге, онза байдалдар Тожу, Каа-Хем, Кызыл, Эрзин, Таңды, Тес-Хем, Чеди-Хөл, Бии-Хем, Улуг-Хем кожууннарга болгаш Кызыл хоорайга тургустунуп болур. Бир эвес температура дыка дүрген бедиир болза, муниципалитеттерге болгаш регионга нарын байдалдар тургустунуп келириниң айыылы бар деп санап турар.
   2013 чылда часкы үер-чайыкты когарал чок чайладырын хандырар талазы-биле хемчеглерни боттандырарынга республиканың Чазааның курлавыр фондузундан 1 миллион 442 муң рубль тускайлаары көрдүнген деп, үер-чайыкка удур иштики комиссияның даргазы, орук-транспорт комплекизиниң сайыды Олег Косоротов хуралга илеткээн. Оон аңгыда эвээш эвес акшаны яамылар, ведомстволар болгаш кожууннар чагыргалары тускайлаар болган.
   Онза байдалдар тургустунуп келгенде техниказын хаара тударының талазы-биле респуб-ликаның орук-септелге организациялары-биле дугуржулганы Орук-транспорт комплекизиниң яамызы чарган. Ол организацияларның кижи күжүн болгаш техниказын айыылдыг болуп турар муниципалдыг тургузугларның алды зоназынга хувааган. Эргежок чугула апарганда хаара туттунар техниканың ниити саны 115 чеде бээр. Республиканың девискээринде оруктарда ажылдап, аңаа тудуглар кылып турар керээлиг организациялар кывар-чаар материалдарның болгаш орук-тудуг материалдарының эргежок чугула курлавырын четчелеп алганнар. Таңды кожуунда Дүрген болгаш Уургайлыг хемнерни кежир туткан көвүрүглерни онза айыылдыг деп санап, ында хайгаарал ажылын дүн-хүн чок чорудуп турар.
   Онза байдалдар тургустунуп келирге белен чоруун хынаары-биле ОБЯ-ның Кол эргелелиниң болгаш республиканың ХК болгаш ОБ агентилелиниң специалистери тус-тус черлерже үнүүшкүннери кылып турар. Иштики комиссияның хуралынга Кызыл хоорайга, Каа-Хем, Кызыл, Бии-Хем болгаш Улуг-Хем кожууннарга эрттирген хыналдаларның түңнелдерин сайгарып чугаалашкан.
   Yер-чайыкка алзып болур черлерден улусту көжүрериниң планын найысылалдың мэриязы ажылдап кылган, материалдыг курлавырларны тургузары-биле хоорай бюджединден 896 муң рубльди тускайлаан деп хуралга демдеглээн. Yерге удур гидротехниктиг тудугларның септелгезин эгелей берген.
   Кызыл районда доктаамал сугга алзыр Оттук-Даш суурда чурттап турар 39 өг-бүлени көжүрери көрдүнген девискээрде бедик вольтулуг электри шугумун болгаш трансформатор станциязын, суг алыр черни туткан, чер участоктарын бүрүткеп турар, чуртталга бажыңы тудар ыяш белеткелиниң дугайында айтырыгны шиитпирлээн.
    Хынаттынган кожууннарның чагыргалары кижилерни өскээр көжүрген таварылгада оларның түр чурттаар черлерин тодараткан, оларга аъш-чем чедирериниң керээлерин хуу сайгарлыкчылар болгаш юридиктиг черлер-биле чарган.
    Чазак Даргазының оралакчызы Виталий Бартына-Садының удуртулгазы-биле эрткен иштики комиссияның хуралының протокол шиитпирин езугаар Каа-Хемни кежир туткан көвүрүгнү онза контрольга алырын Орук-транспорт яамызынга, күштерни болгаш акша-хөреңгини немей тыварын ОБЯ-ның Кол эргелелинге болгаш республиканың ХК болгаш ОБ агентилелинге, онза байдалдарны болдурбазынга болгаш чайладырынга тус чер бот-башкарылга органнарының беленин хынап көөрүн үер-чайыкка удур иштики комиссияның кежигүннеринге дааскан.
   Улусту түр чурттадыр пунктуларны белеткээрин болгаш дерип кылырын, материал-техниктиг курлавырларның болгаш акша-хөреңгиниң эргежок чугула курлавырын тургузарын, мал одарладырынга айыыл чок черлерни тодарадырын апрель 1-ге чедир хуусаада боттандырарын, апрельдиң бирги чартыында өөредилгени, белеткелди, бар чепсек-херекселдерниң көрүлдезин эрттирерин кожууннар болгаш хоорайлар чагыргаларынга хүлээндирген.

Юрий СУЧКОВ.
"Шын" солун № 33 2013 чылдың март 21, четверг.