Кайы-даа девискээрниң чүү хире экономиктиг шыдал-быралыының бир демдээ – оруктар. Оруктарның шынары кайы-бир девискээрде эки болза, аңаа барган кижилер ук черниң чурттакчы чонунуң амыдырал-чуртталгазы шымбай-дыр деп бодаар. Орус улустуң «Хевин көрүп уткуур, угаанын билип үдээр» деп үлегер домаа бар болгай. Орук база чер-чурттуң «хевиниң» бир янзы хевири боор ышкаш-тыр ийин, але. Тыва биле Россияның чаңгыс демнежилгезиниң 100 чылынга белеткенип, ону демдеглеп эрттиреривис 2014 чылда төөгүлүг байырлалга хөй аалчылар келир. Ынчангаш оруктарывыстың эки шынарлыг, көрүштүг боору база кончуг чугула. Бистиң республикавыста оруктарже, оларны чаартырынче, машина-балгаттыг болгаш чадаг кижилерниң оруктарга аргыжарының эптиг база айыыл чок болурунче кичээнгейни салып турар. 

Январьның 16-да Тыва культура төвүнге ТР-ниң культура сайыды Вячеслав Донгак баштаан удуртукчулар республиканың массалыг информация чепсектериниң ажылдакчылары-биле парлалга конференциязын эрттирген. Аңаа Тываның болгаш Россияның демнежилгезиниң 100 чылынга, Кызыл хоорайның тургустунганындан бээр 100 чылынга тураскааткан культурлуг хемчеглерниң дугайында улуг чугааны кылган. Парлалга конференциязынга Национал театрның, күрүне филармониязының, национал оркестрниң, үрер хөгжүм оркестриниң болгаш өске-даа культура албан черлериниң удуртукчулары, кожууннарның культура эргелелдериниң начальниктери киришкен.

Тыва Республиканың Баштыңы бо чылда бир дугаар ажыл - агыйжы сургакчылаашкынын бо кожуунну шилип алганы таварылга эвес. Барыын-Хемчик дээрге Тыва күрүнениң үндезилекчизи, тыва болгаш орус чоннарның чоокшулажырынга улуг салыышкынны киирген Монгуш Буян-Бадыргының чурту. Орус хаан II Николайның адынга дилег киирген соонда Россия Тываны бодунуң хайгааралынга 1914 чылда алган. 
Ол төөгүлүг болуушкуннуң 100 чылын бо чылын демдеглээр бис. Республика Баштыңының албан-езузунуң дилээн Россияның Президентизи хандырып, ол байырлалга федералдыг эрге-байдалды тывыскан. Ынчангаш 2014 чылда республиканың сайзыралының төөгүлүг үе-чадазының түңнелдерин үндүрүп, ооң моон соңгааргы хөгжүлдезиниң үндезинин тургузар ужурлуг бис. Ол дугайында Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Барыын-Хемчик кожууннуң чурттакчылары-биле ужуражылга үезинде демдеглээн.

2014 чылдың январь 30-ден 31-же эртенгиниң 5 шак 40 минута турда чаа чыл –Аът чылын уткуп, ыдык байырлалывыс Шагааны байырлаар бис. Бистиң Чыраа-Бажы суурнуң чурттакчылары чылдың-на Шагаа байырлалын кым удуртуп, углап-баштап эрттирерин баш бурунгаар тодарадып ап чаңчыккан бис. Бо чылын Монгуш төрел аймак чаңгыс чер-чурттугларын ойнадып, хөгледип, янзы-бүрү мөөрейлерни организастап, чонун өөртүрүнге белеткенип турар. Yдеп турарывыс чыл Чылан чылы болгай. Ооң кудуруу узун, орааштыг бооп болур, ынчангаш оваарымчалыг болуру черле артык эвес. Чыл санаашкынында дириг амытаннарның бирээзи-ле 12 чыл болгаш эргилип кээр азы чаа чыл үнер. Шагааны байырлаар. Шагаа  - тыва чоннуң бурун шагдан ыдык байырлалы. Шагаа езу-чаңчылдарның, кижизидилгениң, сагыш-сеткил арыглаашкынының, шажын-чүдүлгениң - Тос Дээринге, Долаан Бурганынга, Айга, Хүнге, оран-таңдызынга чүдүп тейлээриниң байырлалы.

Скиф алдынының соонда Тываның эрге-чагыргалары «Аржаан-2» базырыкты касканының соонда өске бүгү тывыштар-биле кады Москваже археологтарның чедиргени скиф хааннарның артынчыларын республикаже дедир эккелген.
Бурунгу скиф сайзыралдың тывылган чери, мурнунда санап турганы Европаның Кара далай чоогу эвес, амгы Тываның девискээри деп бадыткал хамыкты кайгаткан дээрзин сагындыраал. Ол үнелиг тывыштарны Тываже дедир эгидерин туруштуг негеп келген республика Баштыңы Шолбан Кара-оол январь 15-те Национал музейге тускай чөвүлел хурал эрттирген. Аңаа Культура яамызының ажылдакчылары, эртем организацияларының, Хөй-ниити палатазының болгаш Орустуң географтыг ниитилелиниң төлээлери киржип, скиф хааннарның артынчыларын канчаарының айтырыгларын сайгарган.

Ай чурагайы-биле Чаа чыл — Шагаа республикага январь 31-де хүннүң баштайгы херелдери-биле чедип келир. Шагаа дээрге Тываның чурттакчыларының кол байырлалдарының бирээзи, ону чоннуң бурун шагдагы чаңчылдарын сагып тургаш, демдеглээр. Тываның сүлдезинде үнүп орар хүнче углай халдып орар аъттыг кижи барын сагындыраал. Yнер чыл көк Аът чылы болур. Чурагайжыларның санап турары-биле алырга, ол чыл турум болгаш чүткүлдүг чорукту көргүзер, ханы бодалдың болгаш от-көс дег изиг-халыын байдалдың каттыжыышкыны болур. Аът чылының шинчизи—ыяш, ол бодамчалыг болгаш дүрген чорукту көргүзүп турар. Аът чылында төрүттүнген кижилер шимченгир, чугаакыр болгаш кандыг-даа шиитпирлер хүлээп алырындан чалданмас болур. Олар ажыл-херээн боттарының өг-бүлезинче угландырар.

Тыва улустуң мерген үлегер домактары бар. «Хөйү — хөйлең, чону – чоорган», «Өскүзүнден өлбес, өскүзүнден өзер», «Өскүс кижи өөр чоннуг» дээш, оон-даа өске. Тыва улус шаг-шаандан-на бот-боттарын деткижип, өскүс калган ажы-төлдү азырап өстүрүп чораанын бо үлегер домактарның утказы тода илередип турар.
Эрги Тыва үезинде чоннуң амыдырал-чуртталгазының байдалы берге, колдуунда мал-маган азырап өстүрүп, ооң сүт-сааны, эът-кежи, дүгү-биле амыдырап чораан. Ындыг-даа болза, тыва кижиниң сагыш-сеткили кезээде буянныг, эң ылаңгыя өскүс калган ажы-төлдү ооң төрелдери черге кагбас, азырап өстүрүп каар. Өскүс ажы-төлдү аартыктаар, харын-даа оларга дузалаар хөөн чок чорукту тыва улус сагыш-сеткил кеми деп санап чорааннар. «Өскүстү кагган - өөнделевес», «Төрелин кагган - төөрээр» деп үлегер домактар аңаа херечи. Өскүс калган чаш ажы-төл төрелдерин азыраваан кижилер чонунга хүндүткел чок боор. Өскүстерни төрелдери хамаанчок, көңгүс танывазы ачы-буянныг улустар азырап ап чораан. 

«Сочи-2014» 21-ги Кышкы Олимпиаданың ажыдыышкынынга киржири-биле Тывадан делегацияның кежигүннерин тодараткан.Аңаа ТР-ниң аныяктар болгаш спорт херектериниң талазы-биле сайыды Уран-кыс Ондар, Каа-Хем кожууннуң баштыңы, кожууннуң Төлээлекчилер хуралының даргазы Александр Шелехов, «Тыва» КТРК-ның корреспондентизи Виктория Тас-оол, Европаның үш дакпыр чемпиону, делегейниң ийи дакпыр вице-чемпиону болгаш Россияның херээжен улус аразынга хостуг хүреш талазы-биле чемпиону, Тываның Дээди Хуралының депутады Лориса Ооржак, гандбол талазы-биле 1984 чылда ССРЭ-ниң чемпиону, спорттуң хоочуну, республиканың Соңгулда комиссиязының даргазының оралакчызы Олег Фортуна болгаш амыдыралы күш-культура болгаш спорт хөгжүлдези-биле сырый харылзаалыг ажыл-чорудулгалыг оон-даа өске алдарлыг кижилер кирген.

Кышкы Олимпиаданың ажыдыышкынынга киржири-биле Тывадан баар делегацияны республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол удуртур.

Тывага будданың шажын школаларын ажыдарының аргаларын философия клуву сайгарып турар.

Философия клувунуң бо чылдың январь 11-де болган ээлчеглиг хуралынга Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол киришкен. Аңаа болган чугааның кол темазы - республиканың аныяктарының шажын-чүдүлге-биле холбаазы, ооң өзүп орар салгалдың угаан-бодал болгаш мөзү-шынар байдалдарынга чедирип турар салдары. Тываның күрүне университединиң проректору, философия эртемнериниң доктору болгаш будда болгаш тибет эртемнериниң төвүнүң тургузукчузу, аныяктар кижизидилгезинге буддизмниң ролюнуң дугайында илеткел кылган Ольга Хомушку чугааның кол өзээн тодараткан. Профессорнуң санап турары-биле алырга чаңчыл болган шажын-чүдүлгелер, ылаңгыя Тываның будда ниитилежилгези чүдүлгеге негелдени, ылаңгыя аныяктарның талазындан сонуургалды экономиктиг реформаларның агымы-биле күштелдирип шыдавайн барган. Ооң түңнелинде Тывада янзы-бүрү секталар (агымнар) тывылган, оларның аныяктарның сагыш-сеткилинге чедирип турар салдары ындыг-ла күзенчиг эвес болуп турар.

Кызылдың болгаш кызылчыларның мурнунга шаандан бээр тургустунуп келген чидиг айтырыг—хоорайның кырында астына берген турар ыш болур, найысылалга ыяш бажыңнарның хөйү-биле туттунуп турарындан сөөлгү үеде ол улам немежип турар. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Чазакка болган чөвүлел хуралга чыылганнарның кичээнгейин бо айтырыгже угландырган. «Кызылды көдээ суурга дөмей болдурбас херек. Печка одаар, корум-чурум чаңгыс каът бажыңнарны хоорай иштинге элбээ-биле тудар чорукту соксадыр херек, аңаа төпчүткен чылыг болгаш электри хандырылгалыг хөй каът бажыңнар тудар апаар. Тыныш системазының органнарының аарыы Кызылда чок деп Кадык камгалал яамызының оожургап орган херээ чок, комплекстиг эртем-барымдаалыг хемчеглер херек — деп, Шолбан Кара-оол демдеглээн. — Ол дээрге найысылалдың Төлээлекчилер хуралының, эртемденнерниң, федералдыг хайгаарал черлериниң, күүсекчи эрге-чагырганың ажыл-чорудулгазы-дыр».

Тываның Баштыңы республиканың Чазааның составынга өскерилгелерни кылган.

Ындыг шиитпирни регионнуң удуртукчузу Шолбан Кара-оол болгаш Чазак кежигүннери боттарының ажылының түңнелдерин сайгарганының болгаш 2014 чылда ажыл-чорудулганың кол-кол угланыышкыннарын тодаратканының соонда хүлээп алган.Кадрлар солчулгазын Чазак Даргазының оралакчыларынга болдурган. Россияның Чазааның Даргазы Дмитрий Медведевтиң даалгаларын, Тыва Республиканың сайзыралының инвестиция планнарын күүседириниң болгаш ооң боттаныышкынын эгелээриниң талазы-биле күжениишкинниг ажылдың үези келгенин демдеглээн. Оон аңгыда республика Баштыңының Дээди Хуралга кылган Айыткалында кирген чугула сорулгаларны база күүседири чугула апарган. Бо чүүлдер эргелеп-башкарылганың бүгү деңнелдеринге күжениишкиннерни каттыштырарын негеп келген.

Мурнуку чылдарда ышкаш дыңзыг, күштүг сооктар чогу-биле республиканың девискээринде кыштаглаашкын байдалы бо кыжын чүгээр эртип турар.Амгы үеде малчыннарның кол сорулгазы — частың башкы айында малдың төрүлдезинге чаш малды онча-менди алыры. ТР-ниң Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызының дыңнатканы-биле, республикада 173 муң бода мал, бир миллион 280 муң хой, өшкү, 60 муң аъттар, хаван 28 муң, иви малдың саны 2500 болгаш 192 теве бар.Бүгү ажыл-агыйларда 199,6 муң тонна сиген, хоолулуг мал чеми – 3270 тонна база 9500 тонна тараа белеткеттинген. Хоолулуг мал чемин чер-черлерде малчын коданнарже сөөрткен. Чаа чылдың эге хүннеринде чамдык кожууннарның девискээрлеринде кылын хар чагган. Ындыг-даа болза мал-маган онча-менди, чудаан мал чок, а малчыннарның мурнунда улуг харыысалга — кышкы сооктар эвес, а мал оолдаашкынының үези келген. 

«Тыва парлалганың хүндүлүг ажылдакчылары! Силерниң профессионал байырлалыңар-биле чүректиң ханызындан чедирген изиг байырымны хүлээп ап көрүңер! Бо байырлалды улуг чурттуң информастыг чаңгыс аай делгемин каттышкан күжениишкиннери-биле хандырып, Россияның хамаатыларының кол конститусчу эргезин — сөстүң хостуун боттандырып турар аңгы-аңгы кижилер демдеглеп турар. Хөй-ниитиниң санал-оналын хевирлеп тургузарынга, угаан-бодалдың болгаш мөзү-шынарның үнелиг чүүлдерин быжыглаарынга, өзүп орар салгалды кижизидеринге солун, радио, телевидение болгаш Интернет чугула чепсек болуп турар.Журналист кижиниң бижээн болгаш чугаалаан сөстери кижилерни мөөңнээринге күш болуп, оларның угаан-медерелинге, сагыш-сеткилинге болгаш хөөнүнге салдар чедирер. Массалыг информация чепсектерин «дөрткү эрге-чагырга» деп адап турары таварылга эвес

Россияның парлалга хүнүнде, февраль 13-те, республиканың журналистери Виктор Көк-оол аттыг хөгжүм-шии театрының «Тет-а-тет» биче театрынга чыглып келгеннер.
Оларның аразында хөй санныг аныяк талантылыг журналистерден аңгыда, тыва журналистикага боттарының чогаадыкчы салым-чаяанын, сагыш-сеткилин, эртем-билиин бараалгаткан хоочуннар база эвээш эвес болган. Аңгы-аңгы салгалдарның журналистери Россияның парлалга хүнү-биле бот-боттарынга байыр чедирип, бүгү-ле эки чүүлдерни күзеп турганнар. Парлалга хүнү радио, телевидение, солуннар, электроннуг массалыг информация журналистерин, журналистиканың салгалдарын каттыштырып турар хүн-дүр деп, байырлалды ажыдып тура, тележурналист Виктория Тас-оол чугаалаан.