Кижизидикчи күжүн долу ажыглаан

Тывага будданың шажын школаларын ажыдарының аргаларын философия клуву сайгарып турар.

Философия клувунуң бо чылдың январь 11-де болган ээлчеглиг хуралынга Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол киришкен. Аңаа болган чугааның кол темазы—республиканың аныяктарының шажын-чүдүлге-биле холбаазы, ооң өзүп орар салгалдың угаан-бодал болгаш мөзү-шынар байдалдарынга чедирип турар салдары.

Тываның күрүне университединиң проректору, философия эртемнериниң доктору болгаш будда болгаш тибет эртемнериниң төвүнүң тургузукчузу, аныяктар кижизидилгезинге буддизмниң ролюнуң дугайында илеткел кылган Ольга Хомушку чугааның кол өзээн тодараткан. Профессорнуң санап турары-биле алырга чаңчыл болган шажын-чүдүлгелер, ылаңгыя Тываның будда ниитилежилгези чүдүлгеге негелдени, ылаңгыя аныяктарның талазындан сонуургалды экономиктиг реформаларның агымы-биле күштелдирип шыдавайн барган. Ооң түңнелинде Тывада янзы-бүрү секталар (агымнар) тывылган, оларның аныяктарның сагыш-сеткилинге чедирип турар салдары ындыг-ла күзенчиг эвес болуп турар.

Сөөлгү 20 чыл дургузунда республикада тургустунган шажын каттыжыышкыннарының саны үштүң бири чедир өзүп, 53 четкен. Оларның 23-жү — будда угланыышкынныг, 11-и—Русьтуң православ хүрээзиниң организациялары, бирээзи — эрги орус чүдүлге, 11-протестантылар болгаш 8 хамнаашкын организациялары. Шажын-чүдүлгениң ол хире хөй санныг болуп турары чүдүлгениң «мода» апарганы. Шажын хемчеглериниң массалыг болуп бар чыдары база ону бадыткап турар. Ындыг турбуже чоннуң ол шажын-чүдүлгеге хандыкшылдыг чоруу ооң сагыш-сеткилиниң шынарынга эки салдар чедирбейн турары социологтарны болгаш эксперттерни дүвүреткен. Оон туржук чамдык байдалдар талазы-биле харын-даа кудулаашкыннар болуп турар. Ооң чижээ, чоннуң арагалаар чоруу, кем-херек үүлгедиишкиннери, элээдилерниң амы-тынынга четтинер фактылары—бо талазы-биле республика Россияда эң чогумчалыг эвес девискээрлерниң санынга кирип турар.

Эртемденниң чугаазын өске киржикчилер база деткээннер. Тываның шажын организацияларының ажыл-чорудулгазының дээш чок болуп турар чылдагаанын ол чүдүлгелерниң боттарының тарамык болгаш бот-боттарынга удурланышкак чоруу деп, дыка хөй кижилер санап турар. Ындыгларның ажыл-ижи чүдүлгелиг кижилерниң угаан-медерелинге чогумчалыг эвес чүүлдерни киирип, харын-даа социал турум чорукка дуза болбайн турар. Бот-боттарының аразында ындыг чөрүлдээниң көскү чижээ — Тываның будда шажынының ажылдакчыларының аразында демнежилгениң чогу, ооң уламындан мынчага чедир көскү удуртукчу ында томуйлаттынмаан. Оон аңгыда аңгы-аңгы шажын организацияларының коммерцияга сундулуу ооң уламындан аңаа бүзүревес чоруктуң байдалын тургузуп турар.

Республикада ажылдап турар шажын каттыжыышкыннарының кижизидикчи улуг күжү долузу-биле ажыглаттынмайн турар, харын-даа чамдык таварылгада чоннуң дүрген өскерлир негелдезин хандырып, күш четпейн турар деп саналга Шолбан Кара-оол каттышкан. Чаңчыл апарган чүдүлгениң аныяктарга солун болур кылдыр шимченгир ажылдаары күзенчиг дээрзин чугаалаан. «Чүдүп чоруур бөдүүн кижи мен-даа езулалдарга езу барымдаалап киржип каар эвес, хүндүлүг башкылардан амыдыралдың ханы утка-шынарының, кижи бүрүзүнүң иштики сагыш-сеткилиниң дугайында дыка билип алыксаар мен, оларның өөредии амыдыралчы дуржулгазы эвээш аныяк кижилерге эң чугула болгай»--деп, Чазак Даргазы бодалын илереткен.

Амгы шажын организацияларының бо хүндеги айтырыглары дээрге оларның тургустунуушкунунуң болгаш сайзыралының айтырыы дээрзи билдингир, эгелээн ажыл-херектерде саң-хөө айтырыгларындан эгелээш ооң ажылдакчыларының билиг-мергежилинге чедир шиитпирлээр чүүлдер черле турар деп, Тываның Баштыңы санап турар. Шажын каттыжыышкыннарының иштики тургузуу болгаш турар чери кымның-даа холгаарлаар эргези чок чүүлдер болур, ындыг турбуже ниитилел-даа, күрүне-даа оларга шыдаар шаа-биле дузаны чедирер ужурлуг. Чүге дээрге оларның ажыл-чорудулгазы, кедизинде барып, кижиниң чаагай чоруунче угланган болгай. Ол дуза дээрге шажын культуразының болгаш шажын-чүдүлгеге хамаарышпас этиканың үндезиннерин Россияның школаларынга киирери болур деп, Шолбан Кара-оол санап турар.

Шажын эртемнерин школага киирериниң дугайында айтырыгны сайгарып турда шажын школаларын шажын албан черлериниң чанынга, Русьтуң православ хүрээзинге шажын школазынга дөмей кылдыр ажыдып болуп деп, философия клувунуң хуралының киржикчилери санааннар. Ындыг школаларга кандыг-даа назылыг чүдүүр кижилер чүгле езу-чаңчылдарны шиңгээдип алыр эвес, делегейниң бүгү шажыннарынга чаңгыс аай мөзү-шынарның үнелиг чүүлдеринге база өөренир.

Философия клуву 2007 чылда тургустунган дээрзин сагындыраал. Ону тургузарының эгелекчилериниң бирээзи Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол болган.