Закрыть
Логин:
Пароль:
Забыли свой пароль?
Войти    

Главная

Главное


ПРОГРАММА основных мероприятий, посвященных празднованию  80-летия добровольного вхождения Тувинской Народной Республики  в состав СССР 9 октября 2024 г.
Дом народного творчества
10.00 - Открытие III Международного библиотечного форума «Через библиотеку – к развитию общества»

Тувинский институт гуманитарных и прикладных социально-экономических исследований при Правительстве Республики Тыва
10.00 - Республиканская научно-практическая конференция «Россия и Тува: 80 лет вместе»

Тувинский государственный театр кукол
11.00 - Открытие XII театрального сезона, премьера спектакля «Сказочный мир муминов»
Подробнее...

Новости

RSS
11.09.2013 18:35 / Муниципалитеты
В Туве муниципальные образования получат дополнительную технику для борьбы с пожарами

В республике продолжают оснащать противопожарной техникой и инвентарем добровольные народные дружины, созданные в муниципальных образованиях. По информации республиканского Агентства ГО и ЧС, в рамках республиканской целевой программы «Пожарная безопасность в Республике Тыва на 2013-2017 годы» приобретены 12 мотопомп Robin Kobin SE-80X, которые до конца текущей недели будут на безвозмездной основе переданы в двенадцати сельским поселениям для использования при ликвидации лесных пожаров. Кроме того, шесть населенных пунктов получат авторазливочные станции АРС-14 на базе автомобилей ЗИЛ-131, переоборудованные для тушения пожаров. 

Подробнее...
11.09.2013 16:47 / Конкурсы
 В Туве полицейские определят лучшего по профессии

С 12 по 13 сентября в МВД по Республике Тыва пройдет конкурс на звание «Лучший по профессии» среди участковых уполномоченных полиции. Конкурс приурочен к 90-летию со дня образования в системе МВД России подразделений участковых уполномоченных полиции, а также в целях формирования положительного имиджа сотрудника, воспитания у участковых чувства профессиональной гордости, высокой ответственности за состояние правопорядка на обслуживаемой территории. Конкурс «Лучший по профессии» будет проводиться в два этапа. Первый состоится на уровне межмуниципальных отделов и УМВД РФ по г. Кызылу, а второй – республиканский, где примут участие те, кто прошел первый тур.

Подробнее...
11.09.2013 14:48 / Здравоохранение
В Туве пройдет международная конференция нефрологов

В республике завершается подготовка к международной научно-практической конференции «Междисциплинарные подходы в нефрологии», которая состоится 20 – 21 сентября в Кызыле. Как ожидается, в научном форуме примут участие врачи из Тувы, ученые из Санкт-Петербурга, Германии, представители международного сообщества нефрологов. Медики обсудят большой круг вопросов, касающихся организации помощи больным, в том числе лечение сопутствующих заболеваний. В частности, будут представлены доклады на темы: «Хроническая болезнь почек, национальные рекомендации», «Острое повреждение почек как междисциплинарная проблема». Также предметом анализа и дискуссии специалистов станет состояние нефрологической службы в Туве и ее перспективы.

Подробнее...
11.09.2013 11:39 / Спорт
В Туве  в рамках  губернаторского проекта «Спорт – во дворы»  установлено и  реконструировано более 240 спортивных сооружений

В Туве на реализацию губернаторского проекта «Спорт – во дворы» с начала 2013 года направили 16 миллионов 806 тысяч рублей. Об этом было заявлено на селекторном совещании, которое по поручению главы республики Шолбана Кара-оола провел первый вице-премьер Шолбан-оол Иргит. Как доложил первый заместитель министра молодежи и спорта Буян Биче-оол, к началу сентября в населенных пунктах установлено и реконструировано более 240 спортивных сооружений. В том числе обустроено 65 волейбольных и 28 баскетбольных площадок, 25 футбольных полей, построены скейт-парк в Кызыле и стадион в селе Эрзин, центре Эрзинского района. 

Подробнее...
10.09.2013 15:49 / Экономика
Минэкономики Тувы принимает меры по возрождению добычи каменной соли в республике
В Министерстве экономики Тувы состоялась встреча с руководителями ОАО «Соляной карьер «Дус-Даг», держателями лицензии на право пользования недрами месторождения каменной соли Дус-Даг, с целью подготовки презентации проекта общества на совещании с членами Правительства республики. В настоящее время каменная соль месторождения «Дус-Даг» используется пока только для нужд животноводства. Тогда как в республике ежегодная потребность оценивается в 12,3 тыс. тонн. В Минэкономики Тувы взялись за возрождение добычи каменной соли в Туве с дальнейшей реализацией в соседние регионы. В каменной соли содержится 60% хлора (CI), 39,7% натрия (Na) и 0,3% других примесей, таким образом из 1 тонны каменной соли можно получить 600 кг хлора и 397 кг натрия.
Подробнее...
10.09.2013 15:24 / Сельское хозяйство
В Туве площадь, занятая зерновыми культурами,  за год  увеличилась на 14,5 %

В Туве хозяйства трех районов приступили к уборке зерновых. Как сообщили в Министерстве сельского хозяйства и продовольствия республики, уборку урожая первыми начали хозяйства трех районов – Барун-Хемчикского (СПК "Биче-Тей"), Каа-Хемского (КФХ «Пирогово») и Пий-Хемского (ООО «Туранское»). За первые дни зерновые убраны с 320 гектаров, намолочено 394 тонн зерна, в том числе – 287 тонн пшеницы, 80 тонн ячменя, 27 тонн овса. Средняя урожайность на убранных участках составила 12,3 центнера с гектара,  в фермерском хозяйстве «Пирогово» – 17, 1 центнера. 

Подробнее...
10.09.2013 12:04 / Мероприятия
Глава Тувы Шолбан Кара-оол находится с рабочей командировкой в Москве

С понедельника глава региона Шолбан Кара-оол с рабочей командировкой находится в Москве, где запланированы рабочие встречи в целом ряде федеральных министерств и ведомств. Вопросы будут касаться финансирования строительных объектов республики, развития автомобильных дорог на территории региона и другие. Также состоятся деловые переговоры с инвесторами по налаживанию эффективного взаимодействия в реализации инфраструктурных проектов.       

Подробнее...
10.09.2013 11:47 / Строительство
В одном из самых маленьких сел Тувы в этом году будет построена новая школа

Первый вице-премьер Шолбан-оол Иргит по поручению главы Тувы Шолбана Кара-оола провел выездное совещание в селе Иштии-Хем Улуг-Хемского района, где началось строительство современной малокомплектной школы, рассчитанной на 120 мест (шесть классов-комплектов). Здание, к возведению которого приступило ООО «Угулза», будет двухэтажным, состоящим из трех самостоятельных блоков – учебного, спортивного, вспомогательного. Проект разработан ОАО «Тывагражданпроект». К концу первой недели сентября подрядчиком выполнена вертикальная планировка, ведутся работы устройству фундаментов. Строители приступили также к монтажу септика и подводке коммуникаций. Завезена большая часть стройматериалов. Здание будет из сибита – современного негорючего и экологичного материала, который обладает высокими теплоизоляционными свойствами, хорошо сохраняет тепло зимой и прохладу летом.    

Подробнее...
10.09.2013 11:10 / Общество
Глава Тувы выразил соболезнования родным и близким Героя Соцтруда Тамдын-оол Сарыглар Саятыевны

На 86 году жизни скончалась ветеран образования, выдающийся педагог, Герой Социалистического труда Тамдын-оол Сесенмаа (Сарыглар) Саятыевна. Глава Тувы Шолбан Кара-оол от своего имени, а также от имени членов Правительства Республики Тыва выразил глубокие соболезнования родным и близким Сарыглар Саятыевны. «Люди старшего поколения, много сделавшие для родной республики, являются для нас примером и жизненной опорой. С их уходом мы каждый раз испытываем горькое чувство утраты. Наши уважаемые старейшины защищают нас от невзгод, дают силы и моральную поддержку, помогают добрыми советами. Пусть они живут в нашей благодарной памяти, а мы обязаны помнить и передавать молодежи их опыт, любовь к труду и родной земле. Светлая память уважаемому учителю Сарыглар Саятыевне», - говорится в обращении главы республики Шолбана Кара-оола. 

Подробнее...
09.09.2013 15:47 / Транспорт
Максим Соколов: Начало развитию авиационной доступности Тувы положено, и мы намерены развивать это направление
Об этом министр транспорта России Максим Соколов заявил на расширенном совещании в Туве, во время своего рабочего визита в регион 7 сентября. «Наше сегодняшнее совещание - лучшее подтверждение нацеленности на совместную командную работу республиканских, федеральных, муниципальных органов власти для того развития республики, которое ей крайне необходимо, - отметил Максим Соколов. - И, естественно, ключом к этому развитию является транспортная инфраструктура. Транспортная доступность – это не только дорожная доступность, хотя она многое значит с учетом автомобилизации населения. Но это не только дорога, но и авиация. У нас есть инвестиционный проект – реконструкция аэропортового комплекса Тувы. Он внесен в федеральную адресную инвестиционную программу и начинает финансироваться с 2013 года. При этом из средств федерального бюджета планируется потратить почти 1,5 млрд. рублей на реконструкцию взлетно-посадочной полосы. И с этого года мы планируем начать проектные работы.
Подробнее...

Фоторепортажи

Перспективы развития мараловодства  рассмотрены на совещании у главы РТ Ш. Кара-оола

20.06.2013

Организационное собрание по созданию Буддийско-Православного межрелигиозного Cовета Республики Тыва

20.06.2013

В Туве проходит Всероссийская конференция «Дни иммунологии в Сибири»

20.06.2013

Международная выставка «MayaPlanet: Мир против алкоголизма и наркомании» открылась в Туве

17.06.2013

Гала- концерт и церемония награждения лауреатов Фестиваля «Хоомей – феномен культуры народов Центральной Азии»

17.06.2013

Научная конференция "Хоомей - феномен народов Центральной Азии"

15.06.2013

Международный этномузыкологический симпозиум "Хоомей - феномен культуры народов Центральной Азии

15.06.2013

День России, 12 июня 2013 года

12.06.2013

Празднование Дня защиты детей в Туве, 1 июня 2013 г.

02.06.2013

Праздничный концерт, посвященный Международному дню защиты детей. 31  мая 2013 года. г. Кызыл. Национальный музыкально-драматический театр им. Виктора Кок-оола.

31.05.2013

Глава Тувы Шолбан Кара-оол провел личный прием   детей

30.05.2013

Торжественное мероприятие, посвященное  95-летию пограничной службы ФСБ  России. 28 мая 2013 года.  г. Кызыл. Национальный музыкально-драматический  театр им. В. Кок-оола.

28.05.2013

Республиканская выставка «Одно село – один продукт. Старт 2013». 24 – 26 мая 2013 года. г. Кызыл.

27.05.2013

Парад, посвященный  68-ой годовщине Победы в Великой Отечественной войне. Кызыл. 9 мая 2013 года.

09.05.2013

Торжественное собрание, посвященное 68-летию Победы в Великой Отечественной войне.  Национальный  театр  имени  Виктора Кок-оола.  г. Кызыл.  8  мая 2013 года

09.05.2013

Телемост накануне Дня Победы: Кызыл (Республика Тыва) – Ровно (Украина).  8 мая 2013 года

09.05.2013

Торжественная церемония возложения венков  на мемориале воинской славы. 8 мая 2013 года. г. Кызыл. Площадь Победы

08.05.2013

Открытие XX сезона конных скачек в Туве. 6 мая 2013 года. Местечко Бора-Булак, Дзун-Хемчикский район

07.05.2013

Генеральная репетиция Парада Победы. 7 мая 2013 года. г. Кызыл.

07.05.2013

Театрализованное открытие летнего спортивного сезона по борьбе хуреш «Сузуум – театр, Кучум – хуреш, Чурээм – Тыва»  (стадион «Хуреш»). 1 мая 2013 года.  г. Кызыл

05.05.2013


 
Медээлер
RSS
13.11.2014
Школавыс байырлалы
1938 чылдың кыжынында сумуга чаа школа тудар, ооң ыяш-дажын белеткээр дугайында сумунуң арбан чериниң айтыышкыны хемнер, даглар баштарында тарамык чурттап чораан малчын коданнарже тарап, араттарның идепкейин бедиткен. Ында айытканы-биле алырга өреге бүрүзүнүң шыдал-быразын барымдаалап, бештен чээрби чедир санныг,  узуну 8 метр, чиңге бажы 22 сантиметрден чиңге эвес чудуктарны хар кыры-биле Ишкин-Аксында Ортаа-Хавак кырынга эккеп дүжүрер дугайында айыткан. Сумунуң арбан даргалары айтыышкын бижиктерни араттарга чедирип,  школа тудуунуң дугайында  ажылды чорудуп турган.  Араттар бедик көдүрлүүшкүннүг ажылдап кирипкен. Школаның адаан, кырын шывар манзаларны хол-биле чонуп кылган.  Чондан чыгган үндүрүглер-биле чүгле печка тудар тууйбуларны, соңга шилдерин болгаш ону кылган кижилерниң шалыңын төлеп берген. 
Улаштыр номчуур...
13.11.2014
«Дорт харылзаада»: Хөй-ниитиниң корум-чурум айтырыы

Салчак, Кызыл хоорай: «Хөйнү дүвүредип чоруур айтырыгларны сайгарып чугаалажыры-биле «дорт харылзааны» эрттирип турары кончуг  эки-дир деп үнелеп тур мен. Кызыл хоо­райның 100 чылдааны-биле найысылалга улуг чаартылгаларны кылганы каракка көскү, чараш-тыр. Ындыг болзажок «Арбат шөлү», шывыглыг рынок, театр девис­кээрлериниң чоогунда каракка чаржынчыг апарган эзирик кижилерни полиция ажылдакчылары чүге ыратпас чүвел?».

Омак Оюн: «Кончуг шын, чидиг айтырыг-дыр. Хоорайның төп кезээнде бо девискээрлерде полицияның патруль наряды албан-хүлээлгезин күүседип,  хондур-хүнзедир дежурныйлап  турар. Сандайларда чыдар кижилерни полицейжилерниң дорт эзириктер сергедир черже алыр эргези чок. Ында чыдар кижилер кадыы-даа баксырай берген бооп болур-дур ийин. Ынчангаш дүрген эмчи дузазын бирги ээлчегде кыйгыртыр апаар. Эзирик байдалдыг кижилерни туткаш, Кызылда Московская кудумчузунда эзириктер сергедир черге чедирип турар. Бо чылдың 9 айларының дургузунда 27 муң ажыг кижини аңаа чедирген».

Улаштыр номчуур...
13.11.2014
«Мээң бажыңым – мээң шивээм»
«Чурттаар бажың» федералдыг тускай программаның шугуму-биле  аныяк өг-бүлелерни чурттаар оран-сава-биле хандырарынга деткимче кылдыр 129 аныяк өг-бүле сертификаттар алыр аас-кежикке таварышкан. Ноябрь 6-да Чазак Бажыңының делгем, чырык конференц-залынга республиканың аңгы-аңгы булуңнарындан чыглып келген аныяк өг-бүлелерге Тываның Чазааның Даргазы Шолбан Кара-оол чагыг-сүмезин чугаалады: «Күрүне бистерни ол хире деткип турда, ол сорулганы бүзүрелдии-биле боттандырар ужурлуг бис. Эң ылаңгыя чаа өгленип-баштанган аныяктарны чараш, делгем бажыңнарга чурттазын дээн. Тывада бо талазы-биле  сан түңнер чылдың-на өзүп турар, а 3 чыл бурунгаар чүгле 30  аныяк өг-бүлеге деткимче берген болза,  бо 2014 чылда 129 өг-бүлеге берип турар. Келир чылын 350 аныяк өг-бүлеге деткимче көргүзерин кызыдар бис. Аныяктарга чурттаар бажың бар болза, дазылы быжыг өг-бүле оон  тургустунар. А ол өг-бүле ажы-төлдү өстүрер, бичии чаштың каткызы улам-на өөрүшкүнү эккеп турар. Ажы-төл — бистиң келир үеде изивис истээр салгалывыс-тыр. Оларны чажындан, кавайлыындан төлептиг кижилер кылдыр кижизидер хүлээлгелиг бис. Мен силерге, аныяктарга, бүзүрээр мен, дыттың быжыг дазылы дег, ажыл-үүлеңер бүдүнгүр болгаш чогуп чорзун» – дээш, оларга сертификаттарны байырлыг байдалга тывыскан. Чурттаар бажың-балгат айтырыынга хамаарыштыр аңаа чыылганнар бодалдарын үлешти.
Улаштыр номчуур...
29.10.2014
Журналист, Башкы, Эртемден

М.С. Байыр-оолдуң 75 харлаанынга.

Философия эртемнериниң кандидады, Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдунуң социология болгаш политология секторунуң эргелекчизи Байыр-оол Сендажыевич Монгуш октябрь 17-де чеден беш харлаан. Ооң-биле чугаалажып, ооң солун харыызын дыңнап, каш айтырыгны салыр аргалыг болдум.

— Монгуш Сендажыевич, бодуңарны номчукчулар-биле таныштырып көрүңерем.

— Мен Кара Сарыглар Боратан кызы Каратаан биле Адай-Монгуш Лопсаңай оглу Сендажының көшкүн өг-бүлезинге 1939 чылдың октябрь 17-де Даа кожууннуң Алаштың Чолалыгга төрүттүнген мен. 1949 чылдан эгелеп Кызыл-Тайганың, Хөнделеңниң эге, ооң соон­­­да Ак-Довурактың болгаш Аксы-Барлыктың ортумак школаларынга өөренип чордум. 1959 чылдың июнь 25-те Аксы-Барлыктың ортумак школазын дооскаш, неделя хире болганда Хөнделеңге турган 130 дугаар геология-шинчилел черинге ажылдай бердим. Черниң магниттиг шөлүн хемчээр кижиге бижээчилеп турдум. Бир ай болганда ол прибор-биле ажылдап өөренип, шылгалда дужаагаш, черниң магниттиг шөлүн шинчилээр эрге-дужаал­дыг ажылдай бердим. Куш даң бажында тургаш, мөңге харлыг, кайгамчык Бай-Тайганың мурнуу белинче базып-ла үнер сен. Хүн үнүп келгенде, ажылдаар черимге чеде бээр мен. Ол-ла күзүн шеригже келдирткен. Ыраккы Чөөн чүкке, Оожум океанның эриинге үш чыл иштинде шериг хүлээлгем эрттирген мен.

Улаштыр номчуур...
29.10.2014
«Тува Авиа» компанияга хамааржыр Тожу районга коммерциялыг рейс кылып чорааш, октябрь 10-да читкен вертолетту дилээр ажыл ам-даа уламчылап турар

«Соруг—Кызыл» маршрут-биле коммерция рейсти кылып чорааш читкен вертолетту, ОБЯ-ның регион эргелелиниң октябрь 24-те дыңнатканын езугаар алырга, дилээшкинге 4 агаар суднозу киржирин көрген турган, ынчалза-даа агаар-бойдустуң байдалындан оларның ужудуушкуну болдунмаан. Чер кырында сес бөлүк ажылдап турар, ооң составында камгалакчылар, ОБЯ-ның, Бойдус яамызының, ХК болгаш ОБ агентилелиниң ажылдакчылары, эки турачылар болгаш экипаж кежигүннериниң болгаш пассажирлерниң төрелдери кирип турар.

Эрткен хонукта октябрь 23-те агаар-бойдустуң таарымча чок байдалындан ужар чүүл ажыг­латтынмаан, чер кыры-биле дилекчилер 177 дөрбелчин километр черни эрткен. Дилеп эгелээн үеден бээр 43751 дөрбеличин километр черге дилээшкин чоруткан, ооң иштинде ужар чүүл дузазы-биле—40030 дөрбелчин километр, черде бөлүктер—3721 дөрбелчин километр черни эрт­кен.

Улаштыр номчуур...
24.10.2014
Чаңгыс бергедээшкин — аргыжылга
Көдээ херээжен ишчилерниң Делегей хүнүнге тураскаат­кан байырлалдың Черби сумузунга эртерин сонуургап, ынаар сургакчылап чоруптум. Бии-Хемни кежер паромга хаттың оожумнаарын манап, 3,5 шак иштинде  машина иштинге олуруп келдивис. Байырлал бис­ти манап турар эвес, озалдап четтивис. Спортчу маргылдааларны көөр аргалыг болдувус. Хол бөмбүүнге 4 команда киришкен, сумунуң херээженнер чөвү­­лелиниң командазы тиилекчи болган. 2-ги черни — Черби ортумак школазының, 3-күзүн 8-ки хевирниң коррекциялыг школа-интернадының коллективи ээлээн. Канат тыртарынга база-ла херээженнер чөвү­­лелиниң командазы күштүүн бадыткады.
Улаштыр Черби суму чагыргазының даргазының социал политика талазы-биле оралакчызы Ш.В.Сандый база херээ­женнер чөвүлелиниң даргазы Т.С.Монгуш олар-биле чугаалажып, сонуургаан айтырыгларымга харыылап бээрин диледим.
Улаштыр номчуур...
24.10.2014
Уругларның эрге-ажыы дээш...

Эрткен неделяда Чөөн-Хемчик кожуунга Уругларның бүрүн эргелиг төлээзиниң хү­­нүн­­­де Тыва Республикада Уруг­ларның бүрүн эргелиг төлээзи Светлана Аракчаа Чадаана хоорайның чагыргазынга  хуралды эрттирген.

Аңаа тус черниң социал политика талазы-биле даргазының оралакчызы Мариана Монгуш, ТР-ниң Хөй-ниити палатазының кежигүнү Аида Бюрбю, Чөөн-Хемчик кожууннуң Төлээлекчилер хуралының депутады Роза Монгуш, кожууннуң назы четпээннер инспекторлары, суму бүрү­­­зүнден төлээлер база ада-иелер киришкен. 

Улаштыр номчуур...
24.10.2014
База катап  М-54-түң айтырыы

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол «Кызыл — Чадаана —Хандагайты — Боршоо» автомобиль оруун дамчыдарының айтырыын федералдыг деңнелге шиитпирлээ­рин уламчылап турар.

Шолбан Кара-оол амгы үе­де Мос­квада республиканың айтырыгларын шиитпирлеп чоруп тура, ол Россияның Транспорт яамызынга болгаш Росавтоорукка база чедип, ажылчын чугаала­жыышкыннарны кылган. Айтырыгның кол утказы - «Кызыл — Чадаана — Хандагайты — Боршоо» автомобиль оруун (Моол-биле кызыгаарга чедир) федералдыг деңнелче дамчыдары болуп турар.

Ол Росавтооруктуң удуртулгазы-биле чаңгыс эвес удаа ужуражылганы эрттирген, чугула ажыл-херектерни чугаалашкан. М-54 федералдыг орукту рес­публиканың мурнуу чүгүнден ба­рыын чүкче өскертириниң айтырыын Тываның Баштыңы 2011 чылдан бээр көдүрүп келген дээр­зин сагындыраал.  Ооң ол эгелээшкинин Россияның Президентизи Владимир Путин, РФ-тиң транспорт са­йыды Максим Соколов деткээн.

Улаштыр номчуур...
24.10.2014
70 чыл-биле байыр чедириишкиннери
Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң адынга Россияның политиктери Николай Рыжковтан болгаш Геннадий Зюгановтан байыр чедириишкиннериниң телеграммалары келген. 
Олар регионнуң удуртукчузун болгаш хөй националдыг республиканың чурттакчыларын ССРЭ-ниң составынга Тыва Арат Республиканың каттыжып киргениниң октябрь 11-де демдеглээни 70 чылы-биле байыр чедиргеннер. Байыр чедирген телеграммаларда мындыг сөстер бар:
«Хүндүлүг Шолбан Валерьевич! ССРЭ-ниң составынга Тыва Арат Республиканың эки тура-биле каттыжып киргениниң 70 чыл байырлалы-биле Силерге чүректиң ханызындан байыр чедирип тур мен. Бот-догуннаан күрүнелиг-даа болза, тыва чон бодунуң күзелин езугаар Россияның чоннары-биле каттышкан. Россияның составынга тывалар бажың-балгаттыг, өг-бү­­лелиг апарганнар. Ол болуушкуннуң түңнели төөгүлүг  ханы үндезинниг. Ол түңнел аңгы-аңгы салгалдың, сөөк-язының, политиктиг үзелдиг кижилерни чаңгыс аай хөй националдыг чон кылдыр каттыштырган. ССРЭ-ниң Дээди Совединиң Чөөн Сибирьден, ооң иштинде Тывадан депутады турган үемни улуг сеткил ханыышкын-биле сактыр мен. Бөгүнгү Тыва — федерацияның дең эргелиг болгаш аныяк субъектизи. Совет үеде ону келир үеже чүткүлдүг республика деп адап турган.
Улаштыр номчуур...
24.10.2014
Байырлалдар соонда бодалдарым
1980 чылдарда Москвага сургакчылап чеде бергеш, Саң-хөө яамызының харыысалгалыг ажылдакчызы, акша-көпеекти хала чокка шиитпирлеп бээр А.Кальваның өрээлинге кире бээримге, олурган улустарга мени таныштыргаш, мынча дээн: «Я в Кызыле был, прекрас­ный город, посмотрел памятник «Центр Азии», вода Енисея чистая-чистая!» — деп чугаалангаш, менче хүлүмзүрүп органын сактып олур мен. Ынчан Кызылга бо ышкаш онза, чараш, көрүштүг чүүлдер турбаан.
Саң-хөө яамызынга ажылдап тургаш, Москваже 10 хире чыл дургузунда үзүк-сок­саал чок сургакчылап, Тываның амыдыралынга эргежок чугула акша-хөреңги дугайында айтырыгны шиитпирлээр дээш кандыг бергелерге таварышпаан дээр. Ынчалза-даа салдынган сорулгавыс багай эвес күүсеттинип турган. Тывага Соңгу чүктүң деңнели-биле немелде төлевир дээш чугаалажып чоруп турувуста, экономика сайыдының оралакчызы: «Живете в самом Центре Азии, еще северную надбавку к зарплате просите» — дээш удурланырга, аңаа улуг тайыл­быр бээр ужурга таварышкан бис…
Улаштыр номчуур...
24.10.2014
Ондактыг оруктарда — чаштар

Сөөлгү үеде орук озал-ондаа хөйү-биле  болуп турары чажыт эвес. Ылаңгыя орук озал-ондаанга хилинчек чок чаш  ажы-төлдүң амы-тынындан, чырык өртемчейден чарлып  турары ниитилелди дүвүредип турар. Чүге дизе  орук озал-ондааның  саны  хүнден хүнче өзүп олурар. Айтырыг чидиг.

Бо чылын болган орук озал-ондактарының дугайында  Тыва Республиканың ОШАЧКИ-ниңинспектору Оюмаа Оюн болгашчолаачы Эрес Ооржак-билечугаалаштым. Орук озал-ондактарынга чогум черле кым буруулугул?

Улаштыр номчуур...
24.10.2014
«Эш-өөр, киржиңер!»

«Тываны хөгжүдериниң 100 чаа идеялары» эссе конкурузунга киржири-биле бүгү күзелдиглерни чалап турар.

              «Тываны хөгжүдериниң 100 чаа идеялары» эссе конкурузу эгезинде күрүнениң хамааты албан-хаакчыларынга, оларның аразында эң-не салым-чаяанныг болгаш сонуургалдыг, республиканың социал-экономиктиг сайзыралының чугула айтырыгларын шиитпирлээринге чаа ужур-дузалыг аргаларны сүмелеп шыдаарын тодарадыр база ол ышкаш күрүне эрге-чагырга органнарының ажылдакчыларының профессионал сайзыралынга идиг бээр, күрүне албанының чаагай адын көдүрер сорулгалыг чогааттынган турган. Ынчалза-даа Тываның Баштыңы ук ажылга бүгү күзелдиглерни хаара тударын чугула деп санап көрген, ынчангаш чаңгыс чер-чурттугларынга, бирги оочурда, «Вконтакте» социал четкиниң аныяк-өскенинге кыйгы-биле көрүнген. «Эш-өөр! Киржиңер! Ам чаа-ла «Тываны хөгжүдериниң 100 чаа идеялары» эссе конкурузун эрттирериниң дугайында айтыышкынга ат салдым. Ол чүнүң-даа мурнунда республиканың күрүне хамааты албан-хаакчыларынга хамааржыр. Ынчалза-даа ам ол санал-биле Силерге кыйгы салыр деп бодап тур мен. Билиишкиннер барымдаалаар болза, кижилер сен канчаар бодап турар сен, шак ынчаар эвес бодаар эргелиг база чамдыкта сен олардан чүнү манап турарыңны кылбайн барып болур. Ол аразында биске ниити сорулгалар,     чүткүл, түңнелдер чедип алырынга күзел-сорук херек. Ол ышкаш конкурс күрүне айтырыгларын шиитпирлээринге чаа аргаларны сүмелеп шыдаар салым-чаяанныг, билиглиг кижилерни тодарадырынче угланган. Дидими-биле чүткүдүңер!».

Улаштыр номчуур...
13.10.2014
Демнежилгеден – чаңгыс демче

Тыва Республиканың Баштыңының байыр чедириишкини

Хүндүлүг чаңгыс чер-чурттугларым!

Чоокта чаа бис бүгү чурт-биле кады, Россия Федерациязының Президентизиниң, өске-даа хүндүлүг, бедик аалчыларның киржилгези-биле тыва улустуң төөгүзүнде онзагай болуушкунну калбаа-биле демдеглеп эрттирдивис – Тыва биле Россияның демнежилгезиниң 100 чылын, ол ышкаш бистиң республикавыстың найысылалы Кызыл хоорайны үндезилээниниң 100 чылын. Юбилейлиг байырлалдар бистиң кижи бүрүзүнүң сагыжынга артып каар.

Бөгүн өске юбилейниң бүдүүзүнде бис. Тыва Арат Республика Россияның составынче эки тура-биле кирген хүнден бээр октябрь 11-де 70 чыл боор. Аразы 30 чыл юбилейлиг болуушкуннар Улуг Россияның чоннары-биле чоокшулажырын болгаш хүндүткелдиг найыралдажырын төөгүлүг угланыышкын кылдыр бодамчалыг болгаш эки тура-биле шилип алган Тываның чурттакчы бүрүзүнге, тыва чонга ниитизи-биле салым-чол ужур-уткалыг.XVII вектиң ортаа үезинде бо болуушкуннар эгелээш, XX вектиң баштайгы чартыында чогууру-биле доозулган. Урянхай крайга Россия империязының протекторадының үези тываларга боттарының ниити национал болгаш культурлуг чоруун угаап-билип алыр, российжи регионнар-биле экономиктиг харылзааларны сайзырадыр, делегей цивилизациязының чедиишкиннери-биле таныжар арганы берген. Совет Россияның деткимчези-биле Азияның төвүнге хамаарышпас күрүнени тургусканы тыва ниитилелдиң социал-экономиктиг хөгжүлдезин дүргедеткен. Ада-чурттуң Улуг дайынының болуушкуннары, вермахтың армиязынга удур тулчуушкуннарга тыва эки турачыларның киришкени, бүгү чоннуң фронтуга материалдыг дузазы – бо бүгү Тыва биле Россияның чоннарының улам сырый чоокшулажырынга идиглиг болган.

Улаштыр номчуур...
13.10.2014
Совет Тывага чаартылгалар

70 чыл соңгаар, 1944 чылдың октябрь 11-де, Тыва Арат Республика Совет Эвилелиниң составынче эки тура-биле кирген. Ол үеден эгелээш тыва улустуң төөгүзүнде болгаш чуртталгазында бүгү талазы-биле хөгжүүрүнүң чаа үе-чадазы эгелээн.

Тыва автономнуг областың тургустунганының баштайгы айларындан-на СЭКП ТК болгаш Совет Чазак Тываның бүгү экономиказын болгаш социал амыдыралын чаартырынга эргежок чугула байдалдарны тургузарынче улуг кичээнгейни салып эгелээн.

Кандыг үндезинниг чаартылгалар Тывага совет үеде болганыл?

Араттарның үүрмек хууда ажыл-агыйдан улуг коллективтиг ажыл-агыйже, көшкүн чуртталгадан сууржуң амыдыралче шилчээни. Чогум-на бо өскерилгелер араттарның бүгү ажыл-агыйын, социал-культурлуг чуртталгазын ханызы-биле эде тургузуп өскерткен.Күрүнениң материалдыг болгаш саң-хөө дузазы-биле 1954 чылга чедир арат ажыл-агыйларның колхозтажыышкыны колдуунда доозулган. 1953 чылда Тывага эъттиң 64,5 хуузун, сүттүң 44,4 хуузун,  дүктүң 77,8 хуузун, тарааның барык шуптузун коллективтиг ажыл-агыйлар бүдүрген.

Улаштыр номчуур...
13.10.2014
Ураанхай — Тываның эрткен оруу

ТАР биле Россияның аразында улам чоокшулажырының чайгаар чорудуу чоруп турган.1944 чылга чедир ооң Россияның составынга киреринге бүгү байдалдар тургустунган. Ооң-биле чергелештир Тываның Россияның составынга 1914 чылда киргениниң протекторат үезинде кады хөгжүлдениң дуржулгазы канчаар-даа аажок улуг рольду ойнаан.

1944 чылдың август 16-да Кызылга Биче Хуралдың VII Онза сессиязы болган, аңаа ооң кежигүннеринден аңгыда кожууннарның болгаш хоорайларның чүс ажыг төлээлекчилери, а ол ышкаш ССР Эвилелинден болгаш Моол Арат Республикадан хүндүлүг делегациялар киришкен. Хүн айтырыының кол чүүлү болза, Тываның ССРЭ-ниң составынга кирериниң дугайында айтырыг. Август 17-де Биче Хурал совет улустарның өг-бүлезинге чурттаары болгаш ажылдаары – «тыва улустуң алыс чырык күзели» деп айыткан Декларацияны чаңгыс үн-биле хүлээп алган.

Улаштыр номчуур...