Апрель 9-та Кызыл хоорайның «Буян-Бадыргы» аалчылар бажыңынга 2013 чылдың март 28-29 хүннеринде Донда Ростов хоорайга болуп эрткен «Социал чөптүг чорукту тургузары» деп бүгү Россияның улусчу фронтузунуң (РУФ) бирги конференциязының түңнелдерин сайгарып чугаалашкан. Аңаа ТР-ниң Баштыңы-Чазак Даргазы Шолбан Кара-оол, ТР-ниң Дээди Хуралының (парламентизиниң) даргазы Каң-оол Даваа, РУФ-туң регионалдыг оргкомитединиң болгаш харылзаштырар чөвүлелиниң кежигүннери, РФ-тиң Президентизиниң бүзүреттирген кижилери, Донда Ростов хоорайга конференцияның Тывадан төлээлери дээш, оон-даа өскелер киришкен.

«Шын»солуннуң редакциязында номчукчулар-биле «дорт харылзааны» эрттирери чаагай чаңчыл болуп бар чыдары республиканың чонунга таарымчалыг болгаш чугула болуп турар. Чүге дизе чонга кандыг-ла-бир чүүлге хамаарыштыр билдинмес айтырыглар тургустунуп турары билдингир. Ынчангаш тайылбыр ажылын улам делгемчидери-биле редакцияның коллективи бо ышкаш хемчегни удаа-дараа эрттирип турарының кол чылдагааны ол. Бо удаада, апрель 5-те, ээлчеглиг «дорт харылзаа» шугумун Тыва Республиканың Информатизация болгаш харылзаа яамызының төлээлери киришкен.

Бай-Тайга кожууннуң сайзыралының дугайында айтырыгны Тываның Баштыңының даалгазын езугаар Чазак Даргазының бирги оралакчызы Шолбан-оол Иргитке болган чөвүлел хуралга чамдык сайыттарның болгаш муниципалдыг тургузугнуң чагыргазының төлээлериниң киржилгези-биле сайгарган. Бай-Тайга дээрге Тывада мал ажыл-агыйлыг эң ырак кожууннарның бирээзи болур.

Республика девискээринге чогумчалыг инвестиция байдалын болгаш инвестиция ажыл-чорудулгазын боттандырарынга турум байдалдарны тургузарынга идиг бээр сорулга-биле Тываның Чазааның айтыышкынын езугаар регионга инвестиция байдалын экижидер талазы-биле чөвүлелди тургускан, ол доктаамал ажылдаар коллегиалдыг орган болур. Чөвүлелдиң ажыл-чорудулгазының кол-кол сорулгалары болгаш угланыышкыннары—инвестиция ажыл-чорудулгазын деткиириниң политиктиг, саң-хөө-экономиктиг, организастыг-эрге-хоойлу аргаларын хевирлеп тургузары, административтиг шаптараазыннарны чайладырының, чөпшээрел документилерин тыпсырының чорудулгаларын бөдүүнчүдериниң талазы-биле республиканың Чазаанче киирер саналдарын ажылдап кылыры болур.

Новосибирск областың библиотеказынга апрель 7-де Новосибирск хоорайда Тыва чурттуг аныяктарның болгаш студентилерниң «Идегел» ниитилелиниң «Кадык чуртталга» деп конференциязы болган. Конференцияның кол сорулгазы – аныяк оолдар, уругларны амыдыралдың кадыкшылдыг овур-хевиринге хаара тудары.

Киирген инвестицияларны эгидерин магадылап турар энергия объектилериниң федералдыг даңзызынче Тывага чаа чылыг, электри станциязының тудуунуң төлевилели база кирер.
   Ол талазы-биле Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң дилээн Россия Федерациязының Президентизи Владимир Путин деткип, федералдыг чазактың №1334 айтыышкынынче чогуур өскертилгелерни киирерин РФ-тиң Энергетика яамызынга дааскан. Ук айтыышкында күчүлер бээриниң дугуржулгаларының (КБД) механизмнерин таварыштыр салыышкыннарның орнун дуглаар бедик деңнелдиг энергетиканың чаа тудугларының даңзызы бадылаттынган. 

Дээди Хуралдың Аграр политика болгаш бойдус ажыглалының комитединиң хуралынга Тыва Республиканың «Чер дугайында» конституция хоойлузун боттандырып турарын сайгарып көрген.
Хуралга Чер болгаш өнчү-хөреңги сайыды Салим Кызыл-оол, Өг-бүле болгаш уруглар херектериниң талазы-биле агентилел директору Наталья Ховалыг, Кызыл хоорайның мэриниң оралакчызы Борис Очур киришкен, хуралды депутат Иван Чучев удуртуп эрттирген.

Тыва Республиканың Иштики херектер яамызының Хөй-ниити чөвүлелиниң кежигүнү, кижилерниң эрге-ажыының хоойлу езугаар камгалакчызы Августа Переляева Иштики херектер яамызының корум-чурум үрээн назы четпээн уругларны түр када тургузар төвүнүң чоокта чаа туттунган бажыңын көрүп чораан. Төптүң удуртукчузу Ирина Шойгу төптүң чаа бажыңын аңаа көргүзүп, корум-чурум үрээн уругларны кандыг байдалда түр када тургузуп турарын тайылбырлаан. Уругларның чемненир, чурттаар, дыштаныр өрээлдери болгаш медицина пунктузу дээш төптүң чаа бажыңы бичии уругларны түр када тургузарының негелделеринге дүүшкен болган.

Эрткен неделяда Тыва культура төвүнге «Амгы үеде хөөмейни өөренириниң болгаш башкылаарының нарын айтырыгларының дугайында» сайгарылгалыг «төгерик столду» эрттирген. Аңаа Кызыл хоорайның болгаш кожууннарның уран чүүлдүңөөредилге албан черлериниң башкылары, эртемденнер, ат-сураглыг хөөмейжилер, чогаалчылар, хөгжүмчүлер киришкен. Республиканың үзүктел чок өөредилге төвүнүң директору Ю.О. Ховалыгның база Мугур-Аксында уругларның уран чүүл школазының башкызы А.К. Хертектиң хөөмей башкылаашкынында нарын айтырыгларга хамаарышкан илеткелдерин база улусчу мастер Алдар Дамдынның «Тывага Улусчу хөөмей академиязын тургузар дугайында» илеткелин дыңнаан соонда санал-оналдарны дыңнаан.

Эрткен субботада «Херел» спорт залынга чыылганнар шыгырт, кижи бажы кизирт болган дизе, хөөредиг чок. Чүге дээрге хостуг хүрешке республиканың эң шыырак мөгелериниң маргылдаазынга киржир дээн мөгелер, оларның хүрежирин көөр дээш келген көрүкчүлер ол хире хөй болган. Тыва Республиканың Баштыңы — Чазааның Даргазының шаңналы дээш хостуг хүрешке болгаш херээжен хүрешке Тыва Республиканың чемпионадынга республиканың хоорайларындан болгаш кожууннарындан, Россияныңөске девискээрлеринден Тываның ат-сураглыг, күштүг дээн 150 эр мөгелер, 30 херээжен мөгелер киришкен.

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол биле МАР-ның Чазааның Даргазы Норовын Алтынхуяг-биле чугаалажыышкыннар үезинде март 22-де чарган дугуржулгазын моол тала күүседип эгелей берген. Кожа чурттуң Чазааның Даргазының даалгазын езугаар Убса-Нур аймактың делегациязы садыглаашкын, көдээ ажыл-агый болгаш туризм талазы-биле дугуржулгаларны күүседириниң чамдык чүүлдерин болгаш чурумун дугуржуру-биле апрель 2-де Тывада чедип келген.
  Тываже уксаалыг малды чедирерин Моолдуң Чазаа чөпшээрээн болгаш организастыг хемчеглерни алырын дилээн дээрзин Шолбан Кара-оол-биле ужуражылга үезинде моол делегацияны баштап келген ук аймактың губернатору Цендсурен Даш дыңнаткан. 

2013 чылдың март 25-29 хүннеринде Москва хоорайга Россияның кадет корпустарының өөреникчилериниң аразынга юбилейлиг X чыыш болуп эрткен. Аңаа чурттуң 57 регионундан 600 ажыг курсант киришкен. Чыыштың түңнелдери езугаар Тыва Республиканың кадет корпузунуң өөреникчилери тергииннерниң тергиини болуп, бирги черге төлептиг болганнар. Ук хемчегни казак шерии база Россияның ДОСААФ албан черлери удуртуп эрттирген.

Хайгааралдың улуг хемчээлдиг Спутник системазын (ГЛОНАСС-ты) шиңгээдип алырының талазы-биле айтырыгны Тыва Республиканың Чазааның Баштыңының бирги оралакчызы Шолбан-оол Иргитке болган чөвүлел хуралга сайгарып чугаалашкан.Пассажирлерни коммерция хевири-биле аргыштырып, чүъктер сөөртүлгезин боттандырып тура, айыыл чок чорукту автомобиль транспортунга хандырарынга дузалаар системаны ажылдадыры чоннуң транспортка айыыл чок чоруун хандырарының талазы-биле федералдыг комплестиг программазының угланыышкыннарының бирээзиниң күүселдези болур. 

Март ай республиканың культурлуг амыдыралынга хайымныг эрткен, янзы-бүрү фестивальдар, мөөрейлер культура одагларынга болган. Оларның бирээзи — чылдың-на эртип турар уругларның «Хамнаарак» ыры мөөрейи.Чылдың-на болуп эртип турар болганда, мөөрейниң деңнели чылдан чылче бедиир, киржикчилерниң ат-сураа алгыыр ужурлуг турбуже, байдал херек кырында ындыг эвезин уругларның күүселделеринден эскерип болур. Ылаңгыя бичии бөлүктүң киржикчилериниң күүселделериниң шынары дыка куду болганындан жюриниң дээди шаңналды тывыспаан ужуру-даа ол боор.

Март 29-та Тыва Республиканың Херээженнер чөвүлели «Орус культура төвүнге» «21-ги чүс чылдың херээжени» деп мөөрей эрттирген. Аңаа республиканың кожууннарының, сумуларының база Кызыл хоорайның Херээженнер чөвүлелдериниң идепкейлиг, хамааты туруштуг, ажы-төл кижизидер талазы-биле үлегерлиг херээженнери киришкен.  Ук хемчег үш дугаар чыл улай болуп турар болганда ол 3 харлыг уругнуң бажын хылбыктаар езулалга дөмей байырлал-дыр дээрзин Раиса Кужугет  демдеглээн. Бо дээрге чараш-кыстар эвес, а хөй-ниитичи болгаш ажыл-агыйжы херээженнер мөөрейи-дир.