Россияның Президентизи Тываның Баштыңын деткээн

Киирген инвестицияларны эгидерин магадылап турар энергия объектилериниң федералдыг даңзызынче Тывага чаа чылыг, электри станциязының тудуунуң төлевилели база кирер. Ол талазы-биле Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң дилээн Россия Федерациязының Президентизи Владимир Путин деткип, федералдыг чазактың №1334 айтыышкынынче чогуур өскертилгелерни киирерин РФ-тиң Энергетика яамызынга дааскан.

    Ук айтыышкында күчүлер бээриниң дугуржулгаларының (КБД) механизмнерин таварыштыр салыышкыннарның орнун дуглаар бедик деңнелдиг энергетиканың чаа тудугларының даңзызы бадылаттынган. Барык 20 млрд. рубль өртектиг төлевилелди херек кырынга боттандырып болур инвесторну каш чылдар дургузунда дилеп келген дугайында чидиг айтырыгны шак иштинде шиитпирлээн деп болур. КБД системазы күрүнениң болгаш инвесторларның аразында хүлээлгелеринге даянып тургустунган. Инвесторлар болза, тодаргай хуусаа дургузунда дугурушкан черге электри станциязын тударын хүлээнир. Кажан станцияны ажыглалче киирген соонда инвестицияларны эгидерин күрүне магадылаар. Ону күүседири-биле чаа энергия үндезиннериниң тудуунче 80 хуу чедир чарыгдалдарны федералдыг өртектерге дүүштүр салыр. Оларның иштинден инвесторларның чарыгдалдарын 10 чыл дургузунда эгидер. Өскээр чугаалаарга, чамдык регионнарда энергия күчүлериниң тудугларының чарыгдалдарын чурттуң шупту хереглекчилери төлээр. Чарыгдалдарны эгидер бүзүрелдиг магадылал бар болганда, КБД системазы чаа энергетиканың хөгжүлдезинче хууда инвестицияларны хаара тударының чаңгыс эптиг аргазы деп санаттынып турар. Россияга ужур-дузазының талазы-биле бо программаны ГОЭЛРО планы-биле деңнеп болур.

     План езугаар совет чазак 10 чылдар дургузунда 30 чылыг болгаш суг электри станцияларын тургускан. Ынчангаш КБД системазынче шилилге аажок шыңгыы. РФ-тиң Чазааның бадылаан даңзызында амгы үеде 137 регионалдыг энергия объектилери бар. Тываның чылыг, электри станциязы 138 дугаары болур. Тывага ЧЭС-тиң төлевилелиниң талазы-биле документилерни долузу-биле белеткеп кылган соонда, РФ-тиң Энергетика яамызы Президентиниң даалгазын күүседир. Тывага чаа станция тудуунуң дугайында саналды ТР-ниң Чазаа 2009 чылдан тура чугаалап келген дээрзин сагындыраалы. Республикага энергия күчүлери шуут чедишпес. Чижээлээрге, Кызыл хоо­райның ЧЭТ-тиң күчүзү чүгле 17 МВт болганындан найысылалдың девискээринге чаа тудуглар болдунмас.

    Дүшкүүрлүг үелерде энергия хандырылгазынга үзүктелиишкиннерни болдурбазы-биле Шолбан Кара-оолдуң дилээ езугаар республикада 22,5 МВт шимчеп чоруур ийи газ станцияларын эккеп тургускан. Ынчалза-даа бо хемчеглер амгы үеде бар энергия хандырылгазының системазынга тургустунуп болур айыылдарны чүгле чайладыр. ТР-ниң Чазаанга тайылбыр бээри-биле чалаттырган инжиниринг компанияның түңнээни-биле, регионнуң энергетика хөгжүлдезиниңбаза аңаа чергелештир экономика сайзыралының чидиг айтырыгларын 300 МВт-тан эвээш эвес күчүлүг хууда генерация үндезининиң тудуу шиитпирлеп болур. Чаа ЧЭС 100 МВт күчүлүг үш модульдан тургустунган болгаш тус черниң хөмүр-дажы-биле одаттынар.

     Чаа станция тудуунче инвестицияларны хаара тудар дээш ТР-ниң Чазаа амдыгаа дээр оралдажып келген, ынчалза-даа чарыгдалдарны эгидип алыр талазы-биле улуг айыылдар бары хууда инвесторларны доктаадып турган. Тываның ЧЭС тудуунуң төлевилели КБД системазының инвестиция программазынче кирген соонда, аңаа киржилгезиниң дугайында чагыглар хууда инвесторлардан кээп эгелээн. Аңаа хамаарыштыр чурттуң улуг компанияларының бирээзи — ЕвроСибЭнерго-биле чугаалажыышкыннар болган дугайында медээни ТР-ниң Чазааның Даргазы Шолбан Кара-оол билдингир социал четки таварыштыр дыңнаткан. ЧЭТ тудуунга сонуургалын Тывада хөмүр-даш тып болбаазырадыр компаниялар база илередип турар дээрзин ТР-ниңYлетпүр болгаш энергетика яамызы демдеглээн.