Правительство Республики Тыва
Для организаций:(39422)9-72-95,
(39422)9-72-96
Для граждан:(39422)2-30-96
Факс:(39422)2-13-54, 2-13-40
E-mail:ods@tuva.ru
Пресс-служба:(39422) 9-72-32
E-mail:pressa@rtyva.ru
|
Главное
4 июля
Книжная выставка «Любовь и семья в зеркале русской прозы», Национальная библиотека им. А.С. Пушкина
5 июля
С 10.00 – спортивный фестиваль «Семейная команда», Молодежный сквер г. Кызыла
6 июля
С 11.00 мастер-класс для семей с детьми по составлению родословной семьи. Конференц-зал Министерство труда и социальной политики Республики Тыва, Семейный МФЦ Кызылского и Улуг-Хемского кожуунов
Подробнее...
Новости
18.01.2015 21:11 / Общество
Глава Тувы Шолбан Кара-оол поздравил православных христиан республики с праздником Крещения Господня. В поздравлении Главы республики говорится:
«Дорогие земляки! Искренне рад поздравить вас с одним из самых светлых праздников Русской Православной церкви – Крещением Господним!
Для людей, искренне верующих, этот святой день символизирует собой приобщение к Божественной благодати Иисуса Христа, омовение души во имя Отца, Сына и Святого Духа.
Пусть в этот день в ваших душах возгорится огонь святой любви к людям, укрепится вера в добро и справедливость, стремление к благородным поступкам и добрым делам.
Подробнее...
17.01.2015 23:43 / Происшествия
Глава Тувы Шолбан Кара-оол выразил соболезнования губернатору Свердловской области Евгению Куйвашеву в связи с гибелью рабочих при мощном взрыве на шахте «Южная». Как сообщают информагентства, число жертв достигло двух человек. «Это большая беда в семьях погибших и в трудовом коллективе. Приношу соболезнования моему товарищу, губернатору Свердловской области Евгению Владимировичу Куйвашеву, родным и близких шахтеров, которые погибли при исполнении своих служебных обязанностей. Желаем скорейшего выздоровления всем, кто получил травмы в результате происшествия», - говорится в телеграмме Главы Тувы Шолбана Кара-оола.
В Свердловской области на шахте «Южная», где 17 января прогремел мощный взрыв, продолжается поисково-спасательная операция.
Подробнее...
17.01.2015 22:29 / Происшествия
32-летний мужчина Оттук Хомушку¸ которого считали главным подозреваемым в убийстве двух малолетних детей в селе Эрги-Барлык, обнаружен полицейскими в лесу повешенным. Об этом сообщил источник в МВД по Республике Тыва. «Полицейские обнаружили тело, но подробную информацию огласит Следственный комитет, который занимается расследованием этого происшествия», - отметил источник.
17 января на официальном сайте Следственного комитета РФ по Республике Тыва сообщается о продолжении расследования уголовного дела.
Подробнее...
16.01.2015 19:20 / Происшествия
Двое зарезанных в Эрги-Барлыке детей – не единственное преступление отца-детоубийцы. Этот факт выяснился на заседании Госсовета Тувы, который в эти минуты проводит Глава республики Шолбан Кара-оол. Как сообщили выступившие на заседании представители администрации Барун-Хемчикского района, разыскиваемый по подозрению в убийстве 32-летний житель села Оттук Хомушку в 2013 году уже был осужден за убийство. Однако ему был вынесен мягкий приговор – условный срок, которым он по жестокой иронии судьбы был полностью обязан зарезанным им детям: суд счел, что они не должны расти без отца.
Подробнее...
16.01.2015 17:37 / Мероприятия
Торжественное собрание, посвященное очередной годовщине российской прокуратуры, состоялось 16 января в конференц-зале Прокуратуры Республики Тыва.
С профессиональным праздником стражей Закона поздравил Глава республики Шолбан Кара-оол.
Отметив, что немного найдется ведомств в нашей стране, которые могут гордиться такой богатой и долгой – 293-хлетней историей служения Отечеству, Шолбан Кара-оол напомнил, что для работников тувинской прокуратуры 2015 год – юбилейный. В этом году исполняется 80 лет со дня создания прокуратуры Тувы.
«Убежден, что празднование этой даты должно сопровождаться целым комплексом различных мероприятий, в том числе исследовательского краеведческого характера. Это поможет заново осмыслить историю прокуратуры республики, изучить судьбы ее выдающихся сотрудников, их вклад в правозащитную и правоохранительную работу, воспитывать на их примере молодежь».
Подробнее...
16.01.2015 15:51 / Происшествия
Глава Тувы обратился к руководству МВД республики взять под особый контроль розыск подозреваемого в резонансном преступлении, совершенном 16 января в селе Эрги-Барлык, - убийстве двух малолетних детей. Трагедия произошла сегодня утром. По данным МВД Тувы, в дежурную часть Барун-Хемчикского отдела полиции поступило сообщение от семьи Хомушку, которая жаловалась на буйства пьяного главы семейства – Оттука Хомушку. Незамедлительно отправленный по указанному адресу наряд полицейских застал ужасающую картину – окровавленные тела двух детей, 3 и 8 лет. Как рассказали полицейским родственники, оба ребенка погибли от рук собственного отца, который в состоянии алкогольного опьянения устроил дома дебош, а все зло выместил на спящих малышах, зарезав их ножом. Подозреваемый с места преступления скрылся.
Подробнее...
16.01.2015 12:27 / Жилье
Реализация федеральной программы переселения граждан из аварийного жилья пробуксовывает в Туве в силу объективных обстоятельств. К такому выводу пришли руководители государственной корпорации — Фонда содействия реформированию ЖКХ на состоявшемся 15 января Всероссийском селекторном совещании. Как было отмечено на совещании, по итогам 2014 года Тува попала в число регионов, где сложилась наиболее тяжелая ситуация с выполнением программы. Однако на этот раз менеджеры фонда признали то, в чём не раз пыталось убедить корпорацию руководство республики – в вопросе реформирования ЖКХ к Туве должен быть проявлен особый подход. В частности, генеральный директор Фонда содействия реформированию ЖКХ Константин Цицин заявил, что Тува является специфическим регионом — северным, в котором много аварийного жилья и мало подрядчиков.
Подробнее...
16.01.2015 12:15 / Здравоохранение
Отчет Минздрава об итогах деятельности за минувший год заслушан на заседании Совета Правительства республики. По итогам обсуждения Глава Тувы Шолбан Кара-оол сделал особый упор на давно назревшую необходимость создания в Туве современного диагностического центра. В ходе реализации программы модернизации здравоохранения, отметил Кара-оол, на сотни миллионов рублей закуплено дорогостоящее медицинское оборудование, созданы условия для повышения эффективности медицинской помощи. Однако население до сих пор для прохождения сложных обследований вынуждено выезжать за пределы республики.
Поскольку 2015 год объявлен Президентом России Годом борьбы с сердечнососудистыми заболеваниями, подчеркнул Шолбан Кара-оол, то весьма логично, что приоритетным направлением деятельности Минздрава определена борьба с этим злом.
Подробнее...
16.01.2015 11:53 / Здравоохранение
В республике успешно реализуются майские указы Президента в части повышения зарплаты медикам. В тарифе медицинских услуг доля заработной платы составляет 75 процентов, но соответствует ли она качеству медицинского обслуживания? Такой вопрос поднял Глава Тувы Шолбан Кара-оол на заседании Совета Правительства РТ в ходе обсуждения итогов работы Минздрава за 2014 год.
Премьер Шолбан Кара-оол поручил руководству Минздрава проанализировать тариф учреждений, работающих в системе обязательного медицинского страховании, обеспечить внедрение механизма нормативного финансирования и разработать систему показателей, оценивающих качество работы всех медицинских учреждений и медицинских работников.
Подробнее...
14.01.2015 11:44 / Здравоохранение
Отчет Минздрава об итогах деятельности за минувший год заслушан на заседании Совета Правительства республики. Как доложил руководитель министерства Орлан Донгак, показатель рождаемости в Туве на 1000 человек населения составил в 2014 году 25,8, что почти в два раза выше среднероссийского показателя. Показатель общей смертности снизился за год на 0,9 процента и составил 10,8 на 1000 населения. Среднероссийские показатели за этот год не подведены, за 2013 год показатель общей смертности в среднем по стране был 13,0, Сибирскому федеральному округу – 13,3.
Основными причинами смертности являются в республике болезни системы кровообращения, на долю которых приходится 35,3 процента смертельных исходов; несчастные случаи, отравления и травмы – 27,9 процента, новообразования – 10,1.
Подробнее...
Фоторепортажи
12.04.2013
12.04.2013
12.04.2013
12.04.2013
12.04.2013
10.04.2013
09.04.2013
08.04.2013
05.04.2013
05.04.2013
03.04.2013
01.04.2013
29.03.2013
25.03.2013
25.03.2013
25.03.2013
19.03.2013
17.03.2013
15.03.2013
14.03.2013
Медээлер
05.02.2015
Тыва Республиканың Кадык камгалал яамызы эрткен чылдың түңнелдерин үндүрүп, 2015 чылда кол сорулгаларны тодараткан. Бистиң номчукчуларывысты сонуургадып турар чугула айтырыгларга харыыларны кадык камгалал сайыды Орлан Эрес-оолович Донгакберген.
– Кадык камгалал адырының ажыл-чорудулгазының баш бурунгаар түңнелдери бар. Оон көөрге, Тываның чурттакчыларының аарыыр чоруу көвүдээн бе азы эвээжээн бе? Өлүп хораарының байдалы чавызаан бе?
– Улустуң аарыыры көвүдээн деп чугаалап болбас. Чамдык аарыглар, чижээ, онкология, хан эргилдезиниң талазы-биле бис чурттуң чамдык регионнарындан эки байдалдыг бис. Ооң-биле чергелештир сөөлгү чылдарда социал ужур-уткалыг аарыглар, ооң санында туберкулезту эвээжеткен күжениишкиннер турбуже, чурттакчы чоннуң кадыкшыл байдалында езулуг-ла экижиишкин чедип алдынган деп мактаныр аргавыс чок. Чаш уругларның бүрлүрү, орук-транспорт озал-ондаандан, туберкулезтан өлүп хораары чавызап турары өөрүнчүг. Өске аарыглар ужун өлүп хораар байдал эрги деңнелинде хевээр.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Ада-чурттуң Улуг дайынынга Тиилелгениң юбилейлиг байырлалдарының үезинде Хамаарышпас күрүнелер эвилелиниң даштыкы кызыгаары-биле Тиилелгениң эстафетазы эртери чаңчыл апарган.
Хамаарышпас күрүнелер эвилелиниң чурттарының улустарының шаг-төөгүден бээр тыптып келген эп-найыралын болгаш дем-билелиг чоруун улам быжыктырар, фашизмге удур демиселге маадырлыг чоруун утпас сорулга-биле Ада-чурттуң Улуг дайынынга Тиилелгениң 70 чыл юбилейинге тураскааткан Тиилелгениң эстафетазы 2015 чылдың февраль 2-де маадыр шивээ Брест биле маадыр хоорай Мурманскиден старттаан. Бо улуг хемчээлдиг шериг-патриотчу акция, Тиилелгениң эстафетазы май 28-те Кызыгааржылар хүнүнде Москвада Мөгейиг даанга кээп доктаар. Тиилелгениң эстафетазының оруун дургаар кызыгаар шерииниң кезектери тус чер эрге-чагыргазының органнары болгаш хөй-ниити организациялары-биле кады Тиилелгеге тураскааткан байырлыг хуралдарны, митингилерни, Ада-чурттуң Улуг дайынының киржикчилери-биле ужуражыышкыннарны, өөредилге черлеринге Маадырлыг чоруктуң кичээлдерин эрттирер, делгелгелерни организастаар болгаш артистер концерттерни көргүзер.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Россия биле Украинаның аразында политиктиг чөрүлдээлерниң уржуунда бистиң чуртувуска удур Американың Каттышкан Штаттарының болгаш Европа эвилелиниң чурттарының экономиктиг кызагдаашкыннары Россияны чүгле бергедээшкиннерге таварыштырган эвес, а экономиктиг айтырыгларны канчаар шиитпирлеп турганын ханызы-биле сайгарарынче, частырыгларны эскерип көөрүнче база албадапкан деп болур. Экономиктиг кызагдаашкынның уржуундан тыптып келген бергелерни Россияның политиктиг удуртулгазы болгаш чон экономиктиг буураашкын кылдыр хүлээп албайн, чурт иштинге аъш-чемни, идик-хепти, барааннар бүдүрүлгезин көвүдедир талазы-биле шыңгыы хемчеглерни алыры чугула деп санап турар.
Россия Федерациязының девискээрлериниң баштыңнары, хоойлужудулга хуралдарының даргалары, улуг хоорайларның мэрлери-биле январь 29-та эрткен чөвүлел хуралга Россияның Президентизи Владимир Путин: «Дараазында чүүлдерже кичээнгейни угландырып тур мен: мында олурар кижилерниң хөй кезии-биле бистерниң 2008-2009 чылдарда кылып турганы ышкаш, шак-ла ынчалдыр Федерацияның субъект бүрүзүнге экономикага болгаш социал адырга боттарының ап чорудар хемчеглериниң планын кончуг дүрген тургузар херек» — деп чугаалаан.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
2015 чылдың февраль 1-ден камгалалдыг пенсия 11,4 хуу өскен болгаш ону пенсия баллынга дүүштүр санаар апарган. Чүге дизе ындыг чаартылга 2015 чылдың январь 1-ден пенсия санаарының чаа дүрүмү күштүг болуп киргени-биле холбашкан. 2015 чылдың январь 1-де пенсия баллы 64 рубль 10 көпеекке дең турган болза, а февраль 1-ден ону индексастаан соонда бир баллдың өртээ 71 рубль 41 көпеек чеде берген (64,1 х 11,4 хуу).
Февраль 1-ден камгалалдыг пенсия 1, 114 коэффициент, азы 11,4 хуу өскен болганда, ону балл таварыштыр санаарда, пенсионер кижи бүрүзүнүң ап турар пенсиязынга дүүштүр санап үн- дүрер. Чамдык улус мону соора билип алгаш, бо баллды 11,4 хууга көвүдедир, ынчангаш шупту пенсионерлерге немелде чаңгыс түңнүг болур деп бодап турары шын эвес. Өзүлде мурнуку чылдарда санап турганы ышкаш, пенсионер бүрүзүнүң пенсиязының хемчээлинден хамааржыр дээрзин онзагайлаары чугула.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Январь 30-де Тыва Үндезин культура төвүнге Тываның аныяк сайгарлыкчыларының ийиги түңнел шуулганын ТР-ниң Аныяктар болгаш спорт херектериниң талазы-биле яамы эрттирген. Аңаа ТР-ниң Экономика, ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика яамылары, ТР-ниң бизнес-инкубатору, ТР-ниң садыг-үлетпүр палатазының төлээлери, найысылалдың болгаш республиканың аңгы-аңгы кожууннарындан аныяк сайгарлыкчылар, ТКУ-нуң студентилери болгаш өскелер-даа киришкен.
Шуулганны ТР-ниң аныяктар болгаш спорт херектериниң талазы-биле сайыт Уран-кыс Мижит-Доржу Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң мурнундан чыылганнарга байыр чедирип ажыткан:
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Сөөлгү үеде кижилерниң чурттаар аяны ындыг апарган бе азы чединместиң хараазындан бе, кижи бүрүзүн дыңнаарга-ла, «кредиттиг мен» дээр. «Ажылдап-ла турар, алган шалың доозазы кредитче кирер» дээр улус-ла хөй. «Кредит чок мен» дээр улус ховар. Эртем-билиглиг дарга-бошкалардан эгелээш ажыл чоктарга чедир хуулуг чээли төлээри «мода» апарган. Аңаа хамаарыштыр дараазында кижилерниң бодалдары-биле таныштырып көрейн.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Хостуг база херээжен хүрештерге Голден Гран-при И. Ярыгинниң 26 дугаар бүгү делегей чергелиг чаңчыл болган маргылдаазы январьның 23-25 хүннеринде Красноярск хоорайга болуп эрткен.
Маргылдаага делегейниң 21 чурттарындан 273 шыырак мөге киришкен. Бистиң республиканың адын камгалап, 2014 чылда Россияның ийи дугаар призеру Омак Сурун база делегей чергелиг маргылдааларның киржикчилери Хуреш-оол Дондуг-оол, Менги Мортуй-оол база аныяк 19 харлыг мөгелер: Кызылда олимпийжи курлавырлар училищезиниң сургуулу Начын Куулар, көдээ ажыл-агый техникумнуң студентизи Сылдыс Монгуш хүрешкеннер.Баштайгы салыгда 57 (килдиг) мөгелер аразынга Омак Сурун, 61 (килдиг) мөгелер аразынга Сылдыс Монгуш база Начын Куулар ойнааннар. Дараазында 61 (килдиг) мөгелер аразынга ниитизи-биле шупту 33 спортчу күжүн шенеп хүрешкен.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Хой чылы кандыг болурул?
2015 Хой чылы, ону Өшкү чылы деп база адап турар, бөдүүн эвес, харын-даа дүвүрээзинниг болур. Ажылды, дыштанылганы, хуу амыдыралды чогумчалыг кылдыр планнаары чугула. Өг-бүле тудуп алырынга таарымчалыг чыл, чүге дээрге хой (өшкү) дээрге өдээнге ынак мал-дыр. Оон аңгыда ол шынчы болгаш идегелдиг амытан.
Ындыг турбуже Хой чылында хоп-нүгүл үнүп болур айыылдыг үелер тургулаар. Ооң уламындан ат-алдар-даа кудулап болур. Ылаңгыя доктаамал аас былаажып, кайы-даа тала дүжүп бериксевес ажылчын коллективтерге материалдыг, саң-хөө айтырыгларының шиитпирлеттинери берге болур. Хой чылында мурнуку одуругже үнер дээш демиселге сагынгыр-тывынгыр чорук херек. 2015 чылда улустуң сеткилинге тааржыр, ниитилелге ат-алдарлыг, онзагай кижилер көстүп келир. Оларның сорулгалары дидим болур. Ындыг кижилер кара чааскаан чоруурунга хөңнү чок, олар кичээнгейниң төвүнге турарын күзээрлер.
Улаштыр номчуур...
30.01.2015
Тываның Баштыңы ТР-ниң Дээди Хуралынга (парламентизинге) 2015 чылда республикада болгаш иштики политикада ажыл-херектерниң байдалының дугайында Айыткалын кылып тургаш, Тиилелгениң 70 чылынга белеткел ажылдарынга, Ада-чурттуң Улуг дайынының хоочун бүрүзүн дүрген кыйгыртыышкын кнопкалыг мобильдиг телефон-биле хандырарының база өске-даа организастыг ажылдарны январь айда доозар даалгаларны берген.
«2015 чылда бистиң чуртувус улуг, алдарлыг юбилей – Улуг Тиилелгениң 70 чылын демдеглээр. Бо кайгамчык байырлалга бис белеткелди эгелей берген бис. Оргкомитет тургустунган, ажыл планы бар. Организастыг хемчеглер, чугула-даа бол, ол — дузалал ажыл-херек. Кол-ла чүүл – езу-барымдаалаар чоруктан чайлаары, хемчеглерни сагыш-сеткилден кылыры, хоочуннарга хүндүткелди бараалгадыры, чалыы салгалды Улуг Тиилелгениң байырынче хаара тудары, бистиң алдарлыг чаңгыс чер-чурттугларывыстың салым-чолун таварыштыр аныяктарны демче хаара тудары.
Улаштыр номчуур...
30.01.2015
Мал ажыл-агыйларының шупту хевирлеринде 6281 баш мыйыстыг бода мал (ооң иштинде 2810 баш инек), 34060 баш шээр мал (ооң иштинде төрүүр 16692 баш өшкү, хой),1532 баш чылгы мал, 681 баш бе, 284 баш хаван, төрүүр 151 баш хаван, 1 баш теве бо чылдың кыштаглаашкынынче кирген.
Эрткен чылдың деңнелинден мыйыстыг бода мал 415 баш, шээр мал 6800 баш, чылгы мал 380 баш өзүлделиг болган болза, хаван 12 башка эвээжээн. Кожуун девискээринде хууда дузалалдың 825 ажыл-агыйлары бүрүткеттинген. Ол ажыл-агыйлар Чаа-Хөлде — 550, Ак-Дуругда — 137, Кызыл-Дагда — 105, Шаңчыда — 33 өрегеге хамааржыр. Кожуунда көдээ ажыл-агыйның 5 бүдүрүлге кооперативтери, 15 арат ажыл-агыйлары, эрткен чылдан 7 сан хөй. Кыштаглаашкынны хүр ажып эртер сорулга-биле бүгү кожууннуң ажыл-агыйлары 5217 тонна сүүзүннүг сигенни, 616 тонна саваңны, тараа культураларындан 214 тонна сүүзүннүг болгаш чулуктуг мал чемин белеткээн. Тус черниң чагыргазы 10 тонна сигенни боттарының күжү-биле курлавыр кылдыр белеткээн. Кожууннуң девискээринде ниитизи-биле 86 кыштаг бар. Оларның 58-зи — Чаа-Хөлде, 5-жи — Ак-Дуругда, 9-зу — Кызыл-Дагда, 14-ү — Шаңчыда
Улаштыр номчуур...
30.01.2015
Россияның уруглары 2015 чылдың январь 1-ден эгелеп федералдыг музейлерни халас көөр. Ол дугайында Россия Федерациязының культура сайыды Владимир Мединский Күрүне чөвүлелиниң база Культура болгаш уран чүүл чөвүлелиниң каттышкан хуралынга дыңнаткан. Кайы-даа чурттуң хамаатызы болуп турары хамаанчокка 18 хар четпээн уруглар музейже халас кирерин ол айыткан.«Бистиң музейлеривис — төөгүнүң болгаш культура чырыдыышкынының эң-не дээре черлери. Аңаа бичии уругларның саны көвүдеп-ле турар болза эки. Регионалдыг эрге-чагырга бо эгелээшкинни чижекке алза эки боор» — деп, ол демдеглээн.
Россияда федералдыг деңнелде 90 музей кирип турар, оларның эң-не улуглары — Эрмитаж, Пушкин музейи, Третьяков галереязы, Литературлуг, Төөгүнүң база Орус музей. Тыва Республиканың Национал музейи республика чергелиг музейлерге хамааржыр болгаш бо эгелээшкинче кирбейн турар. Ынчалза-даа 1992 чылдың октябрь 9-та үнген №3612-1 федералдыг хоойлуга даянып, айның сөөлгү дыштаныр хүнүнде 18 хар четпээннерге болгаш студентилерге музейже халас кирер арганы берип турар.
Улаштыр номчуур...
27.01.2015
2013 чылдың май айда Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» деп губернатор төлевилелин боттандырып эгелээр дугайында чарлаан.
Төлевилелдиң сорулгазы, ону боттандырарының аргаларын чонга тайылбырлаар талазы-биле улуг ажылды массалыг информация чепсектеринге чоруткан. «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» деп губернатор төлевилелинге ажыл-агыйжы сеткил-хөөннүг, эрес-кежээ кижилер дораан-на идегеп, аңаа киржи берген. Чамдык кижилер боттарының хууда ажыл-херээн эгелээринге, ажыл-агыйлыг кижилер оларны алгыдып алырынга губернатор төлевилели дузалыг болган. Төлевилелди колдуунда республика бюджединден акшаландырган. Акшаландырыышкынга «Көдээ ажыл-агый рыногун хөгжүдери болгаш көдээ ажыл-агый продукциязының чиг эт болгаш аъш-чем рыногун өйлээри», «Күш-ажыл рыногунда байдалды чогумчудары», «Биче болгаш ортумак сайгарлыкчы чорукту хөгжүдери» тускай сорулгалыг республика чергелиг программаларның акша-төгериин база «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» деп губернатор төлевилелинче хаара туткан. Ол чүүл дөмей-ле республика бюджединден үнүп турар акша-төгерикти үүрмектевейн, чаңгыс аай ажыглаар арганы берген. /стүнде адаан төлевилелдерниң күсели-биле 83 миллион рубль хире акшаны 2013 чылда «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» деп губернатор төлевилелиниң уг-шии-биле боттандырган элээн хөй санныг төлевилелдерни акшаландырарынга шиңгээдип алган.
Улаштыр номчуур...
27.01.2015
Улуг Тиилелгениң 70 чылынга
Ада-Чурттуң Улуг дайынынга киржип, төрээн чурту дээш амы-тынын берген фронтучуларның эрес-дидим чоруун бөгүнгү салгалдарывыс утпаан. Чаалыг дайын шөлүнден ээп чанып келгеш, фронтучу Михаил Сундуй тыва эки турачылар дугайында номну чыып бижээш, чалыы салгалга тураскаал кылдыр арттырып каан. «Баштайгы тулчуушкун уттундурбас» деп Михаил Сундуй мынчаар бижээн. Номдан үзүндүнү бараалгадыр-дыр бис.
«1944 чылдың январь 28-те акы-дуңма Украинаның Деражно суурдан ырак эвесте муңгаш эзим иштинге доктааган бис. Ынчаарда бистиң взводувус дүнеки камгалалга турган. Салбыр командири кижи болганымда, эки турачы дайынчыларны дүнекиниң ийи шак үе- зинде таңныыл черинге солуштуруп кааш, чер оңгуга олурган мен. А оңгуга Монгуш Бүрбү, Маады Баян-Дөгүс, Түлүш Сундуй-оол болгаш оон-даа өске дайынчылар база турган. «Хенде хох» деп кургамзык үн дыңналган соонда, автомат-биле соксаал чок тарбыдады-ла берди. Х.Калбак, Ө.Сырат-оол суглар оңгудан үне халыштывыс, дайзын дезипкен. Ол дүне айдыңы аажок болган, дезип бар чыткан дайзыннарны амыр-соксаал чок боолап турдувус.
Улаштыр номчуур...
27.01.2015
Чөөн-Хемчик кожууннуң Хайыракан сумузунда чурттап чоруур «муңчу» малчын Сергей Сүгеевич Сатты, кандыг-даа ниитилелге чурттап чорааш, бодунуң туружун салбаан күш-ажылдың хоочуну-дур деп үнелээр кижи болдум. Хөй чылдар иштинде журналист болуп ажылдап чорааш, кандыг кижилерге душпадым дээр. Сергей Сүгеевич ышкаш кижилер турар-даа болза, бодунуң арга-дуржулгазын, ак сеткилдиг күш-ажылын кандыг-даа ниитилелдиң мурнунга долузу-биле бадыткаан кижилер ховар.
Сергей Сүгеевич 1955 чылда авазының-ачазының дун оглу болуп төрүттүнгеш, сес дуңмалыг болган. «Хөй улустуң улуу дээрге улуг харыысалгалыг. Миннип келиримге-ле, мал аразынга өскен мен. Ол үеде малчыннарга дузалажыр улус эвээш боор чүве, ынчалдыр-ла үениң аайы-биле ада-иемге дузалажып, дуңмаларым өстүржүп өзүп келдим. Ам алдан харлай бердим, бо үениң иштинде аар-берге солун оруктарны эртип келдим» — деп, ол чугаалады.
Улаштыр номчуур...
27.01.2015
Хоорайның төвүнде «Шахтер оол», чаа хевирниң «Азияның төвү», «Хааннар аңнаашкыны», «Тевелиг оол», «Эне-Сай» кыс көжээ, Сүбедей спорт комплекизиниң мурнунда «Мөңге хайгыылчы», чаа туттунган аныяктар төвүнүң чанында «Аныяк өг-бүле», Буян Бадыргының тураскаалы дээш, чаа тураскаалдар-ла хөй.
Бо удаада Улуг-Хемниң эриинде кыс көжээ «Эне-Сай» тураскаалының болгаш ооң авторунуң дугайында бижикседим. Ол кайгамчык чараш ажылдың автору Россияның Чурукчулар эвилелиниң кежигүнү Сайын-Маадыр Байынды болду. Сайын-Маадыр— республиканың Р.Д.Кенденбиль аттыг уран чүүл школазын база Москваның уран чүүл академиязының скульптура салбырының доозукчузу. Сайын-Маадырның берге ажылынга ооң ачазы, Россияның Чурукчулар эвилелиниң кежигүнү, хоочун даш чонукчузу Р.Д.Кенденбиль аттыг уран чүүл школазының чурулга башкызы Эрес-оол Байырович үлүг-хуузун киирип, арга-дуржулгазы-биле дузалашкан.
Улаштыр номчуур...
|
|