Кыштаглаашкын хүр-менди

Мал ажыл-агыйларының шупту хевирлеринде 6281 баш мыйыстыг бода мал (ооң иштинде 2810 баш инек), 34060 баш шээр мал (ооң иштинде төрүүр 16692 баш өшкү, хой),1532 баш чылгы мал, 681 баш бе, 284 баш хаван, төрүүр 151 баш хаван, 1 баш теве бо чылдың кыштаглаашкынынче кирген.

Эрткен чылдың деңнелинден мыйыстыг бода мал 415 баш, шээр мал 6800 баш, чылгы мал 380 баш өзүлделиг болган болза, хаван 12 башка эвээжээн. Кожуун девискээринде хууда дузалалдың 825 ажыл-агыйлары бүрүткеттинген. Ол ажыл-агыйлар Чаа-Хөлде — 550, Ак-Дуругда — 137, Кызыл-Дагда — 105, Шаңчыда — 33 өрегеге хамаар­жыр. Кожуунда көдээ ажыл-агыйның 5 бүдүрүлге кооперативтери, 15 арат ажыл-агыйлары, эрткен чылдан 7 сан хөй.  Кыштаглаашкынны хүр ажып эртер сорулга-биле бүгү кожууннуң  ажыл-агыйлары 5217 тонна сүүзүннүг сигенни, 616 тонна саваңны, тараа культураларындан 214 тонна сүүзүннүг болгаш чулуктуг мал чемин белеткээн. Тус черниң чагыргазы 10 тонна сигенни боттарының күжү-биле курлавыр кылдыр белеткээн. Кожууннуң девискээринде ниитизи-биле 86 кыштаг бар. Оларның 58-зи — Чаа-Хөлде, 5-жи — Ак-Дуругда, 9-зу — Кызыл-Дагда, 14-ү — Шаңчыда.

Мал ажыл-агыйларының шупту хевирлеринде мыйыстыг бода малдың болгаш шээр малдың кажааларын кышка удур белеткеп септээн болгаш  чылыглаан. Малчыннарда кол салдынган сорулга — малды хүр кыш ажырары болгаш малдың чаш төлүн онча-менди камгалап алыры. Кыштаг­лаашкынны кичээнгейге ап, хынавышаан, мал аарыг­ларынга удур суртаал ажылын чорудары-биле “Малчын кыштагларже бөлүк  үнүүшкүннерни кылыры” деп айтыышкынны  кожуун чагыргазы үндүрген.

Декабрь 18-тиң хүнүнде 2 аңгы угланыышкынныг үнүүшкүннү көдээ ажыл-агый килдизи организас­таан. Шаңчы кыштагларынче килдистиң даргазы база Шаңчы сумузунуң чагырыкчызының оралакчызы Анай-Хаак Эрес-ооловна Түлүш үнүүшкүннү кылган. “Бел” кыштагларын Салчак Кежик база Чаа-Хөл суурнуң Төлээлекчилер хуралының  даргазы Валентина Чигжитовна Доржу кезээн. Аалдарга чедип, оларның амыдырал-чуртталгазында бергедээшкиннерни ижин кара чокка чугаалашкан. Малчыннарның чурттакчыларын тодараткан. Малчын коданнарда байдал таарымчалыг, радио, телевизор, төп-биле харылзаа бар. Сүүзүннүг болгаш чулуктуг мал чеми четчир хемчээлдиг кылдыр белеткеттинген.

 Малчын аалдарның кол бергедээшкини — мал чылгаар дус. Дусту таарымчалыг өртекке эккеп бээри, ооң курлавырын хөй хемчээл-биле киир сөөртүрүн организастаары — чоокку сорулга ол. Нии­тизи-биле кыштаглаашкын  эки деңнелде эртип турар. Малчыннарның хей-аъды бедик. Харның кылыны ортумак деңнелде (6-дан 9 см чедир), агаар-бойдус чырык,  чылыг. Мал  оолдаашкыны калбаа-биле февраль айның эгезинде эгелээр.

Малдың суггарылгазының дугайында.  Амгы бо үеде харның чаапканы-биле мал колдуунда суг орнунга  хар чылгап турар. Соок дыңзааны-биле улуг хемнер дош­талган. Кожуунда малчын кыштагларже суг сөөртүп турар 3 автомашинаның 2-зи — хууда кижи­лерниң, 1-зи — тус черниң чагыргазының. Чагырганың суг сөөртүр машиназы малчыннарның чагыы езугаар чоруп турар.

Бөрү аглаашкынының дуга­йында. Кожуунда бөрү аглаарының  4 бригадазында 20 аңчы бактаап кирген. Олар бүгү кожуун­ну база малчын аалдарны долгандыр кезип, бөрүлерден малды канчаар камгалаарын суртаалдап турар. 2014 чылда кожуун чагыргазы 30 муң рубльди бөрү аглаарынга дуза кылдыр үндүрген. Бөрү аглаа­рының планы 25 баш бөрү турган болза, херек кырында 32 башты узуткаан. 2014 чылдың 11 айларының отчеду-биле бөрүлер 13 баш мыйыстыг бода малды, 128 баш шээр малды, 12 баш чылгы малды тудуп, малчыннарга улуг когаралды чедирген.

Рудольф Дарвак.

Чаа-Хөл кожуун.

"Шын" солун