- Главная
- Правительство Республики Тыва
- Деятельность
- Поручения
- Документы
- Кадровая политика
- Противодействие коррупции
- Обращения и прием граждан
- Бюджет Республики Тыва
- Год здоровья
- Государственные закупки
- Список системообразующих организаций и предприятий Республики Тыва
- Информационные системы, базы данных, реестры, регисты
- Формирование городской среды
- Национальные и губернаторские проекты
- Реформа контрольно-надзорной деятельности
- Безопасность
- Антитеррористическая комиссия Республики Тыва
- Государственные доклады
- Координационные и совещательные органы при Правительстве Республики Тыва
- Обеспечение общественного порядка и противодействие преступности в Республике Тыва на 2021 - 2024 годы
- НПА определяющие полномочия Правительства Республики Тыва
- Экономика
- Градостроительная деятельность в Республике Тыва
- Перечни объектов недвижимого имущества, находящихся в государственной собственности Республики Тыва и собственности муниципальных образований Республики Тыва
- Рейтинг муниципальных образований
- Военный комиссариат Республики Тыва
- О республике
- Инвестиционный паспорт
- Интернет-приемная
- Официальные документы
- Контакты
- Онлайн-голосование
|
|
Медээлер
Моол күрүнениң Баян-Өлгий аймааның, Сагсай база Улунхус сумуларының азыраан шээр болгаш мыйыстыг бода мал-маганының аразында ящурнуң (чараалаар аарыг) аарыының тывылганы-биле Тыва Республиканың мал эмнээр федералдыг хайгаарал албаны бистиң девискээрже бо аарыгның дамчып келир айыылы барын дыңнадып турар. Ящур — азырал мал-маганның болгаш черлик адыр дуюглуг амытаннарның халдавырлыг болгаш дүрген нептерээр аарыы. Аарыгның тодаргай демдектери: мал халыыдаар, аас иштинге болгаш эмиглериниң база даван-даяк талазының кежинге оюлганнар тыптып кээр. Колдуу аныяк малдар аарыгны бодунга дүрген шиңгээдип алыр болгаш аарып эртери берге болур.
Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол чаңгыс эвес: «Тываның келир үези бистиң эрес, кызымаккай, шудургу, бурунгаар көрүштүг, эртем-билиг чедип алган аныяктарывыстан улуг хамааржыр» — деп чугаалап турар болгай. Ынчангаш тускай эртем чедип алгаш, төрээн черинче ээп келген оолдар, кыстарның моон соңгаар салым-чолу, амыдыралы, оларның келир үеде сорулгалары кижини ала-чайгаар сонуургады бээр. Чоокта чаа Красноярск хоорайда Россияның социалдыг күрүне университединиң (РКСУ) доозукчузу, Красноярск хоорайда Тывадан студентилер чыыжының даргазы, спортчу, хөй шаңнал-макталдарның эдилекчизи Алексей Чанзанович Тюлюш-биле чугаалаштым. «Турза — узун, тутса — мөге» аныяк оолдуң чүгле даштыкы хевири чаагай эвес, а иштики делегейи база онзагай, байлак, тодаргай туруштуг кижи болду.
Кызылдың мэриязы Кызылдың автотранспорт бүдүрүлгезинге садып бергени «Форд» марканың алды чаа автобустарын таныштырып көргүскен. Эрткен неделяда автобустар Нижний Новгород хоорайдан чедип келгеннер. «Фордтар» хоорайга пассажирлер сөөртүр — оларга 19 «а» дугаарлыг, Бай-Хаакская кудумчузундан ЧЭТ-ке чедир халыыр чаа маршрутту ажылдап кылгаш, ажыткан. Чаа автобустар республиканың найысылалының 100 чыл юбилейиниң бүдүүзүнде кызылчыларның аргыжылгазын элээн экижидер ужурлуг. Хоорайның мэри Владислав Ховалыг чаа, пассажирлерге таарымчалыг автобустарны садып алганы пассажирлер аргыжылгазында ажылдап турар сайгарлыкчыларга кончуг эки үлегер дээрзинге бүзүрелдиг.
Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол тыва улустуң амыдырал-чуртталгазынга, республиканың социал-экономиктиг хөгжүлдезинге орус дылдың улуг ужур-дузазын кезээде демдеглеп, тыва аныяктар орус дылды эки өөренип алырынче сагышты үргүлчү салып келген. Орус дыл Тываның аныяктарынга эртем-билигге өөрениринге, чуртталгага боттарының оруун тып алырынга, чедиишкинниг кижилер бооп өзүп сайзыраарынга идегелдиг даянгыыш деп, ол санап турар. Орус дылды уруглар, оолдарга улам ханы өөредир талазы-биле санал-оналды Шолбан Кара-оол — бо-ла үндүрүп кээр удуртукчу. «Орус дылды бистиң ажы-төлүвүстүң кошкак билири амыдыралга орукту тып алырынга оларга шаптыктап, чамдыкта эртем-билигже, салым-чаяанының ажыттынарынче, сагыш-сеткилиниң сайзыраарынче орукту дуглап турар. Оон ыңай, орус дылды тыва аныяктарның эки билири республиканың экономиктиг хөгжүлдезинге эргежок чугула» — деп, ол чаңгыс катап эвес чугулалап чугаалаан.
Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол десантниктерге Агаар-десант шерииниң хүнү таварыштыр байыр чедирген. Шолбан Валерьевичиниң байыр чедириишкининде:
«Хүндүлүг шериг-десантниктер, агаар-десант шерииниң хоочуннары! Силерге Россияның агаар-десант шерииниң хүнүн таварыштыр байыр чедирип тур мен! Агаар-десант шерииниң хүнү шагда-ла онза шериг байырлалынче шилчээн. Ону бүгү чурт онза эр соруктуң, тергиин эки ат-алдарның болгаш кызыгаар чок эрес-дидим чоруктуң байырлалы кылдыр демдеглеп турар.
Дүүн, август 2-де, найысылалдың төөгүлүг черлериниң бирээзи Тиилелге шөлүнге Россияның агаар-десант шерииниң хүнүнге тураскааткан Ада-чурттуң Улуг дайынынга амы-тынын берген солдаттарның тураскаалынга чечек дээрбээн салыр байырлыг езулал болуп эрткен. Аңаа дайын хөделиишкиннериниң хоочуннары, агаар-десант шерииниң шериглери база өзүп орар аныяк салгалдың төлээлери болгаш аалчылар киришкен. Тиилелгениң шөлүнде дайынчы темалыг ырлар байыр шинчи киирип, чаңгыландыр дыңналган. Байырлыг парадка агаар-десант шерииниң улуг болгаш аныяк төлээлери, республиканың кадет корпустуң кижизидикчилери, «Аныяк гвардия» партияның аныяк кежигүннери болгаш Каа-Хем кожууннуң уругларның «Отчизна» шериг-патриотчу лагериниң оолдары каас-шиник хептиг чыскаалган.
Тывада Интернет ачы-дузазының өртээниң аарының дугайында айтырыг республикага чаңгыс удаа эвес көдүрлүп турган. Россияның өске девискээрлеринге деңнээрге, Тывада Интернет четкизиниң ачы-дузазының өртээниң аары шын. Мындыг байдалга «Тывасвязьинформ» ажык акционерлиг ниитилелдиң эрттирип эгелээни Интернетке халас коштунуп ап болурунуң акциязы чамдык кижилерни кайгадыпкан. Бо акцияның дугайында «Тывасвязьинформ» ажык акционерлиг ниитилелдиң чиңгине директору Сылдыс Хертектен сонуургадывыс.
Июль 10-12-де Тываның найысылалы Кызыл хоорайга «Түрк руника: дыл, төөгү, культура» аттыг улуг эртем шуулганы болган. Конференция даш көжээлерде оюп бижээн даштыкы хевири руна хевирлиг бижиктерни тодарадып номчаанындан бээр 120 чыл болганынга тураскааткан бооп турар. Ооң-биле кады бо хире улуг ужур-уткалыг конференцияны тыва тюркологияның тургузукчуларының бирээзи болур З.Б. Чадамбага, ооң 85 харлап турар ою таварыштыр, бараалгатканы кончуг шын.
«Спортту — бажыңнар чанынче» деп губернатор төлевилелин боттандырары-биле баштайгы спорт шөлү Кызылдың «Правобережный» микрорайонунда ажылдап эгелээн. Ооң байырлыг ажыдыышкыны июль 27-де болуп эрткен. Аңаа эрге-чагырганың төлээлери, чурттакчы чон – улуг-бичии хөй кижилер киришкен. Ада-иезин эдерип келген бичии оолдар, эге класстарның өөреникчилери баштай элезин төп каан черни, чайганыыштарны, биче турниктерни шенеп көргеннер.
Агаар-десант шериинге чуртунуң мурнунга хамааты албан-хүлээлгезин эрттирери-биле барган аныяк оолдарга аас-кежик «дүшкени» ол деп бодаар мен. Чүге дизе агаар десантниктерге дээрге эң-не дидим, коргуш-сыныш чок, быжыг тура-соруктуг кижилер-дир. Чүге-ле ийик, бичии-даа, элээди-даа оолдар өзүп келгеш, ыяап-ла агаар-десант шериинге хүлээлгезин эрттирер күзелдиг болур. «А чүге албан десантник болуксаар сен?» — деп айтырарга: «Чүге дизе чүгле кортпас кижи парашют-биле самолеттан шураар» — деп харыылаар боор чорду. Ол-даа шын. Ынчаарга оларның чаш угаан-медерелинде безин езулуг эр кижиниң мөзү-бүдүжү хевирлеттинип турары илдең. Маадырымны Станислав Роммедович Самдан дээр. Ол агаар-десант шериинге албан-хүлээлгезин эрттиргеш, улаштыр керээ-биле артып калган.
Кажан чурт рынок экономиказынче кирип, чурттакчы чонга хостуг сайгарлыр эргени бериптерге, кандыг-даа арга-биле сайгарлып чоруур тура-соруктуг улус аравыста хөй. Олар чуртунга, чонунга сагыш-сеткилинден бердинген, келир үеже тура-сорук-биле бурунгаар базымны кылып чоруурлар.
Бо талазы-биле «Тыва Республиканың күш-ажыл рыногунда дүшкүүрлүг чорукту чавырылдырары» республиканың тускай сорулгалыг программазының шугуму-биле бодунуң хуу бүдүрүлгезин ажыдып алган Кызыл хоорайда хуу сайгарлыкчылар Амир Эдуардович, Саида Тановна Соруктугларның ажыл-ижи-биле таныштым.
Тываның Чазаа көдээде чурттап чоруур хамаатыларның, ооң иштинде аныяк өг-бүлелерниң база аныяк специалистерниң чурттаар оран-бажың-биле холбашкан байдалдарын экижидер талазы-биле хемчеглерни боттандырары-биле «2013 чылга чедир суурнуң социал хөгжүлдези» деп программа езугаар федералдыг база республика бюджеттеринден тускайлап берип турар субсидияларның хуваалдазын бадылаан.
Орук-транспорт комплекизиниң яамызындан медээ езугаар алырга, июль 30-де эртен 9-10 шак үезинде Кызыл хоорайның аэропортундан «Ан-2» самолет Yш-Белдир аржаанынче пассажирлерлиг ужуп үнген, шимчедикчизинде дааш дыңналып кээрге, самоледун дүрген хондурар ужурга таварышканын экипаж диспетчерлерге дыңнаткан. «Кызыл» аэропорттуң өрт-камгалал албаны шалыпкын хөделип, өрт өжүреринге болгаш камгалал ажылдарын чорударынга белен турган. Самолетту экипаж озал-ондак чокка аэропортка хондурган, пассажирлер болгаш экипажтың аразындан кемдээн-кергээн кижи чок болган.
Июль 26-да ТР-ниң Ыяап-ла медицина камгаладылга девискээр фондузунга РФ-тиң Президентизиниң 2012 чылдың май 7-де үнген 597 дугаарлыг дужаалының боттаныышкынының дугайында «төгерик стол» эрткен. Аңаа республиканың эмнелгелериниң удуртукчулары киришкен. Ук хуралга килдис эргелекчилери О.Д. Сарыглар, Л.М. Бумбажай, В.Н. Хураган сөөлгү үеде кадык камгалалында чаартылгалар, чоннуң диспансеризациязын болгаш профилактиктиг эмчи шинчилгелерин күштелдирериниң, эмчи ажылдакчыларының акша-шалыңын улгаттырар талазы-биле кылып чорудуп турар ажылдарның дугайында илеткелдерни кылган.
Россияның Президентизи Владимир Путин биле Чазааның Даргазы Дмитрий Медведев, Россияның камгалал сайыды Сергей Шойгу Тывага келгеш, агаар-бойдузу болгаш аң-меңи камгалалдыг чараш черлериниң бирээзинге чорааннар. Тус черниң ховар аң-меңин канчаар камгалап, чизелеп, шинчилеп турарының дугайында камгалалдыг черниң ажылдакчылары-биле ажыл-агыйжы чугаа болган.Төнүп чидериниң кырында келген ирбисти камгалап арттырар, ооң баш санын көвүдедир талазы-биле эртем-шинчилел ажылдарын эртемденнер элээн каш чылдар дургузунда Саян-Шушенск камгалалдыг девискээрде чорудуп турар.
Кызыл хоорайның кыдыында хөй шимчээшкинниг Магистральная кудумчузунда оруктуң капитал септелгезин апрель эгезинде кылып эгелээн. Республиканың муниципалдыг районнары-биле найысылалды холбаштырып турар бо автомобиль оруу эргижиреп, каш чыл иштинде септеттинмээнинден бодунуң арга-курлавырын чидирген. Хоорай улгадып, транспорт саны көвүдээнинден орукту эде кылырын планда киирген.Бөгүнге чедир амгы үениң дөрт одуруглуг оруунуң 6 километри Спутник микрорайонунуң дужунга чедир чаа кадыг шывыг-биле шыптынган, ооң машина эртер кезээн алгыдыр кылганы кончуг таарымчалыг.
Амгы үеде хөй-ниитиниң, эксперттерниң, партияларның киржилгези-биле Россияда чаа пенсия дүрүмүн сайгарып, чугаалажып турар. Оон аңгыда хөй-ниитиниң социологтуг айтырылгазын чорудуп турар. Бөгүн бо айтырыгга хамаарыштыр Россияның Пенсия фондузунуң Тыва Республика салбырының даргазы Баяна Тугур-оол-биле интервью:
Бурят Республиканың төвү Улан-Удэ хоорайга культура, кадык камгалал, өөредилге, массалыг информация чепсектериниң адырларынга информастыг технология-лар сайзыралының аргаларының дугайында сайгарар сорулгалыг «Байкалдың информастыг чыыжы-2013» деп хемчегге киржири-биле редакциядан чөпшээрелди база деткимчени алганымдан бээр таптыг-ла үш хонганда Кызылдың «Буян-Бадыргы» аалчылар бажыңының чанындан бичии автобуска олурупкаш, «Улан-Удэ кайы сен?» дээш, тутсупкан мен. Автобустуң соңга өттүр төрээн черимниң семдер көк тайгалары, чиңгир ногаан арга-арыглары, дээрже шаштыгып үнгүлей бергилээн харлыг баштыг ак-көк сыннары шокараңнагыладыр эртип турду.
Сөөлгү үеде ада-иелер-биле болгаш школаның харылзаазы сырый эвес болганындан назы четпээн уруглар ортузунда корум-чурум үрээр чоруктарның саны көвүдеп турар. Ада-иелер кижизидилге айтырыгларынче кичээнгей салбайн турарындан уруглар Тыва Республиканың хоойлузун хажыдып, кежээки үе – 22.00 шактан 06.00 шакка чедир ада-иезиниң хайгааралы чокка хөй-ниити черлеринге чурум үреп, эзиртир суксун аймаан ижип тургаш, ИХЯ ажылдакчыларынга туттуруп, катап чурум үревезин дээш азы озал-ондакка таварышпазын дээш назы четпээн корум-чурум үрекчилерин түр када тудуп тургузар төпче киирип турар. № 120-1999 Федералдыг хоойлу езугаар 7 хардан 18 харга чедир назы четпээн уругларны төп хүлээп турар.
Россияның Айыыл чок чоруктуң федералдыг албанының Тыва Республика талазы-биле эргелелиниң ажылдакчылары күрүнениң айыыл чок болурунуң талазы-биле оперативтиг хемчеглерни ап чорудуп тургаш, Тес-Хем кожууннуң Берт-Даг суурнуң чурттакчызы, 47 харлыг Артур Агар-оолдан кижи кылган карабинни болгаш «ТОЗ» хевирниң винтовканың кол кезектерин илередип тыпкан. Кижи кылган карабинден боолап болур, а винтовкадан боолаар арга чок болган. Айыыл чок чоруктуң федералдыг албанның эргелелиниң илереткен материалдары-биле Россияның ИХЯ муниципалитеттер аразында «Таңды» килдизиниң истекчизи РФ-ниң КК-ниң 222 чүүлүнүң 1-ги кезээ езугаар (хоойлу-дүрүмнү хажыдып, бооларны болгаш ооң кол кезектерин, октарны, частыр бүдүмелдерни болгаш чазылдырар дериг-херекселди тып алганы, эдилээни, өске кижилерге дамчытканы, сатканы, шыгжааны, ыңай-бээр сөөрткени) кеземче херээн оттурган.
|
|
