Пенсия санаарының чаа дүрүмү — сайгарылгада

Амгы үеде хөй-ниитиниң, эксперттерниң, партияларның киржилгези-биле Россияда чаа пенсия дүрүмүн сайгарып, чугаалажып турар. Оон аңгыда хөй-ниитиниң социологтуг айтырылгазын чорудуп турар. Бөгүн бо айтырыгга хамаарыштыр Россияның Пенсия фондузунуң Тыва Республика салбырының даргазы Баяна Тугур-оол-биле интервью:

— Баяна Алексеевна, бо пенсия реформазын кандыг сорулга-биле чорудуп турарыл? Ооң херээ чүдел?

— Баштай-ла чугаалап каарым болза, кол өзек реформаны 2002 чылда албан пенсия камгаладылгазын болгаш чыылдалыг кезекти кииргенинге үндезилеп чоруткан. Ооң соонда чугаа пенсия системазын сайзырадырының дугайында болуп турар. Бо чаартылганы пенсия системазын 2030 чылга чедир сайзырадырының стратегиязын боттандырар сорулгага дүүштүр кылып турар. Ооң кол угланыышкыны болза, пенсия хандырылгазының чогуур социал деңнелин база ооң үр хуусаада турум акшаландырыышкынын магадылаар сорулганы чедип алыры.

Россияда чоннуң кырыыр назы-хары узап турар, пенсионерлер болгаш ажылдап турар кижилерниң саны бир каш чыл болза, барык деңнежир чыгыы, ынчангаш чүгле камгаладылга дадывырлары-биле пенсия төлээшкинин чорудары чыл санында бергедежип кел чыдар. Ооң-биле чергелештир пенсияның хемчээли кижиниң ажылдап ап турган акша-төгерииниң 40 хуузунга дең болурунче чүткүп турар болгай бис. А пенсия үнер назы—бисте делегейде эң адаккы. Ынчангаш пенсия системазын сайзырадыры негеттинип келген, аңаа дүүштүр үш деңнелдиң пенсиязы турарын чедип алыр сорулга салдынган: ол дээрге күрүнениң, ажылдаар черинге база кижиниң хуузунда чыыр пенсиязы. Ол ышкаш амгы үеде Россияның Күш-ажыл яамызы биле Пенсия фондузу кады пенсия санаарының чаа дүрүмнерин ажылдап кылып турар.

— Чаа пенсия дүрүмнериниң амгы үеде турар байдалдан ылгалы кандыгыл?

— 2015 чылдың январь 1-ден Россияга хамаатыларның пенсия эргелерин хевирлээр болгаш тыпсыр чурумга чаа дүрүмнерни киирери көрдүнүп турар. Бөгүн назылап-кыраанының күш-ажыл пенсиязы колдуунда ажыл берикчилериниң ажылдакчылар дээш шилчидип турар камгаладылга дадывырларындан кол хамаарылгалыг. А күш-ажыл стажы ооң хемчээлинге шоолуг салдар чедирбес болгаш хөй чыл стажтыг-даа, оон эвээш-даа чыл ажылдаан улустуң пенсиялары дең чыгыы болуп турар. Ынчангаш чаа дүрүмде кол барымдаалаар көргүзүглер – стаж болгаш акша-шалың. Кижи хөй чыл ажылдааш, улуг акша-шалыңдан хөй дадывырлар шилчиткен тудум, пенсиязы база улуг болур.

Амгы үеде назылап-кыраанының күш-ажыл пенсиязын алырда, чүгле 5 чыл стаж херек. А чаа дүрүмде ону 15 чыл чедирери көрдүнүп турар. Ону 2015 чылдан эгелеп чыл санында бирээлеп немээр. Ооң түңнелинде 2025 чылдан ыңай пенсия үнерде 15 чыл стаж херек апаар. 15 чыл стажы чок кижи социал пенсия алыр. Херээженнер ону 60 харлыында, эр улус 65 харлыында алыр. Инвалид болганы дээш база азыракчызын чидиргени дээш пенсия тыпсырының байдалдары бо хевээр артып калыр.

Чаа дүрүм езугаар камгалалдыг пенсия санаарда «чылдың пенсия коэффициентизи» деп билиишкин эң бир дугаар кииртинер. Аңаа дүүштүр кижиниң ажылдаан чыл саны үнелеттинер. Өскээр чугаалаарга, пенсияның камгалалдыг кезээ түңнүг саннар-биле эвес, а коэффициент езугаар санаттынар. Коэффициент көвей болган тудум, пенсия база улуг болур.

— Шериг албаны эрттирип турганын азы чаш уруг азырап олурган үезин канчаар барымдаалаарыл?

— Мындыг үелер дээш тускай коэффицинтилерни тыпсыр. Камгалалдыг пенсия санаарда, чыл санының болгаш камгалалдыг эвес үелер – шеригге албан эрттиргени, азы чаш уруг азыраан үези дээш тускай коэффициентилерни кадыптар. Бөгүнде ол үелерни база барымдаалап турар, ынчалза-даа уруг азырааны дээш ниитизи-биле 3 чылды ап турар. Чаа дүрүм-биле ол үени ниитизи-биле 4,5 чыл чедир узаткан.

Ынчангаш чыл санының болгаш тускай коэффициентилерниң түңүн РФ Чазааның тургузары чылдың коэффициент өртээнге көвүдедир.

— Пенсияже орайтадыр үнгени дээш кандыг «шаңналдар» туруп болурул?

— Россияда пенсия үнериниң ниити көрдүнген назы-хары херээженнерге 55, эр улуска 60 дээрзин билир болгай бис. Чаа дүрүм езугаар оон орайтады пенсияже үнүп, ону кезек үеде албайн, улаштыр ажылдаар улуска немелде коэффициентилер болгаш черле деткимчелиг байдал тургустунар.

Херээженнер 30-40 чыл, эр улус 35-45 чыл күш-ажылчы стажтыг болза, чыл саны дээш 1 хуулап немээр, стажы оон өрүлээрге, 5 чедир коэффициентини салып бээр. Ынчап келирге, пенсияже орайтады үнер болза, ооң хемчээли элээн улуг болуру илдең.

— Ол бүгүнү пенсия калькуляторунга баш бурунгаар санап ап болур ышкажыл?

— Ийе, пенсия калькуляторун Россияның Күш-ажыл яамызының болгаш Пенсия фондузунуң сайттарында парлаан. Ооң дузазы-биле келир үедеги пенсиязын чаа дүрүм езугаар база амгы турар байдал-биле санаар арга бар. Ынчангаш калькулятор ийи санаашкынны үндүрүп эккээр. Күзээн кижи бүрүзү пенсия калькуляторунда 8 айтырыгга харыыларны бергеш, келир үеде алыр пенсиязын база амгы акша түңнер-биле кайы хире болурун сонуургап, деңнеп тургаш, кайызы ажыктыг болурун көрүп болур.

— Ол киирип турар чаартылгалар амгы пенсионерлерге хамааржыр бе?

— Амгы пенсионерлер болгаш хүндүлүг дыштанылгаже ам үнер кижилер боттарының пенсия эргелерин бүрүнү-биле ажыглаар. Маңаа кол принцип болза, кижилерниң ажылдап алган пенсия эргелерин камгалап арттырары, пенсияның хемчээлин бичии-даа эвээжетпези. Дорту-биле чугаалаарга, амгы пенсионерлерниң пенсиязының хемчээли эвээжевес, харын-даа ону чыл санында индексастап өстүрер ужурлуг.

Чаа пенсия дүрүмү келир үедеги пенсионерлерге пенсия назынын өстүрбес, үстүнде чугаалааным ышкаш, кижи бүрүзү кажан пенсиялаарын боду билир. Улаштыр ажылдааш, улуг пенсия алыры, азы үезинде пенсиялааш, кайы хире болдур, ол хирени алыры — кижиниң бодунуң эргези.

— Кыдыкы Соңгу чүкке деңнештиргени-биле Тываның чурттакчы чону 5 чыл эрте пенсиялап турар болгай. Пенсия санаарының чаа дүрүмүн киирер ужун бо байдал өскерли бербес ирги бе?

— Бо айтырыгның шиитпирлээшкини Соңгу чүктүң кыдыгкызыгаар девискээрлерин сайзырадып-хөгжүдериниң күрүне политиказы-биле тудуш холбаалыг деп стратегияда айыткан. Ынчангаш бо чоокку үеде Кыдыкы Соңгу чүктүң болгаш аңаа деңнештирген девискээрлерниң чурттакчыларынга чиигелделиг пенсиялаашкын айтырыынга өскерилге көрдүнмейн турар.

Амгы үеде пенсия калькуляторунга санаашкын тус-тузунда 60-55 харлыг эр, херээжен кижилерге көрдүнген. Сайгарылгада чоруп турар чаа дүрүмнер 2015 чылдан эгелеп күштүг болуп кирер.

Ынчангаш күш-ажылчы пенсия санаарының чаа дүрүмүн сайгарып чугаалашкан түңнелинде, хөй-ниитиниң санал-оналын барымдаалаары чугаажок. Ону 2015 чылда боттандырып эгелээри-биле чогуур белеткел ажылы кылдынар, федералдыг хоойлу-дүрүмнер хүлээп алдынар дээрзи билдингир.

Надежда Эргеп.
"Шын" солун № 87 2013 чылдың июль 30