Закрыть
Логин:
Пароль:
Забыли свой пароль?
Войти    

Главная

Главное


В Туве национальные проекты помогают завершить возведение крупного спортивно-культурного объекта

Накануне Глава Тувы Владислав Ховалыг проехал несколько строительных площадок на территории Кызыла и Кызылского района. В числе первых руководитель осмотрел здание спортивно-культурного центра (СКЦ) в пгт Каа-Хем. Подобные инспекционные объезды Глава региона старается совершать без предупреждения, чтобы оценить ход и качество строительных работ.

Подробнее...

Новости

RSS
13.12.2023 19:40 / Сельское хозяйство
В Кызыле открылся комбинат по переработке и консервированию мяса

Комбинат открыт на базе сельскохозяйственного производственного кооператива «Белдир», который получил государственную поддержку в рамках реализации Индивидуальной программы социально-экономического развития Тувы в размере более 11 млн рублей. Сельхозкооператив с 2006 года занимается разведением овец, с 2012 года имеет статус племенного репродуктора по разведению овец тувинской коротко-жирнохвостой породы. С продукцией производства сегодня ознакомился Глава Тувы Владислав Ховалыг.

Подробнее...
13.12.2023 15:54 / Энергетика
В Туве усиливают контроль за работой объектов жизнеобеспечения

Из-за установившихся в Туве холодов нагрузка на теплоэнергетический комплекс республики увеличилась. Районным администрациям поручено поддерживать резервное оборудование в работоспособном состоянии, чтобы при необходимости оперативно переключиться на него. Глава Тувы Владислав Ховалыг поручил профильным министерствам и ведомствам повысить контроль за жизнеобеспечением населения и социальных объектов.

Подробнее...
13.12.2023 13:43 / Происшествия
Глава Тувы поручил оказать помощь семье из п. Хову-Аксы, пострадавшей от взрыва бытового газа

Телефонное сообщение о взрыве в одной из квартир дома №3 по улице Юбилейная поселка Хову-Аксы поступило на телефон дежурного ЕДДС Чеди-Хольского района сегодня в 10.54. Житель соседнего дома сообщил, что увидел, как выбило стеклопакеты из оконных проемов квартиры. Прибывшая бригада «скорой помощи» констатировала у мужчины 1989 года рождения, являющего хозяином квартиры, ожог предплечья легкой степени, уточнили в ЕДДС. В квартире кроме него находились четверо детей, которым медицинская помощь не потребовалась. Пострадавшим сейчас оказывается психологическая помощь.

Подробнее...
13.12.2023 13:10 / Экономика
Правительство Тувы и «Эльбрусметалл-Литий» (Ростех) подпишут соглашение о социально-экономическом сотрудничестве

Привлечение местных кадров на новое производство стало ключевым вопросом повестки встречи Владислава Ховалыга с руководством инвестиционного блока «Ростеха» и их дочерней структуры «Эльбрусметалл-Литий». Компания выиграла аукцион на разработку Тастыгского месторождения в Эрзинском районе в октябре этого года. Инвесторы рассчитывают организовать производство в сжатые сроки. По предварительным расчетам это создаст в республике более тысячи рабочих мест, и еще пятьсот в смежных отраслях.

Подробнее...
12.12.2023 20:17 / Социальная защита
Количество трудоустроенных через модернизированные кадровые центры в Туве увеличилось за год  на 17 % 

Службы занятости Тувы, преобразованные в кадровые центры, в 2023 году смогли трудоустроить более 70 %  от общего числа обратившихся к ним граждан. По сравнению с предыдущим годом эффективность  работы центров по трудоустройству увеличилась на 17 %. В немалой степени на результат повлияла комплексная модернизация служб занятости республики, считают в Минтруде РТ.

Подробнее...
12.12.2023 18:18 / Сельское хозяйство
В Туве зимовка скота осложняется сильными холодами и ветрами

По данным республиканского оперативного штаба по мониторингу за зимовкой скота, который возглавляет зампред Тувы Алик Монгуш, ситуация с зимним стойловым содержанием сельскохозяйственных животных в республике осложняется понижением температуры наружного воздуха, обильными снегопадами и ветрами, которые заметают пути к чабанским стоянкам.

Подробнее...
12.12.2023 11:33 / Здравоохранение
В Туве среди штаммов коронавируса  доминирует «ниндзя»

Уровень инфицирования  коронавирусом в Туве с 4 по 12 декабря   вырос почти в полтора раза – с 71 случая до 104. Отчет об эпидемиологической ситуации Главе республики Владиславу Ховалыгу представило на прошедшем 11 декабря аппаратном совещании региональное управление Роспотребнадзора. По данным ведомства,  количество ежедневно выявляемых больных covid-19  увеличилось с 10 до 15. Новые случаи заболеваний  были отмечены  в городах Кызыле, Ак-Довураке и десяти районах -  Барун-Хемчикском, Улуг-Хемском, Дзун-Хемчикском, Овюрском, Тес-Хемском, Каа-Хемском, Тандинском, Чеди-Хольском, Кызылском и Cут-Хольском.

Подробнее...
12.12.2023 10:03 / Праздники
Глава Тувы поздравил жителей республики с 30-летней годовщиной Конституции Российской Федерации

В поздравлении Владислав Ховалыг отметил, что главная задача Конституции – обеспечить национальный суверенитет страны, создать условия для технологического будущего нашей Родины, достойную и благополучную жизнь гражданам. В честь памятной даты в республике проходят мероприятия, посвященные 30-летней годовщине основного закона страны и Дню юриста с участием учащихся образовательных учреждений, коллективов министерств и ведомств, научных организаций, регионального отделения Ассоциации юристов России.

Подробнее...
11.12.2023 15:14 / Культура
В Туве всех желающих приглашают принять участие в Рождественских чтениях

В Кызыле уже в девятый раз пройдут традиционные Тувинские Рождественские чтения. Как уточняют в Агентстве по делам национальностей республики, на этот раз тема чтений обозначена как «Православие и отечественная культура: потери и приобретения минувшего, образ будущего».

Подробнее...
11.12.2023 10:06 / Праздники
В Туве введен запрет на проведение новогодних корпоративов

Распоряжение о запрете проведения корпоративных мероприятий, посвященных празднованию Нового 2024 года, подписано Главой Республики Тыва Владиславом Ховалыгом 7 декабря. В Правительстве региона пояснили, что масштабное празднование Нового года с корпоративами и фейерверками неприемлемо на фоне продолжающейся специальной военной операции.

Подробнее...

Фоторепортажи

 Глава Тувы отметил День города вместе с кызылчанами по-спортивному на новых объектах

11.09.2017

День города, 9 сентября 2017 г.

09.09.2017

Мне комфортно в Туве – полпред Президента РФ Сергей Меняйло

04.09.2017

Предприятия и крестьянские фермерские хозяйства Тувы получили новую сельхозтехнику

04.09.2017

В столице Тувы сдан еще один  новый дом по программе переселения граждан из аварийного жилья

30.08.2017

Глава Тувы продолжает поиск среди выпускников-краснодипломников эффективных управленцев

18.08.2017

Глава Тувы встретился с офицерами - выпускниками, прибывшими в регион для прохождения службы

17.08.2017

Тувинскую баранину нужно еще более активно поставлять в крупные города Сибири – бренд-шеф AYS group Барчи Юлдашева

15.08.2017

Второй по стране «МФЦ для бизнеса» открылся в Туве

15.08.2017

Шолбан Кара-оол: Тува – перекресток цивилизаций и мост дружбы между народами

15.08.2017

Торжественное собрание, посвященное Дню республики и Наадыму

15.08.2017

Съезд животноводов Тувы  остается площадкой для честных дискуссий  и главным местом чествования передовиков

13.08.2017

В День Крещения Руси в Туве освятили новый православный храм

28.07.2017

В коллегии МВД по РТ принял участие Глава Тувы Ш. Кара-оол

20.07.2017

Рейтинг эффективности деятельности муниципалитетов Тувы за 2016 год возглавил Каа-Хемский район

19.07.2017

Глава Тувы встретился с молодыми животноводами Дзун-Хемчикского района

17.07.2017

Форум Тува-2030: Качество жизни – главная цель стратегии

03.07.2017

Тува, учитывая ее приграничное положение, обладает потенциалом в глобальном смысле

03.07.2017

Тува: Фестиваль русской культуры на Малом Енисее обретет название и слоган

01.07.2017

На гражданском форуме в Туве предлагают запретить продавать  алкоголь лицам  до 40 лет

29.06.2017


 
Медээлер
RSS
04.12.2013
Аас-кежиктиң дүлгүүрү кайдал?
Аас-кежиктиң дүлгүүрү кайдал? Ону дилээн, ону тыпкан кижи бар бе? Анаакайың, ону дилээн кижи бар дээрзинге чигзинер апарган мен. Чуртталгада кым мен, чүү мен, кижи мен бе деп боданмас, бодун боду танывастааннар бистиң аравыста көвүдээни чажыт эвес-ле болгай. Чоокта чаа-ла чараш, аныяк, арын-шырайы силиг чораан кижини бо кижи таныыр аргажок апарган болгулаар. Эң ылаңгыя херээженнер ындыг болгулаарга, дыка хомуданчыг. Эктинден тыртыпкаш, «Эжим, сен канчап бардың?!» деп чугаалаксааң кээр, хая көрүп келзе-ле, көңгүс өске көрүштүг, бодалдыг, сактырга-ла, четкерге алзыпкан-биле дөмей болур. Ону боду билир ирги бе? Четкер-биле четтинип алган чоруурун каяа билир деп, але. Дыка хөй кижилер арагага сундуккаш, арага четкеринге шалбададып алгаш чоруурун, ооң кулу апаары, шынап-ла, шын-дыр ийин. 
Улаштыр номчуур...
04.12.2013
«Сибирьниң өнчүзү» — Айслу Лаажапта
Кызылдың Интернационалчы дайынчылар аттыг № 12 школаның орус дыл болгаш литература башкызы Айслу Лаажап «Сибирьниң өнчүзү» Хүндүлүг Алдын демдээниң Кавалери атка төлептиг болган.Сибирьниң тергиин башкыларының байырлыг чыыжы Иркутск хоорайның «Кортъярд Мариотт» аалчылар бажыңының бизнес-төвүнге болган. «Өөредилгениң дээштиин бедидери – Сибирьниң социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң байдалы» байырлыг хемчег IV Сибирьниң өөредилге ажылдакчыларының съездизинге дүүштүр эрткен. Аңаа Ханты-Мансийск АО-дан Забайкальеге чедир Сибирь федералдыг округтуң 13 регионундан 800 ажыг кижи киришкен.
Улаштыр номчуур...
03.12.2013
Кижиниң бодундан хамааржыр

Декабрь 1 – Бүгү-делегейниң СПИД-ке удур хүнү

Бүгү-делегейниң СПИД-ке удур хүнүн 1988 чылдың декабрь 1-де бир дугаар демдеглеп эгелээн. СПИД – эмнеттинмес аарыгларның бирээзи, ону когун үзе эмнээр вакцина-даа, эм-даа бо үеге чедир тывылбаан. 1981 чылдың июнь 5-те АКШ-ка ол коргунчуг аарыгдан аараан кижи бүрүткеттинген. Тываның СПИД-ке удур камгалал болгаш демисел төвүнүң эпидемиология салбырының эргелекчизи Дингер Хом-Отуковна Ондар бистиң корреспондентивистиң айтырыгларынга харыылаан.

Улаштыр номчуур...
03.12.2013
Соок дыңзаан, а одалга чок
Туран хоорайның чурттакчыларының эргелериниң хажыттынып турарын Бии-Хем кожууннуң прокуратуразы илереткен. Кожуун төвүнде мынчага чедир одаттынмайн турар бажыңнарның чурттакчыларының хомудалын Бии-Хем районнуң прокуратуразы хынаан. Бо чылдың сентябрь 11-де Бии-Хем кожууннуң чагырга даргазының «Бии-Хем кожуунга одалга сезонун эгелээриниң дугайында» №213 айтыышкынын езугаар район девискээринге одалга сезону 2013 чылдың сентябрь 15-те эгелээр ужурлуг. Ындыг турбуже Бии-Хем кожуун чагыргазының «Тепловик» МУБ Туран хоорайның чамдык бажыңнарын ам-даа одавайн турар. Ооң уламындан Ленин кудумчузунда №1а, 1б, 2, 6, 9, 16, 18а бажыңнарында, Космонавтылар кудумчузунда № 12, 13, 15, 16 бажыңнарда одалга чок болган, а мурнуку чылдарда оларны чылыдып турган.
Улаштыр номчуур...
03.12.2013
Инженерниң оруу
Бо чылын Россия биле Тываның демнежилгезиниң 100 чыл оюнга тураскааткан «Инженерниң оруу» деп ном чырыкче үнген. Ук номну хоочуннарывыстың хоочуну, ховарларның ховары болуп алдаржып чоруур, кылбаан ажылы чок, чалаттырып, барбаан-баспаан чери чок баштайгы инженерлеривистиң бирээзи, дуржулгалыг удуртукчу, политик Чимит-Доржу Байырович Ондарга тураскаадып бижээн. Номнуң хемчээли бичии-даа болза, ниити утка-шынары-биле Тыва Республикавыстың 1960-1990 чылдарда экономиктиг шалыпкын хөгжүлдезин, чаа-чаа бүдүрүлгелерниң тыптып, тургустунуп турган барымдааларга даянып бижээн төөгү материалы болуп артар улуг ном дээрзинге бүзүрээр мен.
Улаштыр номчуур...
29.11.2013
Олимпий одун уткууру – хүндүлүг хүлээлге
Тыва Республиканың Олимпий одунуң эстафетазын уткуп алыр хүнүнүң бүдүүзүнде Тываның Чазааның Бажыңының бирги хуралдаар залынга массалыг информация чепсектериниң төлээлеринге Олимпий одунуң эстафетазынга тураскааткан парлалга конференциязы болуп эрткен.Аңаа Тываның Баштыңының оралакчызы Анатолий Дамба-Хуурак, аныяктар болгаш спорт сайыды Уран-кыс Ондар, Кызылдың мэри Владислав Ховалыг, культура сайыдының оралакчызы Марьятта Бадыргы болгаш от тудукчуларының санынче кире берген чемпион Михаил Оюн, ча адарынга Россияның алдарлыг спорт мастери Елена Достай, Россияның күш-культуразының тергиини Нина Кузьмина, хаак чемпиону Олег Саяаты база эң-не бичии назылыг от тудукчузу, өөреникчи Екатерина Логинова олар киришкен. Ужуражылганы информатизация болгаш харылзаа сайыды Органа Натсак башкарып эрттирген.
Улаштыр номчуур...
29.11.2013
Тиилекчилерни илереткен
Массалыг информация талазы-биле республика Баштыңының грантылары дээш 2013 чылдың конкурузун ийи номинацияга эрттирген. Оларның бирээзи—«Тываның болгаш Россияның демнежилгезиниң 100 чылынга болгаш Кызыл хоорайның үндезилеп тургустунганының 100 чылынга тураскааткан эң эки информастыг төлевилел». Бо темаже республиканың массалыг информация чепсектери улуг кичээнгейни салып турарын конкурска кирген чагыглар бадыткаан. Республика аныяктарының «Тываның аныяктары» солун бодунуң арыннарынга «Чүс чылдың хиттери» деп рубриканың адаанга эрге-ажыктарның, сонуургалдарның, чоннуң хөй-ниити сагыш-сеткилиниң солчулгазының чорудулгазын көргүзүп, эрткен чүс чылда бистиң өгбелеривистиң чүнү номчуп, кедип, чугаалажып чораанын, кандыг аъш-чем кол турганын, кандыг техниктиг чаартылгаларны сонуургаарын, амыдыралга ону канчаар ажыглап келгенин көргүскенин онза деп үнелээн.
Улаштыр номчуур...
29.11.2013
Экологтуг езу-чаңчылдар – чогаалдарда
Бойдус хирленип, төтчеглеттинип, төнүп каар болза, кижи база чиде берип болур деп чүүлдү өзүп орар салгалывыс медереп билир ужурлуг. Ону Тес-Хем кожууннуң Кызыл-Чыраа ортумак школазының тыва дыл болгаш чогаал башкызы Урана Николаевна Сады бодунуң ажылында колдадып турар. Хөй арга-дуржулгалыг башкы аныяк башкыларга сүме кылдыр дараазында чүүлүн бараалгатты. У.Н.Сады: «Тыва чон үе-дүптен бээр төрээн бойдузунга аажок камныг, хумагалыг чораан. Ону эң-не дээди, ыдык кылдыр көрүп, бойдусту ханы хүндүлеп, эки билир турганы маргыш чок. «Бойдуска хүндүткел, ону «бурганчытканы» езу-чаңчылдар таварыштыр дамчып чедип келген» – деп, эртемденнер түңнеп турар.
Улаштыр номчуур...
29.11.2013
Кайгамчыктыг 60 хардан өрү назылыглар
Эрткен неделяда республиканың «60 хардан өрү назылыглар» клувунга хоочун башкы Дандар-оол Дулушович Седиптиң чогаадыкчы кежээзи болуп эрткен. Мугур юбилейи эвес-даа болза, башкының 72 харлап турарынга тураскааткан кежээге клубтуң кежигүннеринден аңгыда, ооң эш-өөрү чыглып келген. Залды аян киир каастаан, шиник кеттинген хоочуннар сеткил хандыр ырлажып, хөглеп турлар. Дандар-оол Дулушовичиниң төрел-дөргүлү, ажы-төлү амданныг аъш-чемни белеткеп, улуг назылыгларга делгеп салган. Клубтуң кежигүнү, Сүт-Хөл кожуундан хоочун башкы Анзатмаа Шавырааевна Монгуш бисти уткуп алгаш, «60 хардан өрү назылыглар» клувунуң удуртукчузу Көк-Кыс Оюновна Донгакка чедире берди. Дарганың чугаалап турары-биле алырга, чыл төнүп турда клубтуң ажыл-ижин түңневишаан, ноябрь айда төрүттүнген талантылыг баянистиң чогаадыкчы кежээзин организастап турары бо.
Улаштыр номчуур...
26.11.2013
Тожу кожууннуң шаңналы дээш хүрешке Түлүш Сайын-Белек шүүлген

Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара - оолдуң эгелээшкини - биле бо чылдың бир айдан эгелеп, ай санында кадык  - чаагай чорукту нептередири - биле хүреш маргалдаалары болуп эгелээн. Республиканың бир кожууну ону эрттирерин дагдынып ап турар. Эрткен субботада, ноябрь 23 - те, күш - культураның болгаш спорттуң сайзыралынга тураскааткан хүреш маргылдаазын Тожу кожууну эрттирген. Аңаа киржири - биле “Сүбедей” аттыг спортчу комплекске  Тываның  аныяк болгаш  алдар - аттыг мөгелери  чыглып  келген. Маргылдааның киржикчилеринге болгаш эрттирикчилеринге Тыва Республиканың Чазааның  даргазы байыр чедирген:     

Улаштыр номчуур...
26.11.2013
Олимпий одун Тыва уткуур
Эрткен неделяда Кызылдың мэриязының хуралдаар залынга ноябрь 28-тиң хүнүнде болур Олимпий одунуң эстафетазының база ооң белеткелиниң үезинде найысылалдың иштинге оруктарны түр када дуглаар болгаш айыыл чок чорук талазы-биле «Олимпий одунуң эстафетазы Кызылда» деп брифинг болуп эрткен. Аңаа массалыг информация чепсектериниң төлээлеринге Кызылдың мэриязының корум-чурум хажыдыышкыннарын болдурбас талазы-биле килдистиң начальниги Юрий Лицкевич база РФ-тиң Кызыл хоорайның ИХЯ эргелелиниң хөй-ниити чурумунуң камгалалының талазы-биле полиция начальнигиниң хүлээлгезин күүседип турар Орлан Сарыгбай олар кол болуушкун хүнүнде эртер хемчеглер программазының база полицияның эрттирери ажылдың дугайында медээ-биле таныштырган. База ол ышкаш журналистерге автотранспорт шимчээшкиннериниң схемазын көргүскен.
Улаштыр номчуур...
26.11.2013
Хамаарышпас Тываның үезинде эрге - хоойлу
Бистиң республиканың бут кырынга тургустунуп, бот-тускайлаң байдалды чедип ап турган үезинде артып калган төөгүлүг чүүлдерниң бирээзи болза, 1924 чылда кеземче-шүүгү херектери болур. Ында кеземче, негелде, күүселде, оон туржук, өг-бүле эргелерин кииргени солун. Амгы күштүг болуп турар кеземче херектериниң 1924 чылдың ол кеземче-шүүгү херектери-биле дөмейлешкек чоруун көөрү амгы үеде солун болуп турар. Таңды-Тываның кодекизинде мындыг одуруглар бар: «Угаан-медерели четпес аарыг кижи херекти медерели чок тургаш, кылыр болза, ону шиитпес. Ындыг кижиге эмчи дузазын чедирер херек. Эзирип алгаш, херек үүлгеткен кижи ону медерелдиг-даа, медерел чок-даа кылыр болза, анаа кижини ышкаш кеземчеге онаар». Ол дүрүм ам-даа күштүг болгай: херек үүлгеткен кижиге эзирик болганы-биле дээш кандыг-даа келдерел көргүспес, ылаңгыя эзирик чорааш, орук шимчээшкининиң дүрүмнерин хажыдып, транспортту шын эвес ажыглаар болза, херекти харын-даа аартадырынга барымдаа болур. 
Улаштыр номчуур...
26.11.2013
Чоннуң культуразын диргизер кол арга
Чоокта чаа «Шын» солунга (№92, 2013 ч., август 10) В.Конгарның «Оюн, тоол делегейи» деп материалын сонуургадым. Ында совет үеде кыстырган сураглыг эртемден, педагог В.Сухомлинскийниң сөстерин парлаан: «Чаш уругнуң сагыш-сеткил амыдыралы чүгле оюн, тоол, хөгжүм болгаш чогаадыкчы бодал делегейинде чурттап турар болза, бүрүн үнелиг деп санаттынар, а ол бүгү чокта, ол кадып калган чечек-биле дөмей». Бо сөстерни Эрзинниң Булуң-Бажы сумузунуң Кызыл-Сылдыста «Челээш» уруглар садының бажыңының ханазында бижээн дээн. Оон ыңай уруглар садының эргелекчизиниң хөй үе иштинде ак сеткилдиг ажылдап, чаш уругларны ногаа өстүрүп, кат-чимис чыырынга, тодаргайлаарга, күш-ажылга өөредип турарын бижээн. «Оюн, тоол делегейин» оон черле тып чададым.
Улаштыр номчуур...
26.11.2013
Ыры-хөгжүм –эгээртинмес байлаавыс
Ноябрьның 16-17 хүннеринде Кызыл кожууннуң Сукпак суурунуң көдээ Культура бажыңынга Тыва Республиканың культуразының алдарлыг ажылдакчызы, ыраажы Михаил Айыжының шаңналы дээш республика чергелиг бирги ретро ырлар мөөрейи («Эрткен үе ыры-хөгжүм — эгээртинмес байлаавыс-тыр») болуп эрткен. Бо төлевилелди республиканың Улусчу чогаадылга төвү, Кызыл кожуун чагыргазының культура эргелели, Сукпак суму чагыргазы болгаш Айыжыларның өг-бүлези демнежип организастаан. Ооң сорулгазы – эрткен үениң сагыш-сеткилди доюлдуруп кээр уттундурбас, чараш ырларын чонче катап ээлдирип, Тываның композиторларының чогаадыкчы ажылы-биле чурттакчы чонну улам ханы таныштырып, улус аразында ыраажы салым-чаяанныгларны илередип тывары.
Улаштыр номчуур...
25.11.2013
ТР-ниң  Тудуг  болгаш коммунал ажыл-агый чаартылга яамызының сайыды халашкан

Тываның Баштыңы  Шолбан Кара - оол   ТР-ниң  Тудуг  болгаш коммунал ажыл-агый чаартылга яамызының сайыды Владимир Саттың ажылындан халажыр  дугайында  билдириишкинин хүлээп алган. Сайытты ажылындан  хостаан дугайында медээни      бо хүнгү Чазактың аппарат хуралынга дыңнаткан. Ооң кол чылдагаанын Тываның Баштыңы сайыттың харыылап турары тудуг адырында тургустунуп келген нарын байдалдар дээш халаанын айыткан. Чаа туттунуп турар объектилер  кошкак  хайгааралда, авария соонда катап тургустунар ажылдарның  удуртулгазы чедимче чок болганын демдеглээн.” Чазактың мурнунда улуг сорулгалар салдынган болганда, анаа - ла хол дашты - биле ажылдаары чедишпес. Коммуналдыг ажыл - агыйга суг болза, күштүг  өскерлиишкиннер  негеттинип турар. Ону чедир кылып чоргузарынга сайыттың  үе - хуусаазы  чедер турган ” - деп, Чазактың даргазы санап турар. Тываның Баштыңы сайыттың эрге - дужаалын күүседиринге конкурсту чарлаарын, ажылдап  болгу дег  улус  - биле чугааны  боду чоргузарын, тудуг ажыл - агый угланыышкынында ажылдар хөй болганы - биле  шиитпирни дарый хүлээп алырын дыңнаткан.

Улаштыр номчуур...