Закрыть
Логин:
Пароль:
Забыли свой пароль?
Войти    

Главная

Главное


В Туве улучшат работу по оказанию помощи людям с ментальными нарушениями

В Туве с рабочим визитом находится команда экспертов региональной благотворительной общественной организации «Центр лечебной педагогики» во главе с членом Совета при Правительстве РФ по вопросам попечительства в социальной сфере Анной Битовой. Специалисты прибыли по приглашению руководства республики для оказания методической и иной поддержки местным организациям социального обслуживания, а также чтобы провести консультации и курсы повышения квалификации, в том числе по оказанию психолого-педагогической помощи родителям детей с расстройствами аутистического спектра.

Подробнее...

Новости

RSS
27.06.2013 21:20 / Праздники
В День молодежи глава Тувы подарил Ipad  самой  активной  подписчице cвоей страницы в  социальной сети

На молодежной тусовке, которая проходит сегодня в столице Тувы на площади Арата, глава Тувы Шолбан Кара-оол поздравил всех собравшихся с праздником – Днем молодежи. Особый респект он выразил своим друзьям-подписчикам Вконтакте. На вопрос о том, кто из праздничной толпы его друзья в социальной сети, руки вверх подняли почти все. Но только одна из из них,  25-летняя Ирина Шагжиду, получила от премьера в подарок Ipad. Она оказалась самой активной подписчицей. За ней глава республики насчитал 558 лайков и 259 репостов. 

Подробнее...
27.06.2013 20:08 / Общество
Республика поддерживает стремление тувинцев Красноярского края вернуться к национальным истокам

На днях из села Верхнеусинское Ермаковского района Красноярского края вернулась тувинская делегация, возглавляемая помощником Главы республики по вопросам реализации национальной политики и формирования межнациональных отношений, директором Центра русской культуры Верой Лапшаковой. Село Верхнеусинское примечательно тем, что более 300 его жителей, около 15 процентов населения, являются этническими тувинцами. И хотя проживают они неподалеку от границ Республики Тыва, длительное пребывание в иноязычной среде постепенно сделало свое дело. Во многом утрачены культура и обычаи предков, молодое поколение почти не знает родного языка. Тем не менее, историческая память в народе жива.

Подробнее...
27.06.2013 19:49 / Общество
В Туве 12-летний мальчик, который был  в розыске, находился у родной бабушки
 12-летний Доктугу Ооржак, которого разыскивала мать Долума, в течение двух недель скрывался у родной бабушки в поселке Каа-Хем Кызылского района. Об этом сегодня сообщила телекомпания «Новый век». Инспекторы по делам несовершеннолетних нашли его 26 июня и направили в социальный приют "Гуманный". Мальчик пока не желает возвращаться домой. «С 8 июня бабушка по непонятным причинам скрывала внука у себя дома и «ломала комедию», участвуя в поисках ребенка», - сообщает телекомпания. О том, что Доктугу нашелся,  матери сообщили журналисты, а не полиция. Это возмутило Долуму Ооржак. Она пожаловалась представителям СМИ на плохую организацию поисков полицейскими. 
Подробнее...
27.06.2013 15:42 / Бюджет
В Туве повышена заработная плата работникам социальной сферы

В отраслях бюджетной сферы республики занято в настоящее время более 36 тысяч человек, 35,2 тысячи из которых работают в социальной сфере: учреждениях и организациях образования и науки, здравоохранения, культуры и искусства, социального обслуживания населения. По состоянию на 1 апреля текущего года средняя заработная плата работников образования в Туве составляла 14 835 рублей, увеличившись на 4 процента по сравнению с аналогичным периодом 2012 года. Зарплата работников здравоохранения и оказания социальных услуг выросла за этот период в среднем на 3 процента и составила 17 089 рублей. В то же время в целом по экономическим отраслям заработная плата выросла на 9,7 процента и достигла 22 231 рубля.

Подробнее...
27.06.2013 12:27 / Общество
Глава Тувы встретится в День молодежи со своими подписчиками Вконтакте

Сегодня, 27 июня, в День молодежи глава республики Шолбан Кара-оол встретится со своими подписчиками Вконтакте - это молодые люди, многие из которых студенты, приехавшие домой из других городов России на каникулы. Встреча пройдет вечером в рамках праздничной молодежной тусовки. Здесь же состоится концерт молодых артистов, молодежных общественных организаций и объединений. На своей странице в социальной сети глава региона написал:

-Дорогие друзья! Хочу вас поздравить с Днем молодежи и пригласить на встречу 27 июня в 19 ч на площадь Арата. Около года мы общаемся посредством социальной сети. Социальные сети для меня стали источником информации из первых уст, получил более 4700 обращений. Рад, что мы смогли наладить обратную связь.
Подробнее...
27.06.2013 12:05 / Мероприятия
Правительством Тувы утвержден  Государственный доклад о состоянии окружающей среды в 2012 году

В докладе, представленном Министерством природных ресурсов и экологии, отражена экологическая обстановка на территории республики, воздействие на нее хозяйственной деятельности человека, состояние возобновляемых природных ресурсов, меры республиканских и федеральных органов по уменьшению негативного воздействия на окружающую среду. В докладе отмечено, что в минувшем году на территории Тувы зарегистрировано 8 чрезвычайных ситуаций природного характера, в том числе пять, обусловленных лесными пожарами, и три – сейсмическими событиями. При этом активность опасных экзогенных геологических процессов, несмотря на повышенную сейсмоактивность, в целом оставалась низкой. Удовлетворительной была и радиационная обстановка, превышения основных дозовых пределов на территории республики не отмечено.

Подробнее...
27.06.2013 10:22 / Сельское хозяйство
В Туве восстанавливают секреты древних ремесел, считавшиеся безвозвратно утраченными
Помогают в этом мастерам республики монгольские тувинцы реликтовые группы тувинской народности, издавна осевшие в Монголии. Оказалось, в их компактных патриархальных сообществах традиции общих предков сохранились куда лучше, чем в Туве, испытавшей все прелести разрушительных для старины экономических, социальных, культурных и иных революций. Возрождать национальные традиции изготовления войлока, а также иных Возрождая традиции предков: чабаны Тес-Хемского и Эрзинского районов отныне будут изготавливать войлок по новой технологии. Хотя, как говорится, все новое - это хорошо забытое старое. Продолжаются мастер-классы этнических тувинцев на территории республики.
Подробнее...
27.06.2013 09:15 / Общество
В Туве будет разработана целевая программа государственной поддержки изучения и преподавания русского языка в школах
 Таким решением завершился состоявшийся  26 июня разговор на Совете гражданских инициатив при Главе Тувы. При этом премьер  Шолбан Кара-оол, по предложению которого Совет полностью посвятил заседание проблеме владения русским языком жителями Тувы, заявил, что приложит все усилия, чтобы программа была обеспечена финансами. Премьер Тувы считает, что развитие русского языка должно быть поставлено в один ряд с экономическими приоритетами республики. Открывая заседание СГИ, Шолбан Кара-оол, в частности, сказал: «К сожалению, в силу различных обстоятельств в Туве сложилась моноязычная среда, значительно повлиявшая на уровень знания и владения тувинской молодежью русским языком. 
Подробнее...
26.06.2013 20:38 / Образование
В Туве растет потребность в инженерно-технических кадрах
Правительство Тувы утвердило целевой заказ на подготовку кадров с высшим и средним специальным образованием и квалифицированных рабочих и служащих на 2013 год. Объем целевой подготовки кадров для отраслей экономики и социальной сферы Тувы, отметил министр образования и науки Каадыр-оол Бичелдей, сформирован на основе заявок, поступивших от министерств и ведомств, органов местного самоуправления, организаций и предприятий республики. В 2013 году потребность в кадрах в целом по республике составляет 1 377 человек, включая 562 специалиста с высшим образованием, или 41 процент от общего количества, и 815 – со средним и начальным профессиональным образованием.
Подробнее...
26.06.2013 16:51 / Жилье
В Туве наращиваются объемы жилищного строительства

Итоги реализации приоритетного национального проекта «Доступное и комфортное жилье – гражданам России» в 2012 году рассмотрены на очередном заседании Правительства республики. Как доложил членам Правительства министр строительства и модернизации коммунального хозяйства Владимир Сат, при плане ввода жилья 55,0 тысячи квадратных метров в городах и селах Тувы по итогам прошлого года сдано в эксплуатацию 560 домов общей площадью 55,5 тысячи квадратных метров. В городской местности появилось в течение года 149 новых жилых домов площадью 24,8 тысячи квадратных метров, на селе – 411 домов с площадью 30,7 тысячи квадратных метров.

Подробнее...

Фоторепортажи

Открытие Постоянного представительства Республики Тыва в Улан-Баторе, 22 марта 2013 года

25.03.2013

Встреча Главы Тувы Ш.В. Кара-оола с этническими тувинцами Монголии (Улан-Батор, 22 марта 2013 г)

25.03.2013


Совместное заседание Советов Правительства РТ и Верховного Хурала РТ, 19 марта 2013 г.

19.03.2013


Празднование Масленицы в Кызыле

17.03.2013


Церемония вручения госнаград Республики Тыва, посвященная 91-ой годовщине образования МВД по РТ

15.03.2013

Выездное заседание в селе Эрзин по вопросам социально-экономического развития Тес-Хемского и Эрзинского районов республики, 13 марта 2013 года

14.03.2013

Встреча Главы Тувы Ш.В. Кара-оола с товаропроизводителями Тес-Хемского и Эрзинского районов республики, 13 марта 2013 года

14.03.2013

Церемония вручения государственных наград Республики Тыва

08.03.2013

Монгун-Тайгинский район, у горы "Ак-Баштыг"

06.03.2013

Х Красноярский экономический форум

26.02.2013

Закладка Аллеи памяти пожарным-десантникам, погибшим 6 июня 2012 года, в форме Ордена Мужества. Кызыл, 2012 г.

05.10.2012

Встреча Михаила Оюна, чемпиона Паралимпиады-2012

13.09.2012

Соревнования по национальной борьбе Хуреш в селе Шекпээр Барун-Хемчикского района, май 2012

01.05.2012


Бюджетную политику обсудили на совместном заседании советов Правительства и Верховного Хурала Тувы

30.10.2017

Глава Тувы поздравил работников Каа-Хемского угольного разреза с Днем шахтера

23.08.2013







 
Медээлер
RSS
07.08.2014
Эдерге хек, базарга көк Чеди-Хөл

Чеди-хөлчүлер малчыннарының ажыл-ижин түңнеп, Наадым байырлалын Сайлыг сумузунуң көктүг-шыктыг стадионунга эрттирген. 

Бо удаада оларның байырлалы мурнуку чылдардан ылгалдыг болуп, кызылчылар хоорай хүнүн малчыннар-биле кады демниг демдеглээннер. Кызылчылар биле чеди-хөлчүлерниң кады ажылдажылгазы ол хүнден эгелээн. Долгандыр ногаан, шыргай арга-эзимниг бедик даглар бүзээлээн суурнуң стадионун каас-шиник кылдыр дерип каанын көрүптерге-ле, езулуг байырлал шинчилиг. Докулчак ак кидис өглер, сумулардан келген аалчыларның чаглактаныр майгыннары база ында-мында шаараңнашкан улуг-бичии, аът-хөлдүг улус-ла хөй. Кымыскаяктар өөнге дөмейи аажок. Наадымның киржикчилериниң чыскаалы. Ооң бажында дерип каан аъттарлыг, тыва хептерлиг аът мунукчулары баштап алган. Оларның соонда кожууннуң депутаттары, Сайлыг, Хендерге, Элегес, Хөлчүк, Чал-Кежиг сумуларының көдээ ишчилери, Хову-Аксының албан черлери болгаш Кызыл хоорайның мэриязының ажылдакчылары чыскаалыпкан. Элегестиң муңчу малчыны Вячеслав Маскыр байырлалдың тугун көдүрдү.

Улаштыр номчуур...
07.08.2014
Баштыңнарның бирээзи

80 харлаар юбилейинге

Тываның көскү күрүне болгаш партия ажылдакчызы, 1973-1991 чылдарда Совет Эвилелиниң Коммунистиг партиязының Тыва область комитединиң бирги секретарынга ажылдап чораан, республиканың хөй-ниити амыдыралынга бодунуң ханы угаан-сарыылы, арга-дуржулгазы-биле улуг салдарлыг политик Григорий Чоодуевич Ширшин бо чылдың август 5-те 80 харлаар.

Ол Эрзин кожууннуң Нарын сумузунуң малчын арат өг-бүлезинге төрүттүнген. Бодунуң күш-ажылчы амыдыралын улус судунуң секретары бооп эге­лээн. Комсомолдуң район комитединиң организастыг килдизиниң эргелекчизинге ажылдап турган. Шериг албан-хүлээлгезин эрттиргеш, ийи чыл дургузунда Мөренниң ортумак школазынга башкылаан. Комсомолдуң Эрзин район комитединиң ийиги, ооң соонда бирги секретары, комсомолдуң Кызыл хоорай комитединиң бирги секретары, ВЛКСМ-ниң Тыва область комитединиң ийиги, ооң соонда бирги секретары албан-дужаалдарга 1957-1967 чылдарда ажылдаан.

Улаштыр номчуур...
07.08.2014
Кызыл хоорайны кымнар каастаарыл?

Тывага июнь 1-де делегейниң бирги скульптура шуулганының киржикчилериниң белеткеп кылганы элээн каш чаа скульптуралары сентябрьда Тываның чаарттынган найысылалын каастай бээр.

Тыва уран-шеверлер Москвадан, Красноярскиден, Моолдан болгаш Киргизиядан келген коллегалары-биле кады бир ай ажыг үениң дургузунда маны-даштан кижилерниң, мал-маганның дүрзү-хевирлерин чонуп кылып турарлар. Ол кылыглар тыва черге көшкүн чоннуң амыдыралын долузу-биле көргүзер.

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол оларның ажылдап турары шөлчүгежинге чораан. Республика удуртукчузунуң кичээнгейи дээш скульпторлар өөрээн болгаш боттарының ажылының дугайында улуг сеткил-ханыышкын-биле чугаалап турганнар. Хевир-дүрзүлерниң онзагайын өөрүнден дыңнаанын Чазак Даргазы чугаалаан болгаш оларның авторлары-биле таныжып алыр сорулгалыын, дүрзүлерни каяа тургузарын оларның-биле сүмележир күзелдиин дыңнаткан.

Улаштыр номчуур...
07.08.2014
Сергей Шойгу Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң шериг эргезин бедиткен

Төп шериг округунуң командылакчызы генерал-полковник Владимир Зарудницкий ажыл-албан аайы-биле Тывага кээп чорааш, курлавырда майор Шолбан Кара-оолга курлавырда подполковник шериг атты тывыскан. 

Тываның Баштыңынга шериг эргени тыпсырының езулалы Кызылдың аэропортка Төп шериг округунуң бедик албан-дужаалдыг офицерлериниң киржилгези-биле эрткен. «Россияга бараан бооп тур мен!» деп сөстер-биле чаа погоннарны хүлээп алгаш: «Республиканың социал-экономиктиг   хөгжүлдези-биле чергелештир чурттуң камгалалын күштелдирер дээш, ам-даа хөй чүүлдерни кылыр бис» — деп, Шолбан Кара-оол демдеглээн.

Улаштыр номчуур...
07.08.2014
Ак-Довурактың ат-алдарын эгидер
Тываның Баштыңы өзүлдениң чаа базымнарынга даянгаш, Ак-Довурак хоорайның сайзыралының планын ажылдап кылыр сорулганы салган. 
 Чайгы үеде республиканың бүгү кожууннарын эргип кезиири, тус чер эрге-чагыргаларының канчаар ажылдап турарын көөрү Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолга чаңчыл апарган. Ол аңаа хоочуннар-биле, башкылар-биле, малчыннар-биле ужуражылга база эрттирип турар. Республиканың федералдыг эрге-байдалдыг апарган юбилейлиг байырлалдарын муниципалдыг тургузуглар кандыг чедиишкиннер-биле уткуп турары чугула апарган. Июль 20-де Барыын-Хемчик кожууннуң чурттакчылары-биле ужурашкан соонда, Шолбан Кара-оол тургустунганындан бээр 50 харлаан Ак-Довурак хоорайга барбас аргажок болган, ону чон Тываның ийиги найысылалы деп санап турар. Ак-Довурак ажыл-ишчи кижилерниң хоорайы болуп турган-даа, болуп-даа турар, оон бедик мергежилдиг кижилер, сураглыг удуртукчулар, инженерлер, орук ажылдакчылары, коммуналчылар үнгүлээн дээрзин ол демдеглээн.
Улаштыр номчуур...
07.08.2014
Кады ажылдаарын дугурушкан
Төп шериг округунуң командылакчызы генерал-майор Владимир Зарудницкий биле Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң ажылчын ужуражыышкыны болуп эрткен. «Кызыл» аэропортту болгаш ооң техниктиг комплекизин хамааты болгаш шериг сорулгаларга ажыглаарының дугайында Россияның камгалал сайыды Сергей Шойгунуң шиитпирин күүседириниң дугайында олар чугаалашкан. Аэропортка шериг комендатураны тургузарын Шолбан Кара-оол Төп шериг округунуң командылакчызынга саналдааш, бо айтырыгның бажың-балгат талазын шиитпирлээриниң аргазы аэропорта бар деп чугаалаан. Шеригже мобилизация төвүнүң тудуунуң айтырыгларын база олар сайгарып чугаалашкан. Бо төп 17 гектар черге туттунар улуг тудуг. Аңаа шериг комиссариадындан аңгыда шеригже келдиртиишкин пунктузу, столовая, спорт залы дээш шериг назыны четкен оолдарны шеригже келдиртиринге болгаш чорударынга эргежок чугула байдал бар боор. Бо чугула объектини 2015 чылда ажыглалга киирерин планнаан. Генерал-полковник Владимир Зарудницкий мобилизация төвүнүң төлевилели-биле таныжып көргеш, аңаа чорудар тудуг ажылдарының хемчээлин болгаш хуусаазын айыткан тодаргай графикти чоокку үеде көргүзерин негээн. Амгы үеде бо төптүң таваан салырының белеткел ажылдары чоруп турар.
Улаштыр номчуур...
07.08.2014
Өңгүр, чараш Өвүр кожуун
«Тыва – арыг-силигниң девискээри» Долгандыр бедик арт-сын, шыргай арга-эзим. Мында ыржым болгаш шыпшың-дыр. Оът-сиген, тайга чечектери хөлбеңнедир үнүп келген, чаражы аажок. Арт кырынга үнүп келгеш, эскереримге, арыг-силиг, агаарның чыды үнүшсүг, шыксыг, тайгазыг. Чылдың чайгы эргилдезинде бойдус амырап, оттуп келген-даа ышкаш. Көктүг-шыктыг одар-белчиирлиг, хөлбеңнээн оът-сигенниг Хөндергей арт сыны бо-ла болгай! Өскен-төрээн Өвүрүмче чанарда, ыяап-ла бо артты таварып эртер мен. Улуг тайга-сынга аъш-чемниң дээжизин чажып, өргүүр дээш, машинадан дүжерге-ле, «Өөрзүрек чоннуг, Өзүген малдыг, Өңгүр, каас бойдустуг Өвүр кожуунче моорлаңар!» — деп, чечен-мергени-биле шүлүктей бижээн самбыра көстүп кээр.
Улаштыр номчуур...
07.08.2014
Хадың хөлде турисчи бааза
Таңды-Ууланың сыннарында улуг төгерик көрүнчүкке дөмей Хадың хөл чаттыла берген чыдар. Шаг шаандан тура тывалар ону Алгый деп адаар чораан. Ол чоок-кавыда Дус-Хөл биле Каък-Хөлден Алгый хөл делгем, калбаа-биле улгадып чыдар боорга, ону ынчаар адаан. А Хадың деп тывызык ат бедик Таңды сынының эдээн дургаар аккан кылаң кара суглуг бичии хемчигештен укталган. Хемниң суу ол хөлче агып кирген. Ооң унун дургаар хадың ыяштар өзүп, каастап турар. Ынчангаш хем-даа, хөл-даа, бичии сууржугаш-даа чаңгыс Хадың деп аттыг. Хөлдүң чөөн-мурнуу эриктеринде узун, сырый хыыргыыш үнген. Ооң суу ындыг кончуг терең эвес, элезинниг, чымчак довурактыг. Хадың хөлдүң суу Дус-Хөлден дузу эвээш болгаш эштиринге таарымчалыг. Бо хөл — улуг, бичии чоннуң чайгы үеде эң-не ынак дыштаныр чери. Чоокта чаа июнь айда ТР-ниң Культура яамызының ажылдакчылары Хадың хөлде турисчи баазаны тургускан. Кайы ырактан-на Хадыңның чөөн талазында бичежек, шевергин чаа бажыңнарны эскерип болур. Бо бүгү каракка кандыг-ла бир кайгамчык хуулгаазын тоолда ышкаш сагындырар.
Улаштыр номчуур...
06.08.2014
«Тувинская правда» 90 харлаан

Июль 24-те Yндезин тыва культура төвүнге «Тувинская правда» солуннуң 90 чыл оюнга тураскааткан байырлал болуп эрткен.

Аңаа редакцияның журналистери, ажылдакчылары, бижикчилери, номчукчулары болгаш массалыг информация чепсектериниң ажылдакчылары – коллегалары, чалаткан аалчылар киришкен. Фойеже кирип кээрге-ле, коридорнуң ортузунда делгээн хана-солуннар хамыктың кичээнгейин хаара тудуптар. Ында редакцияның аңгы-аңгы чылдарда ажыл-амыдыралын, хоочун база аныяк солунчуларны оон көрүп, сонуургадывыс. Бай төөгүлүг солун-дур. Хурал эгелээр бетинде улус-чон залга олуттарны ээлептери билек, экранга бижиткен кино-чурук дамчыштыр «Тувинканың» аңгы-аңгы чылдарда ажылдап чораан журналистериниң чугаазын дыңнадывыс.

Улаштыр номчуур...
06.08.2014
Тывызык ус-шеверлер

«Сибирь – идегелдиң девискээри» шуулганынга келген журналистер Тываның сайгарлыкчы бүдүрүкчүлериниң Арат шөлүнге делгээн барааннарын база сонуургаан. Ук делгелге үезинде болган конференцияга республикада чарлаттынган губернатор төлевилели «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» дугайында Тываның Чазааның Даргазының оралакчызы Сергей Огнев кысказы-биле таныштырган: «Тыва боттарының бүдүрген барааннарын республикадан дашкаар сайгарып ап турар. Тываның Чазааның Даргазы Шолбан Кара-оол «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» төлевилелин ажылдап кылган. Ажылгыр, кызымак сайгарлыкчылар боттарының барааннарын бүдүрери-биле суур бүрүзүнде биче бүдүрүлгелерни тургузуп, ажылын шуудады берген».

Тус черниң бүдүрген барааннарын делгеп салган сайгарлыкчылар республиканың ырак-чоок суурларында «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» төлевилелиниң киржикчилери болдулар. Майгыннарда делгеп салган барааннарны эргий кезээш, олардан  сонуургаан айтырыгларымны салдым:


Улаштыр номчуур...
06.08.2014
Эрик кыдыы

100 чылче базымнар

2014 — чугула болгаш шиитпирлиг чыл болуп төөгүге артар. Тыва биле Россияның демнежилгезиниң болгаш найысылал Кызыл хоорайның 100 чылын күзүн демдеглээр бис— ол онза чугула ужур-дузалыг юбилейлер-дир. Аңаа уткуштур республиканың сайзыралынга көскү өскерилгелерни чедип алыр болгаш келир  үениң чогумчалыг таваан салыр ужурлуг. Эге базымны кылыр болгаш Тываның чаа, чырык овур-хевирин шимээр тудугларны кылыр арга тургустунганы-биле хоорайның ол-бо чүгүнде тудуг ажылының кидин түлүк чоруп турарын эскербес аргажок.

«Байырлалдың чугула тудугларының аразында Енисейниң эриин чаартыры база кирген. Күчүлүг Енисей эгезин моон алган, келир үеде Тываның  найысылалының таваан маңаа салган. Бо черниң онзагай демдектери биске хөйнү сөглеп турар. «Каттышкан хемнер — каттышкан салым-хуу». Тываның болгаш Россияның ниити салым-хуузу маңаа доңнашкан. Улуг-Хемниң  эриин ооң төөгүзүнге төлептиг кылдыр чаартып кылыр сорулганы ыяап-ла эки күүседир ужурлуг бис» — деп, Тываның Чазааның Даргазы Шолбан Кара-оол айыткалында эрик кыдыының ажылын база демдеглээн.

Улаштыр номчуур...
24.07.2014
Барыын-Хемчик — деткимчеге бүзүрелдиг

Барыын-Хемчик кожууннуң төвү Кызыл-Мажалык суурга келир чылын чаа школа туттунар. Ол ажылга 345 млн. рубльди республика бюджединден тускайлаан.

Оон аңгыда 280 олуттуг уруглар садын ажыглалга киирери база көрдүнген. Шекпээр болгаш Барлык суурларда спорт шөлдери көскүзү-биле чаарттынар, ол ажылга 2 млн.250 муң рубль көрдүнүп турар. Чамдык школаларга септелге кылып алыры-биле 250 муңдан 800 муң рубльди тускайлаар. Шекпээр суурда уруглар садының оран-савазын чаартып кылырынга 19 млн. рубльди хары угда төлээр. Ол дугайын Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол бо чылдың июль 20-де Барыын-Хемчикке болган малчыннар наадымының үезинде дыңнаткан. Мурнунда ол ук кожууннуң чурттакчылары-биле ужуражылга үезинде кирген чагыгларның барык дөгерезин күүсеткенин база ол дыңнаткан. Ооң сөстерин чурттакчылар улуг сеткил ханыышкын-биле хүлээп алган, чүге дээрге сөөлгү үеде көдээде амыдырал хайныышкынныг апарган. Аныяк өг-бүлелерниң саны көвүдээн, ооң уламындан уруглар саны база немешкен. Чаа школага болгаш уруглар садынга малчыннарның уруглары баарлар. Бо чылын Барыын-Хемчиктиң 35 чаштары Крымга халас путевка-биле дыштанганнар, 70 кижи Россияның өске лагерьлеринге дыштаныр. Путевкаларны хөй кезиинде малчыннар уругларынга берген. Санитар «УАЗ» машинаны болгаш «Волганы» социал ажылдакчылар ажыглаар кылдыр чагырга черинче дамчыткан.

Улаштыр номчуур...
24.07.2014
Чүрээмге чоок өөрлерим

«Тувинская правда» солун-биле мээң харылзаам Светлана Владимировна Козлованың ады-биле холбашкан. Бо кайгамчык аттың артында катаптаттынмас овур-хевир, чогаалчының болгаш журналистиң улуг талантызы, мерген угаанныг дагдыныкчының, эриг баарлыг ие кижиниң салым-чаяаны чаштып чыдар. Эгелеп чоруур авторларга ол кайгамчык камныг кижи. Ынчангаш «Исток» чечен чогаал каттыжыышкынын дыка хөй чылдарның дургузунда удуртуп келген.

«Исток» дугайында душ бооп билип каан мен. 1971-1972 өөредилге чылында (Тывага ажылдап эгелээн чылым ол чүве) Бай-Тайга кожууннуң Кызыл-Даг суурга башкылай берген мен. «Тувинская правда» солунче чечен чогаал каттыжыышкыны тургузуп алыр дугайында саналдап чагаа бижээн мен. Бистиң Соңгу Осетияга ындыг чечен чогаал каттыжыышкынын тургузуп алгаш турган бис. Ол санал-чагаам-биле катай элээн каш шүлүктеримни база чоруттум. Светлана Владимировна дораан харыылаан, ындыг чечен чогаал каттыжыышкыны бар, ооң адын «Исток» дээр деп. Кызылга келгеш, ыяап-ла редакцияже бакылап кээп турарын чагып каан болду. Шүлүктеримни база дораан солун арнынга парлаан, а ооң соонда өзүп орар даш чонукчуларының дугайында «Даш тоол» деп очеригимни «Тувинская правда» чырыткан. Ол очерктиң маадырлары Валерий Ооржак биле Александр Ойдуп шагда-ла Россияның Чурукчулар эвилелиниң кежигүннери апарган, оларның ажылдары болгаш ат-сураа хөйге дыка эки билдингир.

Улаштыр номчуур...
24.07.2014
Азия төвүнде чаа Арбат

Найысылалдың чаартылгазы

Кызыл хоорайның төп кезээниң чаартылгазы чиңгине планның төлевилелинде кирген. Эрги оруктар чаарттынып турар, чадаң ыяштарны тарып, төп черниң даштыкы хевирин үреп турар садыг төптерин өскээр көжүрери-биле ажылдар эгелээн. Найысылалдың Тыва эки турачылар кудумчузу удавас чаа Арбат шөлү кылдыр хуула бээр. Хоорайның төп кудумчуларының аян-шинчизи шевергин, чараш апаар. Чаа тыва Арбатка эрткен-дүшкен улуг-бичии улус дыштаныр аргалыг болур.

«Бо ажылдың баштайгы чадазы «Найырал» кинотеатрындан Россельхозбанкының дужунга чедир  Арбаттың девискээри кылдыр көрдүнген. Хоорайның хевирин онза көрүштүг кылырын планнаан. Ол чоокта  үүрмек барааннарның бичежек үгектерин ап кааптар. Чаартылга ажылынга чарыгдалдың түңү улуг. Ынчангаш Кызыл хоорайның 100 чылынга «Далайга дамды дуза» деп фондуну тургускан бис. Төп кудумчуну чаартып кылырынга хоорай чагыргазының ажылдакчылары боттарының ай дургузунда ажылдаан шалыңын берген база  сайгарлыкчылар акша-көпеекти агар санче шилчидип эгелээн. Чүгле  хоорайның бурунгаар хөгжүлдезинге эвес, төрээн республикавыстың сайзыралынга үлүг-хуузун киириштирип турар. Бо орукка чүгле чадаг кижилер кылаштажыр болгаш машиналар маңнавас кылдыр төлевилелде ынчаар киирген.

Улаштыр номчуур...
24.07.2014
Найыралдың оруу

Тываны Россияның өске девискээрлери-биле харылзаштырып келген кара чаңгыс улуг орук амгы үениң делгем автомагистралы М-54-түң төөгүлүг ады — Ус оруу. Күчүлүг Улуг-Хемниң бир адыры Ус хемниң адындан ооң ады укталган. 

Бо орукту тударын XIX векте Тыва биле Россияның аразында ажыл-агыйжы болгаш садыг харылзааларының тывылганы негей берген. Орус садыгжы Н.В.Веселов бодунуң бараан чиңин Тываже 1863 чылдың март айда эң-не баштай чоруткан. Ооң соонда орус садыгжылар Тывага садыг паараңнарын ажыдып, тус черниң чонундан мал, өлүк аймаанга, пөс-таавы, эт-сепке орнап ап турар апарганнар. Саян сынны ажылдыр орук тудар дугайында айтырыгны садыгжы Г.П.Сафьянов кончуг идепкейлиг көдүрүп турган. 1909 чылда Россияның Күрүне Думазы орукту тудуп эгелээриниң дугайында шиитпирни хүлээп ап, баштайгы дээрезинде 1,25 млн. рубль акшаны үндүрген. Ол шагда орус  акшаның  үнези дыка улуг турган болгаш, бо дээрге кончуг хөй акша-төгерик-тир. Инженер А.Глебовичиниң төлевилели-биле Ус оруунуң тудуун 1910 чылда эгелээн. Олче көшкүн орус тараачыннарны, шөлүттүрген херектээннерни, тус черниң чурттакчыларын хаара туткан. Хамык ажылды хол-биле кылып, чүъктер сөөртүрүнге аъттарны ажыглап турган. Чон Ус оруу-биле ону туткан шаа-биле аргыжып эгелээн.

Улаштыр номчуур...