Барыын-Хемчик — деткимчеге бүзүрелдиг

Барыын-Хемчик кожууннуң төвү Кызыл-Мажалык суурга келир чылын чаа школа туттунар. Ол ажылга 345 млн. рубльди республика бюджединден тускайлаан.

Оон аңгыда 280 олуттуг уруглар садын ажыглалга киирери база көрдүнген. Шекпээр болгаш Барлык суурларда спорт шөлдери көскүзү-биле чаарттынар, ол ажылга 2 млн.250 муң рубль көрдүнүп турар. Чамдык школаларга септелге кылып алыры-биле 250 муңдан 800 муң рубльди тускайлаар. Шекпээр суурда уруглар садының оран-савазын чаартып кылырынга 19 млн. рубльди хары угда төлээр.

Ол дугайын Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол бо чылдың июль 20-де Барыын-Хемчикке болган малчыннар наадымының үезинде дыңнаткан. Мурнунда ол ук кожууннуң чурттакчылары-биле ужуражылга үезинде кирген чагыгларның барык дөгерезин күүсеткенин база ол дыңнаткан. Ооң сөстерин чурттакчылар улуг сеткил ханыышкын-биле хүлээп алган, чүге дээрге сөөлгү үеде көдээде амыдырал хайныышкынныг апарган. Аныяк өг-бүлелерниң саны көвүдээн, ооң уламындан уруглар саны база немешкен. Чаа школага болгаш уруглар садынга малчыннарның уруглары баарлар. Бо чылын Барыын-Хемчиктиң 35 чаштары Крымга халас путевка-биле дыштанганнар, 70 кижи Россияның өске лагерьлеринге дыштаныр. Путевкаларны хөй кезиинде малчыннар уругларынга берген. Санитар «УАЗ» машинаны болгаш «Волганы» социал ажылдакчылар ажыглаар кылдыр чагырга черинче дамчыткан.

Барыын-Хемчиктиң эң эки малчыннарынга Тываның Баштыңы күрүне шаңналдарын тывыскан. Муңчу малчыннар Юрий Күжүгеттиң болгаш Куулар-оол Ооржактың дугайында чылыг сөстерни чугаалаан. Бижиктиг-Хаяда арат ажыл-агыйын чогумчалыг башкарып, чаа уксааның малын тудуп турар Альберт Сааяны ол онзалап демдеглээн. «Бо дээрге аажок харыысалгалыг болгаш бөдүүн эвес ажыл-дыр — деп, Шолбан Кара-оол чугаалаан.— Малчыннарны хүндүлээр болгаш мал бажының талазы-биле мурнакчы болуп турар Барыын-Хемчик кожуунну деткиир ужурлуг бис. Ол дээрге бөдүүн малчын кижиниң күш-ажылы-дыр».

Барыын-Хемчикте эки чүүлдер хөй деп республиканың удуртукчузу демдеглээн. Өске кожууннардан ылгалыр чүүлдери эвээш эвес. Келир үези улуг. Мында күш-ажылга ынак, идепкейлиг, салым-чаяанныг кижилер чурттап турар. Кызыл-Мажалыкта халас Wi-Fi-ни тургускан, ооң уламындан ындыг ачы-дуза чедирип турар  үшкү кожуун төвү болган. Оон аңгыда Барыын-Хемчиктиң төвүнге «Тывасвязьинформнуң» сайтызынга онлайн дамчыдылгазын база көрүп болур. Төп кудумчуда веб-камераны тургускан. Мындыг чүүлдерни республиканың өске кожууннарынга база ажыглаары чугула деп республика удуртукчузу санап турар. Ол чүгле тус чер эрге-чагыргаларының идепкейлиг чоруундан болгаш күзел-чүткүлүнден хамааржыр. Ол ышкаш барыын-хемчикчилер «Тыва — бистиң өргээвис» фестивальга бирги черни ээлээн. Бүгү Россияга арага ишпес девискээр талазы-биле сурагжаан Бижиктиг-Хая суур бо кожуунда, ында ам-даа арага ишпес чорук хевээр. «Бижиктиг-Хая элээр чоруктуң девискээри болуп хевээр артар деп силерниң бадыткалыңарны дыңнаары меңээ өөрүнчүг-дүр» — деп, Шолбан Кара-оол чугаалаан.

Республика удуртукчузу аныяктарны идепкейлиг болурунче кыйгырган. Эгелеп чоруур фермерлерниң мөөрейин чүгле ийи кижи ол кожуундан эрткен, оларга 1 млн. рубльди тыпсыр. «Республикада эң улуг кожууннарның бирээзинде эгелеп чоруур фермерлер чүгле 2 кижи бе? — деп, ол кайгап айтырган. — Ындыг болбас ужурлуг!».

Суурлар чагыргаларының удуртукчулары-биле ужуражылга үезинде Тываның Баштыңы субсидия алыкчыларынга эргежок чугула документилер долдурарының талазы-биле дуза чедирерин дилээн. «Бөдүүн кижилер бюрократияга күш четпес-тир ийин. Олардан чугула саазыннар манап орган херээ чок. Оларга дузалаар, арга-сүме кадар херек. Боттарының ажыл-агыйын сайзырадып, муниципалитетке ажык берип болур кижилерни тус чер эрге-чагыргалары тывар ужурлуг. Республика бюджединден-даа, федералдыг бюджеттен-даа көдээни деткиири-биле чоруткан акшаны  чогумчалыг түңнелдерлиг болдурар херек».

Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол  Наадым байырлалы-биле холбаштыр Тыва биле Россияның демнежилгезиниң 100 чылы-биле Тыва Республиканың күрүне шаңналдарын болгаш юбилейлиг тураскаал медальдарны Барыын-Хемчик кожууннуң чурттакчыларынга тывыскан. Тыва Республиканың Баштыңының Хүндүлел бижиин малчын Владимир Монгуш, чылгычы Константин Хомушку, малчын Юрий Күжүгет, малчын Саяна Хомушку, көдээ ажыл-агыйның хоочуну Анатолий Хомушку оларга тывыскан.

Россия биле Тываның демнежилгезиниң 100 чылынга тураскааткан юбилейлиг медальдарны күш-ажылдың хоочуннары Көк-оол Сааяга, Делег Сарыгларга, Комбужап Күжүгетке, Дарый-оол Сааяга, малчын Александра Ооржакка тывыскан.

Долаана Салчак.