Правительство Республики Тыва
Для организаций:(39422)9-72-95,
(39422)9-72-96
Для граждан:(39422)2-30-96
Факс:(39422)2-13-54, 2-13-40
E-mail:ods@tuva.ru
Пресс-служба:(39422) 9-72-32
E-mail:pressa@rtyva.ru
|
Главное
Руководитель региона информировал Президента, в частности, о темпах жилищного строительства и мерах по развитию сельского хозяйства в Туве.
В.Путин: Мы с Вами обсуждали ситуацию, уже отметили позитивные тенденции. Конечно, что касается стройки – у нас стройка в целом развивается хорошо по стране, рост 7,9 процента. Но в Туве – больше 50, по-моему, 53 процента.
В.Ховалыг: Да.
Подробнее...
Новости
01.10.2019 17:42 / Сельское хозяйство
Глава Тувы Шолбан Кара-оол предложил наградить лучших кормозаготовителей 2019 года. Он поручил Министерству сельского хозяйства и продовольствия определить наиболее преуспевшие в создании кормового резерва районы, поселения, хозяйства и бригады. Правительству дано задание изыскать в бюджете республики средства для поощрения.
По данным Минсельхозпрода РТ, сельхозпроизводителями за сезон скошено и убрано кормов на общей площади 222,5 тысячи гектаров, или на 17% больше, чем в 2018 году. Урожайность кормовых угодий составила в среднем 12 центнеров с гектара – выше, чем в предыдущие годы. Заготовлено в общей сложности 248 тонн сочных кормов, или 110% к плану. Большая часть, 244,5 тысячи тонн – это сено.
Подробнее...
01.10.2019 17:38 / Праздники
У нас лучшие в мире дедушки и бабушки, земляки! Меня лично никто не разубедит, что где-то на нашей матушке-Земле есть лучше, умнее, мужественнее, красивее и богаче душой.
Смотрите, какую большую и великую страну они нам передали. Как много сделали и через что прошли, чтобы мы росли не зная войн, голода, страшных болезней, чтобы у нас было будущее.
Не случайно с седой древности у нас полагалось уважать и любить старших, беречь их и благодарить за мудрость, которой они помогают нам находить верные пути в жизни.
Подробнее...
30.09.2019 15:30 / Экономика
В Туве подвели итоги социально-экономического развития за 8 месяцев 2019 года. По информации, представленной Главе республики Шолбану Кара-оолу министерством экономики РТ, практически во всех видах промышленного производства по сравнению с аналогичным периодом прошлого года был достигнут рост.
Так, на 2,1 % увеличилась добыча угля. На сегодня его добыто 1 млн. 79,9 тысячи тонн. На 146,5 % выросли объемы в обрабатывающих производствах. Основную прибавку здесь обеспечила швейная фабрика, открытая в Кызыле БТК Групп. Производство текстиля увеличилось в 2,1 раза и составило почти 200 млн. рублей.
Подробнее...
26.09.2019 18:40 / Транспорт
Глава Тувы Шолбан Кара-оол встретился сегодня с генеральным директором монгольской авиакомпании «Хунну Эйр» Пурэвжалом Мунхжаргалом, который прибыл в Кызыл, чтобы обсудить вопросы организации авиарейсов между городами Тувы и Монголии.
По словам гостя, непосредственным поводом к его визиту в Туву стало сообщение о присвоении аэропорту Кызыл статуса международного. Г-н Мунхжаргал сообщил, что и он сам, и собственники авиакомпании, которой он управляет, заинтересованы в организации полетов между Тувой и Монголией.
Он рассказал, что возможности открытия маршрутов на тувинском направлении активно изучают и другие авиакомпании Монголии. Именно поэтому «Хунну Эйр» первой предлагает и готова уже в этом году провести технический авиарейс из Улангома в Кызыл и обратно. Мунхжаргал уполномочен договориться с тувинской стороной об этом рейсе и согласовать все необходимые моменты.
Подробнее...
26.09.2019 18:30 / Политика
Глава Тувы принял участие в первом заседании Верховного Хурала нового созыва. Поздравив депутатов с началом деятельности, премьер отметил, что нынешний состав парламента является представительным и авторитетным. Он также выразил надежду, что депутаты будут активно способствовать политической стабильности в республике.
Глава республики особо отметил, что в депутатский корпус пришло новое пополнение: 17 из 32 депутатов – новички. «Тувинское региональное отделение партии «Единая Россия» сохранила свое лидерство. Значит, жители Тувы надеются на продолжение курса развития региона», - констатировал Шолбан Кара-оол.
«Конечно, очень большое значение имеет то, что в Хурале сохранилось абсолютное большинство, и оно принадлежит партии власти. Так народ захотел.
Подробнее...
25.09.2019 18:19 / Транспорт
Парк спецмашин в главном аэропорту Тувы пополнился новой аэродромной техникой. Об этом в своем блоге сообщил Глава республики Шолбан Кара-оол. По его словам, на закупку техники было направлено 20 млн. рублей. На них приобретены снегоуборочная машина и многофункциональный уборщик взлетно-посадочной полосы с навесным оборудованием.
Шолбан Кара-оол провел в аэропорту совещание с руководителями минтранса РТ, аэропорта и наземных служб. На нем были обсуждены вопросы комплектации всех подразделений аэропортового обслуживания другими видами спецтехники, которых требует международный статус аэропорта Кызыл. В частности, Глава Тувы заверил, что в этом году будут выделены средства на приобретение устройства для противообледенительной обработки самолетов.
Напомним, что аэропорт Кызыл с 2018 года открылся для международных авиаперевозок. Распоряжение об этом подписал 28 августа премьер России Дмитрий Медведев. География полётов, обслуживаемых аэропортом, предположительно расширится на четыре направления. В частности, существуют предварительные договорённости с властями Китая и Монголии о воздушном сообщении между столицей Тувы и городами Пекин и Урумчи (КНР), а также Улан-Батором и Улангомом (Монголия).
Подробнее...
25.09.2019 16:07 / Культура
В Туве будет установлен памятник «Красный обоз», символизирующий помощь Тувинской Народной Республики братскому Советскому Союзу в борьбе с гитлеровским фашизмом. Инициатива обсуждалась Главой республики Шолбаном Кара-оолом с руководством Российского военно-исторического общества. Премьер встретился в Москве, в частности, с советником председателя РВИО Ростиславом Мединским – отцом министра культуры России Владимира Мединского, который возглавляет общество.
«Ещё раз удостоверился в истине, что за каждым успешным человеком есть труд и пот его отца. Встретился с одним из руководителей Российского военно- исторического общества Ростиславом Игнатьевичем Мединским.
Подробнее...
24.09.2019 19:15 / Образование
Об этом сообщил Глава Тувы Шолбан Кара-оол в своем блоге в соцсетях. «С каждым годом расширяем количество участников проекта «В каждой семье не менее одного ребенка с высшим образованием». Это семьи, где в трёх поколениях не было никого с дипломом вуза. Детей из таких семей берем под особую опеку, обеспечиваем им социальное и, главное, индивидуальное образовательное сопровождение. С ними занимаются лучшие педагоги, целенаправленно готовят к гарантированному поступлению в вуз на выбранную по талантам специальность. Для чего мы это делаем? Чтобы ребенок, выучившись и встав на ноги, сам помог своей семье, потянул за собой братишек и сестренок.
Подробнее...
24.09.2019 10:47 / Экономика
Туристские проекты Тувы стали победителями межрегионального этапа Всероссийской профессиональной премии «События России». Конкурс прошел в Новосибирске 19-20 сентября в виде очной презентации событийных проектов. Свои турпродукты на него представили регионы 4 округов - Дальневосточного, Сибирского, Уральского и Приволжского.
Тува номинировалась на премии в двух разделах - «Культура. Гастрономические события» и «Площадка для проведения событий. Муниципальные образования». В них были представлены проводимый Мниэкономики РТ гастрономический форум «Тувинская баранина» и Межрегиональный fashion-фестиваль «По тропинкам к сердцу Тувы», организатором которого является администрация Улуг-Хемского района.
Подробнее...
24.09.2019 10:42 / Здравоохранение
В рамках губернаторского проекта «Маршрут здоровья» передвижными медицинскими бригадами осуществляются выезды во все кожууны республики на специальном медицинском автотранспорте высокой проходимости, оснащенном необходимым комплексом медицинского оборудования. Данный комплекс был приобретен в 2014 году в рамках реализации программы «Модернизация здравоохранения РТ на 2011-2012 годы».
За 8 месяцев 2019 года медицинской мобильной бригадой (ММБ) осуществлены 54 выезда, из них 9 выездов детской службой, что на 19 выездов больше, чем за прошлый год.
Подробнее...
Фоторепортажи
03.09.2024
15.08.2024
14.08.2024
08.08.2024
18.07.2024
18.07.2024
10.07.2024
09.07.2024
09.07.2024
11.06.2024
10.02.2024
19.01.2024
15.01.2024
01.01.2024
29.12.2023
26.12.2023
25.12.2023
25.12.2023
24.12.2023
23.12.2023
Медээлер
05.02.2015
Тыва Республиканың Кадык камгалал яамызы эрткен чылдың түңнелдерин үндүрүп, 2015 чылда кол сорулгаларны тодараткан. Бистиң номчукчуларывысты сонуургадып турар чугула айтырыгларга харыыларны кадык камгалал сайыды Орлан Эрес-оолович Донгакберген.
– Кадык камгалал адырының ажыл-чорудулгазының баш бурунгаар түңнелдери бар. Оон көөрге, Тываның чурттакчыларының аарыыр чоруу көвүдээн бе азы эвээжээн бе? Өлүп хораарының байдалы чавызаан бе?
– Улустуң аарыыры көвүдээн деп чугаалап болбас. Чамдык аарыглар, чижээ, онкология, хан эргилдезиниң талазы-биле бис чурттуң чамдык регионнарындан эки байдалдыг бис. Ооң-биле чергелештир сөөлгү чылдарда социал ужур-уткалыг аарыглар, ооң санында туберкулезту эвээжеткен күжениишкиннер турбуже, чурттакчы чоннуң кадыкшыл байдалында езулуг-ла экижиишкин чедип алдынган деп мактаныр аргавыс чок. Чаш уругларның бүрлүрү, орук-транспорт озал-ондаандан, туберкулезтан өлүп хораары чавызап турары өөрүнчүг. Өске аарыглар ужун өлүп хораар байдал эрги деңнелинде хевээр.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Ада-чурттуң Улуг дайынынга Тиилелгениң юбилейлиг байырлалдарының үезинде Хамаарышпас күрүнелер эвилелиниң даштыкы кызыгаары-биле Тиилелгениң эстафетазы эртери чаңчыл апарган.
Хамаарышпас күрүнелер эвилелиниң чурттарының улустарының шаг-төөгүден бээр тыптып келген эп-найыралын болгаш дем-билелиг чоруун улам быжыктырар, фашизмге удур демиселге маадырлыг чоруун утпас сорулга-биле Ада-чурттуң Улуг дайынынга Тиилелгениң 70 чыл юбилейинге тураскааткан Тиилелгениң эстафетазы 2015 чылдың февраль 2-де маадыр шивээ Брест биле маадыр хоорай Мурманскиден старттаан. Бо улуг хемчээлдиг шериг-патриотчу акция, Тиилелгениң эстафетазы май 28-те Кызыгааржылар хүнүнде Москвада Мөгейиг даанга кээп доктаар. Тиилелгениң эстафетазының оруун дургаар кызыгаар шерииниң кезектери тус чер эрге-чагыргазының органнары болгаш хөй-ниити организациялары-биле кады Тиилелгеге тураскааткан байырлыг хуралдарны, митингилерни, Ада-чурттуң Улуг дайынының киржикчилери-биле ужуражыышкыннарны, өөредилге черлеринге Маадырлыг чоруктуң кичээлдерин эрттирер, делгелгелерни организастаар болгаш артистер концерттерни көргүзер.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Россия биле Украинаның аразында политиктиг чөрүлдээлерниң уржуунда бистиң чуртувуска удур Американың Каттышкан Штаттарының болгаш Европа эвилелиниң чурттарының экономиктиг кызагдаашкыннары Россияны чүгле бергедээшкиннерге таварыштырган эвес, а экономиктиг айтырыгларны канчаар шиитпирлеп турганын ханызы-биле сайгарарынче, частырыгларны эскерип көөрүнче база албадапкан деп болур. Экономиктиг кызагдаашкынның уржуундан тыптып келген бергелерни Россияның политиктиг удуртулгазы болгаш чон экономиктиг буураашкын кылдыр хүлээп албайн, чурт иштинге аъш-чемни, идик-хепти, барааннар бүдүрүлгезин көвүдедир талазы-биле шыңгыы хемчеглерни алыры чугула деп санап турар.
Россия Федерациязының девискээрлериниң баштыңнары, хоойлужудулга хуралдарының даргалары, улуг хоорайларның мэрлери-биле январь 29-та эрткен чөвүлел хуралга Россияның Президентизи Владимир Путин: «Дараазында чүүлдерже кичээнгейни угландырып тур мен: мында олурар кижилерниң хөй кезии-биле бистерниң 2008-2009 чылдарда кылып турганы ышкаш, шак-ла ынчалдыр Федерацияның субъект бүрүзүнге экономикага болгаш социал адырга боттарының ап чорудар хемчеглериниң планын кончуг дүрген тургузар херек» — деп чугаалаан.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
2015 чылдың февраль 1-ден камгалалдыг пенсия 11,4 хуу өскен болгаш ону пенсия баллынга дүүштүр санаар апарган. Чүге дизе ындыг чаартылга 2015 чылдың январь 1-ден пенсия санаарының чаа дүрүмү күштүг болуп киргени-биле холбашкан. 2015 чылдың январь 1-де пенсия баллы 64 рубль 10 көпеекке дең турган болза, а февраль 1-ден ону индексастаан соонда бир баллдың өртээ 71 рубль 41 көпеек чеде берген (64,1 х 11,4 хуу).
Февраль 1-ден камгалалдыг пенсия 1, 114 коэффициент, азы 11,4 хуу өскен болганда, ону балл таварыштыр санаарда, пенсионер кижи бүрүзүнүң ап турар пенсиязынга дүүштүр санап үн- дүрер. Чамдык улус мону соора билип алгаш, бо баллды 11,4 хууга көвүдедир, ынчангаш шупту пенсионерлерге немелде чаңгыс түңнүг болур деп бодап турары шын эвес. Өзүлде мурнуку чылдарда санап турганы ышкаш, пенсионер бүрүзүнүң пенсиязының хемчээлинден хамааржыр дээрзин онзагайлаары чугула.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Январь 30-де Тыва Үндезин культура төвүнге Тываның аныяк сайгарлыкчыларының ийиги түңнел шуулганын ТР-ниң Аныяктар болгаш спорт херектериниң талазы-биле яамы эрттирген. Аңаа ТР-ниң Экономика, ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика яамылары, ТР-ниң бизнес-инкубатору, ТР-ниң садыг-үлетпүр палатазының төлээлери, найысылалдың болгаш республиканың аңгы-аңгы кожууннарындан аныяк сайгарлыкчылар, ТКУ-нуң студентилери болгаш өскелер-даа киришкен.
Шуулганны ТР-ниң аныяктар болгаш спорт херектериниң талазы-биле сайыт Уран-кыс Мижит-Доржу Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң мурнундан чыылганнарга байыр чедирип ажыткан:
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Сөөлгү үеде кижилерниң чурттаар аяны ындыг апарган бе азы чединместиң хараазындан бе, кижи бүрүзүн дыңнаарга-ла, «кредиттиг мен» дээр. «Ажылдап-ла турар, алган шалың доозазы кредитче кирер» дээр улус-ла хөй. «Кредит чок мен» дээр улус ховар. Эртем-билиглиг дарга-бошкалардан эгелээш ажыл чоктарга чедир хуулуг чээли төлээри «мода» апарган. Аңаа хамаарыштыр дараазында кижилерниң бодалдары-биле таныштырып көрейн.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Хостуг база херээжен хүрештерге Голден Гран-при И. Ярыгинниң 26 дугаар бүгү делегей чергелиг чаңчыл болган маргылдаазы январьның 23-25 хүннеринде Красноярск хоорайга болуп эрткен.
Маргылдаага делегейниң 21 чурттарындан 273 шыырак мөге киришкен. Бистиң республиканың адын камгалап, 2014 чылда Россияның ийи дугаар призеру Омак Сурун база делегей чергелиг маргылдааларның киржикчилери Хуреш-оол Дондуг-оол, Менги Мортуй-оол база аныяк 19 харлыг мөгелер: Кызылда олимпийжи курлавырлар училищезиниң сургуулу Начын Куулар, көдээ ажыл-агый техникумнуң студентизи Сылдыс Монгуш хүрешкеннер.Баштайгы салыгда 57 (килдиг) мөгелер аразынга Омак Сурун, 61 (килдиг) мөгелер аразынга Сылдыс Монгуш база Начын Куулар ойнааннар. Дараазында 61 (килдиг) мөгелер аразынга ниитизи-биле шупту 33 спортчу күжүн шенеп хүрешкен.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Хой чылы кандыг болурул?
2015 Хой чылы, ону Өшкү чылы деп база адап турар, бөдүүн эвес, харын-даа дүвүрээзинниг болур. Ажылды, дыштанылганы, хуу амыдыралды чогумчалыг кылдыр планнаары чугула. Өг-бүле тудуп алырынга таарымчалыг чыл, чүге дээрге хой (өшкү) дээрге өдээнге ынак мал-дыр. Оон аңгыда ол шынчы болгаш идегелдиг амытан.
Ындыг турбуже Хой чылында хоп-нүгүл үнүп болур айыылдыг үелер тургулаар. Ооң уламындан ат-алдар-даа кудулап болур. Ылаңгыя доктаамал аас былаажып, кайы-даа тала дүжүп бериксевес ажылчын коллективтерге материалдыг, саң-хөө айтырыгларының шиитпирлеттинери берге болур. Хой чылында мурнуку одуругже үнер дээш демиселге сагынгыр-тывынгыр чорук херек. 2015 чылда улустуң сеткилинге тааржыр, ниитилелге ат-алдарлыг, онзагай кижилер көстүп келир. Оларның сорулгалары дидим болур. Ындыг кижилер кара чааскаан чоруурунга хөңнү чок, олар кичээнгейниң төвүнге турарын күзээрлер.
Улаштыр номчуур...
30.01.2015
Тываның Баштыңы ТР-ниң Дээди Хуралынга (парламентизинге) 2015 чылда республикада болгаш иштики политикада ажыл-херектерниң байдалының дугайында Айыткалын кылып тургаш, Тиилелгениң 70 чылынга белеткел ажылдарынга, Ада-чурттуң Улуг дайынының хоочун бүрүзүн дүрген кыйгыртыышкын кнопкалыг мобильдиг телефон-биле хандырарының база өске-даа организастыг ажылдарны январь айда доозар даалгаларны берген.
«2015 чылда бистиң чуртувус улуг, алдарлыг юбилей – Улуг Тиилелгениң 70 чылын демдеглээр. Бо кайгамчык байырлалга бис белеткелди эгелей берген бис. Оргкомитет тургустунган, ажыл планы бар. Организастыг хемчеглер, чугула-даа бол, ол — дузалал ажыл-херек. Кол-ла чүүл – езу-барымдаалаар чоруктан чайлаары, хемчеглерни сагыш-сеткилден кылыры, хоочуннарга хүндүткелди бараалгадыры, чалыы салгалды Улуг Тиилелгениң байырынче хаара тудары, бистиң алдарлыг чаңгыс чер-чурттугларывыстың салым-чолун таварыштыр аныяктарны демче хаара тудары.
Улаштыр номчуур...
30.01.2015
Мал ажыл-агыйларының шупту хевирлеринде 6281 баш мыйыстыг бода мал (ооң иштинде 2810 баш инек), 34060 баш шээр мал (ооң иштинде төрүүр 16692 баш өшкү, хой),1532 баш чылгы мал, 681 баш бе, 284 баш хаван, төрүүр 151 баш хаван, 1 баш теве бо чылдың кыштаглаашкынынче кирген.
Эрткен чылдың деңнелинден мыйыстыг бода мал 415 баш, шээр мал 6800 баш, чылгы мал 380 баш өзүлделиг болган болза, хаван 12 башка эвээжээн. Кожуун девискээринде хууда дузалалдың 825 ажыл-агыйлары бүрүткеттинген. Ол ажыл-агыйлар Чаа-Хөлде — 550, Ак-Дуругда — 137, Кызыл-Дагда — 105, Шаңчыда — 33 өрегеге хамааржыр. Кожуунда көдээ ажыл-агыйның 5 бүдүрүлге кооперативтери, 15 арат ажыл-агыйлары, эрткен чылдан 7 сан хөй. Кыштаглаашкынны хүр ажып эртер сорулга-биле бүгү кожууннуң ажыл-агыйлары 5217 тонна сүүзүннүг сигенни, 616 тонна саваңны, тараа культураларындан 214 тонна сүүзүннүг болгаш чулуктуг мал чемин белеткээн. Тус черниң чагыргазы 10 тонна сигенни боттарының күжү-биле курлавыр кылдыр белеткээн. Кожууннуң девискээринде ниитизи-биле 86 кыштаг бар. Оларның 58-зи — Чаа-Хөлде, 5-жи — Ак-Дуругда, 9-зу — Кызыл-Дагда, 14-ү — Шаңчыда
Улаштыр номчуур...
30.01.2015
Россияның уруглары 2015 чылдың январь 1-ден эгелеп федералдыг музейлерни халас көөр. Ол дугайында Россия Федерациязының культура сайыды Владимир Мединский Күрүне чөвүлелиниң база Культура болгаш уран чүүл чөвүлелиниң каттышкан хуралынга дыңнаткан. Кайы-даа чурттуң хамаатызы болуп турары хамаанчокка 18 хар четпээн уруглар музейже халас кирерин ол айыткан.«Бистиң музейлеривис — төөгүнүң болгаш культура чырыдыышкынының эң-не дээре черлери. Аңаа бичии уругларның саны көвүдеп-ле турар болза эки. Регионалдыг эрге-чагырга бо эгелээшкинни чижекке алза эки боор» — деп, ол демдеглээн.
Россияда федералдыг деңнелде 90 музей кирип турар, оларның эң-не улуглары — Эрмитаж, Пушкин музейи, Третьяков галереязы, Литературлуг, Төөгүнүң база Орус музей. Тыва Республиканың Национал музейи республика чергелиг музейлерге хамааржыр болгаш бо эгелээшкинче кирбейн турар. Ынчалза-даа 1992 чылдың октябрь 9-та үнген №3612-1 федералдыг хоойлуга даянып, айның сөөлгү дыштаныр хүнүнде 18 хар четпээннерге болгаш студентилерге музейже халас кирер арганы берип турар.
Улаштыр номчуур...
27.01.2015
2013 чылдың май айда Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» деп губернатор төлевилелин боттандырып эгелээр дугайында чарлаан.
Төлевилелдиң сорулгазы, ону боттандырарының аргаларын чонга тайылбырлаар талазы-биле улуг ажылды массалыг информация чепсектеринге чоруткан. «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» деп губернатор төлевилелинге ажыл-агыйжы сеткил-хөөннүг, эрес-кежээ кижилер дораан-на идегеп, аңаа киржи берген. Чамдык кижилер боттарының хууда ажыл-херээн эгелээринге, ажыл-агыйлыг кижилер оларны алгыдып алырынга губернатор төлевилели дузалыг болган. Төлевилелди колдуунда республика бюджединден акшаландырган. Акшаландырыышкынга «Көдээ ажыл-агый рыногун хөгжүдери болгаш көдээ ажыл-агый продукциязының чиг эт болгаш аъш-чем рыногун өйлээри», «Күш-ажыл рыногунда байдалды чогумчудары», «Биче болгаш ортумак сайгарлыкчы чорукту хөгжүдери» тускай сорулгалыг республика чергелиг программаларның акша-төгериин база «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» деп губернатор төлевилелинче хаара туткан. Ол чүүл дөмей-ле республика бюджединден үнүп турар акша-төгерикти үүрмектевейн, чаңгыс аай ажыглаар арганы берген. /стүнде адаан төлевилелдерниң күсели-биле 83 миллион рубль хире акшаны 2013 чылда «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» деп губернатор төлевилелиниң уг-шии-биле боттандырган элээн хөй санныг төлевилелдерни акшаландырарынга шиңгээдип алган.
Улаштыр номчуур...
27.01.2015
Улуг Тиилелгениң 70 чылынга
Ада-Чурттуң Улуг дайынынга киржип, төрээн чурту дээш амы-тынын берген фронтучуларның эрес-дидим чоруун бөгүнгү салгалдарывыс утпаан. Чаалыг дайын шөлүнден ээп чанып келгеш, фронтучу Михаил Сундуй тыва эки турачылар дугайында номну чыып бижээш, чалыы салгалга тураскаал кылдыр арттырып каан. «Баштайгы тулчуушкун уттундурбас» деп Михаил Сундуй мынчаар бижээн. Номдан үзүндүнү бараалгадыр-дыр бис.
«1944 чылдың январь 28-те акы-дуңма Украинаның Деражно суурдан ырак эвесте муңгаш эзим иштинге доктааган бис. Ынчаарда бистиң взводувус дүнеки камгалалга турган. Салбыр командири кижи болганымда, эки турачы дайынчыларны дүнекиниң ийи шак үе- зинде таңныыл черинге солуштуруп кааш, чер оңгуга олурган мен. А оңгуга Монгуш Бүрбү, Маады Баян-Дөгүс, Түлүш Сундуй-оол болгаш оон-даа өске дайынчылар база турган. «Хенде хох» деп кургамзык үн дыңналган соонда, автомат-биле соксаал чок тарбыдады-ла берди. Х.Калбак, Ө.Сырат-оол суглар оңгудан үне халыштывыс, дайзын дезипкен. Ол дүне айдыңы аажок болган, дезип бар чыткан дайзыннарны амыр-соксаал чок боолап турдувус.
Улаштыр номчуур...
27.01.2015
Чөөн-Хемчик кожууннуң Хайыракан сумузунда чурттап чоруур «муңчу» малчын Сергей Сүгеевич Сатты, кандыг-даа ниитилелге чурттап чорааш, бодунуң туружун салбаан күш-ажылдың хоочуну-дур деп үнелээр кижи болдум. Хөй чылдар иштинде журналист болуп ажылдап чорааш, кандыг кижилерге душпадым дээр. Сергей Сүгеевич ышкаш кижилер турар-даа болза, бодунуң арга-дуржулгазын, ак сеткилдиг күш-ажылын кандыг-даа ниитилелдиң мурнунга долузу-биле бадыткаан кижилер ховар.
Сергей Сүгеевич 1955 чылда авазының-ачазының дун оглу болуп төрүттүнгеш, сес дуңмалыг болган. «Хөй улустуң улуу дээрге улуг харыысалгалыг. Миннип келиримге-ле, мал аразынга өскен мен. Ол үеде малчыннарга дузалажыр улус эвээш боор чүве, ынчалдыр-ла үениң аайы-биле ада-иемге дузалажып, дуңмаларым өстүржүп өзүп келдим. Ам алдан харлай бердим, бо үениң иштинде аар-берге солун оруктарны эртип келдим» — деп, ол чугаалады.
Улаштыр номчуур...
27.01.2015
Хоорайның төвүнде «Шахтер оол», чаа хевирниң «Азияның төвү», «Хааннар аңнаашкыны», «Тевелиг оол», «Эне-Сай» кыс көжээ, Сүбедей спорт комплекизиниң мурнунда «Мөңге хайгыылчы», чаа туттунган аныяктар төвүнүң чанында «Аныяк өг-бүле», Буян Бадыргының тураскаалы дээш, чаа тураскаалдар-ла хөй.
Бо удаада Улуг-Хемниң эриинде кыс көжээ «Эне-Сай» тураскаалының болгаш ооң авторунуң дугайында бижикседим. Ол кайгамчык чараш ажылдың автору Россияның Чурукчулар эвилелиниң кежигүнү Сайын-Маадыр Байынды болду. Сайын-Маадыр— республиканың Р.Д.Кенденбиль аттыг уран чүүл школазын база Москваның уран чүүл академиязының скульптура салбырының доозукчузу. Сайын-Маадырның берге ажылынга ооң ачазы, Россияның Чурукчулар эвилелиниң кежигүнү, хоочун даш чонукчузу Р.Д.Кенденбиль аттыг уран чүүл школазының чурулга башкызы Эрес-оол Байырович үлүг-хуузун киирип, арга-дуржулгазы-биле дузалашкан.
Улаштыр номчуур...
|
|