Закрыть
Логин:
Пароль:
Забыли свой пароль?
Войти    

Главная

Главное


На августовском педсовете Глава Тувы вручил награды педагогам республики

В столице Тувы сегодня прошло ежегодное августовское совещание педагогов республики. В этом году темой встречи работников образования стало развитие суверенной национальной системы образования и постановка задач по повышению качества образования. На базе разных образовательных организаций для педагогов была организована работа девяти тематических площадок.

Подробнее...

Новости

RSS
20.08.2024 19:02 / Строительство
В селе Торгалыг начнётся обновление социальной инфраструктуры

В селе Торгалыг в следующем году будет построен новый Дом культуры, а в ближайшей перспективе – современная школа. Об этом сегодня в своём блоге сообщил Глава Тувы Владислав Ховалыг, который с рабочей командировкой побывал в Улуг-Хемском районе. Руководитель республики отметил, что социальная инфраструктура населённого пункта сильно изношена и нуждается уже даже не в капитальном ремонте, а в строительстве новых объектов.

Подробнее...
20.08.2024 17:58 / Общество
Владислав Ховалыг встретился с жителями Улуг-Хемского района

Жители Улуг-Хемского района сегодня имели возможность задать все интересующие их вопросы лично Главе республики Владиславу Ховалыгу и руководителям разных отраслей региона. Большой десант членов правительства и представителей министерств и ведомств побывал с рабочим выездом в Шагонаре. Также в составе рабочей группы в районе побывали Герои России Буян Куулар, Чалым Чулдум-оол и уроженец улуг-хемской земли Мерген Донгак.

Подробнее...
20.08.2024 14:53 / Безопасность
К борьбе с пожарами в Танды подключился самолёт-амфибия "Бе-200"

По данным регионального Минлесхоза, 20 августа в Тандинском районе действует шесть лесных пожаров на общей площади 2600 га. Как сообщил министр лесного хозяйства и природопользования Тувы Григорий Ондар, ситуация по сравнению со вчерашним-позавчерашним днем значительно улучшилась благодаря, в том числе, и прошедшим дождям. Однако все еще действуют очаги возгораний - трава продолжает тлеть при ветре и солнечной погоде.

Подробнее...
19.08.2024 17:33 / Экономика
Более 900 тонн шерсти закуплено в районах республики для дальнейшей переработки в цехе по первичной обработке

В цех по первичной обработке шерсти в Индустриальном парке Кызыла на внебюджетные средства приобретена комплексная линия мойки шерсти на сумму 116 млн рублей. Об этом сообщило Минэкономразвития Тувы. 

Подробнее...
19.08.2024 13:32 / Политика
Молодые специалисты приглашаются на стажировку в органы исполнительной власти Тувы

Администрация Главы Республики Тыва и Аппарат Правительства Республики Тыва объявляет о приеме документов для участия в конкурсе по отбору молодых специалистов для прохождения стажировок в Администрации Главы Республики Тыва и Аппарате Правительства Республики Тыва, органах исполнительной власти Республики Тыва.

Подробнее...
18.08.2024 22:23 / Экология
На помощь в тушении лесных пожаров в Туве готовится вылететь самолет-амфибия МЧС для большого сброса воды

В селе Бай-Хаак сегодня прошло экстренное совещание республиканской КЧС. Было принято несколько оперативных решений по распределению сил и средств пожаротушения, к которым утром завтрашнего дня прибавятся команды добровольных народных дружин из районов, где ситуация по лесопожарной обстановке благополучна. Большая часть сил направлена на тушение пожара вблизи населенных пунктов. 

Подробнее...
18.08.2024 19:09 / Происшествия
 В Туве более 250 человек борются с таёжными пожарами в Тандинском районе

В Туве существенно усилены группировки спасателей, которые трудятся на ликвидации природных пожаров в лесах. На утро сегодняшнего дня, по данным Минлеса Тувы, к тушению привлечены более 460 человек - это на сотню больше, чем днём ранее. Работают специалисты подразделения Авиалесоохраны, Главного управления МЧС России по Республике Тыва, Минобороны, Службы ГО и ЧС, наземные группировки органов местного самоуправления и добровольные пожарные команды.

Подробнее...
17.08.2024 15:46 / Общество
Тува направила 20 тонн гуманитарной помощи в Курскую область

Сегодня утром из Кызыла в Курскую область направилась фура, загруженная гуманитарной помощью для ее жителей. Груз из вещей и продуктов питания был собран активистами и членами Тувинского регионального отделения Партии «Единая Россия» в помощь жителям Курской области, которая пострадала в результате теракта ВСУ на ее территории. Сегодня в области действует режим ЧС федерального уровня, объявленный 13 августа 2024 года.

Подробнее...
17.08.2024 15:18 / Безопасность
В Туве возобновлён режим чрезвычайной ситуации в лесах

Соответствующее постановление за №409 от 17 августа 2024 года опубликовано сегодня на официальном портале правительства Республики Тыва. В документе, в частности, поясняется, что ЧС регионального характера вводится «в связи с введением режима чрезвычайной ситуации в лесах муниципального характера на территории Чеди-Хольского и Тандинского кожуунов, устойчивой сухой и жаркой погодой, способствующей резкому росту количества и площади пожаров в лесах на территории Республики Тыва».

Подробнее...
16.08.2024 22:26 / Культура
Солисты группы "Хун-Хурту" отмечены государственными наградами
В столице Тувы стартовал V международный фестиваль «Хоомей в Центре Азии», на этот раз посвящённый 30-летию легендарной группы «Хүн-Хүртү». Сегодня же Глава Тувы Владислав Ховалыг в своих социальных сетях сообщил, что принял решение о награждении солистов музыкального коллектива за их вклад в дело сохранения музыкального фольклора и высокие творческие достижения. Художественный руководитель группы Саян Бапа удостоен почётного звания «Народный хоомейжи Республики Тыва», вокалисты Кайгал-оол Ховалыг и Алексей Сарыглар награждены медалью «За заслуги перед Республикой Тыва» - «Тыва Республиканың мурнунга ачы-хавыяазы дээш».
Подробнее...

Фоторепортажи

Тува получила новые автомобили для школ и станции скорой медицинской помощи

24.12.2018

Послание Главы Тувы Верховному Хуралу «О положении дел в республике и внутренней политике на 2019 год»

24.12.2018

В Туве подвели спортивные итоги 2018 года

19.12.2018

Глава Тувы об Эстафете огня Универсиады-2019: Это особая гордость, что такое большое событие проходит у нас в Сибири

18.12.2018

Тува представила в Москве выставку «Буддизм и шаманизм» в рамках фестиваля Индии в России

07.12.2018

В Туве открылся новый мост через Енисей, соединив отрезанные села с большой землей

12.10.2018

В Туве возрождают главную зерновую житницу республики

03.09.2018

В Туве открыли новую школу-интернат аграрного профиля

03.09.2018

Глава Тувы поддержал инициативу Минобрнауки республики по вводу рейтинга учителей

29.08.2018

В этнокультурном комплексе «Алдын-Булак» проходит молодежный форум «Команда Тувы -2030»

25.08.2018

Давайте вместе созидать и развиваться во благо нашей республики и Великой России - Глава Тувы на встрече с офицерами-выпускниками

03.08.2018

Глава Тувы Шолбан Кара-оол проинспектировал работы по ликвидации очага сибирской язвы в Барун-Хемчикском районе

03.08.2018

Местечко Тос-Булак традиционно стал центром праздника животноводов "Наадым-2018"

15.07.2018

Праздник животноводов Наадым-2018: перспективы  проекта "Кыштаг для молодой семьи"

14.07.2018

Стартовал республиканский чемпионат по волейболу на призы Главы Республики Тыва

12.07.2018

В Туве подвели итоги фестиваля русской культуры «ВерховьЁ»

04.07.2018

Определились сильнейшие борцы международного турнира на Кубок Главы Республики Тыва по хурешу

02.07.2018

Военнослужащие из Тувы стали победителями первых Всеармейских соревнований по борьбе

01.07.2018

Глава Тувы поздравил выпускников-медалистов

26.06.2018

В Туве в этом году 244 молодые семьи получили господдержку на строительство и приобретение жилья

26.06.2018


 
Медээлер
RSS
06.02.2014
Өскүс уругларга чаа бажыңнар

2013 чылда бистиң республиканың өскүс уругларынга болгаш ада-иезиниң хайгааралы чок артканнарга 295 квартираны туткан. Бо сорулганы күүседири-биле бюджетке 316,6 млн. рубльди салган. Аныяк кижилерниң көжүп кирип турар чаа бажыңнарын республиканың бүгү муниципалитеттеринде тудуп турар. Оларның иштинде эң ырак болгаш чедери берге черлер база бар. Чижээ, Бай-Тайга кожуунда ийи-ийи аал чурттаар чеди бажың туттунган, Тожуда — алды.2013 чылдың төнчүзүнде Шагаан-Арыг хоорайга, №1 школадан ырак эвесте, чаа бажыңнардан тургустунган кудумчу көстүп келген. Өскүс уруглар чурттаар кылдыр ийи-ийи квартиралыг сес болгаш дөрт квартиралыг бир бажыңны ында туткан. Бажың бүрүзүнүң чанында огород тарыыр болгаш ажыл-агыйга ажыглаар участокту көрген. Ол тудугга 17 млн. рубльди үндүрген. Шагаа бүдүүзүнде 20 чаа бажыңны ээлеринге хувааган, оларның чамдыктары көжүп кире берген, өскелери — белеткенип турар.

Улаштыр номчуур...
06.02.2014
Эге школаларга — өөредилге номнары

Тыва школаларга  өөредилге номнарының төөгүзү оларның амгы үеде байдалы, ол номнарны чогаадып, очулдуруп, редакторлап, парлап чораан буянныг кижилерниң  намдар-төөгүзү, чогаадыкчы ажыл-ижи тыва культураның эрткен оруунуң база бир чугула айтырыгларының  бирээзи.

Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдунуң эртем библиотеказында тыва школаларга өөредилге номнарының фондузу биске эң-не үнелиг, ховар фондуларның бирээзи.  Ында баштайгы «Yжүглелдер», «Букварьлар»,  «Тыва дыл», «Төрээн чогаал», тыва школаларга «Орус дыл» номнары  болгаш 40 чылдарда орус дылдан тыва дылче очулдуруп турган  «Амы чок бойдус», «Бурунгу болгаш ортаакы вектерниң төөгүзү», физика,  химия,  математика,  география дээш, өске-даа эртемнерниң номнары  бар. Оларны чаа шагның өөреникчилери хамаанчок, ортумак назы четкен аныяктар  безин   шоолуг-ла билбес, хөй кезии оларны шуут көрбээн-даа чадавас.

Улаштыр номчуур...
06.02.2014
Аржааннарның кадыкшылга салдары
2013 чылда республикага кылдынган эртем-шинчилел ажылдарының иштинде онзагай черни кижиниң кадыын быжыктырып сегидеринге Тываның аржаан сугларының онзагай салдар-күжүн тодарадыр эмчи шинчилелдери хамааржыр. Бо улуг ажылды Тыва Республиканың Чазааның айтыышкынын (№ 81, 2013 ч. март 18) болгаш Тыва Республиканың Кадык  камгалал яамызының дужаалын (№ 383, 2013 ч. 04 а. 04 х.) езугаар кылып чоруткан. Шинчилелдерни удуртуп-башкарар болгаш ооң кол күүседикчизи кылдыр Тыва Республиканың эмчи-социал айтырыгларының болгаш удуртулга талазы-биле эртем-шинчилел институдунга дааскан (директору М.Т. Оюн). Шинчилелдерниң бүгү ажылдарын херек кырында чорудар кылдыр институттуң аржааннар шинчилээр секторунуң кол эртем ажылдакчызы, эмчи эртемнериниң доктору, профессор И.Н.Смирнованы, секторнуң эргелекчизи, химия эртемнериниң кандидады К.Д.Аракчааны томуйлаан. Аржааннарга кылдынган баштайгы шинчилелдерниң түңнелдерин 2013 чылдың декабрь 13-те Чазак Бажыңынга эрттирген эртем-практиктиг конференцияга илеткээн.
Улаштыр номчуур...
05.02.2014
Шагаа бүдүүзүнде малчын коданга…

Чылан чылы дүжүлгезин аът чылынга дамчыдарының бүдүүзүнде республиканың кызыгаар чоогунда кожууну Эрзинче сургакчылаар аргалыг болдувус. Найысылалдан кожуун төвүнге чедир 220 километр. Ол хүн агаар-бойдустуң чылыынга үдеттирип алгаш, кожууннуң төвүнге дүъш үезинде четтивис. Оруувусту уламчылап, Эрзин суурдан үнгеш, ужуражыр малчыннарывыстың кыштаанче углапкан бис. Ыяштың адыр будуктары дег, ында-мында оруктар-ла хөй. Төре-Хөлче углаар оруктап көвүрүгнү кешкеш, хараганнар аразы-биле чоруп ор бис. Ховуну дургаар кыштагларны таварып, айтыртынып чорааш, Чаламалыгда кыштап орар  малчыннарның аалынга чедип келдивис. Кожуун төвү биле бо кыштагның аразы 48 километр. Элезинниг Эрзин-Тестиң чыварлыг ховузунуң ыжык черинде эң ырак турлаг болду. Коданның девискээринде чаагайжыдыр туткан, пластик соңгаларлыг элээн улуг бажың чанынга машинавыс доктаапты.  Аалдың  ээлери бисти уткуп кээрге, оларның-биле тыва чаңчылывысты сагып, чолукшужуп мендилештивис. Ажылчын бөлүктү бажыңынче чалады. Бажыңче кирип кээривиске оларның ийи харлыг уйнуу бисче уткуй маңнап келди. 

Улаштыр номчуур...
05.02.2014
САЙЗЫРААРЫНГА БYЗYРЕЛ УЛУГ

Тываның күрүне филармониязынга Орус дыл чылының байырлыг ажыдыышкыны «Тыва орустап чугаалап тур!» деп чыыш-биле эгелээн. Эрткен чылын Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң үндүргени Чарлыы езугаар 2014 чылды Орус дыл чылы кылдыр чарлаанын сагындырып каалыңар. Ол Тыва биле Россияның демнежилгезиниң 100 чылынга тураскааткан. Чыышка республиканың кожуун, сумуларының орус дыл болгаш литература башкылары, эртемденнер, культура ажылдакчылары болгаш массалыг информация чепсектериниң төлээлери киришкен. Аңаа орус дыл башкылаашкынының айтырыгларын болгаш ийи дылдың аяннажылгазының хөгжүлдезин, тургустунуп келген айтырыгларны, оларны шиитпирлээр аргаларын сайгарып чугаалашкан.Байырлыг хуралды ТР-ниң өөредилге сайыдының оралакчызы, орус дыл талазы-биле кол күрүне инспектору Татьяна Шарыпованың илеткели-биле ажыткан. Татьяна Леонидовнаны 2013 чылда республиканың Чазааның бот-идепкейи-биле тургускан орус дыл талазы-биле кол күрүне инспекторунуң албан-дужаалынга томуйлаан турган.

Улаштыр номчуур...
05.02.2014
ШАГАА – АРАТ ШӨЛYНДЕ

Чаа үнүп келген Аът чылын январь 31-де Арат шөлүнге «Шагның чаагай эргилдези, Шагаа найыр моорлап келди, курай-курай!» деп театржыткан концерт-көргүзүү-биле байырлал эрткен. В.Көк-оол аттыг хөгжүм-шии театрының кирер эжииниң аксынга 12 дириг амытан шөлче үнүп кээп, каас-шиник танцызын күүсеткен. Эң-не кол кичээнгейни үдеп турарывыс Чылан чылы болгаш уткуп турарывыс Аът чылы хаара туткан. Байырлалга ТР-ниң Чазааның оралакчызы А.П. Дамба-Хуурак Ш.В. Кара-оолдуң мурнундан база бодунуң өмүнээзинден, ТР-ниң Камбы-ламазы Тензин Цүлтим, Кызыл хоорай баштыңы Д.И. Оюн, Yстүү-Усинскиден келген делегация олар байыр чедирген.

Улаштыр номчуур...
05.02.2014
М.Кенин-Лопсан: «Өөрениңер, ажылдаңар, сайзыраңар»

Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезин, эртем-шинчилелдерин, культураны болгаш уран чүүлдү сайзырадыры-биле холбашкан ажыл-чорудулгазы, спортчу чедиишкиннери, а ол ышкаш улустарның аразынга тайбыңны, найыралды болгаш кады ажылдажылганы быжыглаарының херээнге көскү салыышкыны болгаш өске-даа сураглыг ачы-хавыяазы дээш республиканың кол күрүне шаңналдарының бирээзи — «Буян-Бадыргы» орденни бир дугаар тывыскан.  

Ол бедик шаңналды Тываның Баштыңының холундан бир дугаар алган кижи эртемден болгаш чогаалчы Монгуш Кенин-Лопсан болган. «Бо кайгамчык кижи-биле чаңгыс үеде чурттап чоруурум меңээ алдар болгаш чоргаарал-дыр — деп, шаңналды тывыспышаан, Тываның Баштыңы чугаалаан. — Монгуш Бораховичиниң ачы-хавыяазы үнелеп четтинмес. Ооң эртем, литература болгаш хөй-ниитичи салыышкынын делегей деңнелинге шагда-ла хүлээп көрүп турар. Тыва чоннуң  угаан-бодал эртинелериниң кадагалакчызы деп бүгү-делегейге үнелээн, ооң чогаадыкчы ажыл-чорудулгазы ханы болгаш хөй талалыг. Кайгамчык салым-чаяанныг, билбес чүвези чок, сагыш-сеткили байлак бо хоочун шагда-ла Тываның дириг эртинези, хамнаашкын талазы-биле бүгү чурттарда сураглыг кижи апарган. «Буян-Бадыргы» деп кайгамчык чогаалды биске сөңнээн Монгуш Бораховичиден өске кымга ындыг аттыг шаңналды эң бир дугаарында тыпсыр боор. Бо дээрге ханы уткалыг болгаш чөптүг шиитпир-дир».

Улаштыр номчуур...
03.02.2014
2014 чылдың өскерилгелери
Россияның пенсия системазында 2014 чылда кол-кол өскерлиишкиннер дугайында Россияның Пенсия фондузунуң Тыва Республика салбырының даргазы Б.А. Тугур-оол-биле интервью:— Баяна Алексеевна, баштай-ла пенсия өзүлдезинге хамаарыштыр чугааны чорудар бис бе? Чүге дизе бистиң пенсионерлеривис чыл санында пенсияны өстүрүп турарын  билир, ол дугайында шагда-ла дыңнаалап, эрте дээре билип ап турар. Тодаргайлаарга, бо чылын  өзүлде кажан, кайы хире болурул?

— Ийе, пенсияның кайы хире өзери пенсионерлерге сонуурганчыг медээ дээрзи билдингир. Бо чылын күш-ажыл пенсиялары февраль 1-ден, ийи дугаарында – апрель 1-ден өзер. Февраль 1-ден индексация 2013 чылда хереглел өртектериниң кайы хире өскенинден хамааржыр, апрель 1-ден – эрткен чылда Россияның Пенсия фондузунуң орулгазы бир пенсионерге онааштыр кайы хире болганын көөр. Ол ышкаш апрель 1-ден күрүне пенсиялары, ооң санында социал пенсия болгаш федералдыг чиигелде алыкчыларының пенсиязы-биле катай ап турары ай санының акша төлевири өзер. Ону улус ЕДВ деп адап өөрени берген.

Улаштыр номчуур...
03.02.2014
АК ЧОЛДУГ ШАГАА-БИЛЕ

Амыргын-на, амыргын, хүндүткелдиг хоочуннарывыс!

Амыр-амыр, хүндүлүг чаңгыс чер-чурттугларым!

Чаа уткуп алырывыс чараш, чаагай Шагаавыс-биле!

 Төрээн Тывавыстың бүгү-ле ыдыктыг черлеринге саң салып, йөрээлдер ыдып тургаш, cуг олуттуг, 5 сарыг меңгилиг, каразымаар Чылан чылын үдеп үндүргеш, ыяш олуттуг, дөрт ногаан меңгилиг, көк Аът чылын хүннүң баштайгы херелдери-биле уткуп алыр бис.  Аът чылын таварыштыр Тывада чурттап чоруур бүгү-ле чонумга Шагаа-биле изиг байырны бодумнуң өмүнээмден болгаш Тыва Республиканың Чазааның мурнундан чедирип тур бис! Аът дээрге мал малдап чоруур  кижиниң  хүн бүрүде ажыл-ижин кылчыр, амыдырал-чуртталгазында эң-не чоок эжи-дир. Тываның сүлде-демдээнде аъттыг кижи чуруп кааны база анаа эвес, ханы уткалыг. Өгбелеривис аът-биле аргыжып, көжүп-дүжүп, дайын-чаага киржип чорааннар. Ажыктыг хөлгези — аътты ол хире бедик деңнелге хүндүлеп турганы ол-дур. Аът дээрге эр кижиниң хей-аъды, чоргааралы болгаш бүзүрели-дир. Ындыг болганда, бо чыл бистиң чер-чуртувуска сайзыралды болгаш депшилгени хайырлаар дээрзинге бүзүрээр бис. Бүзүрел бистерге дыка херек. Улуг юбилейлиг хемчеглер эрттирер деп турар улус бот-боттарывыска бүзүрелдиг турар ужурлуг бис. Чаа чүс чылдың төөгүзүн эгелеп турар болганывыста ону демниг, туруштуг, найыралдыг, келир үеге быжыг бүзүреливис-биле чаа төөгүвүстү  бижип эгелээр ужурлуг бис.

Улаштыр номчуур...
27.01.2014
Тываның Баштыңы: «Инвесторлар чүгле боттарынга эвес, республиканың эрге-ажыктарынга база ажылдаар ужурлуг»
Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол биле Төп-Сибирь округунуң талазы-биле бойдус курлавырларының ажыглалының департаментизиниң начальниги Александр Еханин ужурашкан.Бойдус курлавырларының ажыглалының талазы-биле федералдыг агентилелдиң регионда тургузугларынга чорутканы эде тургузуушкунунуң түңнелдерин езугаар Төп-Сибирь округунуң талазы-биле бойдус курлавырларының ажыглалының департаментизи тургустунган. Ужуражылга үезинде Александр Еханин эде тургузуушкуннуң утказын болгаш сорулгаларын Тываның Баштыңынга таныштырган. Шолбан Кара-оол аңаа көргүскен кичээнгейи дээш четтиргенин илереткен болгаш күүсекчи эрге-чагырга органнары-биле кады ажылдажылганың айтырыгларын сайгарарын саналдаан.
Улаштыр номчуур...
27.01.2014
Чоннуң Шагаа-2014 байырлалын эрттирериниң планы
«100 чылдарны демдеглээр байырлалдарны Шагаа-биле уткуулуңар!» уругларга байырлал хемчеглери:
— «Шаг — чараш, Шагаа — чаагай» деп тыва национал оюннар;
— тыва национал идик-хеп көрүлдези – Республиканың уругларга немелде өөредилге төвүнге январь 26-да 10.00 шакта;
«Шагааны уткуп – эжиң-өөрүңге байырдан чедир!» уругларга байырлал – Кызыл хоорайның уругларга немелде өөредилге төвүнге январь 26-да;

Культура-массалыг болгаш спортчу хемчеглер
2000-2001 чылда төрүттүнген оолдар аразынга бокска «Рингиниң идегели» республика маргылдаазы – «Автомобилист» спорт залынга, январь 29-тан февраль 2-ге чедир;
«Шагның чаагай эргилдези, Шагаа найыр моорлап келди, курай-курай!» театржыткан көргүзүг – Арат шөлүнге, январь 31-де 13.00 шакта;
«Аът чыл үндү, арат-чонну кыйгырды!» байырлал көргүзүглери – Тыва культура төвүнге январь 31-де 14.00 шакта;
Улаштыр номчуур...
27.01.2014
Олимпиаданы көөр күзелдиг улустарга
Тываның Аныяктар херектериниң болгаш спорт талазы-биле яамызының дыңнадып турары-биле алырга, XXII Кышкы Олимпий оюннарының ажыдыышкынынче баар күзелдиг кижи бүрүзү Сочиже баар билеттерни боттары садып ап болур. «Сочи-2014» оргкомитет Тыва Республикага 50 билет квотазын аңгылаан.Оларны спорттуң дараазында хевирлеринге үлээн: бобслей —1, хаак – 7, трамплинден хаактыг шураары – 1, шанак спорту – 2, дүрген чарыш – 6, херээжен улус хоккейи – 20, эр улус хоккейи – 12, шорт-трек – 1 билет.  
Улаштыр номчуур...
25.01.2014
Шагаа — ыдык байырлалывыс
Шагаага барык-ла күстен эгелеп белеткенир. Аңаа чоннуң хүндүлээр аъш-чемин «Шагаа чеми» дээш аңгы шыгжап алыр. Күзүн чиш согар үеде иртти азы шыдалдыг кижилер улуг боданы-даа соккаш, үүжелээр: үүргенелиг, чодураалыг чөкпектерни, кадыктарны база-ла тускайлап куткаш, Шагаада бузары-биле шыгжап каар.Шагаа эрги сан-биле кыштың адак айы төнгенде, частың башкы айының бир чаазында болур. Шагаа чоокшулап келгенде, бир-ийи ай бурунгаар «ыяш календарь» (керткен ыяш — ай ыяжын) кылып алгаш, ооң-биле хонук санаар. Айның каштың хүнүн Айдан билип алыр. Ай долу турда, айның ортаны азы 15-жи дээр, улгадып орар чартыы 8 чаа, бичиилеп орар чартыы 22-ниң хүнү дээш, оон-даа ыңай.

Улаштыр номчуур...
25.01.2014
Мал ажылын — чаа угланыышкынче
Муңчу малчыннарның турумчуй берген ажыл-агыйларынга көдээ ажыл-агый продукциязын болбаазырадып кылырының талазы-биле бүдүрүлгелерни тургузар. Келир үеде ол малчыннарны улуг-улуг кооперативтер кылдыр каттыштырар, оларның дузазы-биле көдээ ажыл-агыйны сайзыралдың чаа деңнелинче үндүрер. Бодунуң ындыг планнарын Шолбан Кара-оол Барыын-Хемчик кожуунга ажылчын аян-чоруун кылып чорааш, малчыннар-биле ужуражылга үезинде дыңнаткан. Малчыннарга чедирер күрүне деткимчези акшаның кол кезиин ындыг бүдүрүлгелерни организастаарынче угландырары чугула деп, республиканың удуртукчузу санап турар.
Ындыг  чугаа  Каткылыг деп черде кыштагда муңчу малчын Улар-оол Ооржактың аалынга болган. Ол 2013 чылда эң эки чылгычы деп үнелеткен. Тываның Чазааның Даргазы-биле ужуражыр дээш аңаа Шекпээр суурнуң чоогунда турар ниити саны 11 муң баш малдыг он дөрт фермер ажыл-агыйларының удуртукчулары чедип келгеннер.
Улаштыр номчуур...
25.01.2014
Чымыштыг иш оожургавас
Эрткен чылын декабрь, январь айларда сооктар дыңзыг болганындан мал-маганны коданга тургузуп, чемгерип турган болгай.А бо 2014 чылда республиканың малчыннары кыштаглаашкынны канчаар эртип турарыл деп айтырыгга ТР-ниң Көдээ ажыл-агый яамызының мал ажылының килдизиниң даргазы Галина Ким-ооловна Ондар харыылаан: «Өске чылдарга деңнээрге, кыштаглаашкынны чүгээр эртип турар бис. Аңаа чылыг кыш, харның эвээш чагганы дээн чижектиг агаар-бойдустуң таарымчалыг байдалдары эки салдарны чедирген. Бо хүнге дээр мал-маганны одарже үндүрүп, оъткарып турар. Ооң ачызында белеткээн мал чеминиң чарыгдалы эвээш. Шыдалы кошкай берген малды тургуза чемгерип, сегередип турар. 
Улаштыр номчуур...