М.Кенин-Лопсан: «Өөрениңер, ажылдаңар, сайзыраңар»

Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезин, эртем-шинчилелдерин, культураны болгаш уран чүүлдү сайзырадыры-биле холбашкан ажыл-чорудулгазы, спортчу чедиишкиннери, а ол ышкаш улустарның аразынга тайбыңны, найыралды болгаш кады ажылдажылганы быжыглаарының херээнге көскү салыышкыны болгаш өске-даа сураглыг ачы-хавыяазы дээш республиканың кол күрүне шаңналдарының бирээзи — «Буян-Бадыргы» орденни бир дугаар тывыскан.  

Ол бедик шаңналды Тываның Баштыңының холундан бир дугаар алган кижи эртемден болгаш чогаалчы Монгуш Кенин-Лопсан болган. «Бо кайгамчык кижи-биле чаңгыс үеде чурттап чоруурум меңээ алдар болгаш чоргаарал-дыр — деп, шаңналды тывыспышаан, Тываның Баштыңы чугаалаан. — Монгуш Бораховичиниң ачы-хавыяазы үнелеп четтинмес. Ооң эртем, литература болгаш хөй-ниитичи салыышкынын делегей деңнелинге шагда-ла хүлээп көрүп турар. Тыва чоннуң  угаан-бодал эртинелериниң кадагалакчызы деп бүгү-делегейге үнелээн, ооң чогаадыкчы ажыл-чорудулгазы ханы болгаш хөй талалыг. Кайгамчык салым-чаяанныг, билбес чүвези чок, сагыш-сеткили байлак бо хоочун шагда-ла Тываның дириг эртинези, хамнаашкын талазы-биле бүгү чурттарда сураглыг кижи апарган. «Буян-Бадыргы» деп кайгамчык чогаалды биске сөңнээн Монгуш Бораховичиден өске кымга ындыг аттыг шаңналды эң бир дугаарында тыпсыр боор. Бо дээрге ханы уткалыг болгаш чөптүг шиитпир-дир».

Монгуш Кенин-Лопсан бодунуң харыы сөзүнге Тываның чурттакчы чонунга чагыын берген: «Тываның чечектелиишкинин, ооң кайгамчык чурттакчыларының өөренирин, дээди эртем чедип алырын күзээр мен. Бо дээрге чугула чүүл-дүр. Өөрениңер, ажылдаңар, сайзыраңар. Уруглар төрүттүнериниң талазы-биле бистиң республикавыс кезээде бирги черге болзун. Республика Баштыңынга чедиишкиннерни күзедим. Ол дээрге биче сеткилдиг болгаш бедик эртем-билиглиг удуртукчу-дур. Силерниң шуптуңар­га чедиишкиннерни, аас-кежиин, чаагай чүүлдерни күзедим».

Хүндүлүг хоочуннуң чагыг сөзүн езулалдың киржикчилери бир демниг адыш часкаашкыны-биле хүлээп алганнар.

«Буян-Бадыргы» орденниң I чергезиниң ийиги эдилекчизи Россияның камгалал сайыды, Россияның Маадыры Сергей Шойгу болган. Ол чай чогундан бо езулалга кээп шыдаваан дээрзин Шолбан Кара-оол дыңнаткан.

«Буян-Бадыргы» орденниң III чергезин райкүүском даргазынга (амгы үеде кожуун чагыргазының баштыңынга) 17 чыл дургузунда ажылдап келген чаңгыс херээжен удуртукчу Таисия Тюлюшке тывыскан. Ооң удуртулгазы-биле Таңды район социал-экономиктиг көргүзүглер талазы-биле эң эки кожууннарның санынга чаңгыс эвес удаа кирип келген. Таисия Санчиевна хүндүлүг дыштанылгазында-даа болза, бодунуң билиин, күжүн чаарттынып турар Тываның көдүрлүүшкүнүнге берип чоруур.

Ол байырлыг езулалга чаа орденниң баштайгы эдилекчилеринге ону тыпсыры-биле чергелештир күрүнениң өске-даа шаңналдарын 24 кижиге тывыскан. «Силерниң кижи бүрүзүнүң Тываның болгаш Россияның келир үезинге салыышкыны кайгамчык болгаш үнелеп четтинмес, силерниң салым-хууңар — хамааты харыысалганың, бедик мергежилдиң болгаш Төрээн чуртунга болгаш бодунуң чонунга бараан болурунуң үлегери болуп турар» — деп, республика Баштыңы шаңнал алганнарга чугаалаан.

Долаана Салчак.