Июль 18-21 хүннеринде Таңды кожууннуң Дүргенге чылдың-на эртип турар «Тыва – хөгжүлдениң девискээри» (Дүрген-2015) аныяктарның өөредилге шуулганы болур. Ооң ажылынга Россияның хоорайларында болгаш даштыкыда тыва студент чаңгыс чер чурттугларның төлээлери, аныяк сайгарлыкчылар дээш, 400 хире аныяктар киржир. Күрүне деткимчезин бээринге социал реклама, «Тыва – фронтуга» номга үндезилээш эссе, аныяк сайгарлыкчыларның «Аныяктарның бизнес-төлевилелдери» конкурстарын шуулган үезинде эрттирер.

Тывада Балыкчылар хүнүн Чеди-Хөл кожууннуң Элегес хемге балыктаарының маргылдаазы-биле демдеглээн. Республикада аңнаашкын ажыл-агыйының тургустунганындан бээр 70 чылынга база Улусчу ужур-чаңчылдар чылынга тураскааткан маргылдааны Тываның дириг амытаннар делегейиниң объектилерин болгаш сугнуң биологтуг курлавырларын камгалаар талазы-биле комитет биле Элегес суурнуң чурттакчызы, балыктаар спорттуң хоочуну Андрей Самбу организастап эрттиргеннер.

Өөредилге болгаш эртем сайыды Каадыр-оол Бичелдейге удурткан чогаадыкчы коллективтер төлээлери, спортчулар кирген делегация ценгел тываларының наадымынга киржири-биле июль 13-те аъттаныпкан. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң Күрүне Чөвүлелиниң президиумунуң ажылчын бөлүүнүң база Россияның энергетика сайыды Александр Новакка энергетика ажыл-агыйын хөгжүдериниң айтырыглары-биле холбашкан хуралдарга киржир планнаттынган ажыл-агыйжы сургакчылаашкыны-биле Ценгелдиң Наадымы капсырлажы берген. Ынчангаш Тываның Баштыңы Наадымның организаторларынга болгаш киржикчилеринге бодунуң байыр чедириишкинин дамчыткан.

2016 чылдың июль 1-ден август 15-ке чедир, чедери берге ыраккы черлерге сентябрь 15-те ноябрь 15-ке чедир бүгү-российжи көдээ ажыл-агый чизези эртер. 2016 чылдың июль 1-де байдал-биле статистика көргүзүглерин алыр. Чуртта күрүнениң аграрлыг политиказының шынарын экижидеринге ийиги көдээ ажыл-агый чизези кол рольду ойнаар ужурлуг деп, эсперттер санап турар.

Чаңчылчаан бойдус ажыглалының девискээрлерин аңгылаар айтырыглар-биле ажылдаар ажылчын бөлүктү республиканың чазаанга тургузар айтыышкынны Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол берген. Шапкын үлетпүр шиңгээлдезиниң байдалдарында, чоннарның онзагай культуразының үндезини болгаш хүрээлели болуп турар тус черниң чурттакчыларының чаңчылчаан ажыл-ижин кадагалап база хөгжүдери-биле, этнокультура заповедниктерин Тывага тургузар эгелээшкинни боттандырарының херек кырында бирги базымы бо.

Тываның Баштыңы губернатор төлевилелдерин, ооң аразында «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» төлевилелди онза контрольда тудуп турарын демдеглээн: «Конкурска үндезилээш, акшаландырыышкынның чөптүг үлелгезин чорударда, кожууннарның бурунгаар хөгжүлдезинге агробизнес төлевилелдерин мөөңнээнин өөренип көөрү чугула. Чамдык кожууннарда 4-5 төлевилел ажылдап турар болза, чамдыктарында хары угда 21 төлевилел барын эскерип болур».

Тываның Чазаа июль 10-дан эгелеп энергия курлавырлары болгаш чуртталга-коммунал ачы-дузалары дээш чурттакчы чондан коммунал төлевирлер чыыр шалыпчы айны чарлаан. ТР-ниң Одалга болгаш энергетика яамызының дыңнадыы-биле алырга, энергия курлавырларын ажыглааны дээш чурттакчы чоннуң өрези 700 млн. рубль четкен. Республиканың чурттакчы чонунуң чылыг дээш өрези - 340 млн., а чырык дээш – 316,9 млн. рубль. 1 абонентиниң ортумак өрези: июнь айда чылыг дээш - 13065 рубль, чырык дээш - 4 754 рубль.

Владимир Путинниң саналы-биле РФ-тиң Чазаанда регионнарда хөй-ниити ужур-дузалыг төлевилелдерни деткиир база инвестиция климадын экижидер адырда мурнакчы арга-дуржулгаларны нептередир дээш тургускан «Стратегиктиг инициативалар агентилели» коммерцияга хамаарышпас автономнуг организацияның төлээлери республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң чалааны-биле Тывага келгеш барган. СИА-ның специалистери Тываның Экономика яамызы, республиканың Садыг-үлетпүр палатазы-биле кады биче болгаш ортумак сайгарлыкчы чорукту хөгжүдеринге таарымчалыг байдалдарны тургузар айтырыглар талазы-биле семинарларны болгаш «төгерик столдарны» эрттирген.

Тываның Чазаа аныяктар шуулганының глобализация үезинде территорияларның шапкын хөгжүлдезинге тураскааткан темаларлыг дискуссиялар, «төгерик столдар» болгаш мастер-класстар дээш, өске-даа хемчеглерниң планын бадылаан. Шуулган күрүне эргелеп-башкарылга, бизнес, чоннар аразында кады ажылдажылга, культуралар аразында коммуникация адырында чидиг айтырыгларны шиитпирлээр ажыл-чорудулгага талантылыг башкарыкчыларны, аныяк эртемденнерни, сайгарлыкчыларны, аныяктар командаларын хаара тудар.

       Онза байдалдар-биле холбашкан июньнуң бергедээшкиннери Тываның социал-политиктиг турум чоруун кошкаш кылбаан. РФ-тиң субъектилериниң турум чоруунуң деңнелин параметрлер-биле тургузар «Петербургская политика» фонд, июньнуң ээлчеглиг рейтингизинде республика ооң мурнунда туружун ээлеп, Россияның регионнарындан эң-не таарымчалыг регионнар санында хевээр артканын демдеглээн.

          Туризм талазы-биле федералдыг агентилел (Ростуризм) федералдыг бюджеттен акшаландырар 55 регион төлевилелдериниң санынче Тывада «Алдын-Булак» этнокультура комплекизи биле «Силбир» төптүң баазазынга турисчи кластерлерни тургузар дугайында төлевилелдерин киирген. Ооң-биле холбаштыр «Россия Федерациязында иштики болгаш үнүүшкүннүг туризмни хөгжүдери (2011-2018 чылдарда)» федералдыг тускай сорулгалыг программага өскерлиишкиннер киирерин ведомство белеткээн, деп Ростуризмниң сайтызы дыңнаткан.

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол бодунуң блогунда «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» губернатор төлевилели күш-ажылдың кижизинге санаттынган деп бижээн. «Республикада бистиң бодап турарывыс ышкаш эвес, ажылдап турары кижилер хөй-дүр. Көдээ черде ажыл-ишчи кижилер чурттап, хүн бүрүде күш-ажылчы маадырлыг чорукту кылып турары чоргааралды болдурар. Оларның аразында Бии-Хем кожуундан Нелли Чамзының бизнес-төлевилелин «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» төлевилели-биле деткээш, часпаан-дыр бис!

Республиканың төөгүзүнде онзагай хүннү - Тыва эки турачыларга сактыышкын хүнүн бир дугаар байырлаарының белеткээр болгаш эрттирер оргкомитедин Тываның Чазаа тургускан. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң 2015 чылдың апрель 27-де чарлыы-биле чаа байырлалды сентябрь 1-де эрттирерин бадылаан. 73 чыл бурунгаар ол хүн Тывадан, ынчан бот-догуннаан республикадан, Совет Эвилелинче халдаан гитлержи дайзыннарны чылча шаварынга киржир дээш капитан Тюлюш Кечил-оолга, сөөлүнде Совет Эвилелини Маадыры атты алган, баштаткан эки-турачы аъттыг эскадрон дайынче аъттанган

«Аныяктарның бизнес-төлевилелдери-2015» республика конкурузунче республиканың аныяк хамаатыларындан 54 чагыг кирген. Тываның Аныяктар херээ болгаш спорт яамызының дыңнатканы-биле, конкурска Кызыл хоорайның аныяктары идепкейин көргүзүп, 22 төлевилелди киирген. Ийиги черде Улуг-Хемниң аныяктары, оларның төлевилелдериниң саны – 6. Бай-тайгажылар үшкү черни ээлеп, 4 төлевилелди камгалаан. Чөөн-Хемчик, Кызыл, Тес-Хем, Тожу кожууннар 3-3, Өвүр, Чеди-Хөл, Сүт-Хөл 2-2, Барыын-Хемчик, Таңды, Эрзин кожууннар база Ак-Довурак хоорай 1-1 чагыгны киирген. 54 бизнес-төлевилелдерниң 18-ин ажыл чок аныяктар, 13-үн сайгарлыкчылар, 17-зин ажылдап турар аныяктар, 6-зын студентилер кылган.