Россияның Энергия яамызының хөй кижи киржикчилиг коллегия хуралынга Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол биче энергетиканы сайзырадырының айтырыгларынга доктааган. Тывага чылыдылга-электри станциязының чаа тудуунуң болгаш регион энергетиказының сайзыралының айтырыгларының талазы-биле аңгы ажылчын ужуражылга болур. Ооң дугайында РФ-тиң энергетика сайыды Александр Новак биле Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол май 21-де болган коллегия хуралының соонда дугурушкан. РФ-тиң Энергетика яамызының хөй кижи киржикчилиг коллегиязының хуралын яамының нарын айтырыгларын тодарадыр болгаш ол айтырыгларны эксперттерниң, хөй-ниитиниң, бизнестиң болгаш эрге-чагырга органнарының төлээлекчилериниң киржилгези-биле шиитпирлээр сорулгалыг эрттирип турар

Найысылал Кызылдың чоогунда Каа-Хем суурга тудуу бо чылдың чайынында эгелээр улуг спорт-культура төвүнге 787,6 миллион рубльди үндүрүп бээр дугайында шиитпирни Россия Федерациязының Күрүне Думазы хүлээп алган. Ол дугайында Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол бодунуң блогунга дыңнаткан. 2011 чылдың төнчүзүнде Россияның Президентизи Владимир Путин бистиң республикага албан-ажыл аайы-биле чорааш, Тывага улуг спорт-культура комплекизин тудар дугайында саналды деткээн. Ооң деткиишкини бо улуг тудугну тударынга хамаарыштыр дугуржулганы федералдыг органнарның аңгы-аңгы деңнелдеринге чедип алырынга кончуг дузалыг болган.

Кызыл хоорайның Магистральная кудумчузун канчаар чаартып турарын Тываның Чазааның Даргазының бирги оралакчызы Шолбан-оол Иргит хынап чораан. Кудумчунуң чаартылгазын Тыва биле Россияның чаңгыс демнежилгезиниң 100 чыл юбилейинге уткуштур доозар ужурлуг.
Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң даалгазы-биле Магистральная кудумчузун үндезини-биле чаартыр: ооң доора дуртун улам калбартыр, оруктуң таваан улам быжыглаар, чадаг кижилер кудумчуну кежер кежиглерни бүрүнү-биле дериир, транспорт оруу биле чадаг кижилер оруунуң аразын аңгылаар дээш, өске-даа эргежок чугула ажылдарны чорудар. А кол-ла сорулга – бо кудумчуга шимчээшкинни машина-балгатка-даа, чадаг кижилерге-даа айыыл чок болдурары.

Чөөн-Хемчик кожуун бо чазын ниитизи-биле 2962 га черге янзы-бүрү хевирниң көдээ ажыл-агый культураларын тарыыр сорулганы салган. Тарааны 2420 га черге, тодаргайлаарга: ак-тарааны — 370 га, арбайны — 370 га, суланы 1680 га шөлдерге тарыыр. Тараа культураларындан аңгыда, 268 га черге картофельди болгаш 24 га черге ногаа культураларын тус-тузунда тарып өстүрери көрдүнген. Чөөн-Хемчик кожуун чагыргазының көдээ ажыл-агый эргелелиниң даргазы Эдуард Бирлейден часкы хову ажылдарының бөгүнгү чоруудунуң дугайында чугаа.

Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызының медээзи-биле алырга, республиканың көдээ ажыл-агыйларының шупту хевирлеринде, май 20-де байдал езугаар, 360708 хураганнар онча-менди өзүп доругуп турар. Ол дээрге бо чылын камгалап алырын планнаан хураганнарның 94,8 хуузу-дур. Эң-не хөй хураганнар Барыын-Хемчик кожууннуң малчын коданнарында төрүттүнген. Төрүүр хойнуң санынга онааштыр алыр болза, Сүт-Хөлдүң хойжулары — мурнуку одуругда. 

Тываның социал-экономиктиг амыдыралында 2013 чылда чугула болуушкун апарган Шолбан Кара-оолдуң эгелээни губернатор төлевилелиниң түңнелдериниң баштайгызы болур «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге»» деп республика чергелиг делгелге-ярмарка «Сүбедей» спорт комплекизинге май 24-те ажыттынар. Эрес-кежээ кижилерге ады безин кыйгы болу берген бо төлевилел чоннуң аразынга тывынгыр-сагынгыр ажыл-агыйжы чорукту көдүрген. Оларның бүдүргени барааннар, эт-сеп, идик-хеп болгаш аъш-чем аймаан бо ярмаркага делгээр.

Эрткен дыштаныр хүнерде Тээли суурга хоочун хол бөмбүкчүлериниң ортузунга «Төрээн кожуун» деп республика чергелиг маргылдаа болуп эрткен. Аңаа республиканың аңгы-аңгы булуңнарында ажылдап-чурттап чоруур хоочун херээжен спортчулар – бай-тайгажылар киришкен. Мөңгүн-Тайга, Улуг-Хем, Чөөн-Хемчик, Сүт-Хөл, Барыын-Хемчик кожууннардан болгаш Бай-Тайгадан ийи команда күжүн шенешкен. 

Чадаана хоорайда амыдырал «хайныгып» турар, Культура бажыңында бир-ле хемчег болур деп турары илдең, ооң чанында чыглып турар хөй улус караамга илдикти. Амыдырал, ажыл-агый дээш, аай-дедир шуушкан кижилер, машина-балгат хоорайның хайымныг амыдыралын херечилеп турар. Чагырга черинге суму чагырыкчылары болгаш чурттакчы чон-биле хурал соонда, кожуун чагырыкчызының социал политика талазы-биле оралакчызы Чойган Анатольевич Монгуш-биле (чурукта) кожууннуң ниити амыдыралының дугайында чугаалаштым.

Хайыракан сумузу. План езугаар школага башкылар болгаш өөреникчилер-биле ужуражылганы дугуржуп каан турган. Ынчалза-даа директор башкы биле суму чагыргазының даргазы ону организастап шыдаваан деп демдеглээр апаар, чүге дизе дугуржулга езугаар айыттынган шагында журналистер чедип кээривиске школа ээн, клуб шоочалыг, суму чагыргазының даргазы чок. Элээн үр манаанывыс соонда, суму чагыргазының даргазы Чечен-оол Экер-оолович Ооржак машиналыг халдып келди.Биеэде ажыл-ишчи чедиишкиннери болгаш ат-сураглыг кижилери-биле алдаржып турган Хайыракан суурну бөгүн танывадывыс. Көдээ культура бажыңынга кижи орар арга чок – соок.

Эрткен субботада Кызылда Улусчу чогаадылга бажыңынга «Битва хоров» деп солун мөөрей болуп эрткен. Аңаа найысылал Кызылдың күш-ажылчы коллективтери киришкен. Мөөрейни Тыва биле Россияның демнежилгезиниң 100 чылынга уткуштур, аңаа тураскаадып эрттирген. Ынчангаш мөөрейниң негелдезин езугаар Тыва, Россия дугайында, найырал дугайында ырларны коллективтер күүседир ужурлуг. Жюри кежигүннери (даргазы Кызылдың уран чүүл колледжиниң башкызы А.Н.Саратовкина) олуттарын ээлептери билек мөөрей эгелээр.

 - Онза хүндүткелдиг Сергей Күжүгетович! Тыва Республикада хөй янзы язы - сөөк чурттакчыларының мурнундан болгаш бодумнуң өмүнээмден Силерниң төрүттүнген хүнүңер таварыштыр изиг байырны чедирерин чөпшээреп көрүңер. Силерниң Россия сайзыралы дээш хөй талалыг күрүне чергелиг ажыл - агыйыңар, туруп - могавас тура - сорууңар, Ада - чурт дээш хамааты туружуңар болгаш бурунгаар хөгжүлде дээш чүткүлүңер кезээде үлегер чижек болуп чоруур. Чаңгыс чер - чурттугларыңар Силерге онза хүндүткелдиг болгаш аажок чоргаарланып чоруурлар.

«Чаңгыс демниг Россияның» партийжи төлевилелдериниң ийи хүн үргүлчүлээн шуулганы май 18-те Москвага доозулган, аңаа партияның Дээди болгаш Чиңгине чөвүлелдериниң кады хуралы болган, ооң ажылынга Тываның Баштыңы, ЧР-ниң Дээди чөвүлелиниң кежигүнү Шолбан Кара-оол киришкен. Ооң киржикчилери шуулганның түңнелин үндүргеннер. Хурал РФ-тиң Чазааның Даргазы, партияның баштыңы Дмитрий Медведевтиң даргалаашкыны-биле эрткен. Амгы үеде башкарыкчы партияның «шыгжамырында» федералдыг 43, барык 400 хире регион төлевилелдери бар дээрзин ол демдеглээн.

Май 16-17 хүннеринде «Шын» солуннуң чагыдылгазының бирги кварталдың түңнелдери-биле ийи, үш дугаар черлерни ээлээн Сүт-Хөл, Чөөн-Хемчик кожууннарынче редакцияның ажылчын бөлүү сургакчылап четтивис. Чагыдылгада бирги черни ээлээн Бай-Тайга кожуунче чоокта чаа сургакчылап чораанывысты номчукчулар сактыр боор.

Бай-Тайга кожуннуң Тээли сумузунуң № 13 профессионал училищезиниң сургуулу Чингис Чамыян ажылчын мергежилдер мастерлериниң аразынга делегей чемпионадынга Тываның адын камгалап, Россияның национал чыынды командазынче кирген. Ол национал чыынды команданың составынче Россияның бирги чери дээш киришкен түңнелдери-биле кирер эргени чаалап алган. Бай-Тайганың даш чонукчузу хүлер медальды даш болбаазырадыкчыларының маргылдаазынга төлептии-биле алган.

Май 16-да ТР-ниң Дээди Хуралының (парламентизиниң) биче залынга «Туберкулезтуң ажык хевиринден аараан, эмнедиринден ойталап турар кижилерниң хостуг чоруурун кызыгаарлаарын күштелдирериниң дугайында» айтырыгны көдүрген хурал болуп эрткен. Хуралды Дээди Хуралдың кадык камгалал болгаш социал хөгжүлде комитединиң даргазы Ульяна Монгуш башкарып эрттирген.