Тус черниң энергетиказын быжыглаар

Россияның Энергия яамызының хөй кижи киржикчилиг коллегия хуралынга Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол биче энергетиканы сайзырадырының айтырыгларынга доктааган.
Тывага чылыдылга-электри станциязының чаа тудуунуң болгаш регион энергетиказының сайзыралының айтырыгларының талазы-биле аңгы ажылчын ужуражылга болур. Ооң дугайында РФ-тиң энергетика сайыды Александр Новак биле Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол май 21-де болган коллегия хуралының соонда дугурушкан.

РФ-тиң Энергетика яамызының хөй кижи киржикчилиг коллегиязының хуралын яамының нарын айтырыгларын тодарадыр болгаш ол айтырыгларны эксперттерниң, хөй-ниитиниң, бизнестиң болгаш эрге-чагырга органнарының төлээлекчилериниң киржилгези-биле шиитпирлээр сорулгалыг эрттирип турар. Майда болган хуралга 2012 чылдың түңнелдерин үндүрген болгаш 2013 чылдың сорулгаларын чугаалашкан деп, яамының парлалга албаны дыңнаткан. Ол чугаага дүүштүр Шолбан Кара-оол регион энергетиказын сайзырадырының болгаш республиканың одалга-энергетика комплекизинде чидиг айтырыгларның дугайында саналдарны коллегияга киирген. Тус черниң энергетиказын быжыглаары, эрткен чүс чылда туттунган болгаш курлавырын төндүр ажыглап каапкан дериг-херекселдерни солууру дээн ышкаш айтырыгларны чылыдылга-энергетика комплекизин сайзырадырының федералдыг программазынче киирер ужурлуг деп, өске регионнар удуртукчулары өөрүнүң бодалын дамчыткан.

Чоннуң амыдырал хандырылгазы-даа, экономиканы көдүрери-даа оон дыка хамааржыр энергия объектилерин үндезини-биле чаартырын боттарының күжү-биле боттандырары РФ-тиң субъектилериниң хөй кезиинге болдунмас деп, Тываның Баштыңы санап турар. Ону бадыткаары-биле Шолбан Кара-оол Хову-Аксы суурда ЧЭТ-ке болган халапты чижекке киирген. Аңаа тургустунган онза байдалда 3 муң ажыг чурттакчы когараан, кол чылдагаан—ССРЭ үезинде даг үлетпүрүнүң тутканы чылыдылга черин тус черниң эрге-чагыргаларының ажаап-тежээп шыдавааны. Ону эвилел ужур-дузалыг «Тыва кобальт» комбинадын хандырары-биле туткан, ол бүдүрүлге реформалар эгелеп турда-ла, 90 чылдарда хагдынып калган. Район бюджеди 230 млн. рубль турда, ЧЭТ-тиң чарыгдалы 90 млн. рубль чедип турган, ынчангаш ону ууру кожуунга берге болуру чөп. Ындыг байдал Ак-Довурак болгаш Шагаан-Арыг хоорайларда тургустунган.

Энергетиканы сайзырадырынга күрүнениң чаңгыс аай туружу чок болуп турар үеде мындыг сорулганы регионнар боттарының шыдаар шаа-биле тус-тус шиитпирлеп турар. Чижээ, Хову-Аксының чаа котельнаязын тудары-биле чээли ап, бот-тускайлаң хөделип турар. Энергетиканың айыыл чок чоруун быжыглаарының айтырыгларын үндезини-биле шиитпирлээр дээш республиканың эрге-чагыргалары чурттуң удуртулгазынга чедип, регион ЧЭК-теринче кичээнгей салырын дилеп келген. Чурттуң хемчээлинге энергетиканы сайзырадырының дугайын чүгле чугаалаар болза, эвээш ажыл-дыр деп Кара-оол санап турар.

Республика Баштыңының бодалын езугаар алырга, федералдыг албан черлериниң регион энергетиказын сайзырадырының айтырыгларынче кичээнгей салып турары дески эвес. Тываны чижекке алыыл, бир талазында Россияның хөмүр-даш үлетпүрүнге республика эң перспективтиг регионнарның санында кирип турар, чүге дээрге кокстуг хөмүр-даштың улуг чыдыны бар. Өске талазында — энергетика курлавырларын шиңгээдип алыр талазы-биле улуг-улуг төлевилелдер-биле дорт холбашкан айтырыгларны федералдыг яамы регионнуң болгаш муниципалитеттерниң деңнелинче бадырып турар. Yшкү талазында, регион оларның девискээринге келген инвесторларны социал-экономиктиг хөгжүлдеге, ооң иштинде энергия күчүлерин тударынга киириштирер дей бээрге, бизнестиң херээнче холгаарлааны, шаптык катканы дээн ышкаш өске-даа чылдагааннар тыптып туруп бээр. Ындыг чөрүшкек чоруктарны ол харылзааларны башкарып турар эрге-хоойлу актыларынга чогуур өскерилгелерни киирип тургаш шиитпирлээр херек деп, Шолбан Кара-оол санаан болгаш ол саналды деткиирин өөрү губернаторлардан дилээн.

Ол чугаага киришкен Тываның Баштыңы болгаш өске-даа губернаторлар Россияның Энергетика яамызының эрткен чылда кылып чоруткан ажылын бедии-биле үнелээн. Кижи бүрүзүнүң айтырыынга Новак харыыны берген. Шолбан Кара-оолга ооң көдүрген айтырыгларын, ооң иштинде Россияның Президентизиниң деткээни чаа чылыдылга-энергетика станциязын тударының дугайында айтырыгны күчүлер чедирериниң керээлериниң дузазы-биле шиитпирлээрин яамының өске чөвүлел хуралынга сайгарарын Шолбан Кара-оолга федералдыг сайыт аазаан. Регионнар удуртукчуларының киирген саналдарын Новак херек кырында деткээн.

«Саарылга рыногун калбартыры-биле болгаш транспорт инфраструктуразын сайзырадыры-биле хөмүр-даш үлетпүрүн сайзырадырының айтырыы шиитпирлеттинер. Саарылга рыногун сайзырадыры-биле электроэнергетика бүдүрүлгелеринче, ЧКА-же болгаш металлургияже хөмүр-даш чедирилгезиниң үр хуусаалыг керээлеринче шилчиири негеттинер. Оон аңгыда яамының эң чугула айтырыы болза, хөмүр-даштың биржа садыглаашкынын хевирлеп тургузарын уламчылаары, цемент үлетпүрүнге, химия бүдүрүлгезинге, ханы болбаазырадылгага хөмүр-даш продукциязының ажыглалын калбартыры. Продукцияны үндүр садарынга байдалдарны тургузарынга болгаш экижидеринге демир-орук болгаш порт инфраструктуразын чаартыры болгаш сайзырадыры негеттинип турар. Забайкальеге, Тывага, Якутияга, Сахалинге чаа энергия-хөмүр-даш курлавырларын сайзырадыры-биле чедери берге болгаш ырак регионнарда ажыктыг казымалдар чыдыннарынга чамдык чиигелделерни көргүзери чугула деп, Энергетика яамызы санап турар.

База бир угланыышкын—хөмүр-дашты чер адаандан казып тыварының айыыл чок чоруун бедидери. Ажыы эвээш шахталарны дүжүрер сорулга-биле күрүне-хуу черлер кады ажылдажылгазының аргаларын тургузары, бүдүрүлгелерни дүжүрериниң хевирлерин ажылдап кылыры, а ол ышкаш дүжүрүлге фондуларын тургузары болур»—деп, Александр Новак санап турар.

Хурал шиитпир төлевилелин бадылаары-биле болгаш Россия Федерациязының күрүне шаңналдарын тыпсыры-биле доозулган деп, Энергетика яамызының албан-езузунуң сайтызы дыңнадып турар.

Коллегия хуралынга РФ-тиң Чазааның Даргазының оралакчызы Аркадий Дворкович, РФ-тиң энергетика сайыды Александр Новак, РФ-тиң сайыды Михаил Абызов, РФ-тиң Тарифтер талазы-биле федералдыг албанының удуртукчузу Сергей Новиков, РФ-тиң ФХ-ниң Күрүне Думазының комитет даргазының энергетика талазы-биле оралакчызы Юрий Липатов, а ол ышкаш эрге-чагырганың өске органнарының төлээлери, регионнар баштыңнары, эксперттер болгаш адырлар аайы-биле компанияларның удуртукчулары киришкеннер.

Тыва Республиканың парлалга албаны