Тывада часкы тарылга

Чөөн-Хемчик кожуун бо чазын ниитизи-биле 2962 га черге янзы-бүрү хевирниң көдээ ажыл-агый культураларын тарыыр сорулганы салган. Тарааны 2420 га черге, тодаргайлаарга: ак-тарааны — 370 га, арбайны — 370 га, суланы 1680 га шөлдерге тарыыр. Тараа культураларындан аңгыда, 268 га черге картофельди болгаш 24 га черге ногаа культураларын тус-тузунда тарып өстүрери көрдүнген.

Чөөн-Хемчик кожуун чагыргазының көдээ ажыл-агый эргелелиниң даргазы Эдуард Бирлейден часкы хову ажылдарының бөгүнгү чоруудунуң дугайында тайылбырны ап, чугааны кылдым:

— Тарылга шөлү улуг хемчээлдиг болганда, эвээш эвес үрезин хереглеттинер. Оларны канчаар тыптынып ап турар силер, Эдуард Эрес-оолович?

— Кожуунга 2420 га шөлге тараа тарыырда, 435 тонна үрезин хереглеттинип турар. Бо хүннерде ажыл-агыйларда болгаш чонда 46 тонна үрезин бар. Немей 410 тонна үрезинни чүгле көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелеринден садып алыр чагыглар кирген. Yрезиннер садып турар «Брамман» арат фермер ажыл-агыйы-биле керээни бүдүрүлгелер чарган. Оон аңгыда, 296 га черге, тодаргайлаарга: муниципалдыг унитарлыг бүдүрүлгелер «Улан-Бура» 50 га база «Хемчик» — 30 га, «Саян» көдээ ажыл-агый бүдүрүлгези — 30 га, араттар Б.Б. Монгуш — 30 га, Э.Д. Сат — 50 га база Э.О. Сат 30 га черге мал чеминиң культураларын тарыыр. Картофельди — 268 га, ногаа культураларын 24 га черге тус-тузунда тарып өстүрер. Россияның көдээ ажыл-агый төвүнүң бистиң кожуунда килдизинден ногаа культураларының үрезинин садып ап турар. Бо хүнде часкы хову ажылдарынга хереглээри-биле ниитизи-биле 160 тонна үрезин сөөртүнген. Азы ниити үрезинниң 85 хуузун сөөртүп эккеп алган.

— Көдээ ажыл-агый техниказының белеткели кандыгыл?

— Бо хүннерде кожууннуң ажыл-агыйларында шупту көдээ ажыл-агыйның 68 техниказы бар. Олар күрүнениң хайгаарал бүрүткелин эрткен. Бүрүткеттинген 68 тракторларның 55-жи ДТ болгаш МТЗ болуп турар. Ооң иштинде «ДТ-75» — 11, «МТЗ-80,82» – 42, «Т-150» – 1 база «ЮМЗ» – 7 ажылчын байдалда. Көдээ ажыл-агый машиналарындан андазыннар – 22, 18 үрезин чажар техника белен. Бо хүннерде бар тракторларның 49-у ажылчын байдалда. Тараа ажылдыг көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелеринде шупту 29 трактор бар. Арткан 7 тракторга септелгени чорудуп турар.

Сумуларның тарылгазынга киржип болур хуу чоннуң техниказынга хамаарыштыр Чыргакыда — 3, Хорум-Дагда — 2, Хайыраканда — 5, Хөндергейде — 3, Шемиде — 2, Бажың-Алаакта — 5, Иймеде — 1. Баян-Талада — 2, Теве-Хаяда — 4, Чыраа-Бажында — 4, Чадаанада — 6 болгаш № 6 училищеде 1 трактор бар.

— Суггат талазы-биле ажылдар кайы хире чоруттунуп турарыл, Эдуард Эрес-оолович?

— Суггарылга системаларында болгаш арат бугаларынга хамаарыштыр бүрүткел ажылдары кылдынган. Хемчиктиң Иймеде 531 га шөлдүң 480 га чери суггаттыг. Хемчиктиң Хорум-Дагда 234 га шөлүнге суггатты бүрүнү-биле чорудар. Теве-Хаяның суг хөөлбээнден үнген суггарылга системазы 394 га черни суггарар. Чадаананың суггаттыг шөлүнүң хемчээли 600 га, ында буга унун эткен, үнген талдарны аштап-арыглааш, септелгезин чоруткан соонда, суггаттыг шөлүнүң 350 га черинге тарааны тарып болур. Арат бугалары таварып эрткен Чыргакыда — 178 га, Чыраа-Бажында — 80 га, Хорум-Дагда — 60 га, Хөндергейде — 120 га, Бажың-Алаакта 152 га болгаш Чадаананың 120 га шөлдүг черлерни бо чылын ажыглаар. Суггарылга системалары-биле хемчээли 1864 га, арат бугалары-биле суггартынар 710 га черлер бар.

Чаяна Чыкай.
Алдын-Херел Апыкааның тырттырган чуруу