Закрыть
Логин:
Пароль:
Забыли свой пароль?
Войти    

Главная

Главное


ПРОГРАММА основных мероприятий, посвященных празднованию  80-летия добровольного вхождения Тувинской Народной Республики  в состав СССР 9 октября 2024 г.
Дом народного творчества
10.00 - Открытие III Международного библиотечного форума «Через библиотеку – к развитию общества»

Тувинский институт гуманитарных и прикладных социально-экономических исследований при Правительстве Республики Тыва
10.00 - Республиканская научно-практическая конференция «Россия и Тува: 80 лет вместе»

Тувинский государственный театр кукол
11.00 - Открытие XII театрального сезона, премьера спектакля «Сказочный мир муминов»
Подробнее...

Новости

RSS
18.09.2013 16:18 / Мероприятия
В этом году Тува принимает II Межрегиональный экологический праздник «День Енисея»

 Его основные мероприятия пройдут в Кызыле 28 сентября с участием делегаций Красноярского края и Хакасии. На площадке перед стадионом имени 5-летия Советской Тувы, у самого начала могучей реки Енисей, горожан и гостей ожидает насыщенная программа. Там пройдет выставка-ярмарка изделий мастеров народных промыслов, состоится праздничный концерт творческих коллективов Тувы, Хакасии, Красноярского края, выставка рисунков, посвященных великой сибирской реке. Там же будет развернута полевая кухня, где всех желающих угостят рыбацкой ухой. Почетными гостями станут победители конкурса школьных сочинений «Енисей – река моего детства» и конкурса рисунков на тему «Путешествие по реке Енисей».

Подробнее...
18.09.2013 16:14 / Новости России и мира
В Госдуме поддержали распространение налоговых льгот для инвестпроектов, реализуемых на Дальнем Востоке и в Туве

Комитет Госдумы по бюджету и налогам сегодня рекомендовал нижней палате парламента принять во втором чтении законопроект, вводящий специальный налоговый режим для участников региональных инвестиционных проектов, реализуемых на территориях Дальневосточного федерального округа /ДФО/ и отдельных регионов. При подготовке ко второму чтении бюджетный комитет поддержал поправку, допускающую введение такого режима для участников инвестпроектов, реализуемых на территории Тувы. 

Подробнее...
18.09.2013 16:02 / Здравоохранение
Тува  готовится  к масштабной антиалкогольной кампании
В последних числах мая в столицу Кыргызстана Бишкек прибыли тувинские врачи. Правительство Тувы отправило лучших специалистов в области наркологии, чтобы они освоили принципы лечения алкогольной и наркотической зависимости, которые применяет в своей работе известный нарколог Женишбек Назаралиев. С самого начала на обучение отводилось три месяца, но по истечению срока на родину вернулись не все. Двое из трех врачей, приехавших в Бишкек перенимать опыт, продолжили практиковаться в стенах Медицинского центра доктора Назаралиева. По их словам, они дожидаются результатов социологического исследования, которое Всемирная Лига «Разум вне наркотика» проводит в рамках государственной программы «Тува – территория трезвости». 
Подробнее...
18.09.2013 14:12 / Общество
Глава Тувы выразил соболезнования  родным и близким ветерана тувинской печати Седена Хертека

Глава Тувы выразил соболезнования родным и близким ветерана тувинской печати, известного переводчика, Заслуженного работника Республики Тыва Хертека Седена Кудурукпаевича в связи его кончиной после продолжительной болезни. «От имени Правительства республики, от себя лично выражаю глубокие искренние соболезнования в связи с уходом из жизни Седена Кудурукпаевича Хертека. Он прожил яркую достойную жизнь, отдав свой талант журналиста и переводчика, глубочайшие знания тувинского и русского языков на благо родной республики.

Подробнее...
18.09.2013 11:15 / Здравоохранение
В Туве создается  физкультурный диспансер

Правительство региона приняло постановление о создании Республиканского врачебно-физкультурного диспансера. Новое учреждение здравоохранения будет заниматься медицинским обеспечением спортивно-массовых мероприятий, осуществлять диспансерное наблюдение за здоровьем спортсменов, заниматься пропагандой здорового образа жизни. Как отметил министр здравоохранения Тувы Орлан Донгак, создание диспансера позволит упорядочить медицинское обслуживание при проведении соревнований, более предметно взаимодействовать с представителями различных спортивных учебных заведений, федераций, муниципалитетами в части сохранения здоровья и профилактики заболеваний у спортсменов – как профессионалов, так и любителей. Опыт показал, что наличие в штате отдельных учреждений медицинских работников не позволяет вести эту работу на высоком уровне.

Подробнее...
17.09.2013 17:55 / Энергетика
На запуск новой котельной в поселке Хову-Аксы  премьер Шолбан Кара-оол привлекает ветеранов отрасли
В Туве в поселке Хову-Аксы Чеди-Хольского района завершается масштабное строительство новой котельной. Эта стройка была инициирована главой региона еще три года назад. Разработка проектно-сметной документации началась в 2010 году и уже летом 2012-го строители заложили фундамент объекта. На возведение новой котельной республиканские власти оформили кредит, понимая, что оборудование старой Хову-Аксынской ТЭЦ, построенной в 1950-х годах для нужд крупнейшего в СССР кобальтового комбината, дошло до окончательного износа, а запчасти попросту вышли из производства. С распадом советской системы развалился и комбинат, в результате чего крупная ТЭЦ оказалась на содержании небольшого муниципального образования. В постсоветский период работа теплоэлектроцентрали поддерживалась за счет скудных финансов для того, чтобы обеспечивать теплоснабжением крохотный поселок. Несмотря на отсутствие средств в региональном бюджете и соответствующей программы на федеральном уровне, Правительство Тувы летом прошлого года начало стройку на кредитные средства. 
Подробнее...
17.09.2013 17:46 / Общество
Назначен новый  заместитель министра финансов Тувы

Заместителем министра финансов Тувы назначена Алена Зенченко. Такое решение озвучено сегодня на заседании Правительства региона. Как отметил глава республики Шолбан Кара-оол, омоложение и укрепление кадров финансового блока исполнительной власти – одна из важнейших задач, поскольку от умения его руководства и специалистов работать в новых экономических условиях зависит не просто качественное исполнение бюджета, но и, по большому счету, реализация многих стоящих перед республикой задач.

Подробнее...
17.09.2013 14:59 / Общество
Глава Тувы объявил День траура по погибшим в ДТП
18 сентября 2013 года в Туве объявлено Днем траура по жертвам дорожно-транспортного происшествия, произошедшего в Кызыле в минувшую субботу. Глава Тувы Шолбан Кара-оол подписал соответствующий Указ. Завтра в республике будут приспущены государственные флаги, отменены развлекательные мероприятия и реклама в эфире республиканских СМИ. Прощание с погибшими состоится 18 сентября по адресу: город Кызыл, улица Подсобная 314 "а" (четвертая остановка) в 12.30. Напомним, 14 сентября вечером в районе левобережных дач пьяный водитель на легковой автомашине совершил наезд на семерых человек, стоявших на автобусной остановке. В результате ДТП скончались пятеро: молодая мать Наталья Салчак с двумя дочерьми в возрасте 5,5 месяцев и 7 лет, 16-летний юноша Буян Сат (племянник женщины) и еще одна годовалая девочка – дочь пострадавшего Ангыр-оола Салчака, который с другим своим братом находятся в тяжелом состоянии в больнице. 
Подробнее...
17.09.2013 14:25 / Сельское хозяйство
В Пий-Хемском районе Тувы началось строительство маральника  на 700 голов племенных животных
В 19 километрах от города Турана, центра Пий-Хемского района, в местечке «Вершина Турана» установлены первые столбы для будущего маральника. Тем самым дан старт практическому возрождению в Туве пантового мараловодства. Проект, который Глава Тувы Шолбан Кара-оол считает стратегическим для восстановления одного из исконных занятий коренных жителей региона и развития туристической отрасли, реализуется при поддержке коллег из Горного Алтая и лично министра сельского хозяйства соседней республики Сергея Огнева. Маральник, рассчитанный на начальном этапе на 700 племенных животных, займет  1820 гектаров. Обследование территории и разработка проектно-сметной документация на строительство объекта выполнены ВНИИ пантового оленеводства под руководством доктора ветеринарных наук, профессора, заслуженного деятеля науки РФ Василия Луницина. 5 сентября проектировщики уже доставили ПСД в Туву, документы в настоящее время корректируются. Заключен договор с бригадой строителей, имеющих многолетних опыт работы по реализации подобных проектов. 
Подробнее...
16.09.2013 22:10 / Муниципалитеты
В Эрзинском районе Тувы методом народной стройки возвели спортивный стадион
Жители приграничного Эрзинского района Тувы в минувшие выходные отпраздновали два важнейших события – открытие нового спортивного стадиона почти на две тысячи мест и 75-летие центральной районной больницы. Глава республики Шолбан Кара-оол, вернувшись в воскресенье из командировки в Москву, сразу отправился в райцентр – село Эрзин. Председатель администрации Роман Шинин с особой гордостью подчеркнул, что такого стадиона, как в Эрзине, нет ни в одном районе республики и возведен он методом народной стройки. На его строительство было направлено 2 млн. 700 тысяч рублей – это средства спонсоров и муниципального бюджета. В их числе и те 300 тысяч рублей, которые были выделены району в рамках реализации губернаторского проекта «Спорт во дворы». На эти деньги здесь установили турниковый комплекс и теннисный стол, развернули футбольную площадку.  
Подробнее...

Фоторепортажи

На Госсовете Тувы подвели итоги уходящего года и обсудили планы на будущий

30.12.2019

Автопарк социальных учреждений Тувы пополнился новым специальным автотранспортом

23.12.2019

Спортэлита-2019

23.12.2019

Глава Тувы Шолбан Кара-оол поздравил энергетиков республики с профессиональным праздником

20.12.2019

Глава Тувы Ш.Кара-оол выступил с посланием Верховному Хуралу РТ на 2020 год

12.12.2019

В Туве отметили четвертую годовщину со дня образования 55-й мотострелковой (горной) бригады

05.12.2019

День тувинского языка

01.11.2019

Глава Тувы с рабочим визитом находится в Монголии

25.10.2019

Глава Тувы 11 октября вручил государственные награды труженикам

11.10.2019

Глава Тувы Шолбан Кара-оол провел рабочую встречу с руководителями силовых структур республики

08.09.2019

Августовское совещание (Тува): «Нацпроект «Образование»: от государственной стратегии к педагогическим практикам»

30.08.2019

Глава Тувы проверил готовность социальных объектов в Чаа-Хольском районе

29.08.2019

Глава Тувы Шолбан Кара-оол поздравил  молодых офицеров с началом службы на тувинской земле

22.08.2019

Глава Тувы поздравил земляков с Днем флага России

22.08.2019

Глава Тувы вручил учреждениям лесного хозяйства ключи от новой противопожарной спецтехники

15.08.2019

Глава Тувы накануне Дня республики вручил государственные награды труженикам

14.08.2019

Глава Тувы провел традиционную встречу с выпускниками – краснодипломниками

09.08.2019

Глава Тувы встретился с творческим коллективом издательского дома «Тывамедиагрупп»

08.08.2019

Глава Тувы обсудил с энергетиками подготовку к зимнему сезону и ход модернизации электросетей в поселке Каа-Хем

06.08.2019

В Правительстве Тувы состоялось совещание по программе переселения из ветхого и аварийного жилья

01.08.2019


 
Медээлер
RSS
13.11.2014
Школавыс байырлалы
1938 чылдың кыжынында сумуга чаа школа тудар, ооң ыяш-дажын белеткээр дугайында сумунуң арбан чериниң айтыышкыны хемнер, даглар баштарында тарамык чурттап чораан малчын коданнарже тарап, араттарның идепкейин бедиткен. Ында айытканы-биле алырга өреге бүрүзүнүң шыдал-быразын барымдаалап, бештен чээрби чедир санныг,  узуну 8 метр, чиңге бажы 22 сантиметрден чиңге эвес чудуктарны хар кыры-биле Ишкин-Аксында Ортаа-Хавак кырынга эккеп дүжүрер дугайында айыткан. Сумунуң арбан даргалары айтыышкын бижиктерни араттарга чедирип,  школа тудуунуң дугайында  ажылды чорудуп турган.  Араттар бедик көдүрлүүшкүннүг ажылдап кирипкен. Школаның адаан, кырын шывар манзаларны хол-биле чонуп кылган.  Чондан чыгган үндүрүглер-биле чүгле печка тудар тууйбуларны, соңга шилдерин болгаш ону кылган кижилерниң шалыңын төлеп берген. 
Улаштыр номчуур...
13.11.2014
«Дорт харылзаада»: Хөй-ниитиниң корум-чурум айтырыы

Салчак, Кызыл хоорай: «Хөйнү дүвүредип чоруур айтырыгларны сайгарып чугаалажыры-биле «дорт харылзааны» эрттирип турары кончуг  эки-дир деп үнелеп тур мен. Кызыл хоо­райның 100 чылдааны-биле найысылалга улуг чаартылгаларны кылганы каракка көскү, чараш-тыр. Ындыг болзажок «Арбат шөлү», шывыглыг рынок, театр девис­кээрлериниң чоогунда каракка чаржынчыг апарган эзирик кижилерни полиция ажылдакчылары чүге ыратпас чүвел?».

Омак Оюн: «Кончуг шын, чидиг айтырыг-дыр. Хоорайның төп кезээнде бо девискээрлерде полицияның патруль наряды албан-хүлээлгезин күүседип,  хондур-хүнзедир дежурныйлап  турар. Сандайларда чыдар кижилерни полицейжилерниң дорт эзириктер сергедир черже алыр эргези чок. Ында чыдар кижилер кадыы-даа баксырай берген бооп болур-дур ийин. Ынчангаш дүрген эмчи дузазын бирги ээлчегде кыйгыртыр апаар. Эзирик байдалдыг кижилерни туткаш, Кызылда Московская кудумчузунда эзириктер сергедир черге чедирип турар. Бо чылдың 9 айларының дургузунда 27 муң ажыг кижини аңаа чедирген».

Улаштыр номчуур...
13.11.2014
«Мээң бажыңым – мээң шивээм»
«Чурттаар бажың» федералдыг тускай программаның шугуму-биле  аныяк өг-бүлелерни чурттаар оран-сава-биле хандырарынга деткимче кылдыр 129 аныяк өг-бүле сертификаттар алыр аас-кежикке таварышкан. Ноябрь 6-да Чазак Бажыңының делгем, чырык конференц-залынга республиканың аңгы-аңгы булуңнарындан чыглып келген аныяк өг-бүлелерге Тываның Чазааның Даргазы Шолбан Кара-оол чагыг-сүмезин чугаалады: «Күрүне бистерни ол хире деткип турда, ол сорулганы бүзүрелдии-биле боттандырар ужурлуг бис. Эң ылаңгыя чаа өгленип-баштанган аныяктарны чараш, делгем бажыңнарга чурттазын дээн. Тывада бо талазы-биле  сан түңнер чылдың-на өзүп турар, а 3 чыл бурунгаар чүгле 30  аныяк өг-бүлеге деткимче берген болза,  бо 2014 чылда 129 өг-бүлеге берип турар. Келир чылын 350 аныяк өг-бүлеге деткимче көргүзерин кызыдар бис. Аныяктарга чурттаар бажың бар болза, дазылы быжыг өг-бүле оон  тургустунар. А ол өг-бүле ажы-төлдү өстүрер, бичии чаштың каткызы улам-на өөрүшкүнү эккеп турар. Ажы-төл — бистиң келир үеде изивис истээр салгалывыс-тыр. Оларны чажындан, кавайлыындан төлептиг кижилер кылдыр кижизидер хүлээлгелиг бис. Мен силерге, аныяктарга, бүзүрээр мен, дыттың быжыг дазылы дег, ажыл-үүлеңер бүдүнгүр болгаш чогуп чорзун» – дээш, оларга сертификаттарны байырлыг байдалга тывыскан. Чурттаар бажың-балгат айтырыынга хамаарыштыр аңаа чыылганнар бодалдарын үлешти.
Улаштыр номчуур...
29.10.2014
Журналист, Башкы, Эртемден

М.С. Байыр-оолдуң 75 харлаанынга.

Философия эртемнериниң кандидады, Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдунуң социология болгаш политология секторунуң эргелекчизи Байыр-оол Сендажыевич Монгуш октябрь 17-де чеден беш харлаан. Ооң-биле чугаалажып, ооң солун харыызын дыңнап, каш айтырыгны салыр аргалыг болдум.

— Монгуш Сендажыевич, бодуңарны номчукчулар-биле таныштырып көрүңерем.

— Мен Кара Сарыглар Боратан кызы Каратаан биле Адай-Монгуш Лопсаңай оглу Сендажының көшкүн өг-бүлезинге 1939 чылдың октябрь 17-де Даа кожууннуң Алаштың Чолалыгга төрүттүнген мен. 1949 чылдан эгелеп Кызыл-Тайганың, Хөнделеңниң эге, ооң соон­­­да Ак-Довурактың болгаш Аксы-Барлыктың ортумак школаларынга өөренип чордум. 1959 чылдың июнь 25-те Аксы-Барлыктың ортумак школазын дооскаш, неделя хире болганда Хөнделеңге турган 130 дугаар геология-шинчилел черинге ажылдай бердим. Черниң магниттиг шөлүн хемчээр кижиге бижээчилеп турдум. Бир ай болганда ол прибор-биле ажылдап өөренип, шылгалда дужаагаш, черниң магниттиг шөлүн шинчилээр эрге-дужаал­дыг ажылдай бердим. Куш даң бажында тургаш, мөңге харлыг, кайгамчык Бай-Тайганың мурнуу белинче базып-ла үнер сен. Хүн үнүп келгенде, ажылдаар черимге чеде бээр мен. Ол-ла күзүн шеригже келдирткен. Ыраккы Чөөн чүкке, Оожум океанның эриинге үш чыл иштинде шериг хүлээлгем эрттирген мен.

Улаштыр номчуур...
29.10.2014
«Тува Авиа» компанияга хамааржыр Тожу районга коммерциялыг рейс кылып чорааш, октябрь 10-да читкен вертолетту дилээр ажыл ам-даа уламчылап турар

«Соруг—Кызыл» маршрут-биле коммерция рейсти кылып чорааш читкен вертолетту, ОБЯ-ның регион эргелелиниң октябрь 24-те дыңнатканын езугаар алырга, дилээшкинге 4 агаар суднозу киржирин көрген турган, ынчалза-даа агаар-бойдустуң байдалындан оларның ужудуушкуну болдунмаан. Чер кырында сес бөлүк ажылдап турар, ооң составында камгалакчылар, ОБЯ-ның, Бойдус яамызының, ХК болгаш ОБ агентилелиниң ажылдакчылары, эки турачылар болгаш экипаж кежигүннериниң болгаш пассажирлерниң төрелдери кирип турар.

Эрткен хонукта октябрь 23-те агаар-бойдустуң таарымча чок байдалындан ужар чүүл ажыг­латтынмаан, чер кыры-биле дилекчилер 177 дөрбелчин километр черни эрткен. Дилеп эгелээн үеден бээр 43751 дөрбеличин километр черге дилээшкин чоруткан, ооң иштинде ужар чүүл дузазы-биле—40030 дөрбелчин километр, черде бөлүктер—3721 дөрбелчин километр черни эрт­кен.

Улаштыр номчуур...
24.10.2014
Чаңгыс бергедээшкин — аргыжылга
Көдээ херээжен ишчилерниң Делегей хүнүнге тураскаат­кан байырлалдың Черби сумузунга эртерин сонуургап, ынаар сургакчылап чоруптум. Бии-Хемни кежер паромга хаттың оожумнаарын манап, 3,5 шак иштинде  машина иштинге олуруп келдивис. Байырлал бис­ти манап турар эвес, озалдап четтивис. Спортчу маргылдааларны көөр аргалыг болдувус. Хол бөмбүүнге 4 команда киришкен, сумунуң херээженнер чөвү­­лелиниң командазы тиилекчи болган. 2-ги черни — Черби ортумак школазының, 3-күзүн 8-ки хевирниң коррекциялыг школа-интернадының коллективи ээлээн. Канат тыртарынга база-ла херээженнер чөвү­­лелиниң командазы күштүүн бадыткады.
Улаштыр Черби суму чагыргазының даргазының социал политика талазы-биле оралакчызы Ш.В.Сандый база херээ­женнер чөвүлелиниң даргазы Т.С.Монгуш олар-биле чугаалажып, сонуургаан айтырыгларымга харыылап бээрин диледим.
Улаштыр номчуур...
24.10.2014
Уругларның эрге-ажыы дээш...

Эрткен неделяда Чөөн-Хемчик кожуунга Уругларның бүрүн эргелиг төлээзиниң хү­­нүн­­­де Тыва Республикада Уруг­ларның бүрүн эргелиг төлээзи Светлана Аракчаа Чадаана хоорайның чагыргазынга  хуралды эрттирген.

Аңаа тус черниң социал политика талазы-биле даргазының оралакчызы Мариана Монгуш, ТР-ниң Хөй-ниити палатазының кежигүнү Аида Бюрбю, Чөөн-Хемчик кожууннуң Төлээлекчилер хуралының депутады Роза Монгуш, кожууннуң назы четпээннер инспекторлары, суму бүрү­­­зүнден төлээлер база ада-иелер киришкен. 

Улаштыр номчуур...
24.10.2014
База катап  М-54-түң айтырыы

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол «Кызыл — Чадаана —Хандагайты — Боршоо» автомобиль оруун дамчыдарының айтырыын федералдыг деңнелге шиитпирлээ­рин уламчылап турар.

Шолбан Кара-оол амгы үе­де Мос­квада республиканың айтырыгларын шиитпирлеп чоруп тура, ол Россияның Транспорт яамызынга болгаш Росавтоорукка база чедип, ажылчын чугаала­жыышкыннарны кылган. Айтырыгның кол утказы - «Кызыл — Чадаана — Хандагайты — Боршоо» автомобиль оруун (Моол-биле кызыгаарга чедир) федералдыг деңнелче дамчыдары болуп турар.

Ол Росавтооруктуң удуртулгазы-биле чаңгыс эвес удаа ужуражылганы эрттирген, чугула ажыл-херектерни чугаалашкан. М-54 федералдыг орукту рес­публиканың мурнуу чүгүнден ба­рыын чүкче өскертириниң айтырыын Тываның Баштыңы 2011 чылдан бээр көдүрүп келген дээр­зин сагындыраал.  Ооң ол эгелээшкинин Россияның Президентизи Владимир Путин, РФ-тиң транспорт са­йыды Максим Соколов деткээн.

Улаштыр номчуур...
24.10.2014
70 чыл-биле байыр чедириишкиннери
Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң адынга Россияның политиктери Николай Рыжковтан болгаш Геннадий Зюгановтан байыр чедириишкиннериниң телеграммалары келген. 
Олар регионнуң удуртукчузун болгаш хөй националдыг республиканың чурттакчыларын ССРЭ-ниң составынга Тыва Арат Республиканың каттыжып киргениниң октябрь 11-де демдеглээни 70 чылы-биле байыр чедиргеннер. Байыр чедирген телеграммаларда мындыг сөстер бар:
«Хүндүлүг Шолбан Валерьевич! ССРЭ-ниң составынга Тыва Арат Республиканың эки тура-биле каттыжып киргениниң 70 чыл байырлалы-биле Силерге чүректиң ханызындан байыр чедирип тур мен. Бот-догуннаан күрүнелиг-даа болза, тыва чон бодунуң күзелин езугаар Россияның чоннары-биле каттышкан. Россияның составынга тывалар бажың-балгаттыг, өг-бү­­лелиг апарганнар. Ол болуушкуннуң түңнели төөгүлүг  ханы үндезинниг. Ол түңнел аңгы-аңгы салгалдың, сөөк-язының, политиктиг үзелдиг кижилерни чаңгыс аай хөй националдыг чон кылдыр каттыштырган. ССРЭ-ниң Дээди Совединиң Чөөн Сибирьден, ооң иштинде Тывадан депутады турган үемни улуг сеткил ханыышкын-биле сактыр мен. Бөгүнгү Тыва — федерацияның дең эргелиг болгаш аныяк субъектизи. Совет үеде ону келир үеже чүткүлдүг республика деп адап турган.
Улаштыр номчуур...
24.10.2014
Байырлалдар соонда бодалдарым
1980 чылдарда Москвага сургакчылап чеде бергеш, Саң-хөө яамызының харыысалгалыг ажылдакчызы, акша-көпеекти хала чокка шиитпирлеп бээр А.Кальваның өрээлинге кире бээримге, олурган улустарга мени таныштыргаш, мынча дээн: «Я в Кызыле был, прекрас­ный город, посмотрел памятник «Центр Азии», вода Енисея чистая-чистая!» — деп чугаалангаш, менче хүлүмзүрүп органын сактып олур мен. Ынчан Кызылга бо ышкаш онза, чараш, көрүштүг чүүлдер турбаан.
Саң-хөө яамызынга ажылдап тургаш, Москваже 10 хире чыл дургузунда үзүк-сок­саал чок сургакчылап, Тываның амыдыралынга эргежок чугула акша-хөреңги дугайында айтырыгны шиитпирлээр дээш кандыг бергелерге таварышпаан дээр. Ынчалза-даа салдынган сорулгавыс багай эвес күүсеттинип турган. Тывага Соңгу чүктүң деңнели-биле немелде төлевир дээш чугаалажып чоруп турувуста, экономика сайыдының оралакчызы: «Живете в самом Центре Азии, еще северную надбавку к зарплате просите» — дээш удурланырга, аңаа улуг тайыл­быр бээр ужурга таварышкан бис…
Улаштыр номчуур...
24.10.2014
Ондактыг оруктарда — чаштар

Сөөлгү үеде орук озал-ондаа хөйү-биле  болуп турары чажыт эвес. Ылаңгыя орук озал-ондаанга хилинчек чок чаш  ажы-төлдүң амы-тынындан, чырык өртемчейден чарлып  турары ниитилелди дүвүредип турар. Чүге дизе  орук озал-ондааның  саны  хүнден хүнче өзүп олурар. Айтырыг чидиг.

Бо чылын болган орук озал-ондактарының дугайында  Тыва Республиканың ОШАЧКИ-ниңинспектору Оюмаа Оюн болгашчолаачы Эрес Ооржак-билечугаалаштым. Орук озал-ондактарынга чогум черле кым буруулугул?

Улаштыр номчуур...
24.10.2014
«Эш-өөр, киржиңер!»

«Тываны хөгжүдериниң 100 чаа идеялары» эссе конкурузунга киржири-биле бүгү күзелдиглерни чалап турар.

              «Тываны хөгжүдериниң 100 чаа идеялары» эссе конкурузу эгезинде күрүнениң хамааты албан-хаакчыларынга, оларның аразында эң-не салым-чаяанныг болгаш сонуургалдыг, республиканың социал-экономиктиг сайзыралының чугула айтырыгларын шиитпирлээринге чаа ужур-дузалыг аргаларны сүмелеп шыдаарын тодарадыр база ол ышкаш күрүне эрге-чагырга органнарының ажылдакчыларының профессионал сайзыралынга идиг бээр, күрүне албанының чаагай адын көдүрер сорулгалыг чогааттынган турган. Ынчалза-даа Тываның Баштыңы ук ажылга бүгү күзелдиглерни хаара тударын чугула деп санап көрген, ынчангаш чаңгыс чер-чурттугларынга, бирги оочурда, «Вконтакте» социал четкиниң аныяк-өскенинге кыйгы-биле көрүнген. «Эш-өөр! Киржиңер! Ам чаа-ла «Тываны хөгжүдериниң 100 чаа идеялары» эссе конкурузун эрттирериниң дугайында айтыышкынга ат салдым. Ол чүнүң-даа мурнунда республиканың күрүне хамааты албан-хаакчыларынга хамааржыр. Ынчалза-даа ам ол санал-биле Силерге кыйгы салыр деп бодап тур мен. Билиишкиннер барымдаалаар болза, кижилер сен канчаар бодап турар сен, шак ынчаар эвес бодаар эргелиг база чамдыкта сен олардан чүнү манап турарыңны кылбайн барып болур. Ол аразында биске ниити сорулгалар,     чүткүл, түңнелдер чедип алырынга күзел-сорук херек. Ол ышкаш конкурс күрүне айтырыгларын шиитпирлээринге чаа аргаларны сүмелеп шыдаар салым-чаяанныг, билиглиг кижилерни тодарадырынче угланган. Дидими-биле чүткүдүңер!».

Улаштыр номчуур...
13.10.2014
Демнежилгеден – чаңгыс демче

Тыва Республиканың Баштыңының байыр чедириишкини

Хүндүлүг чаңгыс чер-чурттугларым!

Чоокта чаа бис бүгү чурт-биле кады, Россия Федерациязының Президентизиниң, өске-даа хүндүлүг, бедик аалчыларның киржилгези-биле тыва улустуң төөгүзүнде онзагай болуушкунну калбаа-биле демдеглеп эрттирдивис – Тыва биле Россияның демнежилгезиниң 100 чылын, ол ышкаш бистиң республикавыстың найысылалы Кызыл хоорайны үндезилээниниң 100 чылын. Юбилейлиг байырлалдар бистиң кижи бүрүзүнүң сагыжынга артып каар.

Бөгүн өске юбилейниң бүдүүзүнде бис. Тыва Арат Республика Россияның составынче эки тура-биле кирген хүнден бээр октябрь 11-де 70 чыл боор. Аразы 30 чыл юбилейлиг болуушкуннар Улуг Россияның чоннары-биле чоокшулажырын болгаш хүндүткелдиг найыралдажырын төөгүлүг угланыышкын кылдыр бодамчалыг болгаш эки тура-биле шилип алган Тываның чурттакчы бүрүзүнге, тыва чонга ниитизи-биле салым-чол ужур-уткалыг.XVII вектиң ортаа үезинде бо болуушкуннар эгелээш, XX вектиң баштайгы чартыында чогууру-биле доозулган. Урянхай крайга Россия империязының протекторадының үези тываларга боттарының ниити национал болгаш культурлуг чоруун угаап-билип алыр, российжи регионнар-биле экономиктиг харылзааларны сайзырадыр, делегей цивилизациязының чедиишкиннери-биле таныжар арганы берген. Совет Россияның деткимчези-биле Азияның төвүнге хамаарышпас күрүнени тургусканы тыва ниитилелдиң социал-экономиктиг хөгжүлдезин дүргедеткен. Ада-чурттуң Улуг дайынының болуушкуннары, вермахтың армиязынга удур тулчуушкуннарга тыва эки турачыларның киришкени, бүгү чоннуң фронтуга материалдыг дузазы – бо бүгү Тыва биле Россияның чоннарының улам сырый чоокшулажырынга идиглиг болган.

Улаштыр номчуур...
13.10.2014
Совет Тывага чаартылгалар

70 чыл соңгаар, 1944 чылдың октябрь 11-де, Тыва Арат Республика Совет Эвилелиниң составынче эки тура-биле кирген. Ол үеден эгелээш тыва улустуң төөгүзүнде болгаш чуртталгазында бүгү талазы-биле хөгжүүрүнүң чаа үе-чадазы эгелээн.

Тыва автономнуг областың тургустунганының баштайгы айларындан-на СЭКП ТК болгаш Совет Чазак Тываның бүгү экономиказын болгаш социал амыдыралын чаартырынга эргежок чугула байдалдарны тургузарынче улуг кичээнгейни салып эгелээн.

Кандыг үндезинниг чаартылгалар Тывага совет үеде болганыл?

Араттарның үүрмек хууда ажыл-агыйдан улуг коллективтиг ажыл-агыйже, көшкүн чуртталгадан сууржуң амыдыралче шилчээни. Чогум-на бо өскерилгелер араттарның бүгү ажыл-агыйын, социал-культурлуг чуртталгазын ханызы-биле эде тургузуп өскерткен.Күрүнениң материалдыг болгаш саң-хөө дузазы-биле 1954 чылга чедир арат ажыл-агыйларның колхозтажыышкыны колдуунда доозулган. 1953 чылда Тывага эъттиң 64,5 хуузун, сүттүң 44,4 хуузун,  дүктүң 77,8 хуузун, тарааның барык шуптузун коллективтиг ажыл-агыйлар бүдүрген.

Улаштыр номчуур...
13.10.2014
Ураанхай — Тываның эрткен оруу

ТАР биле Россияның аразында улам чоокшулажырының чайгаар чорудуу чоруп турган.1944 чылга чедир ооң Россияның составынга киреринге бүгү байдалдар тургустунган. Ооң-биле чергелештир Тываның Россияның составынга 1914 чылда киргениниң протекторат үезинде кады хөгжүлдениң дуржулгазы канчаар-даа аажок улуг рольду ойнаан.

1944 чылдың август 16-да Кызылга Биче Хуралдың VII Онза сессиязы болган, аңаа ооң кежигүннеринден аңгыда кожууннарның болгаш хоорайларның чүс ажыг төлээлекчилери, а ол ышкаш ССР Эвилелинден болгаш Моол Арат Республикадан хүндүлүг делегациялар киришкен. Хүн айтырыының кол чүүлү болза, Тываның ССРЭ-ниң составынга кирериниң дугайында айтырыг. Август 17-де Биче Хурал совет улустарның өг-бүлезинге чурттаары болгаш ажылдаары – «тыва улустуң алыс чырык күзели» деп айыткан Декларацияны чаңгыс үн-биле хүлээп алган.

Улаштыр номчуур...