(Тываның Баштыңы Ш.В. Кара-оолдуң ИТАР-ТАСС агентилелиниң айтырыгларынга харыызы)

ИТАР-ТАСС агентилелинге Шолбан Кара-оолдуң берген интервьюзунуң уланчызын парладывыс.

    2012 чылда күрүнениң болгаш хуу черлерниң демнежилгезинге үндезилеп, Элегестиң хөмүр-даш чыдыны-биле холбаштыр «Кызыл—Курагино» демир-орук тудуунуң төлевилели-биле холбаштыр улуг идегел салдынган турган. Бо чылдың февральда демир-орук төлевилелиниң күүселдезиниң талазы-биле Россияның Транспорт яамызының, Тываның болгаш Красноярск крайның чазактарының база чаа хуу чер болур Тываның энергетиктиг үлетпүр корпорациязының (ТЭYК-түң) аразынга кады ажылдажылга дугайында албан-езузунуң документизинге ат салыышкыны болган. Ол төлевилелдиң республикага ужур-дузазының дугайында регионнуң удуртукчузу Шолбан Кара-оол чугаалаан.

Частың кидин-түлүк үезинде хову-шөлге тарылга ажылдары эгелээни-биле көдээ ажыл-агый адырлары чаңгыс аай угланыышкынныг болур. Бистиң республикада часкы тарылга ажылдарынга тодаргай хемчег-лер алдынып турар. 2013 чылдың часкы хову ажылдарынга белеткелдиң кандыг деңнелде чоруп турарының дугайында Бии-Хем кожууннуң төвү Туранга Тываның Чазааның үнүүшкүннүг хуралынга ук айтырыгларны көрген. Чазак Даргазының бирги оралакчызы Михаил Козловтуң удуртулгазы-биле сайгарып чугаалашкан.

Тываның Чазааның Бажыңынга апрель 19-та Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң удуртулгазы-биле республиканың күрүне чөвүлелиниң (РКЧ) ийиги хуралы болуп эрткен. РКЧ-ни Шолбан Валерьевичиниң саналы езугаар 2013 чылдың эгезинде тургузуп, ооң кол сорулгаларын доктааткан деп сагындыраалы. Күрүне чөвүлелинче ТР-ниң Чазааның кежигүннери, ТР-ниң Дээди Хуралының (парламентизиниң) даргазы, республиканың 19 муниципалдыг тургузугларының удуртукчулары дээш, оон-даа өскелер кирип турар. Ооң кол хүлээлгези: Тываның ниити сайзыралы дээш, шупту чергениң эрге-чагыргазының күжениишкиннерин мөөңнеп, ооң хөгжүлдезиниң аргаларының дугайында дем-биле сайгарып, өзек шиитпирлерни хүлээри.

Апрель ай — Тываның политиктиг календарында онзагай ай болуп арткан. Чүге дээрге республиканың салым-хуузун шиитпирлээр болуушкуннар бо айда болгулаан. Оларның бирээзи — регион удуртукчузунуң албан-дужаалынга база катап томуйлаткан үези болур. Шолбан Кара-оол республиканың Конституциязынга даңгыраан эрткен чылдың апрельде берген, бодунуң бүгү күжүн болгаш билиин регионнуң чурттакчыларынга бараалгадырын аазаан.

Тес-Хем кожуун, ылаңгыя Самагалдай суур, бодунуң ат-сураглыг боксерлары-биле билдингир. Чижээ, профессионал боксерлар аразында диптер аразында делегей чемпиону Саян Санчаттың адын адаарга-ла, четчир. Ынчалза-даа Самагалдайның бокс школазының адын аңгы-аңгы чылдарда алдаржыдып чораан Май-оол Кушаа, Дугур-оол Лоовай, Александр Кунзек дээш, өскелерни-даа база уттуп болбас.

ТР-ниң Культура яамызы Хадың болгаш Дус-Хөл эриин­ге дыштаныр күзелдиг кижилерге белек кылдыр тускайлаттынган дыштанылга зоназы – пляжты ажыдар сорулганы салып турар. Хадың хөлдүң 300 метр хемчээлдиг эриинге хүнге дөгеленип чыдарынга эптиг шаараш ыяш оруннарны, дыштанып орар хөлегелиг олуттарны, чунар болгаш арыгланыр черлерни тургузар.

Тывага агаар-бойдустуң чылып келгени-биле холбаштыр саргы көвүдеп, тарап эгелээн. Сөөлгү хүннерде Кызыл, Тес-Хем, Мөңгүн-Тайга кожууннарның болгаш Кызыл хоорайның девискээринге саргыларга кижилер ызыртып турар апарган. 17 хар чедир назынныг 5 уруглар, оолдар, 1 улуг кижи саргыларга ызырткаш, эмнелгеге келгеннер. 

Республиканың бойдузун камгалаар органнарның бо чылдың бирги кварталында ажылының түңнелдерин болгаш часкы-чайгы үеде сорулгаларын Тываның Чазааның Даргазының бирги оралакчызы Михаил Козлов эрттирген хуралга чугаалажып көрген. Бойдус курлавырларының болгаш экология яамызының сан-чурагайлары-биле алырга, бойдуска хора чедирген ажыл-чорудулга дээш торгаалдардан республиканың бюджединче 4,4 миллион рубль кирген, ол дээрге бирги кварталда планның 105 хуузу. 

Бо чылдың апрель 5-те «Россия Федерациязында күрүнениң пенсия хандырылгазының дугайында» хоойлуга өскерилгелер киирген федералдыг хоойлу хүлээп алдынган.Аңаа дүүштүр 18 хар чедир инвалид уругларга болгаш назы-харындан хамаарылга чокка бөлүктүң чажындан инвалидтеринге социал пенсияны 8704 рубльге өстүрген. Апрель 1-ден индексация кылган соонда ол 8 861 рубль 54 көпеек апарган.

Мөңгүн-Тайгага элээди оолдар хар көшкезинге бастырыптарга, Москвадан дүрген ужуп келгеш, камгалал ажылдарынга боду киржип турган соонда: «Бедик албан-дужаалдыг-даа болза, бөдүүн кижилерниң сагыш-сеткилин билип, оларга херек кырында дузалап чоруур удуртукчу чонунга хүндүткелдиг. Чамдык даргаларга бодаарга, Кара-оол дузааргак чаңын каш-даа катап көргүскен» - деп, Тываның Баштыңының дугайында Россияның улуг парлалга черлериниң бирээзиниң тайылбырлакчызы чугаалаан.

(Тываның Баштыңы Ш.В. Кара-оолдуң ИТАР-ТАСС агентилелиниң айтырыгларынга харыызы)

«Тыва Республиканың сайзыралының улуг-улуг төлевилелдери чүгле регионнуң азы Россияның эвес, харын-даа чурттар аразының перспективтиг эрге-ажыктарынга хамааржыр» — деп, ИТАР-ТАСС агентилелинге берген интервьюзунга регионнуң удуртукчузу Шолбан Кара-оол демдеглээн. Республиканың сөөлгү чылдарда чедип алган чедиишкиннериниң болгаш хөй-хөй чугула айтырыгларны шиитпирлээринче угланган планнарының дугайында ол тодаргай таныштырган.

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң айыткалы езугаар республикада, кожууннарда, сумуларда 2014 чылда юбилейлерге уткуштур база чоннуң моон-даа соңгаар амыдырал байдалдарын экижидери-биле ажыл-чорудулганы идепкейжи чорудуп эгелээн. Yре-түңнелдиг үүле-херек чаңгыс хүнде аайлажып, бүде бербес. Чүге дээрге чидиг айтырыглар, бергедээшкиннер туруп кээр. Ынчангаш чурттакчы чондан, оларны удуртуп-башкарып турар кижилерден дыка хөй чүүлдер хамааржыр. 100 чыл байырлалдарынга дүүштүр хемчеглерниң чорудуу республиканың найысылалы Кызыл хоорайның чоогунда Каа-Хем суурда кандыг деңнелде эртип турарының дугайында апрель 21 — Тус чер бот-башкарылгазының хүнүнүң бүдүүзүнде суурнуң чагырыкчызы Юрий Юрьевич Ананьин-биле чугаалаштывыс.

Делегейде сураглыг нарколог, психиатр Женишбек Болсунбекович Назаралиев бо хүннерде Тывада ажыл-агыйжы сургакчылаашкын-биле келген. Эрткен чылдың декабрьда Тываның Чазаа биле Назаралиев аттыг эмнелге төвүнүң аразынга ат салган Дугуржулга езугаар профессор маңаа кээп, апрель 12-де бодунуң эмнелгезинге 4 специалисти өөредип алыр сорулга-биле шилилге (кастинг) эрттирген. Бо шилилгеге 30 ажыг наркологтар, терапевтер, психологтар киришкен. Оларның профессионал белеткелин бедик деңнелдиг деп, ол түңнээн.