Правительство Республики Тыва
Для организаций:(39422)9-72-95,
(39422)9-72-96
Для граждан:(39422)2-30-96
Факс:(39422)2-13-54, 2-13-40
E-mail:ods@tuva.ru
Пресс-служба:(39422) 9-72-32
E-mail:pressa@rtyva.ru
|
Главное
В Туве с рабочим визитом находится команда экспертов региональной благотворительной общественной организации «Центр лечебной педагогики» во главе с членом Совета при Правительстве РФ по вопросам попечительства в социальной сфере Анной Битовой. Специалисты прибыли по приглашению руководства республики для оказания методической и иной поддержки местным организациям социального обслуживания, а также чтобы провести консультации и курсы повышения квалификации, в том числе по оказанию психолого-педагогической помощи родителям детей с расстройствами аутистического спектра.
Подробнее...
Новости
05.08.2019 19:52 / Сельское хозяйство
Нынешнее лето для селян выдалось достаточно благодатным. Прогноз погоды на ближайший месяц синоптики дают очень позитивный.
«Сама природа благоволит нам. Поэтому сейчас нужно приложить большие усилия для проведения кормозаготовки, - сказал в понедельник на аппаратном совещании Глава Тувы Шолбан Кара-оол. - Все мы знаем, что сенокос всегда был чем-то вроде общественной деятельности – нашим труженикам села всегда помогали всем миром, а в итоге выигрывали все. Сенокос сам по себе настраивает людей на позитивный лад, не говоря уже о том, что это серьезный фактор в воспитании нашей молодежи.
Подробнее...
05.08.2019 19:34 / Транспорт
Глава Тувы Шолбан Кара-оол поставил задачу перед дорожниками не затягивать с проведением аварийно-восстановительных работы на тех участках дорог, которые пострадали из-за продолжительных дождей и подъема уровня воды в реках.
«Дождливый сезон приносит проблемы дорожникам. Повреждено более 40 объектов на автодорогах, в том числе 13 мостов, 6 труб, 2 струенаправляющих дамб, - сказал глава республики. - Отмахиваться на стихию и медлить с аварийно-восстановительными работами нельзя. Не увлекаясь нудной бюрократией, нужно ритмично обеспечивать безопасный проезд, приводить дороги и мосты в исходное состояние. Принимать реальные меры, а не констатировать наличие повреждений. Потребовал через неделю доложить о конкретной проделанной работе».
Подробнее...
05.08.2019 18:33 / Мероприятия
Крупные пожары в Cибири, в соседнем Красноярском крае потребовали на их тушение огромной концентрации сил и средств, включая силы Минобороны РФ и управленческого ресурса федеральных органов.
Глава Тувы Шолбан Кара-оол в понедельник на аппаратном совещании обратил особое внимание на ситуацию в республике. Отсутствие лесных пожаров из-за дождливого лета не должны стать причиной расслабленности соответствующих структур.
«Контроль за посещением лесов в разгар сезона сбора ягод должен быть усиленным. Это важно не только для стабильной лесопожарной обстановки, но и, в первую очередь, для безопасности людей, - сказал Глава Тувы.
Подробнее...
05.08.2019 18:17 / Образование
По приказу Министерства образования и науки Республики Тыва от 05 августа 2019 г. № 1044 - д в республике дан старт операции «Всеобуч», цель которой – выявление детей, не приступивших к обучению в общеобразовательных учреждениях, и незамедлительное определение их в общеобразовательные учреждения для получения образования соответствующего уровня.
Ежегодно эта работа проводится Министерством образования и науки РТ, муниципальными органами управления образованием, общеобразовательными учреждениями совместно со службами системы профилактики безнадзорности и правонарушений несовершеннолетних в рамках Федерального Закона «Об образовании в Российской Федерации».
Подробнее...
01.08.2019 18:53 / Жилье
В Кызыле 1 августа прошло совещание по выполнению программы по переселению из ветхого и аварийного жилья, в котором принял участие генеральный директор Фонда содействия реформированию ЖКХ Константин Цицин и председатель наблюдательного совета государственной корпорации Сергей Степашин. В ходе совещания Глава Тувы Шолбан Кара-оол сообщил, что благодаря программе Фонда в республике появилась необходимая строительная база, которая готова не только завершить выполнение старой программы по переселению жилья, но и досрочно реализовать новую программу, которая будет осуществляться в рамках национальных проектов.
«Реализация программы нас многому научила,– заявил на совещании Шолбан Кара-оол, подчеркнув, что программа по переселению стала одной из самых сложных для республики, но в то же время самой востребованной. – Для многих руководителей отрасли она стала большим профессиональным и жизненным экзаменом».
Подробнее...
31.07.2019 19:06 / Образование
«Иркутск, Тыва с тобой!» - с такими теплыми радушными словами команда из Центра воспитания и профилактики и правонарушений, юнармейцы и воспитанники детского лагеря «Юность» во главе с первым заместителем Министра образования и науки Республики Тыва Светланой Ощепковой поприветствовали сегодня детей, прилетевших из Иркутска.
Во исполнение поручения Главы Республики Тыва Шолбана Кара-оола с целью оказания помощи и поддержки детям, пострадавшим от наводнения и находящихся в трудной жизненной ситуации
Подробнее...
31.07.2019 10:39 / Мероприятия
30 июля у обелиска «Центр Азии» состоялось торжественное приветствие участников международного этапа конкурса «Военное ралли-2019». Капитанам команд России, Китая, Узбекистана, Сербии и Беларусь преподнесли белые кадаки в знак уважения. Солисты фольклорной группы «Кынгыргай» исполнили хоомей, сообщает корреспондент TMG.
После приветствия для каждой команды была организована прогулка по Центру Азии, посещение Национального музея республики и мараловодческого хозяйства в городе Туране Пий-Хемского района.
«В этом году в этапе международного конкурса есть изменения маршрута. Первый этап пройдёт в более сказочном и живописном месте, на последнем маршруте будет увеличена протяженность
Подробнее...
30.07.2019 19:29 / Общество
Глава Тувы Шолбан Кара-оол после серии поездок по селам республики выделил ряд проблемных вопросов, которые волнуют местное население.
"Проблемные вопросы я разделил на несколько направлений. Первое их из них касается состояния электрохозяйства, в небольших селах имеется проблема нестабильного энергоснабжения", - написал он в своем блоге.
Второе направление связано с качеством жизни, доступностью услуг и водоснабжением. Также, по словам главы региона, людей волнует благоустроенность улиц, состояние детских садов, домов культуры и наличие в поселках культурных центров.
"На третьем месте - точечная поддержка людей, находящихся в трудной жизненной ситуации.
Подробнее...
29.07.2019 16:18 / Муниципалитеты
В минувшие выходные он посетил Бай-Тайгинский район, где не мог проехать мимо села Шуй, не посетив родственников тех людей и детей, которые 12 июля погибли в ДТП. Но до этого руководитель республики успел побывать в селе Целинное в Кызылском районе, подвергнувшееся стихийному бедствию – граду. Как отметил руководитель республики, поездка по Бай-Тайгинскому району – «окрылила и вдохновила» на новые достижения после того, как «старейшины напутствовали его добрыми словами, как родного сына».
Cело Целинное (Кур Чери), Кызылский район
Накануне поездки в Бай-Тайгинский район глава Тувы посетил село Целинное (Кур Чери) в Кызылском районе, где недавно прошёл большой град. Там надо было изучить положение дел на месте: в поселке были уничтожены огороды у людей и шиферы на крышах, разбиты стекла в окнах.
ФОТОРЕПОРТАЖ. ШУЙ, ТЭЭЛИ БАЙ-ТАЙГИНСКИЙ РАЙОН
ФОТОРЕПОРТАЖ. ЦЕЛИННОЕ, КЫЗЫЛСКИЙ РАЙОН
Подробнее...
29.07.2019 13:42 / Мероприятия
Режим чрезвычайной ситуации у нас действует с 13 июля на территориях 6 районов: Бай-Тайгинский, Барун-Хемчикский, Дзун-Хемчикский, Монун-Тайгинский, Овюрский и Улуг-Хемский.
Был комиссионный выезд, чтобы выяснить объемы выполнения аварийно-восстановительных работ.
Обследовали участки автомобильных дорог:
· «Суг-Аксы – Баян-Тала», «Подъезд к с. Хорум-Даг», «Подъезд к с. Чыраа-Бажы», «Чыраа-Бажы – Чыргакы» (Дзун-Хемчикский район)
Подробнее...
Фоторепортажи
08.08.2024
18.07.2024
18.07.2024
10.07.2024
09.07.2024
09.07.2024
11.06.2024
10.02.2024
19.01.2024
15.01.2024
01.01.2024
29.12.2023
26.12.2023
25.12.2023
25.12.2023
24.12.2023
23.12.2023
21.12.2023
14.12.2023
11.12.2023
Медээлер
26.11.2014
Конкурстуң организатору «Енисей-М-54» федералдыг оруктуң эргелелиниң ажылдакчылары база кол инженер Сергей Квашин шупту корреспондентилерге ук конкурска идепкейлиг киришкени дээш четтиргенин илереткен: «Бистиң албан чери чаа-чаа оруктарны ажыглалче киирип, чаартылга, септелге ажылдарын доктаамал чорудуп турар, а ол болуушкуннар дугайында чурттакчы чон солун-сеткүүл, радио, телевидение таварыштыр билип ап турар. Республиканың массалыг информация чепсектериниң төлээлери-биле баштайгы кады ажылдажылгавыс үре-түңнелдиг болганынга өөрүп, моон-даа соңгаар силерниң-даа, бистиң-даа ажыл-иживиске чедиишкиннерни күзедим».
Улаштыр номчуур...
21.11.2014
Аңаа ТР-ниң Чазааның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң байыр чедириишкинин ооң оралакчызы Анатолий Дамба-Хуурак дамчыткан. «Төрээн чуртувустуң камгалакчылары, тыва чонувустуң адын бедик тудуп чоруңар. Каяа-даа чорааш, кандыг-даа бергелерден чалданмаңар. РФ-тиң камгалал сайыды, чаңгыс чер-чурттуувус Сергей Шойгунуң алдар адын бодаңар. «Чаңгызы — хөйү дээш, хөйү — чаңгызы дээш» бот-боттарыңарны деткижип чоруңар, «Төрээн чуртуң камгала, төрел чонуң хүндүле» деп чоннуң мерген угаадыын черле утпаңар!» — деп, ол чагаан. Республиканың шериг комиссары Юрий Марков болгаш өскелер-даа ак орукту күзеп, чагыын бергеннер. Амгы үеде Россияның аңгы-аңгы булуңнарында шериг хүлээлгезин бистиң республикадан 1700 оолдар эрттирип турарлар. Оларның аразында төлептиин болгаш үлегерин көргүзүп турар оолдарның ада-иезинге өөрүп четтириишкинниң бижиктериниң кээп турарын Юрий Иванович демдеглээн. Бөгүн 32 оол эр кижиниң арта баспас хүлээлгезин күүседири-биле аъттаныптарлар. Ол ышкаш ырак оран Афганистанга шериг херээн эрттирген хоочуннар боттарының сактыышкыннарын база чугаалааннар.
Улаштыр номчуур...
21.11.2014
Сат Чурмит-Тажының 120 харлаанынга тураскааткан «Алдар-адың төөгүге мөңге артар» деп делгелгени болгаш семинарны Тываның национал музейи организастап эрттирген. Алды кезектиг делгелгеде төрүттүнген черинден эгелээш, күрүне ажыл-чорудулгазынга, салгалдарынга чедир фото-чуруктарны аскан болгаш архив документилерин база хууда эдилеп чораан эт-херекселин делгеп салган. Күрүне ажыл-чорудулгазы: ТАРН кежигүнү, иштики херектерниң бир дугаар сайыды, ТАР Чазааның даргазы, Сайыттар Чөвүлелиниң даргазы, даштыкы херектер сайыды. 1929 чылдан 1938 чылга чедир Тыва Чазактың бирги удуртукчузу, ол үеде Сайыттар Чөвүлелин даргалавышаан, Тыва Арат Республиканың Даштыкы херектер яамызын база удуртуп, сайыттап турган. Тываның төөгүзүнде ол хире үр үеде хары угда ийи ындыг бедик албан-дужаал-биле бот-догуннаан республиканы удуртуп турган чаңгыс кижи ол. 1929 чылда ооң эгелээшкини болгаш башталгазы-биле тыва бижикти тургузар күрүне комиссиязы ажылдап эгелээн. Ук комиссияның даргазынга Оюн Танчайны томуйлаан. Ол ышкаш ТАР-ның Эртем комитедин тургускан, ооң даргазынга ынчан культура сай
Улаштыр номчуур...
20.11.2014
2011 чылдың ноябрь 21-де «Россия Федерациязынга халас юридиктиг дуза дугайында» №324-ФХ Федералдыг хоойлуну күүседири-биле 2013 чылдың сентябрь 25-те Чазак комиссиязының хуралынга Россия Федерациязының субъектилеринге Бүгү-россияның уругларга эрге-хоойлу камгалалының хүнүн чыл санында ноябрь 20-де демдеглээриниң дугайында шиитпирни хүлээп алган. Бо чылын бистиң чуртувуска Бүгү-россияның уругларга эрге-хоойлу камгалалының хүнүн ийи дугаар демдеглеп турар.
Тыва Республикага 2014 чылдың ноябрь 20-де ниити өөредилге албан черлеринде уругларга эрге-хоойлу талазы-биле тайылбыр кылырының талазы-биле хемчеглер болур. Ол хемчеглерниң кол-кол бөлүктеринге хамааржыр чүүлдер: өскүс чаштар, ада-иезиниң хайгааралы чок арткан уруглар, а ол ышкаш оларның хоойлу езугаар төлээлери, бир эвес олар өг-бүлеге уругну хүлээп алырының талазы-биле халас юридиктиг дуза дилеп келген болза, ада-иезиниң хайгааралы чок арткан уругну бодунуң өг-бүлезинге азырап алырын күзээннер, инвалид уруглар болгаш оларның ада-иелери.
Улаштыр номчуур...
20.11.2014
Республиканың кол саң-хөө документизин хөй-ниитиге таныштырар хуралды ТР-ниң Дээди Хуралының Даргазы Каң-оол Даваа ажыткан.Бюджет дугайында Хоойлунуң хөй-ниитиге таныштырылгазы чылдың-на эрттирер чаагай чаңчыл апарып, беш чыл улаштыр болуп турар. Тус документини Дээди Хуралдың комитеттеринге, Санажылга палатазынга шинчилеп, сайгарып көргенин онзалап айыткаш: «Бо хүн бюджет дугайында хоойлуга үнелелди депутаттар эвес, залда олурар ажыл-агыйның аңгы-аңгы адырларының удуртукчулары, чурттакчы чон-биле сырый ажылдап турар муниципалдыг албанның болгаш хөй-ниити органнарының төлээлери бээр ужурлуг. Сайгарып көөр деп турар документивистиң кол сорулгазы республиканың чонунуң мурнунга алган социал хүлээлгелеривистиң күүселдезин чедип алыры болур. Саң-хөө айтырыы кайда-даа нарын. Тываның Баштыңы Ш.Кара-оол «Акшаны ажылдап ап өөрениилиңер» дээн болгай. Ол ышкаш РФ-тиң Президентизиниң майда ат салган доктаалдарын күүседир ужурлуг бис. Ынчангаш хуралдың ажылынга чедиишкиннерни күзээйн — деп чугаалаан.
Улаштыр номчуур...
20.11.2014
Кандыг-даа ниитилелге эр кижиниң туружу, көрүжү, үнү херээжен чондан бир аңгы, элдеп күштүг, тускай кылдыр дыңналыр. Ылаңгыя, ооң уруглар албан черлеринге, имилеме хөй ажы-төл аразынга бодун алдынып чоруур мөзү-бүдүжү, үлегер-чижээ көскү болгаш каракка дораан-на илдиге хона бээр. Ооң чижээнге губернатор төлевилелдерин боттандырар талазы-биле бир көскү ажылдап чоруур хоорай школаларының бирээзи Кызылдың муниципалдыг автономнуг өөредилге чери Н.Н. Макаренко аттыг 15 дугаарлыг лицейде эр башкыларның саны көвүдеп, чогаадыкчы ажылдап чорууру кижиниң сагыжын өөртпес аргажок.
Улаштыр номчуур...
20.11.2014
Эрткен ХХ векти тыва дылдың болгаш литератураның алдын веги деп санап болур бис. Совет Россияның деткимчезиниң ачызында 1921 чылда Тыва Арат Республика тургустунуп, феодалдыг чурт социал-экономиктиг болгаш культурлуг хөгжүлдениң оккур агымынче кирген. Тыва национал үжүк-бижик тыптып, тыва улустуң аас чогаалы литературлуг «хепти кедип», баштайгы солуннар, дептерлерниң арыннарынга шүлүктер, кыска чечен чугаалар, шиилер парлаттынып, тыва дылды шинчилээр талазы-биле баштайгы эртем ажылдары эгелээн. Тыва Совет Эвилелинге каттышкан соонда, тыва дылдың болгаш литератураның хөгжүлдези улам шапкынчаан. Совет эрге-чагырга аңаа акша-төгерикти харам чокка берип турган дизе, улуг-ла хөөреткени эвес-ле боор. Тыва литература дүрген сайзырап, ону дамчыштыр тыва чон орус болгаш делегейниң өске-даа улустарының аас чогаалының болгаш литературазының эртинелери-биле таныжып алган. Александр Пушкинниң, Лев Толстойнуң, Шиллерниң, Гетениң дээш, делегейниң өске-даа тергиин салым-чаяанныг чогаалчыларының чогаалдары тыва дылче очулдуртунуп, тыва чоннуң угаан-медерелиниң, культуразының кезик-чамдыы апарган дээрзин демдеглеп каарга-ла, четчир. Чамдык кижилерниң дылдың алдын веги деп санай бергени эрткен ХХ векте тыва дылдың болгаш литератураның хөгжүлдезиниң төөгүзүн, түңнелдерин катаптаар болза, төнмес-батпас.
Улаштыр номчуур...
17.11.2014
Төөгүзү кыска ол байырлалдың сорулгазы — чогумчалыг өг-бүлени тургузары, сагыш-сеткил, мөзү-шынар чаңчылдарын катап эгидери, өзүп орар салгалды кижизидери болгаш республиканың келир үези дээш оларның бедик харыысалгазының дугайында эр кижилерге сагындырары болур.
Төрээн черин камгалаары, бодунуң күш-ажылы болгаш чүткүлдүг чоруу-биле делегейни чаартыр, ону Чер кырында чурттап турар бүгү кижилерге чогумчалыг болдурар ыдыктыг хүлээлге, хамыктың мурнунда, эр кижиге онаажыр дээрзин бадыткаан херээ чок.
Бистерге, эр кижилерге, өг-бүлениң камгалалын болгаш чаагай чоруун хандырбышаан, идегелдиг чөленгииш болур сорулга эгезинден-не салдынган. Амыдыралче кирип турар аныяк салгал бодунуң моон соңгааргы салым-хуузун адаларының болгаш кырган-адаларының үлегери-биле тодарадып турар, ол дээрге ниитилелдиң сайзыралы-дыр. Ынчангаш төлептиг аданың овур-хевирин тургузары хөй-ниитичи улуг болгаш күрүне ужур-дузалыг херек болур.
Улаштыр номчуур...
17.11.2014
Бо чылын прокурорлар шыдыраага, чиик атлетикага, сугга эштиринге, мини-футболга күжүн шенешкеннер.
РФ-тиң Чиңгине прокурорунуң оралакчызы спартакиаданы хаап турда, ооң киржикчилеринге Чоннуң чаңгыс деминиң хүнү-биле болгаш прокуратура органнарының ажылдакчыларының спартакиадазының доозулганы-биле байыр чедирген. Бо чылдагы спортчу маргылдааларның кол утказы — спортчу эки чаңчылдарны катап эгидери болгаш амыдыралдың кадык овур-хевиринче прокурорларны хаара тудары деп демдеглээн. Оон аңгыда Россия Федерациязының Президентизиниң чарлыын езугаар киирген ГТО комплекизиниң чамдык хевирлериниң күүселдези база болган деп айыткан. Маргылдааларга РФ-тиң Чиңгине прокуратуразының төп аппарадының, федералдыг бүгү округтарының прокуратураларының, Краснодар крайның чыынды командалары киришкен. Крым федералдыг округтуң спортчулары бо чылын бир дугаар ойнааннар.
Улаштыр номчуур...
17.11.2014
Полицияның ажылдакчыларының санын кызырып тургаш, ооң салбырларын быжыглап эгелээн чоруктуң уржуундан чамдык ыракта чурттакчылыг черлерде корум-чурум камгалаар кижилер чок апарган.
Ооң дугайында Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Хөй-ниитиниң айыыл чок чорук чөвүлелиниң хуралынга медеглээн, ооң ажылынга ИХЯ-ның, Федералдыг айыыл чок чорук албан эргелелиниң, прокуратураның, Шииткел күүселдезиниң федералдыг албанының Тывада эргелелиниң удуртукчулары, Чазак кежигүннери киришкен.Республикада корум-чурум хажыдыышкыннарының байдалы дүвүрелди болдуруп турар дээрзин Чазак Даргазы айыткан. Кем-херек үүлгедир чоруктар-биле демиселдиң чамдык угланыышкыннарында чедиишкиннер бар-даа болза, байдал ниитизи-биле чер албайн турар. «Бир эвес 2008 чылдан 2012 чылга чедир республикага кем-херек үүлгедиишкиннериниң саны чоорту кызырлып орган болза, амгы үеде ол өзүп эгелээн, шиитпирлиг хемчеглер алыры эргежок чугула апарган»--деп, Шолбан Кара-оол демдеглээн.Байдалдың мынчаар тургустунуп келгениниң чылдагааны иштики херектер органнарынга кылган чаартылгаларның уржуу деп болур. Чаартылгалар үезинде регионнарның онзагай байдалдарын өөренип көрбээн, чижээлээрге, чурттакчы чоннуң санының эвээжинден чамдык суурларның аразы дыка ырак болгай.
Улаштыр номчуур...
17.11.2014
Чогаадыг бижииринге…
Чаартылгаларның аразында РФ-тиң Өөредилге болгаш эртем яамызының 2014 чылдың август 5-те 923 дугаарлыг дужаалы-биле ниити билиг школазының доозукчулары орус литературага түңнел чогаадыгны (эдертигни) бижиир. Шиитпир Россияның Президентизиниң 2013 чылдың декабрь 12-де даалгазын күүседири-биле хүлээттинген.
Шаандан тура школага тыва, орус, даштыкы чогаалдарны номчуурунга болгаш өөрениринге улуг кичээнгейни салып турган. Өзүп олурар салгалдарның иштики делегейин делгемчидеринге, мөзү-бүдүжүн хевирлээринге чогаал канчаар-даа аажок ужур-дузалыг, салдарлыг дээрзин кижи бүрүзү билир. Школа доозарының шылгалдаларынга орус болгаш тыва дылга чогаалды бижиири эки чаңчыл турган болгай. Сөөлгү үеде орус дылга чогаадыг бижиирин соксадып каан турганын билир бис.Түңнел чогаадыгны (эдертигни) киирерде, дараазында сорулгаларны салган:
Улаштыр номчуур...
13.11.2014
Николай Вячеславович «ураанхай» деп сөстү моол дылда «хүн» деп сөстүң РА деп дазылы-биле холбаштырып турар, ынчалза-даа «ураанхай» деп сөстү «шевер» деп база очулдуруп болур. Эртемден бо түңнелди үндүрерде моол чаңчылдар академиязының президентизи, академик Лувсандамба Дашмянның бодалдарын езугаар үндүрген. Сураглыг шинчилекчи, тыва чоннуң кайыын тывылганының дугайында дыка солун бодалдарның автору Николай Абаев урянхайларны (тываларны) шаанда чырык чедирип турар кижилер деп санап турган дээрзинге улуг бүзүрелдиг. Ооң санап турары-биле алырга, шериг баштыңы Субедейниң хөй муң шериглериниң аразынга чораан кижилерни ураанхайлар деп адап турган. «Ол дээрге эң дидим болгаш шилиттинген, коргуш чок дайынчылар турган, мурнунда олар аңчылар чорааннар» — деп, профессор санап турар. Николай Абаев ол дораан «яростные» болгаш «ярило» деп сөстерни орус тоолда хүннүң бурганы дээр деп сагындыра каапкан. «Ураанхай» деп ат-биле ук-ызыгууру адаан ийикпе, ол дээрге калмыктарның, башкирлерниң, моолдарның, буряттарның, тываларның, эвеннерниң, маньчжурларның болгаш алтайларның төрел бөлүктериниң ады болуп турар. Якуттар шаанда боттарывысты «Ураанхай-Саха» деп адап турган бис деп изии-биле ам-даа бадыткап турарлар. 1914 чылда орус Николай-II хаан протекторат чарлаан соонда Тываны албан-езузу-биле Урянхай край деп адаан болгай.
Улаштыр номчуур...
13.11.2014
1938 чылдың кыжынында сумуга чаа школа тудар, ооң ыяш-дажын белеткээр дугайында сумунуң арбан чериниң айтыышкыны хемнер, даглар баштарында тарамык чурттап чораан малчын коданнарже тарап, араттарның идепкейин бедиткен. Ында айытканы-биле алырга өреге бүрүзүнүң шыдал-быразын барымдаалап, бештен чээрби чедир санныг, узуну 8 метр, чиңге бажы 22 сантиметрден чиңге эвес чудуктарны хар кыры-биле Ишкин-Аксында Ортаа-Хавак кырынга эккеп дүжүрер дугайында айыткан. Сумунуң арбан даргалары айтыышкын бижиктерни араттарга чедирип, школа тудуунуң дугайында ажылды чорудуп турган. Араттар бедик көдүрлүүшкүннүг ажылдап кирипкен. Школаның адаан, кырын шывар манзаларны хол-биле чонуп кылган. Чондан чыгган үндүрүглер-биле чүгле печка тудар тууйбуларны, соңга шилдерин болгаш ону кылган кижилерниң шалыңын төлеп берген.
Улаштыр номчуур...
13.11.2014
Салчак, Кызыл хоорай: «Хөйнү дүвүредип чоруур айтырыгларны сайгарып чугаалажыры-биле «дорт харылзааны» эрттирип турары кончуг эки-дир деп үнелеп тур мен. Кызыл хоорайның 100 чылдааны-биле найысылалга улуг чаартылгаларны кылганы каракка көскү, чараш-тыр. Ындыг болзажок «Арбат шөлү», шывыглыг рынок, театр девискээрлериниң чоогунда каракка чаржынчыг апарган эзирик кижилерни полиция ажылдакчылары чүге ыратпас чүвел?».
Омак Оюн: «Кончуг шын, чидиг айтырыг-дыр. Хоорайның төп кезээнде бо девискээрлерде полицияның патруль наряды албан-хүлээлгезин күүседип, хондур-хүнзедир дежурныйлап турар. Сандайларда чыдар кижилерни полицейжилерниң дорт эзириктер сергедир черже алыр эргези чок. Ында чыдар кижилер кадыы-даа баксырай берген бооп болур-дур ийин. Ынчангаш дүрген эмчи дузазын бирги ээлчегде кыйгыртыр апаар. Эзирик байдалдыг кижилерни туткаш, Кызылда Московская кудумчузунда эзириктер сергедир черге чедирип турар. Бо чылдың 9 айларының дургузунда 27 муң ажыг кижини аңаа чедирген».
Улаштыр номчуур...
13.11.2014
«Чурттаар бажың» федералдыг тускай программаның шугуму-биле аныяк өг-бүлелерни чурттаар оран-сава-биле хандырарынга деткимче кылдыр 129 аныяк өг-бүле сертификаттар алыр аас-кежикке таварышкан. Ноябрь 6-да Чазак Бажыңының делгем, чырык конференц-залынга республиканың аңгы-аңгы булуңнарындан чыглып келген аныяк өг-бүлелерге Тываның Чазааның Даргазы Шолбан Кара-оол чагыг-сүмезин чугаалады: «Күрүне бистерни ол хире деткип турда, ол сорулганы бүзүрелдии-биле боттандырар ужурлуг бис. Эң ылаңгыя чаа өгленип-баштанган аныяктарны чараш, делгем бажыңнарга чурттазын дээн. Тывада бо талазы-биле сан түңнер чылдың-на өзүп турар, а 3 чыл бурунгаар чүгле 30 аныяк өг-бүлеге деткимче берген болза, бо 2014 чылда 129 өг-бүлеге берип турар. Келир чылын 350 аныяк өг-бүлеге деткимче көргүзерин кызыдар бис. Аныяктарга чурттаар бажың бар болза, дазылы быжыг өг-бүле оон тургустунар. А ол өг-бүле ажы-төлдү өстүрер, бичии чаштың каткызы улам-на өөрүшкүнү эккеп турар. Ажы-төл — бистиң келир үеде изивис истээр салгалывыс-тыр. Оларны чажындан, кавайлыындан төлептиг кижилер кылдыр кижизидер хүлээлгелиг бис. Мен силерге, аныяктарга, бүзүрээр мен, дыттың быжыг дазылы дег, ажыл-үүлеңер бүдүнгүр болгаш чогуп чорзун» – дээш, оларга сертификаттарны байырлыг байдалга тывыскан. Чурттаар бажың-балгат айтырыынга хамаарыштыр аңаа чыылганнар бодалдарын үлешти.
Улаштыр номчуур...
|
|