Правительство Республики Тыва
Для организаций:(39422)9-72-95,
(39422)9-72-96
Для граждан:(39422)2-30-96
Факс:(39422)2-13-54, 2-13-40
E-mail:ods@tuva.ru
Пресс-служба:(39422) 9-72-32
E-mail:pressa@rtyva.ru
|
Главное
Руководитель региона информировал Президента, в частности, о темпах жилищного строительства и мерах по развитию сельского хозяйства в Туве.
В.Путин: Мы с Вами обсуждали ситуацию, уже отметили позитивные тенденции. Конечно, что касается стройки – у нас стройка в целом развивается хорошо по стране, рост 7,9 процента. Но в Туве – больше 50, по-моему, 53 процента.
В.Ховалыг: Да.
Подробнее...
Новости
29.07.2020 20:39 / Мероприятия
Состоялась традиционная встреча Главы Тувы Шолбана Кара-оола с выпускниками вузов силовых ведомств России. В этом году в Доме правительства Республики Тыва чествовали 41 выпускника.
«Каждый год по сложившейся традиции с руководителями силовых ведомств мы по-отечески встречаем выпускников ведомственных вузов, которые пополняют ряды МЧС, МВД, УФСИН, УФСБ и Погранотряд, - рассказал Глава Тувы Шолбан Кара-оол в своем блоге. - Со своей стороны ребятам, прибывшим на службу в нашу республику из других регионов России, я всегда спешу рассказать о Туве, как самобытном и очень интересном крае нашей большой страны. Тувинский народ добросердечен и с большим теплом принимает открытых, искренних людей, а к военным у нас особое уважение. Поэтому я всегда желаю молодым специалистам принимать Туву, как родной дом и тогда карьера, я уверен, будет успешной и плодотворной, а жизнь насыщенной.
Подробнее...
29.07.2020 15:41 / Здравоохранение
За последние сутки выписано 234 пациента, в том числе 113 человек, у которых инфекция была выявлена методом лабораторного тестирования. За весь период вылечено 3849 больных с лабораторно-подтвержденным диагнозом. Коэффициент распространения инфекции составил 0,8.
Выявлено за сутки 32 новых случая инфицирования по всей республике. За весь период выявлено 6080 случаев инфицирования.
В стационарных инфекционных отделениях лечится 609 больных, в том числе 460 человек с подтвержденным диагнозом Covid19. Из них в тяжелом состоянии находятся 112 человек, в средней степени тяжести 463 человека, легкой степени – 34 человека.
Подробнее...
29.07.2020 15:03 / Мероприятия
Распоряжением Правительства России от 18 июля 2020 года на борьбу с лесными пожарами из резервного фонда Правительства РФ Республике Тыва выделяется очередная финансовая поддержка.
На тушение лесных пожаров 52 млн. 337,1 рублей. На авиапатрулирование лесов 36 млн. 456,2 рублей, что позволит выполнить 497,3 летных часов.
Глава Тувы Шолбан Кара-оол поручил минприроды и экологии республики продолжить усилия по защите тайги и леса за счет строгих профилактических мер.
Подробнее...
28.07.2020 17:41 / Энергетика
Полным ходом идут мероприятия Министерства топлива и энергетики Республики Тыва по подготовке объектов ТЭК, ЖКХ, социальной сферы и дорожного хозяйства республики к предстоящему осенне-зимнему периоду. На текущий момент работы выполнены на 51%. Профинансированы средства в размере 363 млн. рублей или 51% от плана. Из них за счет консолидированного бюджета 248 млн. рублей, и за счет собственных средств предприятий 115 млн. рублей.
Готовность объектов ТЭК, ЖКХ, социальной сферы и дорожного хозяйства республики на 23 июля составляет 51%: ТЭК – 43%; ЖКХ – 48%; объекты социальной сферы – 60%; дорожное хозяйство – 51%.
Подробнее...
28.07.2020 17:24 / Сельское хозяйство
В интенсивном темпе идет реализация программы «Чаа сорук», сообщает Министерство сельского хозяйства и продовольствия Республики Тыва. Из основных 11 мероприятий на текущее время исполнены 5 пунктов губернаторского проекта, в число которых входит отбор участников проекта, разработка нормативно-правового акта о Положении проведения конкурса реализации губернаторского проекта «Чаа Сорук», заключение социального контракта, заключение договоров аренды, земельные участки оформлены из категории земель сельскохозяйственного назначения участниками проекта. Срок реализации следующих 4 пунктов еще не подошел. К ним относятся проведение зооветеринарных мероприятий, организация социальной и медицинской помощи участникам проекта, а также подведение итогов проекта.
В настоящее время передано общим количеством 340 голов КРС и 9400 голов МРС 64 участниками проекта 16 кожуунами. План передачи составляет 10400 голов МРС, выполнение на 90%. План передачи КРС выполнен на 100%.
Подробнее...
28.07.2020 17:15 / Мероприятия
Глава Тувы Шолбан Кара-оол сегодня на аппаратном совещании объявил о добровольной отставке Александра Щура, который занимал должность Заместителя Главы Республики Тыва – Руководителя Аппарата Правительства Республики Тыва и Администрации Главы Республики Тыва с июля 2019 года.
Глава Тувы Шолбан Кара-оол:
- Сегодня я вынужден сказать, что в связи с жизненными обстоятельствами, когда престарелые родители серьезно заболевают, сын должен быть рядом с ними. Щур Александр Александрович, который относительно недавно вместе с нами в команде работает, вынужден был просить о добровольной отставке, потому что у него заболел отец и мама болеет. В этом отношении я соглашаюсь с его доводами.
Подробнее...
27.07.2020 14:08 / Сельское хозяйство
В целях организованного проведения кормозаготовительной кампании на территории Республики Тыва, обеспечения контроля ее хода и заготовки необходимых запасов кормов на зимний стойловый период 2020-2021 годов распоряжением Правительства Республики Тыва «О создании межведомственного рабочего штаба по организованному проведению кормозаготовительной кампании» утвержден план мероприятий.
Для успешного прохождения зимнего стойлового периода 2020-2021 годов при количестве скота в республике 284310 условных голов и при условии обеспечения 1 условной головы не менее 14 центнеров кормовых единиц, план заготовки кормов составляет 250500 тонн или увеличение на 10,7% к 2019 году.
Подробнее...
27.07.2020 12:47 / Здравоохранение
За последние сутки выписано 79 пациентов, в том числе 25 человек, у которых инфекция была выявлена методом лабораторного тестирования. За весь период вылечено 3608 больных с лабораторно-подтвержденным диагнозом . Коэффициент распространения инфекции составил 0,9.
Выявлено за сутки 30 новых случаев инфицирования по всей республике. За весь период выявлено 6018 случаев инфицирования.
С 22 мая по 20 июня зарегистрировано 60 случаев смертности с основным диагнозом covid-19 с показателем 1,0% от числа заболевших
Подробнее...
27.07.2020 11:19 / Общество
На личном приеме Главы Республики Тыва Шолбана Кара-оола побывала жительница Кызыла Ульяна Кошкелиговна Кара-Сал, воспитывающая ребенка-инвалида. Несмотря на трудности, она много лет растит и старается обеспечить своей дочери лечение, которое дает большой шанс на поддержание здоровья.
Ульяна Кошкелиговна обратилась к руководителю республики с просьбой оказать помощь их семье в сопровождении по Москве во время лечения ребенка, так как им приходится часто ездить в столицу на обширное обследование. Девочке уже 10 лет. Она прикована к коляске, поэтому бывает довольно трудно передвигаться с больным ребенком и багажом по большому городу. Однако мама с дочкой полны решимости продолжать борьбу за здоровье. Они активно участвуют во многих мероприятиях, которые проводятся для социализации детей-инвалидов.
Подробнее...
25.07.2020 19:59 / Конкурсы
Известные в Туве профессиональные скульпторы представили свои творческие работы на конкурс по определению лучшего эскизного проекта скульптуры, олицетворяющей собирательный образ Тувы. Именно из этих работ конкурсная комиссия, состоящая из 23 человек: художников, ученых, артистов и других деятелей республики, выберет одну скульптуру для установки на въезде в столицу республики. Конкурс пройдет в 3 этапа. На первом этапе 5 августа выберут 5 работ, на втором – 3. И на третьем в сентябре – работу победителя. 10 участников подготовили для конкурса 20 работ.
Глава Тувы Шолбан Кара-оол побывал в кабинете у мэра Кызыла Карима Сагаан-оола, где посмотрел эскизные проекты.
Подробнее...
Фоторепортажи
03.09.2024
15.08.2024
14.08.2024
08.08.2024
18.07.2024
18.07.2024
10.07.2024
09.07.2024
09.07.2024
11.06.2024
10.02.2024
19.01.2024
15.01.2024
01.01.2024
29.12.2023
26.12.2023
25.12.2023
25.12.2023
24.12.2023
23.12.2023
Медээлер
05.02.2015
Тыва Республиканың Кадык камгалал яамызы эрткен чылдың түңнелдерин үндүрүп, 2015 чылда кол сорулгаларны тодараткан. Бистиң номчукчуларывысты сонуургадып турар чугула айтырыгларга харыыларны кадык камгалал сайыды Орлан Эрес-оолович Донгакберген.
– Кадык камгалал адырының ажыл-чорудулгазының баш бурунгаар түңнелдери бар. Оон көөрге, Тываның чурттакчыларының аарыыр чоруу көвүдээн бе азы эвээжээн бе? Өлүп хораарының байдалы чавызаан бе?
– Улустуң аарыыры көвүдээн деп чугаалап болбас. Чамдык аарыглар, чижээ, онкология, хан эргилдезиниң талазы-биле бис чурттуң чамдык регионнарындан эки байдалдыг бис. Ооң-биле чергелештир сөөлгү чылдарда социал ужур-уткалыг аарыглар, ооң санында туберкулезту эвээжеткен күжениишкиннер турбуже, чурттакчы чоннуң кадыкшыл байдалында езулуг-ла экижиишкин чедип алдынган деп мактаныр аргавыс чок. Чаш уругларның бүрлүрү, орук-транспорт озал-ондаандан, туберкулезтан өлүп хораары чавызап турары өөрүнчүг. Өске аарыглар ужун өлүп хораар байдал эрги деңнелинде хевээр.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Ада-чурттуң Улуг дайынынга Тиилелгениң юбилейлиг байырлалдарының үезинде Хамаарышпас күрүнелер эвилелиниң даштыкы кызыгаары-биле Тиилелгениң эстафетазы эртери чаңчыл апарган.
Хамаарышпас күрүнелер эвилелиниң чурттарының улустарының шаг-төөгүден бээр тыптып келген эп-найыралын болгаш дем-билелиг чоруун улам быжыктырар, фашизмге удур демиселге маадырлыг чоруун утпас сорулга-биле Ада-чурттуң Улуг дайынынга Тиилелгениң 70 чыл юбилейинге тураскааткан Тиилелгениң эстафетазы 2015 чылдың февраль 2-де маадыр шивээ Брест биле маадыр хоорай Мурманскиден старттаан. Бо улуг хемчээлдиг шериг-патриотчу акция, Тиилелгениң эстафетазы май 28-те Кызыгааржылар хүнүнде Москвада Мөгейиг даанга кээп доктаар. Тиилелгениң эстафетазының оруун дургаар кызыгаар шерииниң кезектери тус чер эрге-чагыргазының органнары болгаш хөй-ниити организациялары-биле кады Тиилелгеге тураскааткан байырлыг хуралдарны, митингилерни, Ада-чурттуң Улуг дайынының киржикчилери-биле ужуражыышкыннарны, өөредилге черлеринге Маадырлыг чоруктуң кичээлдерин эрттирер, делгелгелерни организастаар болгаш артистер концерттерни көргүзер.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Россия биле Украинаның аразында политиктиг чөрүлдээлерниң уржуунда бистиң чуртувуска удур Американың Каттышкан Штаттарының болгаш Европа эвилелиниң чурттарының экономиктиг кызагдаашкыннары Россияны чүгле бергедээшкиннерге таварыштырган эвес, а экономиктиг айтырыгларны канчаар шиитпирлеп турганын ханызы-биле сайгарарынче, частырыгларны эскерип көөрүнче база албадапкан деп болур. Экономиктиг кызагдаашкынның уржуундан тыптып келген бергелерни Россияның политиктиг удуртулгазы болгаш чон экономиктиг буураашкын кылдыр хүлээп албайн, чурт иштинге аъш-чемни, идик-хепти, барааннар бүдүрүлгезин көвүдедир талазы-биле шыңгыы хемчеглерни алыры чугула деп санап турар.
Россия Федерациязының девискээрлериниң баштыңнары, хоойлужудулга хуралдарының даргалары, улуг хоорайларның мэрлери-биле январь 29-та эрткен чөвүлел хуралга Россияның Президентизи Владимир Путин: «Дараазында чүүлдерже кичээнгейни угландырып тур мен: мында олурар кижилерниң хөй кезии-биле бистерниң 2008-2009 чылдарда кылып турганы ышкаш, шак-ла ынчалдыр Федерацияның субъект бүрүзүнге экономикага болгаш социал адырга боттарының ап чорудар хемчеглериниң планын кончуг дүрген тургузар херек» — деп чугаалаан.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
2015 чылдың февраль 1-ден камгалалдыг пенсия 11,4 хуу өскен болгаш ону пенсия баллынга дүүштүр санаар апарган. Чүге дизе ындыг чаартылга 2015 чылдың январь 1-ден пенсия санаарының чаа дүрүмү күштүг болуп киргени-биле холбашкан. 2015 чылдың январь 1-де пенсия баллы 64 рубль 10 көпеекке дең турган болза, а февраль 1-ден ону индексастаан соонда бир баллдың өртээ 71 рубль 41 көпеек чеде берген (64,1 х 11,4 хуу).
Февраль 1-ден камгалалдыг пенсия 1, 114 коэффициент, азы 11,4 хуу өскен болганда, ону балл таварыштыр санаарда, пенсионер кижи бүрүзүнүң ап турар пенсиязынга дүүштүр санап үн- дүрер. Чамдык улус мону соора билип алгаш, бо баллды 11,4 хууга көвүдедир, ынчангаш шупту пенсионерлерге немелде чаңгыс түңнүг болур деп бодап турары шын эвес. Өзүлде мурнуку чылдарда санап турганы ышкаш, пенсионер бүрүзүнүң пенсиязының хемчээлинден хамааржыр дээрзин онзагайлаары чугула.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Январь 30-де Тыва Үндезин культура төвүнге Тываның аныяк сайгарлыкчыларының ийиги түңнел шуулганын ТР-ниң Аныяктар болгаш спорт херектериниң талазы-биле яамы эрттирген. Аңаа ТР-ниң Экономика, ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика яамылары, ТР-ниң бизнес-инкубатору, ТР-ниң садыг-үлетпүр палатазының төлээлери, найысылалдың болгаш республиканың аңгы-аңгы кожууннарындан аныяк сайгарлыкчылар, ТКУ-нуң студентилери болгаш өскелер-даа киришкен.
Шуулганны ТР-ниң аныяктар болгаш спорт херектериниң талазы-биле сайыт Уран-кыс Мижит-Доржу Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң мурнундан чыылганнарга байыр чедирип ажыткан:
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Сөөлгү үеде кижилерниң чурттаар аяны ындыг апарган бе азы чединместиң хараазындан бе, кижи бүрүзүн дыңнаарга-ла, «кредиттиг мен» дээр. «Ажылдап-ла турар, алган шалың доозазы кредитче кирер» дээр улус-ла хөй. «Кредит чок мен» дээр улус ховар. Эртем-билиглиг дарга-бошкалардан эгелээш ажыл чоктарга чедир хуулуг чээли төлээри «мода» апарган. Аңаа хамаарыштыр дараазында кижилерниң бодалдары-биле таныштырып көрейн.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Хостуг база херээжен хүрештерге Голден Гран-при И. Ярыгинниң 26 дугаар бүгү делегей чергелиг чаңчыл болган маргылдаазы январьның 23-25 хүннеринде Красноярск хоорайга болуп эрткен.
Маргылдаага делегейниң 21 чурттарындан 273 шыырак мөге киришкен. Бистиң республиканың адын камгалап, 2014 чылда Россияның ийи дугаар призеру Омак Сурун база делегей чергелиг маргылдааларның киржикчилери Хуреш-оол Дондуг-оол, Менги Мортуй-оол база аныяк 19 харлыг мөгелер: Кызылда олимпийжи курлавырлар училищезиниң сургуулу Начын Куулар, көдээ ажыл-агый техникумнуң студентизи Сылдыс Монгуш хүрешкеннер.Баштайгы салыгда 57 (килдиг) мөгелер аразынга Омак Сурун, 61 (килдиг) мөгелер аразынга Сылдыс Монгуш база Начын Куулар ойнааннар. Дараазында 61 (килдиг) мөгелер аразынга ниитизи-биле шупту 33 спортчу күжүн шенеп хүрешкен.
Улаштыр номчуур...
05.02.2015
Хой чылы кандыг болурул?
2015 Хой чылы, ону Өшкү чылы деп база адап турар, бөдүүн эвес, харын-даа дүвүрээзинниг болур. Ажылды, дыштанылганы, хуу амыдыралды чогумчалыг кылдыр планнаары чугула. Өг-бүле тудуп алырынга таарымчалыг чыл, чүге дээрге хой (өшкү) дээрге өдээнге ынак мал-дыр. Оон аңгыда ол шынчы болгаш идегелдиг амытан.
Ындыг турбуже Хой чылында хоп-нүгүл үнүп болур айыылдыг үелер тургулаар. Ооң уламындан ат-алдар-даа кудулап болур. Ылаңгыя доктаамал аас былаажып, кайы-даа тала дүжүп бериксевес ажылчын коллективтерге материалдыг, саң-хөө айтырыгларының шиитпирлеттинери берге болур. Хой чылында мурнуку одуругже үнер дээш демиселге сагынгыр-тывынгыр чорук херек. 2015 чылда улустуң сеткилинге тааржыр, ниитилелге ат-алдарлыг, онзагай кижилер көстүп келир. Оларның сорулгалары дидим болур. Ындыг кижилер кара чааскаан чоруурунга хөңнү чок, олар кичээнгейниң төвүнге турарын күзээрлер.
Улаштыр номчуур...
30.01.2015
Тываның Баштыңы ТР-ниң Дээди Хуралынга (парламентизинге) 2015 чылда республикада болгаш иштики политикада ажыл-херектерниң байдалының дугайында Айыткалын кылып тургаш, Тиилелгениң 70 чылынга белеткел ажылдарынга, Ада-чурттуң Улуг дайынының хоочун бүрүзүн дүрген кыйгыртыышкын кнопкалыг мобильдиг телефон-биле хандырарының база өске-даа организастыг ажылдарны январь айда доозар даалгаларны берген.
«2015 чылда бистиң чуртувус улуг, алдарлыг юбилей – Улуг Тиилелгениң 70 чылын демдеглээр. Бо кайгамчык байырлалга бис белеткелди эгелей берген бис. Оргкомитет тургустунган, ажыл планы бар. Организастыг хемчеглер, чугула-даа бол, ол — дузалал ажыл-херек. Кол-ла чүүл – езу-барымдаалаар чоруктан чайлаары, хемчеглерни сагыш-сеткилден кылыры, хоочуннарга хүндүткелди бараалгадыры, чалыы салгалды Улуг Тиилелгениң байырынче хаара тудары, бистиң алдарлыг чаңгыс чер-чурттугларывыстың салым-чолун таварыштыр аныяктарны демче хаара тудары.
Улаштыр номчуур...
30.01.2015
Мал ажыл-агыйларының шупту хевирлеринде 6281 баш мыйыстыг бода мал (ооң иштинде 2810 баш инек), 34060 баш шээр мал (ооң иштинде төрүүр 16692 баш өшкү, хой),1532 баш чылгы мал, 681 баш бе, 284 баш хаван, төрүүр 151 баш хаван, 1 баш теве бо чылдың кыштаглаашкынынче кирген.
Эрткен чылдың деңнелинден мыйыстыг бода мал 415 баш, шээр мал 6800 баш, чылгы мал 380 баш өзүлделиг болган болза, хаван 12 башка эвээжээн. Кожуун девискээринде хууда дузалалдың 825 ажыл-агыйлары бүрүткеттинген. Ол ажыл-агыйлар Чаа-Хөлде — 550, Ак-Дуругда — 137, Кызыл-Дагда — 105, Шаңчыда — 33 өрегеге хамааржыр. Кожуунда көдээ ажыл-агыйның 5 бүдүрүлге кооперативтери, 15 арат ажыл-агыйлары, эрткен чылдан 7 сан хөй. Кыштаглаашкынны хүр ажып эртер сорулга-биле бүгү кожууннуң ажыл-агыйлары 5217 тонна сүүзүннүг сигенни, 616 тонна саваңны, тараа культураларындан 214 тонна сүүзүннүг болгаш чулуктуг мал чемин белеткээн. Тус черниң чагыргазы 10 тонна сигенни боттарының күжү-биле курлавыр кылдыр белеткээн. Кожууннуң девискээринде ниитизи-биле 86 кыштаг бар. Оларның 58-зи — Чаа-Хөлде, 5-жи — Ак-Дуругда, 9-зу — Кызыл-Дагда, 14-ү — Шаңчыда
Улаштыр номчуур...
30.01.2015
Россияның уруглары 2015 чылдың январь 1-ден эгелеп федералдыг музейлерни халас көөр. Ол дугайында Россия Федерациязының культура сайыды Владимир Мединский Күрүне чөвүлелиниң база Культура болгаш уран чүүл чөвүлелиниң каттышкан хуралынга дыңнаткан. Кайы-даа чурттуң хамаатызы болуп турары хамаанчокка 18 хар четпээн уруглар музейже халас кирерин ол айыткан.«Бистиң музейлеривис — төөгүнүң болгаш культура чырыдыышкынының эң-не дээре черлери. Аңаа бичии уругларның саны көвүдеп-ле турар болза эки. Регионалдыг эрге-чагырга бо эгелээшкинни чижекке алза эки боор» — деп, ол демдеглээн.
Россияда федералдыг деңнелде 90 музей кирип турар, оларның эң-не улуглары — Эрмитаж, Пушкин музейи, Третьяков галереязы, Литературлуг, Төөгүнүң база Орус музей. Тыва Республиканың Национал музейи республика чергелиг музейлерге хамааржыр болгаш бо эгелээшкинче кирбейн турар. Ынчалза-даа 1992 чылдың октябрь 9-та үнген №3612-1 федералдыг хоойлуга даянып, айның сөөлгү дыштаныр хүнүнде 18 хар четпээннерге болгаш студентилерге музейже халас кирер арганы берип турар.
Улаштыр номчуур...
27.01.2015
2013 чылдың май айда Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» деп губернатор төлевилелин боттандырып эгелээр дугайында чарлаан.
Төлевилелдиң сорулгазы, ону боттандырарының аргаларын чонга тайылбырлаар талазы-биле улуг ажылды массалыг информация чепсектеринге чоруткан. «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» деп губернатор төлевилелинге ажыл-агыйжы сеткил-хөөннүг, эрес-кежээ кижилер дораан-на идегеп, аңаа киржи берген. Чамдык кижилер боттарының хууда ажыл-херээн эгелээринге, ажыл-агыйлыг кижилер оларны алгыдып алырынга губернатор төлевилели дузалыг болган. Төлевилелди колдуунда республика бюджединден акшаландырган. Акшаландырыышкынга «Көдээ ажыл-агый рыногун хөгжүдери болгаш көдээ ажыл-агый продукциязының чиг эт болгаш аъш-чем рыногун өйлээри», «Күш-ажыл рыногунда байдалды чогумчудары», «Биче болгаш ортумак сайгарлыкчы чорукту хөгжүдери» тускай сорулгалыг республика чергелиг программаларның акша-төгериин база «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» деп губернатор төлевилелинче хаара туткан. Ол чүүл дөмей-ле республика бюджединден үнүп турар акша-төгерикти үүрмектевейн, чаңгыс аай ажыглаар арганы берген. /стүнде адаан төлевилелдерниң күсели-биле 83 миллион рубль хире акшаны 2013 чылда «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» деп губернатор төлевилелиниң уг-шии-биле боттандырган элээн хөй санныг төлевилелдерни акшаландырарынга шиңгээдип алган.
Улаштыр номчуур...
27.01.2015
Улуг Тиилелгениң 70 чылынга
Ада-Чурттуң Улуг дайынынга киржип, төрээн чурту дээш амы-тынын берген фронтучуларның эрес-дидим чоруун бөгүнгү салгалдарывыс утпаан. Чаалыг дайын шөлүнден ээп чанып келгеш, фронтучу Михаил Сундуй тыва эки турачылар дугайында номну чыып бижээш, чалыы салгалга тураскаал кылдыр арттырып каан. «Баштайгы тулчуушкун уттундурбас» деп Михаил Сундуй мынчаар бижээн. Номдан үзүндүнү бараалгадыр-дыр бис.
«1944 чылдың январь 28-те акы-дуңма Украинаның Деражно суурдан ырак эвесте муңгаш эзим иштинге доктааган бис. Ынчаарда бистиң взводувус дүнеки камгалалга турган. Салбыр командири кижи болганымда, эки турачы дайынчыларны дүнекиниң ийи шак үе- зинде таңныыл черинге солуштуруп кааш, чер оңгуга олурган мен. А оңгуга Монгуш Бүрбү, Маады Баян-Дөгүс, Түлүш Сундуй-оол болгаш оон-даа өске дайынчылар база турган. «Хенде хох» деп кургамзык үн дыңналган соонда, автомат-биле соксаал чок тарбыдады-ла берди. Х.Калбак, Ө.Сырат-оол суглар оңгудан үне халыштывыс, дайзын дезипкен. Ол дүне айдыңы аажок болган, дезип бар чыткан дайзыннарны амыр-соксаал чок боолап турдувус.
Улаштыр номчуур...
27.01.2015
Чөөн-Хемчик кожууннуң Хайыракан сумузунда чурттап чоруур «муңчу» малчын Сергей Сүгеевич Сатты, кандыг-даа ниитилелге чурттап чорааш, бодунуң туружун салбаан күш-ажылдың хоочуну-дур деп үнелээр кижи болдум. Хөй чылдар иштинде журналист болуп ажылдап чорааш, кандыг кижилерге душпадым дээр. Сергей Сүгеевич ышкаш кижилер турар-даа болза, бодунуң арга-дуржулгазын, ак сеткилдиг күш-ажылын кандыг-даа ниитилелдиң мурнунга долузу-биле бадыткаан кижилер ховар.
Сергей Сүгеевич 1955 чылда авазының-ачазының дун оглу болуп төрүттүнгеш, сес дуңмалыг болган. «Хөй улустуң улуу дээрге улуг харыысалгалыг. Миннип келиримге-ле, мал аразынга өскен мен. Ол үеде малчыннарга дузалажыр улус эвээш боор чүве, ынчалдыр-ла үениң аайы-биле ада-иемге дузалажып, дуңмаларым өстүржүп өзүп келдим. Ам алдан харлай бердим, бо үениң иштинде аар-берге солун оруктарны эртип келдим» — деп, ол чугаалады.
Улаштыр номчуур...
27.01.2015
Хоорайның төвүнде «Шахтер оол», чаа хевирниң «Азияның төвү», «Хааннар аңнаашкыны», «Тевелиг оол», «Эне-Сай» кыс көжээ, Сүбедей спорт комплекизиниң мурнунда «Мөңге хайгыылчы», чаа туттунган аныяктар төвүнүң чанында «Аныяк өг-бүле», Буян Бадыргының тураскаалы дээш, чаа тураскаалдар-ла хөй.
Бо удаада Улуг-Хемниң эриинде кыс көжээ «Эне-Сай» тураскаалының болгаш ооң авторунуң дугайында бижикседим. Ол кайгамчык чараш ажылдың автору Россияның Чурукчулар эвилелиниң кежигүнү Сайын-Маадыр Байынды болду. Сайын-Маадыр— республиканың Р.Д.Кенденбиль аттыг уран чүүл школазын база Москваның уран чүүл академиязының скульптура салбырының доозукчузу. Сайын-Маадырның берге ажылынга ооң ачазы, Россияның Чурукчулар эвилелиниң кежигүнү, хоочун даш чонукчузу Р.Д.Кенденбиль аттыг уран чүүл школазының чурулга башкызы Эрес-оол Байырович үлүг-хуузун киирип, арга-дуржулгазы-биле дузалашкан.
Улаштыр номчуур...
|
|