Июнь 23-те, воскресеньеде, бүгү школаларга доозукчулар кежээлери болган. Кызылга чаңчыл езугаар оларга байырны Арат шөлүнге чедирген, аңаа оолдар, уруглар школачы вальсты танцылааннар. Ооң соонда байырлал төрээн школаларынга уламчылаан, аңаа башкылары, ада-иелери-биле кады хөөрежип, өөренип эрткен чылдарын сактып шаг болганнар. Тываның Чазааның Даргазының оралакчылары, сайыттар, а ол ышкаш республика Баштыңының бүрүн эргелиг төлээлери школачыларның ол кежээлеринге барып, доозукчуларга чагыг-сөзүн бергеннер.Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Кызыл хоорайның №1 школазынга барган болгаш, эң идепкейлиг доозукчу Амырга Тавакайга бодунуң хуу белээн тывыскан.

Хову-Аксы суурда чаа котельнаяның тудуун дүргедедир талазы-биле шиитпирлиг хемчеглерни алырын Тываның Баштыңы негээн. Эрткен кыжын бергедээшкинге таварышкан ол суурда туттунуп турар чылыдылга четкилерлиг котельная суурнуң чылыг хандырылгазын турум боттандырар ужурлуг. Амгы үениң дериг-херекселдери-биле четчелээн ол объект чүгле чылыг хандырылгазының айтырыын шиитпирлээр эвес, одаар чүүлдүң болгаш электри энергиязының чарыгдалын дыка кызырып, экономиктиг ажыкты бээр ужурлуг. Ол ажылче чазын кирген керээлиг организация «Стройсервис» КХН-ниң мурнунга тудугну бо күзүн доозар сорулганы салган.

Ниити-российжи Улусчу фронтунуң Тыва девискээр салбырының төлээлери биле республиканың массалыг информация чепсектериниң ажылдакчылары «Жилсервис» эргелеп-башкарар компанияның директорунуң хүлээлгезин күүседип турар Евгений Ромазанов-биле ужурашкан.Бо компанияның удуртукчузу-биле ужуражыышкынны Улусчу фронтунуң организастааны база таварылга эвес. Чүге дээрге Кызыл хоорайда чаагайжыды туттунган бажыңнарның хөй кезииниң хүн бүрү-де ажаалдазын, биче болгаш улуг септелгезин бо компания чорудуп турар.

Июнь 21. Кызыл хоорайның найысылалының төөгүлүг онза тураскаал чери – Азий диптиң төвү. Уйгу чок Улуг-Хемниң эриинде тураскаал чанында эктин ажыр «Алдын медалист – 2013» деп алдын үжүктер-биле бижээн кызыл кожааларлыг аныяк оолдар, уруглар чыглып алган турлар. А олардан ырак эвесте, боодал чечектер туткан аас-кежиктиг ада-иелер, бедик албан-дужаалдыг хүндүлүг аалчылар, массалыг информация чепсектериниң хөй санныг журналистери чыылган. Чыылган чоннуң өөрүшкүзүн үлежип, хей-аъдын улам бедидип, алдын хүн херелдери-биле кижи бүрүзүн эргеледип турган. Байырлал-даа эгелээн.

Хөй квартиралыг бажыңнарның болгаш чуртталга бажыңнарының ээлериниң болгаш ажыглакчыларының коммунал ачы-дуза дээш төлевириниң 2011 чылдың 05.06-да РФ-тиң Чазааның №354 доктаалы-биле бадылааны дүрүмнери (моон ыңай — чаа дүрүмнер дээр) 2012 чылдың сентябрь 1-ден эгелеп күштүг болуп кирген. Чуртталга бажыңнарының азы чуртталга бажыңнарында оран-сава ээлериниң болгаш коммунал ачы-дузазын чедирип турар организацияларның (компаниялар эргелекчилериниң болгаш курлавыр-биле хандырылга организацияларының) аразында харылзааларны бо Дүрүм башкарып турар. Чаа Дүрүмнерге дүүштүр сентябрьдан эгелеп коммунал ачы-дуза дээш төлевирни санаарының чуруму өскерлир.

Айтырыг: Башкарыкчы организация хөй квартиралыг бажыңнарда оран-сава ээлеринге коммунал ачы-дузаны (чылыг хандырылгазын, суг хандырылгазын, суг аргыштырылгазын, электри хандырылгазын) чедирип турар.
Башкарыкчы организация курлавырлар-биле хандырып турар организацияже коммунал ачы-дуза дээш чуртталга оран-савазының ээлеринден кирген акша-хөреңгини шилчидип турар.
Коммунал ачы-дуза дээш чуртталга бажыңының ээлериниң төлээн акшазын үндүрүг баазазын тодарадып тура, үндүрүг кылдыр санавас тускай сорулгалыг акшаландырыышкын деп санаар бе?
Ол айтырыгга РФ-тиң Саң-хөө яамызының үндүрүг болгаш каайлы-тариф политиказының департаментизиниң директорунуң оралакчызы С.В. Газгулин мынчаар харыылаан:

Июнь 18-19 хүннеринде «Чедер» курорттуң баазазынга «Тываның болгаш ооң кожа чыдар регионнарының курорттары болгаш эмнээшкин-кадыкшылга черлери» деп 1-ги делегей чергелиг эртем-практиктиг конференция болуп эрткен. Ону хөй чылдарда аржааннар айтырыын шинчилеп келген химия эртемнериниң кандидады, Тываның ГШИ-ниң медицина болгаш социал айтырыглар талазы-биле эртем секретары Кара-кыс Аракчааның эгелээшкини-биле Тыва Республиканың Чазаа болгаш ТР-ниң Кадык камгалал яамызы организастап эрттирген. Конференцияның ажылынга Тываның эртем ажылдакчылары, эмчилер болгаш Томск хоорайдан база Моолдан эртемденнер кээп киришкен.

Самагалдай суур 1763 чылда үндезилеттинген, оон бээр 250 чыл эрткен болгай. А Кызыл – Тыва Арат Республиканың төвү — найысылалы кылдыр чүгле 1923 чылдың июль 25-те чарлаттынган. Ындыг болганда Самагалдай мугур (1763-1923) 160 чыл дургузунда Тываның найысылалы болган. Самагалдайга Тываның баштайгы хүрээзи 1773 чылда туттунган, «ону шажын-чүдүлгелиг кижилер чоннуң улуг байырлалы-биле катай демдеглеп турар» деп Кара-Күске Чоодунуң «Мөгейиг» деп номунда айыткан. А Тес-Хем кожуун 1923 чылда тургустунган.

"Шын" солуннуң коллективи бо удаада ат-сураглыг Эрзин кожуунга сургакчылап четтивис. Бистерни кожуун чагыргазының Херектер эмгелээр талазы-биле удуртукчузу Саяна Эгер, социал политика талазы-биле оралакчы Нина Дагжы, көдээ ажыл-агый эргелелиниң начальниги Артур Азыраа болгаш Эрзин солуннуң кол редактору Халарбаа Кара-оол аяк шайлыг уткуп алдылар. Ук кожууннуң мурнакчы малчыннарынга чедип, ол ышкаш социал объектилерниң, албан черлериниң ажыл-агыйы-биле танышканывыс соонда, чагырга черинге удуртукчулар болгаш чон-биле хурал болуп эрткен.

2011 чылдан бээр Таңды кожууннуң Дүрген-Оруу деп черге республиканың аныяктарының «Тыва — сайзыралдың девискээри» деп өөредиглиг чыыжы болуру чаңчылчаан. Бо чылын чыыш июль 15-тен 27-ге чедир ийи аңгы сменага эртер: бирээзи Дүрген-Оруунга, өскези Сосновка суурга. Аныяктарның чыыжын ТР-ниң аныяктар херээниң болгаш спорт яамызы рес­публиканың Чазааның деткимчези-биле организастаар. Аныяктарның хөй-ниити идепкейин сайзырадыры, сайгарлыкчы чорукче аныяк кижилерни хөйү-биле хаара тударын системажыдары, аныяктарның социал ужур-дузалыг төлевилелдеринге деткимчени көргүзери болгаш аныяктар ортузунга кадык амыдыралды хевирлээри дээн ышкаш сорулгаларны күүседири-биле чыышты эрттирип турар.
 

Барыын-Хемчик кожууннуң төвү Кызыл-Мажалык № 1 школазының директору Виктория Сергеевна Ондарның удуртулгазы-биле ажылдап турар хүндүскү лагериниң 1-ги сезонунда 100 өөреникчи дыштанып турар. Уругларның канчаар дыштанып турарын сонуургап четкеш, магададым. Школага кирип кээримге-ле, «Челээш» уруглар лагериниң ыр-хөгжүмү дыңналып келген. Ында культураның хоочуну Валентина Баяновнаның эрттирип турар «Домисолька» конкурузунуң 4-кү турунда вальс чоруп турар болду. Оол, кыс кылдыр вальс көргүскен уругларның аялга аайы-биле шимчээшкиннерин чаптап ханмас. Дараазында «Дааштыг оркестр» конкурузунга төндүрдү. Маңаа уругларның тывызык, сагынгырын демдеглээри чугула. 

Ажыл-ишке кызымаа-биле чонну кайгаткан ат-алдарлыг малчыннарлыг «Чодураа» күрүнениң унитарлыг бүдүрүлгези республика база Россия деңнелинде бодунуң онзагай туружун, чаагай адын үе өттүр камгалап артпышаан хевээр. Чуртка калбаа-биле улуг өскерлиишкиннер болуп, социал-экономиктиг эде тургустунуушкун үезинде чер бүрүзүнде хөй бүдүрүлгелер буурап турган. Ол үеде «Чодураа» совхоз ажыл-ишчи, кызымак удуртукчуларның болгаш малчыннарның ачызында чаартылганың «шуурганын» шыдажып эрткен. Шылгалданы эрткен совхоз «Чодураа» күрүнениң унитарлыг бүдүрүлгези кылдыр эде адаттынгаш, ажыл-ижин уламчылап чоруур. 

Июнь 14. ТР-ниң Чазааның хуралдаар залы. «Хөөмей — Төп Азия чоннарының эртинези» эртем конференциязының пленарлыг хуралы. Залче ат-сураглыг башкылар, чогаалчылар, композиторлар, эртемденнер, культура ажылдакчылары, хөөмейжилер шуужуп кирип турлар. Бот-боттарын көрүшпээннери база катап ужуражып келгенинге өөрүп, куспактажып, дыңзыг хол тутчуп эртип турлар. ТР-ниң Чазааның Даргазының бирги оралакчызы Шолбан-оол Иргит, ТР-ниң Дээди Хуралының даргазының оралакчызы Ольга Кольчикова, ТР-ниң культура сайыды Вячеслав Донгак олар чедип кээри билек конференция ажылын эгеледи. Игилдиң ыяңгылыг үнү чаңгыланып үндү.

Ниити-россияның Улусчу фронтузунуң съездизиниң ажылының түңнелдеринге хамаарыштыр Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол эрге-чагырганың болгаш хамааты ниитилелдиң кады ажылдажылгазын үндезини-биле чаартырынче угланган болуушкун болган деп демдеглээн. «Улусчу фронт — Россия дээш» деп чаа хөй-ниити шимчээшкини чурттуң сайзыралынга боттуг салыышкын киирер күзелдиг бүгү кижилерге ажык чер-дир. Аңаа политиктиг көрүжү-даа, кайы хөй-ниити организациязынга хамааржыры-даа, чүнү сонуургаары, хүлээп көрүп турары-даа хамаанчокка, кандыг-даа кижи кээп болур. Кол-ла чүүл — оларның Россияга ынаа — деп, Шолбан Кара-оол демдеглээн.

Республиканың эмнелге албан черлеринге бөлүк журналистерниң үнүүшкүнүн Тываның Информатизация болгаш харылзаа яамызы организастаан. Улуг-даа, биче-даа солуннарның ажылдакчылары, редакторлары эмнелге албан черлериниң удуртукчуларынга айтырыгларны салганнар. Ол ужуражылганың кол темазы — кадык камгалал албан черлериниң чаартылгазы болгаш ооң-биле холбаштыр эмнелгелерниң ажыл-чорудулгазында өскерилгелер, Федералдыг тускай сорулгалыг программа езугаар кээп турар чаа дериг-херекселдерниң чоннуң кадыкшылын экижидеринге канчаар ажыглап турары болган.