Школаже чаңгыс аай хептиг

Кызыл хоорайның мэриязының дыңнатканы-биле, чаа өөредилге чылында найысылалдың школаларынга чаңгыс аай хепти (форма) киирериниң дугайында 2013 чылдың эгезинде сайгарып чугаалашкан. Класс бүрүзүнге ада-ие хуралын эрттиргеш, өөреникчи бүрүзүн чаңгыс аай школачы хеп-биле хандырарының хемчеглерин тодараткан.

Ынчангаш өөреникчилер чаңгыс аай формалыг өөренир. Федералдыг хоойлу езугаар школа формазынга негелделерни өөредилге албан черлери боттары тургузар. База ол ышкаш форма үш аңгы хевирлиг болур: хүн бүрүнүң, спортчу болгаш чыскаалдаар. Бичии болгаш элээди оолдар «… куу азы кара, чок болза, көк, кара-ногаан, хүрең (классиктиг каастаан клетка азы дилиндектиг пөстерни ажыглаар аргалыг) өңнерниң чырык эвес өңнүүнден классиктиг быжып каан чүвүр, пиджак азы жилет» кедип болур. Хөйлеңи чаңгыс аай өңнүг болур ужурлуг, өңнерниң дараалашкаан таарыштырар арга бар. Каасталгаларга галстук биле кур хамааржыр.

Бичии болгаш элээди уруглар куу азы кара, чок болза, хүрең-кызыл, көк, ногаан, хүрең болгаш өске өңнерниң чырык эвес өңнерден жакет, жилет, юбка азы сарафан кедип болур. Оолдарның ышкаш классиктиг каастаан клетка азы дилиндектиг пөстерни ажыглаар аргалыг. Уругларның хөйлеңинге аңгы негелде – ол чуга пөстен эвес, узуну белден куду. Ол ышкаш уругларга «ак азы кара баартыктарлыг, адырып турар моюндуруктуг, галстуктуг чогуур өңнүг платьелер» кедерин чөпшээрээр. Өөреникчилерниң хеви ниитилелде хүлээп алдынган ажыл-херекчи хевирге база чогуур шынарга дүгжүп турар ужурлуг.

Кандыг формалыг болур бис?

Тывага чаңгыс аай школа хевин киирерин Тыва Республиканың Баштыңының 2013 чылдың июнь 20-де «Тыва Республиканың күрүне болгаш муниципалдыг ниити билиг организацияларынга школа формазын киирериниң дугайында» №122 Чарлыы-биле доктааткан. Ук Чарлыкта республиканың школаларынга чаңгыс аай хепти ийи чадалыг киирер. Бирги чада – 2013 чылдың июль 2-ден 15-ке чедир, Тыва Республиканың күүсекчи эрге-чагырга органнарының, тус бот-башкарылга болгаш муниципалдыг ниити билиг организацияларының нормативтиг эрге-хоойлу актыларын хүлээп алырындан аңгыда, ниити билиг өөредилге албан чери бүрүзү школа хевиниң ниити хевирин база кол кезектерин (фасон, материал, дизайн, онза даараан чүүлдер болгаш өске немелде кезектер) тодарадырын киирип турар. Ийиги чадазы июль 16-дан август 25-ке чедир, школа хевиниң чагыын киирер, садып алыр база даарадыры.

Кызылдың өөредилге талазы-биле департаментиниң начальниги Нина Потапованың дыңнатканы-биле, эрткен өөредилге чылының төнчүзүнде болуп эрткен ада-ие хуралдарынга найысылалдың ниити билиг албан черлеринге амдыызында өңнер дараалашкаан шилиири-биле кызыгаарланган: хоорай школаларынга форма хеп куу, көк азы кара өңнерлиг бооп болур. Хептиң хевирин ада-иелер боттары шилиир-даа болза, федералдыг хоойлуда бижиттинген школа хевинге ниити негелделерге чагыртыр. Найысылалдың чамдык школалары чаңгыс аай хептерни тус черниң азы республикадан дашкаар хеп даараар черлеринде чагыгларны киирген. Амгы үеде Интернет таварыштыр хөй санныг кылдыр школа хевин даарадыр чагыг киирип болур чарлалдарны тып ап болур апарган.

Чижээлээрге, Кызылдың 7 дугаар школазында чаңгыс аай хептиң өңү кара-көк азы кара болур деп тодараткан. Оолдар болгаш уругларның хөйлеңнери ак болур. Уруглары эге школа барып турар ада-иелер кара-көк азы кара костюмнар кедер деп шиитпирлээн. Өңүн тодараткаш, каяа даарадырын дилеп тургаш, Новосибирскиде дааранылга бүдүрүлгезинче, баш удур өөреникчилерден хемчээлдерни алгаш, акша-хөреңгини чыггаш, чагыгны чорудупкан. Киргизияда бүдүрүлгеден база тааржыр школа хептериниң үлегерлерин саналдаарга, аңаа база чагып каан. Боттары хууда даарадып алыр аргалыг улус даарадып алган. Бо бүгү ажылды июнь айда-ла чоруткан дээрзин тус школаның директору Наталья Попугалова дыңнаткан. Белен чагыглар бо хүннерде чедип келген. Чаңгыс аай форма хеп дээш ада-иелер 1,5 муң рубльди чарыгдаан.

Найысылалдың школачылары чаа өөредилге чылында тускай школа формазын кедер. Чамдык улус шагда-ла чагыдып алган, а чамдыктары садыглардан өң биле хевир аайы-биле дүгжүп турар кылдыр садар апаар-дыр. Бичии болгаш элээди оолдарга форманың өртээ хоорайның хеп рыногунда 1,5 муң рубльден 3 муң рубльге чедир. Уругларга сарафаннар өртээ 800 рубльден 1,5 муң рубльге чедир, жакеттиг юбка оон аар өртектиг. Хөйлеңнер өртээ – 500-тен 800 рубль, элээдилерге хөйлеңнер 400 рубльден өрү. Идиктерни назы-хар аайы-биле хеп рыногундан 1,5-тен 2 муң рубльге садып ап болур. «Детский мир» садыгда школа формазының өртээ рынок өртээнге бодаарга, 1,5 катап аар. Школачы төлүн ада-ие кедирер деп бодаар болза, 3-тен 5 муң рубль чедир акша чарыгдаар апаар. Хептен аңгыда, өөредилге херекселдери, номнар, спортчу хеп дээш, чүнү сатпас дээр. Чаңгыс эвес өөреникчилиг хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге уругларын школага белеткээри элээн хөй чарыгдалдыг болур. Хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерден өске, чогуур деңнелдиг орулгазы чок, амыдыралдың берге байдалынга таварышкан өг-бүлелер база бар болгай.

«Школаже киреринге дузалаш!»

Чылдың-на чаа өөредилге чылының бүдүүзүнде «Всеобуч» айында чединмес өг-бүлелерден школа киреринге материалдыг деткимче херек уругларны тодарадыр. Ай дургузунда Кызылдың мэриязының социал хөгжүлде эргелелиниң, Кызыл хоорай талазы-биле ИХЯ эргелелиниң бүрүн эргелиг төлээлери база назы четпээннер херектериниң талазы-биле килдистиң ажылдакчылары рейдилерни эрттирер. Чогуур специалистер найысылалдың шупту микрорайоннарының, ооң иштинде оң болгаш солагай таланың дача ниитилелдеринден школа назылыг уруглар бар социал байдалы берге өг-бүлелерни илередир.

«Всеобуч» айының иштинде «Школаже киреринге дузалаш!» акция база чаңчыл апарган. Акция үезинде амыдыралдың берге байдалынга таварышкан уругларга школа киреринге деткимче кылдыр өөредилге херекселдери чыыр хемчегге чыл келген тудум күзелдиг улустуң саны немежип турары өөрүнчүг. Чыыш пунктузу Кызылдың мэриязының социал политика талазы-биле департаментизиниң 103 дугаарлыг кабинетте турар.

Өг-бүлелер-биле ажылдар талазы-биле килдистиң начальниги Роляна Туматтың чугаалап турары-биле, департаментиниң ажылдакчылары хоорайның албан черлери болгаш организацияларынче дуза хереглеп турар уругларга деткимче көргүзери-биле идепкейлиг киржирин дилээн чагааларны чорудуп турар. Дилег чагааларга дуза көргүзеринге белен дээрзин илереткен харыылар кээп турар.

«Хладокомбинат» КУБ-туң администрациязы хөй ажы-төлдүг Монгуштуң өг-бүлезинге спортчу хептер болгаш хоорайның бир садыындан өөредилге херекселдери садып алыры-биле сертификатты тывыскан. ТР-ниң Дээди Хуралының депутаттары өөредилге херекселдери-биле дериттинген 24 портфельди саткан.

Хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерниң уругларындан аңгыда, социал өскүстер деп адаары, ада-иези бар-даа болза, оларның ажаалда-тежээлдези чок арткан уруглар база бар. Оларны школа формазы-биле Тываның Баштыңының Чарлыы езугаар ТР-ниң Өөредилге болгаш эртем яамызының акша-хөреңгизи-биле хандырар.

Кызыл хоорайда муниципалдыг бюджеттен «2011-2013 чылдарда өг-бүлелер» деп муниципалдыг тускай сорулгалыг программа езугаар хөй ажы-төлдүг болгаш чединмес өг-бүлелерниң уругларынга школа формазы даарадыры-биле 150 муң рубльди аңгылаар. Дуза-деткимче хереглеп турар өг-бүлелерниң даңзызын Кызылдың өөредилге талазы-биле департаментизиниң специалистери белеткеп турар.

 Валерия Конгар.