Тываның Экономика яамызы сайгарлыкчыларга «Хыналда болгаш хайгаарал органнарының артык болгаш шынар чок хөделиишкиннери бо» деп акцияны эгелээн. Хыналда болгаш хайгаарал органнарының талазындан сайгарлыкчыларга таарымча чок хөделиишкиннерни илередири-биле ону чорудуп турар.

 Декабрь 11-де Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң Дээди Хуралга Айыткалынга хамарыштыр республиканың хөй-ниитизи санал-оналын берип турар. 

 Феликс ХАДЖИЕВ, Монополияга удур федералдыг албанның Тыва Республикада эргелелиниң удуртукчузу: 

 — Социал-экономиктиг байдалды болгаш бистиң амыдыралывыстың чугула өске-даа талаларын тодарадырынга Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң комплекстиг туружу меңээ аажок таарышты. Ажыл-чорудулгага хамаарыштыр алыр болза, сайгарлыкчы чорукту деткип тургаш, экономиканы сайзырадырының айтырыынче кичээнгей салып турары чугула-дыр.

 Декабрь 11-де Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң Дээди Хуралга Айыткалынга хамарыштыр республиканың хөй-ниитизи санал-оналын берип турар.

  Василий ОЮН, «Чөптүг Россия» партиязындан Тываның Дээди Хуралының депутады:

  — Ниитизи-биле алырга, Тываның Баштыңының бо Айыткалы мурнукузундан ылгалдыг болду. Ол боттуг болгаш республиканың амыдыралының бүгү адырларын хаара тудуп турар. Ынчангаш кандыг-бир кезекти тускайлаары, аңгылаары болдунмас. Мээң билип турарым-биле алырга, бо Айыткал ниитилелдиң негелдезинге дүгжүп турар.

 Россияның Хөй-ниити палатазының кежигүнү: Тываның Баштыңының Айыткалы дыка дээштиг-дир Декабрь11-де Тываның Баштыңының Дээди Хуралга Айыткалын республиканың хөй-ниитизи сайгарып турар. 

 Эльвира Лифанова, Россияның Хөй-ниити палатазының кежигүнү: 

 - Шупту чүүлдерни кижилерже, республикаже угландырган дыка дээштиг айыткалды бөгүн дыңнадым. Тываның Баштыңы айыткалында кижилерниң – уругларның, хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерниң, школачыларның, студентилерниң, сайгарлыкчыларның амыдырал-чуртталгазының шынарын экижидеринче угланган эрге-чагырганың ажылдарынче улуг кичээнгейни салган-дыр.

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң Дээди хуралга декабрь 11-де берген Айыткалын республиканың хөй-ниитизи тайылбырлаан.

  Кызылдың болгаш Тываның Епискову Феофан: - Тываның Баштыңының Айыткалында, бирги ээлчегде, бистиң республикавыска, тыва ниитилелде амыдыралдың бүгү адырларында чидиг айтырыгларны дес-дараалаштыр шиитпирлээн аргазын демдеглекседим.

 РФ-тиң Күш-ажыл яамызы өлүп-хораар чорукту эң-не дүрген эвээжеткен регионнарның санынче Тываны киирген. Ооң дугайында яамының удуртукчузу Максим Тополин дыңнаткан. "Чок болган кижилерниң санын эң-не эвээжеткен черлерге Чукот автономнуг округ, Москва облазы, Тыва Республика, Камчатка крайы хамааржыр. Ол 3 хуудан эвээш,» - деп, күш-ажыл сайыды демдеглээн.

 – Эргим өңнүктер! Улустуң езу-чаңчылдарының чылын мээң чаңгыс чер-чурттугларым ханы болгаш байлак улусчу утка-шынарлыг болдурганынга дыка өөрүп болгаш чоргаарланып тур мен. Кожууннарга бо-ла баргаш, улусчу езу-чаңчылдарны сагыыр дээш, кайы хире кызып турарывысты көрүп чор мен. Чоннуң таарзынганы езу-чаңчылдар темазындан кижилерниң чарлыр хөөн чогун билгеш, 2016 чылды Тывага аалчылар чылы кылдыр чарлаарын саналдап тур мен. Чугаа аңгы нация дугайында эвес, 100 нация чоннар найыралдыг чурттап турар чолу чаагай тыва чер дугайында чугаа.

 Инвесторларның ажыл-агыйжы идепкейиниң ачызында республика багай эвес социал-экономиктиг чедиишкиннерлиг болганын Тываның Баштыңы Айыткалында демдеглээн. Кандыг-даа экономиктиг сан-чурагайларның артында биче болгаш ортумак бизнести төлээлээн бистиң чаңгыс чер чуртугларывыстың күш-ажылы бар деп чугаалаан:

 Тываның Баштыңының Айыткалында бир кол айтырыг күрүне эрге-чагыргазының болгаш тус чер бот-башкарылгазының органнарының хереглелинге күрүне садып алыышкыннары болган:

 – Күрүне садып алыышкыннары 2016 чылдан шыңгыы кызыгаарлаашкын өй-чижектиг апаар.

 Кризиске удур туржуп шыдаар чаңгыс арга – сайгарлыкчы чоруктуң хостуун чедип алыры. Ооң дугайында Тываның баштыңы Шолбан Кара-оол Айыткалында чугаалаан:

  - «Чүгле ооң-биле – сайгарлыкчы чоруктуң хостуу, ону делгемчидери-биле биске шаптыктаарын оралдажып турар шупту кызагдаашкыннарга харыылаар ужурлуг бис» – деп, Владимир Владимирович Путин чугаалаан.

 - Келир чылдың чаңгыс чылдагы бюджединиң төлевилелин ажылдап кылып тура, Чазак 2016 чылда республиканың социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң эвээш чарыгдалдыг аргазын шилип алган. Ону Россияга удур үргүлчүлеп турар санкция политиказын болгаш ооң-биле холбашкан озалдыг чүүлдерни—нефтиден орулганың кызырлып турарын барымдаалап санаан. Нефть өртээнде чүү болуп турарын көрүп тур силер. Ооң уламындан федералдыг бюджеттен немелде дуза манаары болдунмас.

 Тываның Баштыңы кижилерниң айыыл чок чоруун хандырары кандыг-даа эрге-чагырганың эң чугула хүлээлгези болурун айыткан. 

 Ол амы-тын, кадыкшыл, күш-ажыл, дыштанылга камгалалындан тургустунар. Ол ышкаш бойдус, техногенниг болгаш террорисчи кандыг-даа айыылдан база камгалаар херек. 

 Бо дээрге күштерни онзагайы-биле мөөңнээрин негээр айтырыглар-дыр. Амгы үеде тургустунган боттуг байдалдарда маажым чорук, ниити сөстер, хөөремиккей аажы-чаң болгаш кайганып орар туруш шуут таарышпас. Сөстүң эвээжи, ажыл-херектиң хөйү херек.

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол 2016 чылда Тывада «Инээм — чемгерикчи малым» деп чаа социал төлевилел эгелээрин чарлаан: 

 - Кайы-даа деңнелдиң эрге-чагыргаларынга тодаргай өг-бүлениң, тодаргай кижиниң айтырыгларын шиитпирлээр кылдыр өөренип алыры аажок чугула болуп турар. Эрге-чагырга кижилерни дыңнаар, айтырыгның ужур-утказын болгаш бодунуң хөделиишкиннериниң талаларын тайылбырлаар ужурлуг. Ол хамыктың мурнунда социал деткимче дээн ышкаш амыдыралчы адырга хамааржыр.

 Декабрь 11-де Дээди Хуралга Айыткалында ооң дугайында Тываның Баштыңы дыңнаткан:

 Кадык камгалалынга хан эргилдезиниң аарыгларындан өлүп-хораар чорукту 8,3 хуу кызырып шыдаан бис. Ону хүлээп алдынган организастыг шын шиитпирлерниң болгаш чүрек-дамыр аарыгларын эмнээринге тускайжыттынган болгаш бедик технологтуг эмнелге республика төвүнден эгелээш, кожуун деңнелинге чедир эмнелге албан черлериниң кады ажылдажылганың схемазын тургусканының ачызында чедип алган.

 «Уруглар айтырыынга хамаарыштыр база бир улуг сорулга бар, ол дээрге уруглар садтарының тудуу — деп, Шолбан Кара-оол демдеглээн. — 2013-2014 чылдарда 6 муң 615 олут кииртинген. Эртип турар чылда аңаа немей 4 муң хире олутту уруглар садтарынга-даа, школа назыны четпээн өөредилгениң өске-даа хевирлеринге киирер ужурлуг бис.