Правительство Республики Тыва
Для организаций:(39422)9-72-95,
(39422)9-72-96
Для граждан:(39422)2-30-96
Факс:(39422)2-13-54, 2-13-40
E-mail:ods@tuva.ru
Пресс-служба:(39422) 9-72-32
E-mail:pressa@rtyva.ru
|
Главное
Основные мероприятия национального праздника Наадым проходят в юрточном городке, где свои юрты устанавливают все муниципальные образования Тувы. Там же проходит церемония награждения чемпионов Наадыма. По традиции, основное место праздничных локаций посещает Глава Тувы Владислав Ховалыг. Руководитель республики посетил юрты, пообщался с представителями районов, провел отдельную встречу с передовиками животноводства. Темой нынешнего разговора с чабанами стали меры по повышению рентабельности их нелегкого труда.
Подробнее...
Новости
20.02.2018 19:40 / Мероприятия
О ГЛАВНОМ
Президент России поздравил буддистов с Новым годом по лунному календарю
16 февраля на официальном сайте главы государства опубликована поздравительная телеграмма Владимира Путина в адрес буддистов России по случаю Нового года по лунному календарю. В ней сказано, что буддийская община России сохраняет духовное наследие предков, их самобытные обычаи, уделяет внимание просветительской, образовательной, благотворительной деятельности, заботится об укреплении семейных ценностей, воспитании молодежи. Подобная созидательная активность, как подчеркнул Президент России, вносит существенный вклад в развитие межрелигиозного и межнационального диалога, упрочение мира и согласия в обществе.
В России исповедуют буддизм почти 900 тыс. человек. Большая часть из них живет в Калмыкии, Бурятии, Туве, Иркутской области и Забайкальском крае.
Подробнее...
20.02.2018 17:42 / Мероприятия
1 марта в рамках мероприятий, посвященных десятилетнему юбилею образования Федеральной службы государственной регистрации, кадастра и картографии – Росреестра, и 20-летию создания в Российской Федерации системы государственной регистрации прав на недвижимое имущество и сделок с ним, Управление Росреестра по Республике Тыва (Управление) проводит Единый день консультаций.
В городе Кызыле и районах республики гражданам и организациям будет оказана правовая помощь, консультирование в сферах государственного кадастрового учета и государственной регистрации прав на недвижимое имущество, государственного земельного надзора, кадастровой деятельности и государственной кадастровой оценки.
Подробнее...
20.02.2018 16:37 / Общество
Минтруд России продолжает еженедельный мониторинг рынка труда в разрезе субъектов Российской Федерации, который базируется на официальной информации, представляемой работодателями в органы службы занятости, о планируемых увольнениях работников в связи с ликвидацией организаций, либо сокращением численности или штата работников, а также введении режимов неполной занятости.
С 31 января по 7 февраля 2018 года численность безработных граждан, зарегистрированных в органах службы занятости, увеличилась на 0,8 % и составила 785 700 человек. Годом ранее этот показатель составлял 907 610 человек.
Подробнее...
20.02.2018 16:31 / Энергетика
27 февраля Сибирская генерирующая компания проведет «Единый день контроля» во всех городах своего присутствия. В Кызыле на вопросы горожан о прохождении отопительного сезона и качестве теплоснабжения ответит заместитель генерального директора по сбыту АО «Кызылская ТЭЦ» Андрей Паначев.
От специалистов потребители смогут получить необходимые разъяснения по тарифам, перерасчету и приборам учета. Кроме того, можно будет задать любые вопросы, связанные с прохождением отопительного сезона
Подробнее...
20.02.2018 13:28 / Экономика
Глава Тувы Шолбан Кара-оол принял участие в работе расширенной коллегии Управления Федеральной налоговой службы России в Республике Тыва по итогам работы за 2017 год и задачах на 2018 год.
Глава республики в своем выступлении отметил, что налоговая служба всегда была и остается краеугольным звеном финансовой системы любой страны. И от эффективности этого звена, от сбалансированности налоговой политики зависит устойчивость финансово-экономических отношений в государстве.
Глава Республики Тыва Шолбан Кара-оол:
- Примечательно, что Налоговая служба России является флагманом в продвижении современных технологий работы с налогоплательщиками
Подробнее...
20.02.2018 12:30 / Общество
Опубликованы официальные результаты исследования Росстата по показателю «Доля граждан, использующих механизм получения государственных и муниципальных услуг в электронной форме». Согласно результатам Республика Тыва замкнула пятерку сильнейших регионов.
Лидерами по этому показателю в 2017 году стали Московская область (86% респондентов из числа получавших государственные и муниципальные услуги в последние 12 месяцев указали, что делали это через Интернет), Ямало-Ненецкий автономный округ (86%), Республика Татарстан (81%), Красноярский край (80%). Тува не отстает ни на шаг. До того, чтобы сравняться с Татарстаном, нашему региону не хватило одного лишь процента – эквивалент по данному показателю составил 79 процентов.
Подробнее...
20.02.2018 09:21 / Мероприятия
На аппаратном совещании глава Тувы Шолбан Кара-оол отметил, что прохождение праздника Шагаа и Масленицы можно считать успешными, а главное – очень значимыми.
«Праздники были усилены приездом министра обороны России Сергея Кужугетовича Шойгу. Поддержка, которую он оказывает своей малой Родине, неоценим, - подчеркнул глава Тувы. - Высочайшие условия обучения в Президентском кадетском училище, военная подготовка и создание мощной инфраструктуры Кызылского военного гарнизона, открытие и дальнейшее развитие военной кафедры Тувинского государственного университета. За всем этим – большие возможности для наших жителей и, конечно, детей.
Подробнее...
19.02.2018 23:04 / Сельское хозяйство
Глава Тувы Шолбан Кара-оол перед празднованием нового года по лунному календарю Шагаа посетил зимнюю стоянку участников проекта "Кыштаг для молодой семьи" Айдаша и Аржааны Хорлуу. Молодая семья из села Терлиг-Хая Кызылского района стали участниками проекта в 2016 году. Вдохновленные поддержкой народа, молодые чабаны, при поддержке родственников, властей поселка и района начали возводить стоянку в местечке Кызыл-Чыраа.
Животноводство Айдаш знает хорошо, в детстве помогал родителям, и тут появилась возможность начать свое дело. Аржаана окончила Тувинский государственный университет, работала воспитателем в детском саду. Затем решила поддержать мужа, и углубилась в проект. Айдаш рассказал Главе Тувы о хозяйстве и обратился с благодарностью
ФОТОРЕПОРТАЖ
Подробнее...
19.02.2018 15:55 / Культура
Владелец компании «Натура Сиберика» Андрей Трубников привлек к работе над книгой о Туве известных российских журналистов Алексея Белякова и Максима Мармура. Об этом в своем блоге сообщил Глава республики Шолбан Кара-оол. Журналисты приехали в Туву собирать материал для будущей книги и первым делом встретились с премьером.
Алексей Беляков в журналистике с 1990 года. Работал в «Московских ведомостях», журналах «Столица», «Парадокс», еженедельнике «Семь дней». Писательскую популярность в России Белякову принесла написанная им в 1997 году первая полная биография Аллы Пугачевой «Алка, Аллочка, Алла Борисовна», которая стала бестселлером. Среди его литературных работ также романы «Вторая дверь» и «Шарманщик», сценарий к 12 серийному боевику «Парни из стали»
Подробнее...
18.02.2018 00:25 / Праздники
В поздравительной телеграмме, которая была опубликована в пятницу на официальном сайте главы государства, сказано, что буддийская община России сохраняет духовное наследие предков, их самобытные обычаи, уделяет внимание просветительской, образовательной, благотворительной деятельности, а также заботится об укреплении семейных ценностей, воспитании молодёжи.
Подобная созидательная активность, как подчеркнул Президент России, вносит существенный вклад в развитие межрелигиозного и межнационального диалога, упрочение мира и согласия в обществе.
Подробнее...
Фоторепортажи
10.07.2024
09.07.2024
09.07.2024
11.06.2024
10.02.2024
19.01.2024
15.01.2024
01.01.2024
29.12.2023
26.12.2023
25.12.2023
25.12.2023
24.12.2023
23.12.2023
21.12.2023
14.12.2023
11.12.2023
09.12.2023
08.12.2023
08.12.2023
Медээлер
31.12.2014
Декабрь 26-да «Найысылал» арт-төпке ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы Чаа чылдың елказын эрттирген. Аңаа ажылдакчыларның ажы-төлүнден аңгыда, Украинадан бичии 4 харлыг Мирослав Узденевту база чалаан. Уругларның кеткен хептериниң янзызын чүү дээр: челээш өңнерлиг, янзы-бүрү кылаңнааштар ажыглап тургаш даараан бир-ле тускай маскарад хептиг, чок-ла болза, бир амытан, азы бир тоол маадыры дээш-ле баар. ТР-ниң күш-ажыл болгаш социал политика сайыдының оралакчызы Елена Саая уругларга болгаш чыылганнарга Чаа чылдың байырын чедирген. Амгы үеде Мирославтың авазы, ачазы, кырган-авазы Кызылдың хоочуннар бажың-интернадында чурттап турар. Чаа чылда Мирослав Кызылдың 5 дугаар уруглар сады барып эгелээрин улуг өөрүшкү-биле ооң авазы Алина Полетаева чугаалады. Бичии Мирослав уруглар-биле кады каас-чараш «хептиг» Шиви долгандыр ырлажып, аажок солун үени эрттирген. Соок-Ирейниң холундан белек алыры чаштарга уттундурбас болуушкун дээрзи билдингир.
Улаштыр номчуур...
31.12.2014
Улусчу чогаадылга бажыңынга декабрь 27-де «Спортчу элита» деп байырлал эрткен. Аңаа спорттуң янзы-бүрүхевирлеринге алдаржаан олимпий, сурдолимпий, паралимпий оюннарныңтергииннеринге, тренерлерге, хоочуннарга болгаш спорттуңхөгжүлдезинге үлүг-хуузун кииргеннерге күрүне шаңналдарын тывыскан. ТР-ниңБаштыңы – ЧазааныңДаргазы Шолбан Кара-оолду сценаже башкарыкчылар чалапты.
“Спортчулар бодунуң чүт- күлдүү-биле, бедик тура-соруу-биле бедик чедиишкиннерни чедип ап турар. Силер чон мурнунга, аныяк-өскенге үлегер-чижек болуп турар силер. Сочи хоорайга паралимпий оюннарынга Россия медальдар талазы-биле 1-ги черни ээлээни дээрге маадырлыг чорук-тур. Кадык кижилер олардан өөренип, тиилелгеже чүткүлүнүлегерге алыр ужурлуг бис. Тывадан паралимпий оюннарның чемпиону Михаил Оюнга канчап чоргаарланмас бис. Чылдан чылче спорт тудугларын тудуп турарывыс дээрге, келир үеже көрүжүвүс болгаш аныяк-өскенге эки байдалдарны тургузуп турарывыстың бадыткалы-дыр. Каа-Хем суурга улуг спорт комплекизин тудуп алыр болзувусса, спортчу чедиишкиннеривис база бир бедик чадаже көдүрлүр дээрзинге бүзүрелим улуг. Спорт оран-саваларының көвүдеп турары — республиканыңчедиишкиннериниң магадылалы.
Улаштыр номчуур...
30.12.2014
Декабрь 25-те В.Көк-оол аттыг Национал театрга республиканың кожуун бүрүзүн төлээлээн тергиин өөредилгелиг, хөй чедиишкиннерлиг уруглар Тываның Баштыңының елказынга чыглып келген. Чаңчыл езугаар чылдың төнчүзүнде республиканың онза чедиишкиннерлиг 7 хардан 14 харга чедир школачылары Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң уругларга елказынче чалалганы алыр аас-кежиктиг болуп турарлар.
Национал театрның ийиги каъдында уругларга янзы-бүрү оюннар шөлчүгештерин организастаан. Каас-чараш идик-хептиг, маскарад костюмнарлыг оолдар, кыстар оюннарга киржип, амданныг, чигирзиг «шаңналдарны» ойнап ап турганнар. Бир булуңда уруглар кажыктаан, өскезинде хол басчып күжүн шенешкен, боулинг шарларларын октап турарлары-даа эңмежок.Тергииннерге шаңналдар тыпсырының мурнунда уругларга «Күске бүрүзү быштакка ынак» деп чаа шииниң баштайгы көргүзүүн уругларга бараалгаткан. Шии уругларны эп-найыралга, ынакшылга, мөзү-бүдүштүг, хүндүткелдиг болурунга кижизидип турар. Уруглар шиини аажок сонуургап, адыш часкап, өткүт, хөглүг каткызы-биле хүлээп алган. Шии төнген соонда чыылган бичии аалчыларны байырлалдың кол маадыры — Шиви чанынче чалаан.
Улаштыр номчуур...
30.12.2014
Россияның алдарлыг артизи, Тываның Улустуң хөөмейжизи К.К.ХОВАЛЫГ-биле бистиң корреспондентивис Чаа чыл бүдүүзүнде ужурашкаш, «Шынның» номчукчуларының сонуургааны айтырыгларга харыылап бээрин дилээн. Оларның аразынга болган чугааны мооң адаанда парладывыс.
— Чоокта чаа эрткен «Көшкүн хөөмей» шуулганының «Хөөмейим кагбас-ла мен» деп түңнел концертинге силерниң ыры-шоор, хөөмей-сыгыдыңарны дыңнааш, магадап олурдум, улам ындынын ап бар-ла чыдар салым-чаяаныңар күштүг-ле-дир, Кайгал-оол Ким-оолович, орус чон болза, ону «ийиги тыныш ажыттынганы ол» дижир ийик бе?
— Четтирдим (каттырбышаан, уламчылады.Ред). «Хүн-Хүртү» база-ла чаа чанып келгенивис ол турган чүве. Чер-чуртче чанып, эш-өөрнүң, чонувустуң мурнунга үнүп кээрге, ала-чайгаар сагыш-чүрек ындынналы бээр, ынчангаш ындыг боор.
Улаштыр номчуур...
30.12.2014
Италияда Чаа чылды январь 6-да демдеглээр. Бо дүне хуулгаазын, энерел сеткилдиг Бефана фея итальяннарның бажыңнарын эргий кезиир. Ол «алдын дүлгүүрү»-биле бажыңнарның эжиктерин ажыткаш, бичии уругларның өрээлинде каминде азып каан уктарынче белектерни киир суп каар. Итали Соок-Ирей – Баббо Натале. Италияның чурттакчылары чаа үнүп орар чылда бүгү-ле эрги эт-септен адырлырга эки деп санаар. Ынчангаш олар эрги илиирлер, сандайлар дээш, өске-даа эт-септи соңгаларындан октаар чаңчылдыг. Чаа чыл столунга албан тоорук, чечевица, виноград турар ужурлуг. Ол дээрге узун назынның, кадыкшылдың, байлакшылдың демдектери болур.
Англияга 1843 чылда байырлыг ажык чагаа (открыткалар) солчур чаагай чаңчыл тывылган. Чаа чылдың бүдүүзүнде уруглар стол кырынга тавак салып каарга, эртенинде англи Соок- Ирей — Санта Клаус оларга белээн сөңнээр. Идиктер иштинче англичаннар элчигенниң ынак чиир чеми — сигенни суп каар.
Улаштыр номчуур...
30.12.2014
Бажыңның херээжен ээзи Чаа чыл столун белеткээрде, чүгле өг-бүлезин өөртүр дээш эвес, үнүп орар чылдың ээзи — Ногаан Ыяш Хойну ээ көрүндүрүп алырын бодап, бүдүн чыл чогумчалыг болзун дээш аъш-чемин делгээр. Найыралга болгаш тайбыңга ынак амытанны деткиирде столдуң херекселдери ыяштан кылган азы ногаан өңнүг боору чогумчалыг. Чүгле стол шывыы, салфетка, аяк-сава эвес, а байырлалга кедер хеп, белекчигештер хавы база ол өңге дүүшкек болза эки. Ногаа, чимис-биле байырлал столун элбеди каастаар.
2015 чылды уткуурда янзы-бүрү амданныг, чигирзиг чемнер — пирожноелер, ногаа-чимис, каттар-биле чемчиткен пирогтар, хой дүрзүзү кылдыр быжырган печеньелер, быштактыг торттар (хой сүдү-биле кылган быштак оон-даа эки), мороженое база конфеталар, ары чигири болгаш тооруктар. Бо чылдың езулуг суксуну — алкоголь чок суксуннар — чимис хандызындан морстар, компоттар, чимистиг шай база кисель.
Улаштыр номчуур...
30.12.2014
«Шын» солуннуң бөгүнгүаалчызы аныяк модельер-дизайнер Шолбана Очур-оол. Чаа чыл уткуштур номчукчуларны сонуургадыры-биле мода делегейинде онза, солун чүү болуп турарын база бодун таныштырарын диледивис.
— Мындыг ховар, солун мергежилди канчап шилип алган сен, Шолбана?
— Бичии тургаш-ла, кыдыраашка чараш хептер чурааш, садыг кылдыр бодап алгаш, ону эштеримге садып ойнаар турдум. 5 класска «Келир үеде сээң мергежилиң» деп чогаадыгга чурукчу-модельер болур мен деп бижип каарымга, башкым безин кайгай берген. Эш-өөрүмге чурукчу-модельер дээрге кандыг мергежилил деп тайылбырлап берип турдум. Ынчангаш бичиимде бодап чораан күзелимни чедип алган мен деп бодаар мен.
Улаштыр номчуур...
26.12.2014
Декабрь 19-та Чаа-Хөл кожууннуң Ак-Туруг сумуга Тыва Республиканың баштайгы шериг комиссары Монгуш Чөвекович Сувакка тураскааткан байырлыг хемчеглер болуп эрткен. Оларны бо суурга эрттире бергениниң чылдагааны — бирээде, М.Ч. Сувак — Ак-Туруг суму чурттуг кижи. Ийиде, бо хонуктарда Тываның шериг комиссариады тургустунганындан бээр 70 чыл оюн демдеглеп эрттирип турар.
М.Ч. Сувак ажылдап чораан үезинде Тыва Арат Республиканың шериг күчүзүн тургузарынга болгаш быжыглаарынга улуг үлүг-хуузун киирген. Ол ТАР-ның шериг сайыды чорааш, тыва эки турачыларны Ада-чурттуң Улуг дайынынга белеткээш, 1943 чылдың сентябрь айда үдээш, таптыг-ла бир чыл болганда, чону-биле кады найысылал Кызылга эки уткуп, хүлээп алган.
Улаштыр номчуур...
26.12.2014
Чартык чүс чыл ажыг үениң дургузунда Кызылдың чылыг, электри төвү найысылалдың болгаш кожууннарның социал-экономиктиг амыдыралының кол дазылы болуп келген. Ол хире улуг күчү-күштүг бүдүрүлгеде дыка хөй кижилер дүне-хүндүс кызымаккай ажылдап турарлар. Чымыш иштиг энергетиктерниң декабрь 22-де профессионал байырлалынга ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызы Владимир Фалалеев, Дээди Хуралдың депутады Алдын-кыс Конгар, ТР-ниң одалга болгаш энергетика сайыды Роман Кажин-оол чедиишкиннерни күзеп база мурнакчыларга өөрүп четтириишкинниң болгаш хүндүлел бижиктерни Орус культура төвүнге байырлыг байдалга тывысканнар. Кандыг-даа байдалда боттарының мурнунда салган сорулгаларын ак сеткилдии-биле күүседип турар республиканың аңгы-аңгы кожууннарындан келген чамдык мурнакчылар ажылын таныштырды:
Улаштыр номчуур...
26.12.2014
Чаа чылдың утренниктери, балдары болгаш маскарадтары
Декабрь 20 — 2015 чылдың январь 7
Бичии уругларга Чаа чылдың балдары, маскарадтары, утренниктери база көргүзүглери – В.Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга, Тыва Республиканың Алдан-Маадыр аттыг национал музейинге, Тываның Үндезин культура төвүнге, Тываның күрүне филармониязынга, Орус культура төвүнге, өөредилге болгаш социал албан черлеринге, культура бажыңнарынга, библиотекаларга.
Декабрь 24
Өскүс уругларга болгаш ада-иезиниң азыралы чок арткан уругларга Чаа чылдың ачы-буян концерти – Кызыл хоорайның школа-интернадынга.
Декабрь 25
Республиканың бичии уругларынга ТР-ниң Баштыңының Чаа чылдың елказы – В.Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга 12.00 шакта.
Улаштыр номчуур...
25.12.2014
«Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» губернатор төлевилелиниң кол сорулгазы чурттакчылыг суур бүрүзүнге ол суурну бадыткап турар азы суурнуңбедик адын тудуп болур продукцияны бүдүрүп үндүргеш, сайгарары.
Бо айтырыг талазы-биле Эрзин кожууннуң мал ажыл-агыйлыг, тыва хойну өстүрер, уксаалыг мал заводу, «Бай-Хөл» көдээ ажыл-агый кооперативиниң даргазы Эртине Аңгырович Манзай Чазак Даргазы Шолбан Кара-оолдуң болгаш ТР-ниң Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызының сүмелээни-биле чурттакчы чоннуң аъш-чемге айыыл чок чоруун хандырар сорулга-биле тус черниң шээр малындан эът бүдүрүп сайгарар талазы-биле тодаргай ажылдарны кылып чорутканының түңнелинде, мал согар бүдүрүлге тудуун дооскаш, тускай шенелдени эрттиргеш, продукциязын берип эгелээн.Мал согар цехти Бай-Даг суурдан ырак эвесте, Тарлашкынның чоогунда, Эрзин — Кызыл автооруунуң чанында туткан. Бо тудугну Москвада «Комман групп» дээр акционерлиг ниитилелдиң (чиңгине директору Андрей Борисович Волков) төлевилели езугаар туткан. Бо чугула бүдүрүлгени тударынга кожуун чагыргазы тус чер бюджединден 800 муң рубльди, а «Бай-Хөл» ажыл-агый 2750 муң рубльди тускайлаан.
Улаштыр номчуур...
25.12.2014
Тыва Республиканың Баштыңы Ш.В.Кара-оолдуң саналы-биле эгелээн «Чаңгыс суур — чаңгыс бүдүрүлге» деп төлевилелдиң күүселдезин 3 чыл улаштыр хайгаарап тур мен. Аңаа киржири-биле «Мөген-Бүрен» КУБ-туң чанынга «Сайзырал» КХН-ни тургускаш, эът, дүк, сүт болбаазырадып кылыр дериг-херекселдерни республика Чазааның дузазы-биле четчелеп берген бис. Ооң соонда аңаа ажылчын олуттарны тургузуп, көдээ ажыл-агый продукциязын болбаазырадыр талазы-биле ажылды эгеледивис.
Ол дериг-херекселдерни чогумчалыг ажыглаанывыстан чоннуң хереглелинге ажыглаар продукцияны «Чаңгыс суур — чаңгыс бүдүрүлге» деп төлевилелге киириштир бүдүрүп, делгелгелерге-даа киржип, багай эвес үнелелди ап келдивис. Бо чүүлүмге бодумнуң ажыл-агыйымны мактаар, көргүзер-даа дивээн мен, ниити төлевилелге хамаарышкан саналды киирер сорулганы салдым.
Улаштыр номчуур...
22.12.2014
Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Ниити-россияның Улусчу фронтузунуң регион активи-биле ужурашкан.
Ужуражылганың кол сорулгазы — декабрь 12-де Дээди Хуралга кылган Айыткалында турушту улусчу контрольдуң төлээлери-биле сүмележири дээрзин Тываның Баштыңы айыткан.
«Үнер чыл бөдүүн эвес, бодунуң экономиктиг, социал болгаш политиктиг негелделери-биле аажок-ла нарын болур чадавас — деп, Чазак Даргазы ужуражылганы ажыдып тура, чугаалаан. — Ол шылгалдаларга удур чүгле күрүне эрге-чагыргазы эвес, чурттакчы бүрүзү туржур ужурлуг. Ынчангаш шуптувус чаңгыс кижи дег, демнежип алгаш, чаңгыс айтырыгны — ол берге үени Тывага чидириг чок, харын-даа дадыккан, келир үеде быжыг үндезинниг апарган ажып эртери дээш туржур ужурлуг бис».
Ужуражылгага чугаа Ниити-россияның Улусчу фронтузунуң (НУФ-туң) республикага болгаш чуртка онзагай ужур-дузалыын демдеглээни-биле эгелээн. Чурттуң Президентизи НУФ-ту нацияларны каттыштырып шыдаар күш, российжи кижи бүрү- зүнге хөй-ниити чорудулгаларга киржиринге чепсек, бүгү чурттуң болгаш бодунуң төрээн булуңунуң чаартылгазынга хуу киржилгезинге идиг кылдыр тургусканын демдеглээн дээрзин Тываның Баштыңы сагындырган. Дайын-чаада дег, фронт деп аттыг-даа болза, ол шимчээшкин тургустунган айтырыгларны чөптүү-биле шиитпирлээриниң, кижилерниң күзел-чүткүлдери-биле херек кырында тургустунган байдалдарның аразында чогумчалыг арганы тыварының талазы-биле сорулгаларны шиитпирлээр.
Улаштыр номчуур...
22.12.2014
Бурунгу кыдат дайынчы уран чүүлдүң ушу хевири амгы үеде бистиң республикада бурунгаар сайзырап турар. Кыдаттан ужукталып үнген бо хевирге чоокта чаа делегей чергелиг маргылдаа болуп эрткен. Аңаа Россияның болгаш Тываның адын камгалап, бистиң спортчуларывыс киришкеш, келген.
Күстүң ортаа айының төнчүзүнде Кыдат чурту четкен тыва спортчуларның бирээзи Чойган Николаевна Самбыланы номчукчуларга таныштырайн.
«Кижи — чурттуг, куш — уялыг»
Мээң маадырым баштайында бодун мынчаар таныштырды:
— Өскен-төрээн черим Чадаананың №1 школазынга өөренип тургаш-ла, спортка ынак турган мен. 6-гы класска ушуну сонуургап эгеледим. Ушу хевириниң чажыттарын башкым Алексей Ытсыгбаевич Сат өөредип каан. Бо башкы — хүрешке, оон ыңай каратэ, ушуга бедик мергежилдиглерниң бирээзи. Кезээде-ле бистерни деткиир, кичээлдер соонда ушуну 20 хире уругга өөредип турган башкывыс-тыр – деп, ол чугаалады. Чойган Николаевнаның ушуга сонуургалы ооң хан-дамырында сиңе берген-дир деп эскердим. Ону чугаалай бергенде, чечен-мерген тоолчуларывыс Баазаңай Түлүш, Чанчы-Хөө Ооржак ышкаш ыдып-ла, чугааланып-ла олурар болду. Мен ооң солун чугаазын Степан Сарыг-оолдуң «Аңгыр-оолдуң тоожузунда» Аңгыр-оол биле Буян деп ийи оолдуң чугаалажып орары дег, «ийе, ыык…» деп каап, кончуг кичээнгейлиг дыңнап олурдум.
Улаштыр номчуур...
22.12.2014
Тываның Улустуң чогаалчызы Салим Сүрүң-оол 90 харлаанынга
Тыва прозада кижиниң салым-чолунче, мөзү-бүдүжүнче, хууда амыдыралынче, ниитилелдиң нарын айтырыгларын көдүреринге чогаалчы Салим Сазыгович Сүрүң-оолдуң чогаадыкчы үнү чидиг, бот-тускайлаңы-биле ажыттынган. Ол хөй чечен чугааларны: «Дагын таныжылга» (1955), «Оржуңмаа биле Балдай-оол» (1959), «Төнмээн төөгү» (1962), «Сес чүстүг дуран»; тоожуларны: «Чайгы хүннер» (1962), «Ынакшыл-дыр» (1965), «Озалааш хем» (1968), «Лейтенантының даалгазы» (1970), «Авазынга даңгырак» (1973), «Кымның оглул?» (1977), «Кижиниң намдары» (1983), «Ак-Төш» (1984), «Ногаан ортулук» (1986), «Ак анай биле Арбай-оол» (1987); романнарны: «Өске кадай» (1980), «Тывалаар кускун» (1994) бижээн. Ниитизи-биле 26 проза болгаш шүлүк номнарының автору.
Тываның Улустуң чогаалчызы Салим Сүрүң-оол — ниитилелде кижиниң амы-хуунуң мөзү-шынарының база мораль-этика айтырыгларын, хууда амыдыралды, амыдыралдың «кара» талаларын чидии-биле бир-ле дугаар чогаалдарынга көдүрген чогаалчы.
Улаштыр номчуур...
|
|