Закрыть
Логин:
Пароль:
Забыли свой пароль?
Войти    

Главная

Главное


План праздничных мероприятий, посвященных празднованию Дня Республики Тыва

День Республики Тыва был утвержден как государственный праздник законом республики №143 от 12 февраля 1999 года «О праздничных днях Республики Тыва». В республике этот день является выходным.

Подробнее...

Новости

RSS
14.05.2013 15:16 / Безопасность
К тушению лесных пожаров в Туве подключается  Министерство обороны России

Армейская авиация подключится к тушению лесных пожаров на территории республики уже в ближайшее время. Об этом было заявлено на селекторном совещании с участием членов Правительства, руководства управления МЧС России по Туве и глав администраций всех муниципальных образований.   С помощью военных самолетов будут тушиться шесть самых крупных пожаров. Напомним,  Минобороны уже участвует в  тушении лесных пожаров  в Сибири и на Дальнем Востоке. Ситуация в лесах  Тувы остается напряженной, проблем ежедневно добавляют ураганные ветры и отсутствие дождей.

Подробнее...
14.05.2013 13:40 / Экономика
В Туве утвердили единый логотип для брендовых товаров

«Сделано в Туве» – отныне этим знаком в республике могут маркироваться товары, произведенные на ее территории и отвечающие стандартам качества. Единый логотип для такой продукции утвержден правительством республики в рамках реализации инициированного главой Тувы Шолбаном Кара-оолом проекта «Одно село – один продукт». Как сообщили в Минэкономики РТ, курирующем проект, знак тувинского происхождения товара может присваиваться продукции, изготовленной исключительно из местного сырья – это является гарантией ее абсолютной экологической безопасности, которую специалисты министерства считают главным конкурентным преимуществом республики.

Подробнее...
14.05.2013 11:32 / Энергетика
В Туве преодолеваются последствия ураганных ветров

Вторая декада мая началась в республике с активизации атмосферных процессов. Прохождение холодных воздушных фронтов сопровождается сильными северо-западными ветрами, песчаными бурями и значительным понижением температуры. Особенно ветреными выдались в Туве 11 и 13 мая, когда порывы ветра достигали скорости 25 – 29 метров в секунду. На четверг, 16 мая, синоптики обещают новую атаку со стороны холодного атмосферного фронта. По словам специалистов гидрометеослужбы, резкие изменения погодных условий – вполне нормальное явление для Тувы в весенне-летний период. Однако эта «норма» создает целый ряд проблем, особенно для изношенного в значительной степени электросетевого хозяйства республики.

Подробнее...
14.05.2013 10:38 / Общество
В Туве еще 12 ветеранам и семьям участников Великой Отечественной войны предоставили жилищные субсидии

Межведомственная комиссия Правительства Тувы приняла решение предоставить 12 ветеранам и семьям участников войны единовременные денежные выплаты на приобретение или строительство жилья. Как сообщили в Минтруда РТ, улучшить свои жилищные условия смогут фронтовики и солдатские вдовы из Кызыла, Кызылского, Пий-Хемского, Каа-Хемского и Улуг-Хемского районов. Правительство республики выделило на эти цели 13 млн. 811 тысяч рублей, которые будут распределены между получателями государственной помощи и перечислены на их расчетные счета.

Подробнее...
13.05.2013 20:14 / Сельское хозяйство
В Туве разворачивается посевная кампания

По сводкам Министерства сельского хозяйства и продовольствия республики, темпы ярового сева в этом году значительно превышают прошлогодние. На 13 мая, несмотря на сложные погодные условия, зерновыми засеяно 2,05 тысячи гектаров пашни, или 8,5 процента к плану, что на 25 процентов превышает показатель аналогичного периода 2012 года. Вслед за хозяйствами Улуг-Хемского, Пий-Хемского, Каа-Хемского и Тандинского районов к севу зерновых приступили Чаа-Хольский, Чеди-Хольский и Кызылский районы. При этом план посевной кампании полеводами Улуг-Хема выполнен на 35 процентов, Каа-Хема – на 34, Пий-Хема на 19 процентов.

Подробнее...
13.05.2013 19:21 / Общество
Закон против нелегального оборота древесины разработан в Туве

В Туве наладят систему учета древесины от лесосеки до предприятий переработки. Минпромэнерго республики подготовил и внес на рассмотрение правительства РТ проект регионального закона «О регулировании отдельных отношений в области оборота древесины». Как сообщил заместитель министра промышленности и энергетики Тувы Валерий Очур, документ направлен на предотвращение незаконного лесопользования и нелегального оборота древесины. По словам замминистра, в настоящее время на территории Тувы действует более 300 мелких лесопилок.

Подробнее...
13.05.2013 16:48 / Конкурсы
В Туве с успехом прошел конкурс юных исполнителей хоомея

Девятый Республиканский детский конкурс горлового пения «Сарадак («Мараленок»)-2013» состоялся 10 мая в Центре тувинской традиционной культуры и ремесел, директор которого, народный хоомейжи Конгар-оол Ондар, в свое время выступил инициатором проведения этого мероприятия. Для участия в творческом состязании прибыли 68 юных талантов: 38 солистов из Овюрского, Бай-Тайгинского, Дзун-Хемчикского, Кызылского, Монгун-Тайгинского, Чаа-Хольского, Улуг-Хемского, Тандинского районов Тувы и города Кызыла и 30 исполнителей в составе девяти вокально-инструментальных ансамблей.

Подробнее...
13.05.2013 15:50 / Наука
Для молодежи Тувы откроют первую инновационную фабрику

В Туве планируют открыть первый Центр молодежного инновационного творчества с использованием 3D-технологий. Комиссия по отбору инновационных проектов при Минэкономики республики одобрила инициативу группы энтузиастов из числа преподавателей системы дополнительного образования и предпринимателей о создании подобного центра в Кызыле. Как сообщила министр экономики Тувы Елена Каратаева, министерство подало заявку в Минэкономразвития России на участие республики в федеральной программе развития молодежных инновационных центров.

Подробнее...
13.05.2013 14:40 / Праздники
В Туву поступили многочисленные поздравления с Днем Победы

В дни празднования 68-й годовщины Победы в Великой Отечественной войне на имя Главы Республики Тыва Шолбана Кара-оола поступили многочисленные поздравления от руководителей страны и регионов Российской Федерации, депутатов Госдумы, партийных и общественных деятелей. Президент Российской Федерации Владимир Путин, поздравляя Главу республики и в его лице всех жителей Тувы с Днем Победы, отметил: «Этот праздник бесконечно дорог всем поколениям граждан России. Наши отцы и деды отстояли свободу и независимость Отечества, внесли решающий вклад в освобождение Европы и всего мира от нацизма. Память о героизме, стойкости и силе духа фронтовиков и тружеников тыла будет жить в веках. Объединять наш народ, питать его нравственные и духовные силы. Желаю Вам здоровья и успехов».

Подробнее...
13.05.2013 14:11 / Безопасность

По информации регионального Центра по гидрометеорологии и мониторингу окружающей среды сегодня, 13 мая, во второй половине дня, вечером и ночью по республике ожидается усиление северо-западного ветра до 18-23м/с, грозы, пыльная буря, местами возможен град. В связи с этим Главное управление МЧС России по Республике Тыва рекомендует жителям частных домов и дачникам в ветреную погоду не сжигать мусор и сухую траву, не разводить костры вблизи лесных массивов. В сухую и ветреную погоду огонь способен мгновенно распространяться на большие площади.

Подробнее...

Фоторепортажи

Открытие Постоянного представительства Республики Тыва в Улан-Баторе, 22 марта 2013 года

25.03.2013

Встреча Главы Тувы Ш.В. Кара-оола с этническими тувинцами Монголии (Улан-Батор, 22 марта 2013 г)

25.03.2013


Совместное заседание Советов Правительства РТ и Верховного Хурала РТ, 19 марта 2013 г.

19.03.2013


Празднование Масленицы в Кызыле

17.03.2013


Церемония вручения госнаград Республики Тыва, посвященная 91-ой годовщине образования МВД по РТ

15.03.2013

Выездное заседание в селе Эрзин по вопросам социально-экономического развития Тес-Хемского и Эрзинского районов республики, 13 марта 2013 года

14.03.2013

Встреча Главы Тувы Ш.В. Кара-оола с товаропроизводителями Тес-Хемского и Эрзинского районов республики, 13 марта 2013 года

14.03.2013

Церемония вручения государственных наград Республики Тыва

08.03.2013

Монгун-Тайгинский район, у горы "Ак-Баштыг"

06.03.2013

Х Красноярский экономический форум

26.02.2013

Закладка Аллеи памяти пожарным-десантникам, погибшим 6 июня 2012 года, в форме Ордена Мужества. Кызыл, 2012 г.

05.10.2012

Встреча Михаила Оюна, чемпиона Паралимпиады-2012

13.09.2012

Соревнования по национальной борьбе Хуреш в селе Шекпээр Барун-Хемчикского района, май 2012

01.05.2012


Бюджетную политику обсудили на совместном заседании советов Правительства и Верховного Хурала Тувы

30.10.2017

Глава Тувы поздравил работников Каа-Хемского угольного разреза с Днем шахтера

23.08.2013







 
Медээлер
RSS
09.12.2014
Делгелгеде — тус черниң барааннары

ТР-ниң Чазааның Даргазы Шолбан Кара-оолдуң эки эгелээшкини «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» деп төлевилелиниң киржикчилери декабрь 3-4-те «Сүбедей» спорт өргээзинге  боттарының бүдүрген барааннарының делгелгезин эрттирген. Кыштың чыварлыг соогу турза-даа, ырак Тожудан, Тере-Хөлден, Мөңгүн-Тайгадан, Өвүрден болгаш республиканың аңгы-аңгы хоорай, суурларындан сайгарлыкчылар чыглып келген. Делгелгениң баштайгы хүнүнде ТР-ниң Чазааның Даргазының 1-ги оралакчызы Владимир Фалалеев база яамылар сайыттары болгаш ТР-ниң Дээди Хуралының депутаттары сайгарлыкчыларның бүдүрген барааннарын сонуургап көргеш, тус черниң бараан бүдүрүкчүлери-биле «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге-2015» деп темалыг «төгерик столду» эрттирген. Ажык чугаалажыышкын үезинде кожууннарның төлээлери боттарының бүдүрүл­гезиниң дугайында таныштырып, келир чылдың сорулгаларын  чугаалашканнар. Чаа 2015 чылдың моорлап кээринге чедир каш-ла хонук арткан, бо төлевилелге шиитпирлиг киржир, бүдүрүп турар бараанын көвүдедирин, кол чүүл – ооң шынарынче кичээнгейни угландырарын база ийи айда чаңгыс катап делгелгени эрттирерин оралакчы дарга Владимир Фалалеев дыңнаткан. ТР-ниң көдээ ажыл-агый сайыды Сергей Огнев тус черниң барааннарын  көвүдедир бүдүрерин база дериг-херексел садарынга деткимче албан херек дээрзин  демдеглээн. 

Улаштыр номчуур...
09.12.2014
Кадыының байдалы кызыгаарлыгда, өске кызыгаарлар турбас ужурлуг

Бистиң ниитилелде кандыг-даа кижилер бар, оларның аразында бичиизинден инвалид уруглар база түр када бертик-межел апарган (чижээ, будун сыйып алгаш) уруглар бар. Бо уругларны өөредир апаар. А кандыг аргалар-биле? Ол дугайында Тываның Өөредилге болгаш эртем яамызының чанында диагностика база консультация төвүнүң директору Римма Шөмбүлдеевна Седии-биле чугаалашкан бис.

Бо төп өзүлде сайзыралы үе-чергезинден озал­даашкынныг 18 хар чедир уруглар-биле ажылды чорудуп турар. Чижээ, школада башкылары уругну өөредип чадай бергеш, ада-иезинге чугаалай бээр: «Силерниң урууңарны өөредири дыка берге-дир, кичээнгей чок, кичээл үезинде тенектенир, чугаа дыңнавас, уттуучал, чаа теманы сактып ап шыдавас» — дээш, диагностика болгаш консультация төвүнге барып хынадырын сүмелээр. Аңаа  уругларның  угаан-медерелин, кичээнгейин, чүве сактып алырын болгаш өске-даа онзагай талаларын тускай электроннуг аппаратка хынаар, ооң түңнели-биле төптүң специалистери уругну кандыг хевирге, кайы школага өөредир талазы-биле ада-иеге арга-сүмени бээр.

Улаштыр номчуур...
08.12.2014
Чүүлдүгзүнүп тур бис

Маадыр-оол Данзын, күш-ажылдың хоочуну:

— Россияның Президентизи Владимир Путинниң Айыткалын кончуг кичээнгейлиг дыңнадым. Айыткалын Президент делегейде ниитилел-политиктиг байдал, Россия ында кандыг турушту ээлеп турары-биле эгеледи. Амгы нарын нии­тилел-политиктиг байдалды чогумчударын Европа эвилелиниң чурттары, Американың Каттышкан Штаттары-биле дугуржуп алыры нарын, орус улустуң элдээрти чугаалаарында ышкаш, бисти «талыйты чорудуптар-дыр» деп Путин демдег­лээш,  Россия   күштүг күрү­не болгаш, кайы-даа чурт­­­тар-биле эп-найыралдыг харылзааларга, кады ажылдажылгага кезээде беленин база катап бадыткады. Оон аңгыда, бөмбүрзектиң кайы-даа булуңунга чурттап турар орус улустуң болгаш бистиң күрү­­нениң өске-даа чоннарның эрге-ажыын Россия камгалаар деп база сагындырды.

Улаштыр номчуур...
08.12.2014
Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол: «Президентиниң эгелекчи саналдары регионнарга чаа-чаа аргаларны бээр»

Тываның Баштыңы РФ-тиң Президентизи Владимир Путинниң дүүн Кремльге Федералдыг Хуралга таныштырган Айыткалының дугайында баштайгы бодалдары-биле үлешкен. Шолбан Кара-оолдуң бодалы-биле, Россияның бодунуң кызыгаарларындан дашкаар болгаш чурт иштинде үскүлешкен чөрүл­­­­­дээлиг айтырыгларны Президент артык сеткил хайныышкыны чокка, тодаргай болгаш билдингири-биле айыткан. «Айыткал ханы болгаш пат­риотчу болур дээрзинге чигзинмедим» — деп, республиканың Баштыңы чугаалаан. – Чүнү кылып турарын болгаш оон ыңай чүнү кылырын, кандыг-даа айтырыгга хамаарыштыр – политикадан дашкаар бергедээшкиннер ийикпе, азы көдээ школа тудуу­нуң айтырыглары-даа дижик – шуптузун ыяк билир кижи бистиң-биле чугаалашкан деп, Президентиниң илеткелиниң соонда быжыг бодал арткан. Кажан, кандыг берге байдалдарга Россияның эрге-ажыын болгаш Украинада бистиң өңнүктеривистиң эргелерин камгалаары Владимир Владимировичиге онаажып турарын ылаптыг билириңде, ооң кадыг-быжыг шиитпирлии, сагыш тайбыңы кижилерни хаара тудуп, оожуктуруп турар.

Шолбан Кара-оол орук тудуунуң хемчээлдерин болгаш дүргедедирин улгаттырарының эргежок чугулазының дугайында Президентиниң чугаа­зын демдеглээн: «Ол дээрге бо хүн­де бистиң база бирги ээлчеглиг сорулгавыс-тыр, республика Россияның составынга кирген үелерден бээр, өскээр чугаалаарга, 100 чыл ажыг демир-орук аргыжылгазының чогундан чүък дажыыр талазы-биле берге байдалда турар».

Улаштыр номчуур...
08.12.2014
В. Путин: Амгы болгаш келир үениң айтырыглары

Бо чылдың декабрь 4-те Россия Федерациязының Президентизи В.В. Путин РФ-тиң Федералдыг Хуралынга бодунуң Айыткалын кылган.

Чурттуң удуртукчузу Россияда болгаш делегейде чидиг тургустунуп турар айтырыгларны, оларны шиитпирлээриниң оруктарын тодараткан. Ужуражылга чаңчыл езугаар Кремльдиң Георгий залынга болган, аңаа 1000 ажыг кижини чалаан. Айыткалды кылып турда Федерация Чөвүлелиниң кежигүннери, Күрү­­не Думазының депутаттары, РФ-тиң Чазааның   кежигүн­­нери, Конституция болгаш Дээди судтарның удуртукчулары, губернаторлар, Федерацияның субъек­тилериниң хоойлужудулга хуралдарының даргалары, шажын-чүдүлгелер удуртукчулары, хөй-ниити ажылдакчылар, ооң иштинде регионнарның хөй-ниити палаталарының баштыңнары, массалыг информацияның эң улуг чепсектериниң удуртукчулары олурушкан.Бо чылдагы Айыткалды чырыдары-биле Россияның төп, регионнар болгаш даштыкы солуннарның, журналдарның, интернет-МИЧ-лерниң, телерадиокомпанияларның 495 журналистери келгеннер. Георгий залындан дорт дамчыдылганы «Россия», «Бирги» болгаш өске-даа телеканалдарда, радио­станциялар кылганнар.

Улаштыр номчуур...
08.12.2014
"Эр-хейлер-дир бис!"
Декабрь 3-те Тыва Үндезин культура төвүнге Тываның гуманитарлыг  шинчилелдер ин­­­­с­титудунуң чырыкче үндүр­­­­гени «Тыва литератураның төөгүзү» коллективтиг монографияның бирги тому-биле таныштырылга бооп турда, филология эртемнериниң доктору, респуб­ликаның өөредилге сайыды, монографияның харыысалгалыг секретары Каадыр-оол Би­­­челдей: «Эр хейлер-дир бис!» -- деп амырап чугаа­лаан. «Бодун мактаар — болбас тенек, аъдын мак­таар — албас тенек» деп тыва улус­туң үлегер чугаа­зы Каадыр-оол Алек­сеевичиге, «Тыва литератураның   төөгүзү» номну үн­­­­­дүр­­­­­­­­ген эртемденнерге бо удаада канчап-даа ха­­маа­рышпас. Ол дээрге чаагай үүле­­ниң бүткенинге өөрүш­­­­кү-дүр. Бистер, бо монографияны сонуур­гап ном­чуур номчукчулар, ону ажыглаар чогаал башкылары, чогаалчылар дээш, өскелер-даа, боттарывыска база байырны чедирип каалыңар -- үр манаанывыс улуг дептерниң баштайгы томун суглуг карактарывыс-биле көрүп, судалдыг холдарывыс-биле туттувус. «Бо чаагай үүле бүдүн­гүр-ле болзун!» — деп йөрээп каалыңар.
Улаштыр номчуур...
05.12.2014
Сүбедей Маадырның овур-хевири

«Сүбедей маадырның овур-хевирин тургузары» деп республика чергелиг чуруктар конкурузунуң дугайында интервьюну «Шын» солуннуң корреспондентизинге Сүбедей маа­дырның овур-хевирин тургузар талазы-биле эгелекчи бөлүктүң кежигүнү, Тыва Республиканың чоннарының ассамблеязының даргазы, ТР-ниң культура сайыдының оралакчызы В.Н.Лапшакова берген.

— «Сүбедей маадырның овур-хевирин тургузары» деп республика чергелиг чуруктар конкурузун эрттирериниң эгелекчилери кымнарыл?

— «Сүбедей маадырның овур-хевирин тургузары» деп республика чергелиг чуруктар конкурузун эрттирерин Күжүгет Шойгу аттыг культура фондузу биле эгелекчи бөлүк саналдаан. Оларның эгелээшкинин «Капитал тудуг эргелели» ААН тудуг компаниязы, ооң чиңгине директору В.А.Келин акша-хөреңги-биле деткип турар. Сүбедей маадырның чаңгыс тодаргай овур-хевирин тургузарынга тыва чоннуң эргезин эртем езузу-биле үндезилээрин ТГШИ-ге конкурстуң организакчылары сүмелээн.

Улаштыр номчуур...
05.12.2014
Өг-бүлени каттыштырган байырлалдар

Ноябрь 29-та ТР-ниң Өг-бүле болгаш уруглар херектериниң талазы-биле агентилели Орус культура төвүнге «Өг-бүлени каттыштырып турар байырлалдар» деп мөөрейниң тиилекчилерин шаңнаан. Байырлалды республиканың адалар, Россияның авалар база Бүгү-делегейниң уруглар хүннеринге тураскааткан. Аңаа республиканың аңгы-аңгы кожууннарындан база Кызыл, Ак-Довурак хоорайлардан өг-бүлелер киришкен.

ТР-ниң Өг-бүле болгаш уруглар херектериниң талазы-биле агентилелиниң даргазы Раиса Борисовна Күжүгет чыыл­ган өг-бүлелерге байыр чедирген соонда, байырлалдың эң өөрүнчүг кезээ эге­лээн.Октябрь 23-те республика чергелиг «Чаңгыс өг-бү-ле — чаңгыс бүдүрүлге» деп мөөрейни чуртталганың нарын байдалынга таварышкан өг-бү-лелерниң аразынга эрттирген. Ону «Чаңгыс суур — чаңгыс бүдүрүлге» деп губернатор төлевилелинге даянып  организастаан. Мөөрейниң кол шаңналдары: III чаданың дипломун база 10000 рубльдиң сертификадын Шеңне Кол (Тожу кожуун), II чаданың дипломун база 13000 рубльдиң сертификадын Чечек Дүгер-оол (Улуг-Хем кожуун) болгаш I чаданың дипломун ба­за 16000 рубльдиң сертифи­кадын Орланмаа Монгуш (Өвүр кожуун) оларга тывыс­кан.

Улаштыр номчуур...
05.12.2014
"Машиналарны каяа тургузарыл?"

Машина-техникалыг чоруу­рунга, харын-даа мырыңай оларны тургузарынга Россия­ның хоорайлары колдуунда таарыштыр туттунмаан болган дээрзи, машиналар көвүдээн сөөлгү 5-10 чылдарда, билдине берген. Кызыл хоорай база ындыг. Ооң кудумчуларын кезип, машиналарны кайда, канчаар тургузуп турарын көрээлиңер.

Хоорайның төвү. Россия биле Тываның чаңгыс демнежилгезиниң 100 чыл байырлалынга белеткел үезинде ону чаартыр тудуптарга, машиналар биле пассажирлер тырлып, баскылажып турган «Азас» магазинниң, «Найырал» кино театрының мурнуу талазы хозаш кыннып, машина-балгат ында эвээжээн-даа ышкаш кындыр көстүр апарган. Шынында машиналар кайын эвээ­жээр ийик, улам көвүдеди-ле ыйнаан. «Азас» магазинниң артыы талазынга машиналар тургузар чер тудуп, Дружба биле Чүлдүм кудумчуларның төп чоогунда кезиин элээн алгыдып, аңаа машиналар тургузар черлер кылыптарга, чолаачыларга-даа, чадаг-даа кижилерге эптиг апарган. Ол-даа кончуг-ла эки-дир деп чугаалап болур. Ынчалза-даа Саглы ышкаш хову, сагыш ышкаш чү­ве кайда боор.

Кызылдың төвүнде «Га­руда» садыг бажыңының, эрги болгаш чаа рыноктар чоогунга бараалыңар, Дружба — Крас­ноармейская, Комсомольская -- Чүлдүм кудумчуларының аразында кварталдарга чедээлиңер. Мында тырылдыр тургузуп каан машиналарның аразынга «хыл сыңмастаан» деп хөөрем кижилер чугаалап болур. Бо чоок-кавыда машина-балгаттың тырлып турарының кол чылдагааны – маңаа хөй садыгжылар болгаш садып алыкчылар машиналарын тургузуп каары.

Улаштыр номчуур...
05.12.2014
Шажын билиглерин — аныяктарга

Кижилерниң чамдык кылып алган чүүлдери ээлени бээр, тел ыяшты дагып, агын-көгүн баглап эгелээрге, өскелери база ынчаар уламчылай бээр. Ындыг ээлени берген черлерге аъш-чемниңдээжизин өргүп турары дээрге-ле, дагылганың эге базымы болур. Ылаңгыя улуг-улуг тайгаларны (Бай-Тайга, Мөңгүн-Тайга, Мөңгүлек дээн чергелиг) ниити кожуун, сумулар дагып турар. Дагылгалыг черлерден ыяш кезери, чаш, чадаң ыяш, даш, хөрзүн алыры хоруглуг.

Дагып болбас чүүлдер база бар: кижи көжээлер, хөөрлер, базырыктар дээш, оон-даа өске. Кижиниң-даа, өске-даа дириг амытаннарныңбодарап тыптыры кыдыг-кызыгаар чок чаптылган делегейде каракка көстүр-көзүлбес болуушкуннар-биле холбаалыг болганда, ол бүгүнүң буурап дүжериниң хоойлузунда салым-чаяан ол чаданы чайлаш чок эдере бээр. Ол бойдустуң болуушкуннарының билиглери-биле дөмейлешкек.

Улаштыр номчуур...
04.12.2014
Шылгалдалар,шылгалдалар…

2015 чылдан эгелеп чаңгыс аай күрүне шылгал­даларынга (моон ыңай – ЧКШ) чаартыл­галар,өскерилгелер дугайында айты­рыгларга хамаарыштыр та­йыл­­быр алыры-биле бистиң корреспондентивис ТР-ниң өөре­­дилге болгаш эртем са­йыды Каадыр-оол Алексеевич Бичелдей-биле ужурашкан.

— Чаңгыс аай шылгалдаларга хамаарыштыр 4 өскерилге бар. Оларның аразында солун, улуг өскерлиишкин – декабрь 5-те чогаадыг бижиири. Ол чогаал дээш ажы-төлдү кергедип, улуг негелделер кылган херээ чок. Чогаалды колдуунда эге чаданың шыл­галда хевирлиг көрүп турар. Ооң түң­­нели-биле өөреникчи дараазында шылгалдаларже кирериниң эргезин алыр ужурлуг. Ынчангаш тер­гиин демдектер сүрген ажыы чок. Кол-ла чүүл бо шылгалдага шупту өөреникчилеривис киришкеш, чедиишкинниг кылдыр бижип эртери болур.

Улаштыр номчуур...
04.12.2014
Орус дылды эки билир болза...

Тывага чарлаттынган Орус дыл чылы адакталып, түңнелдер үндүрүп болур хире үе чедип келирге, Өөредилге яамызы орус дыл болгаш литература башкыларының бир дугаар съездизин  организастап эрттирген.

Орус дыл чылы эрттирер дээн эгелээшкинни чурттуң удуртулгазы деткээнин Чазак Даргазы Ш.В. Кара-оол  съездиге дыңнаткан. Бо чылын ооң саналы-биле ийи кол угланыышкынныг төлевилел кылдынган. Ол дээрге, бирээде,  орус дылдыг башкыларның көдээ школаларже барып ажылдаарын кыйгырганы, ийиде, өг-бү­­ле бүрүзүнге бирээден эвээш эвес дээди эртемниг уруг турарын чедип алыры. Андрей Марченко Москва хоорайга төрүттүнген, аңаа гуманитарлыг университетти доос­кан. Орус дылдыг башкыларның көдээ черлерже ажылдап-чурттаарынга респуб­лика Баштыңының грантызын алыр конкурска тиилеп алгаш, Москваның 498 дугаар школазынга ажылдаар деп турган боду Тываже  чедип  келген, амгы үеде Барыын-Хемчик кожуун­нуң Кызыл-Мажалык школазында ажылдап турар. Бо чылын ол конкурска 6 кижи киришкен, олардан амдыы­зында үш орус дылдыг башкы Тываның көдээзинде ажылдап турар. Орус дыл чылы эртип-даа  каар  болза,  бо ажыл моон-даа соңгаар уламчылаар дээрзи чугаажок.

Улаштыр номчуур...
01.12.2014
Иелер Хүнүн таварыштыр байыр чедириишкини

Тываның эргим ие-херээженнери!

Силерге эң изиг күзээшкиннерни болгаш чүректиң ханызындан байырны кайгамчык байырлал — делегейниң Ие хүнү-биле респуб­ликаның бүгү эр кижилериниң өмүнээзинден чедирерин чөпшээреп көрүңер!

Бо хүн чырык чер кырынга бисти чаяаган, чугаалап өөренип чорааш, эң баштай адаарывыс, деткимчези-биле амыдыралдың оруунга баштайгы базымнарны кылдырткан кижини ханы хүндүткел-биле алдаржыдып турар бис. Кижиниң салым-хуузу кандыг-даа болур болза, ооң бүгү назынында эң эргим болгаш чоок кижизи иези болур.

Келир үениң салгалдарын кижизидеринге, өг-бүлениң чаңчылдарын быжыглаарынга иелерниң салыышкыны үнелеп четтинмес. Төрээн чуртунга, бодунуң чонунуң дылынга болгаш культуразынга ынакшылды иевистиң сүдү-биле кады чедип ап турар бис. Бо хүн бистиң аваларывысче угланган ынакшылдың болгаш хүндүткелдиң сөстери чаңгыланып турзун.

Улаштыр номчуур...
01.12.2014
Оннуң бирээзи — Бай-Тайга кызы

Сактыышкын

Дайынче аъттанырда эки турачы кыстар аныяк-чалыы турганнар. Куулар Дарьяның хары ынчан чүгле 17. Чоруурунуң мурнуу хүнүнде чолдаксымаар мага-боттуг, арнында хүлүм- зүрүг чайыннаан уруг Кызылдың дыштанылга парыгының сценалыг хуралдаар шөлүнге хөйнүң мурнунга үнүп кээрге, ооң дидим, чүткүлдүүн эш-өөрү дораан эскерип каан. Бичии када хөрээниң тыныжын хостап алыр дээнзиг, холун көдүре каапкаш, дорт көрүш-биле Дарья чугаазын эгелээн: «Бистерниң, тыва кыстарның, сагыш-сеткили чаңгыс — Совет Эвилелинге дузалаары. Совет Эвилели бистиң улуг өңнүүвүс, деткикчивис, ооң хос­талгазы Тываның база болур, ооң демисели — бистиң демиселивис. Фашистиг Германия — ССРЭ-ниң дайзыны-дыр».

Улаштыр номчуур...
01.12.2014
Бөдүүн тыва иениң төлептиг кызы
Республика чергелиг улуг хуралдарга, концерттерге азы спортчу маргылдааларга чурук тырттырар аппарат туткаш, өскелерге шаптыктавазын бодап, солун ужуражыл­галарны, кижилерни тырттырып ап турар аныяк уругнуң адын Ай-кыс Монгуш дээр.Ол — 2007 чылда Омскиниң технология колледжизиниң фотография салбырын дооскан бедик мергежилдиг фотограф. Күш-ажылчы баштайгы базымын «Шын» солундан эгелээн. Тываның аңгы-аңгы кожууннарынга чедип, эрес-кежээ мурнакчыларның, ат-алдарлыг спортчуларның чуруктарын тырттырып, чонга чедирип, таныштырган. Хоочун фотографтар, ат-сураг­лыг фотожурналистер Владимир Савиных биле Виталий Шай­фуллинниң арга-сүмези, деткимчезинге даянып, мергежилин бедидип, дуржулгазы чылдан-чылче улгадып орар. «Чурук тырттырарда чүгле аппарат туткаш, кнопка базар эвес, кижиниң  иштики делегейин чурукка дамчыдып шыдаптарын кызар болза эки» деп бодалдыг.
Улаштыр номчуур...