Тыва чоннуң Чаа чыл байырлалы - Шагааның бүдүү айының хемчеглери эгелээн. Республиканың оргкомитеди чоннуң байырлалы - Шагааның бүдүү айында болуп эртер чырыдыышкын, өөредилге, спортчу болгаш культура-массалыг хемчеглер программазын бадылаан.

Азыралында 16 хар чедир назылыг, үш болгаш оон хөй ажы-төлдүг хамаатыларга мобилизация-биле шериг албанынче кыйгыртылгазының хуусаазын соңгаарлаткан.

Тываның Баштыңы РФ-тиң транспорт сайыдының бирги оралакчызы Андрей Костюк-биле ажыл аайы-биле ужурашкаш, республика оруктарының тудуунче база эде чаартылгазынче акшаландырыышкынны көвүдедирин чугаалашкан.

Тываның абитуриентилеринге чурттуң шериг өөредилге черлеринге өөрениринге квотаны көвүдеткен. 

Февраль 2-де, Сталинград тулчуушкунунга немец-фашисчи дайзыннарны совет шериглерниң чылча шапканының төөгүлүг хүнүн бүгү чурт демдеглээн. Оон бээр 80 чыл эрткен.

Тываның Тудуг яамызы тудуг материалдарының бүдүрүлгезин организастаар юридиктиг черлерге субсидия бээринге конкурсту чарлаан.

Эртем талазы-биле агентилел республиканың эртем ниитилежилгези-биле февраль 8-те демдеглээр Россияның эртем хүнүнге тураскааткан хемчеглерниң калбак планын ажылдап тургускан.

Тывада чурттакчы чон-биле улуг профилактика ажылын: печканы ажыглаарының чурумнарын кижилерге тайылбырлап турар. Шупту муниципалдыг тургузугларда өрт кезээниң ажылдакчылары бажыңнарны эргий кезип, ээлери-биле чугаалажып, бөдүүн дүрүмнерни үлеп, хоолайын аштадырын сүмелеп турар.

ТР-ниң Чазааның даргазының оралакчызы Уран-оол Ондар Сибирьниң магистральдыг электри четкизи энергетика компаниязының, Чаңгыс энергетика системазы федералдыг четки компаниязының (ПАО ФСК ЕЭС) филиалының төлээлери-биле, республиканың энергохандырылга инвестиция төлевилелдериниң комплекстиг планы езугаар чырык четкилеринге Ак-Суг даг-болбаазырадылга комбинадының технологтуг кожулдазының талазы-биле ажылдары кайы хире чоруп турарын хуралдаан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ДОМ.РФ-тиң чиңгине директору Виталий Мутко-биле ажыл-агыйжы ужуражылгазының үезинде, ийи таланың кады боттандырар инфраструктура төлевилелдерин болгаш өске-даа угланыышкыннарга кедизинде кады ажылдажылгазын чугаалажып көрген.

Хөй-ниити транспортунга эптиин көргүскен транспорт картазын ам Тывада ажыглап эгелээн. Эрткен күзүн республика Чазаа биле “Ажаалга банкызы” ПАН-ның аразында ат салган дугуржулгазының бир пунктузу езугаар «СберТройка» орук төлевир системазын киирген.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг РФ-тиң иштики херектер сайыды, полицияның генералы Владимир Колокольцев-биле ужуражып тура, республикада амгы байдалды, чыл дургузунда кылдынган ажылдарның үре-түңнелдерин, эрткен чылдың ноябрьда республикада ажылдап келген регионнуң ИХЯ Сергей Кондрашов-биле кады ажылдажылгазының дугайында каксы чугаалаан.

Россия Федерациязының Чазааның сайтызында ооң дугайында тодаргай дыңнаткан. 

Эрткен неделяда Россия Федерациязының Чазааның бадылааны 2035 чылга чедир Сибирь федералдыг округтуң хөгжүлдезиниң чаа стратегиязын, регион Баштыңының берген даалгазы езугаар, чазак даргазының оралакчызы Владимир Донскихтиң удуртулгазы-биле Тываның сайыттар кабинеди шиңгээдип эгелээн.

Россияның камгалакчылар эвилелиниң Дээди чөвүлелиниң даргазы Алексей Дударев-биле Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ужуражып тура, бажыңнар өрттеринге база угарлыг газтан хоранналырынга удур профилактика ажылын чорударын чугаалашкан.

Россияның Социал фондузунуң шенелде төлевилел чорудуу-биле РСФ Тыва Республикада салбырының Бии-Хем кожуунда клиент албанында Улуг салгалдың харылзажыр төвүн Тывада бир дугаар ажыткан.

Бөгүн, январь 30-де, 2016 чылдың декабрь 25-те айыыл-халапка таварышкаш мөчээн ооң эжи Валерий Михайлович Халиловтуң адын эдилээн Тываның күрүне филармониязынга ат-сураглыг пианист Сергей Тарасов концертин көргүзер.

Тываның гуманитарлыг болгаш тускай шинчилелдер институдунуң дыл эртемденнери Тыва Республикада күрүне дылдарының бирээзи болур Тыва дылды деткиир болгаш сайзыраңгайжыдар стратегияның төлевилелин ажылдап кылып турар.

Эрткен чылын «Убсунур ыйгылаажы» заповедникке 1300 хире аян-чурукчулар чораан, ылаңгыя «Кантегир серпантини» маршрутка сонуургал улуг болган – деп, Эртем-техниктиг чөвүлелдиң бо чылда бирги хуралында, заповедник директорунуң экологтуг чырыдыышкын болгаш билиишкинниг туризм талазы-биле оралакчызы Оюнмаа Ондар дыңнаткан.

2022 чылда Тываның үлетпүр бүдүрүлге хемчээлиниң өзүлдези темпизи ортумак российжи көргүзүгнү ашкан.

Шагаа байырлалын эрттирериниң талазы-биле Тыва Республиканың организастыг комитеди Чаа чылда чаагай чүүлдерни дилеп, ие-бойдузунга өөрүп четтиргенин илередип, ак чемни саңга өргүүр езулалды эрттирер черлерни тодараткан.

Тыва Республиканың Экономиктиг хөгжүлде яамызы-биле кады Сайгарлыкчы чорук фондузу, «Россияның чөленгиижи»/«Опора России» тыва регион салбыры, Аныяктар херектериниң талазы-биле агентилел тус черниң бараан бүдүрүкчүлерин шулуудадырының чаа хевири – «Тывага бүдүрген»/«Сделано в Туве» деп ылгавыр демдектиг продуктулар садып-саарар дыштаныр хүн ярмарказын организастаар. 

Тывада транспорт үндүрүүнге чиигелде алыр хамаатылар категориязын тодараткан. 

Республиканың Иштики херектер яамызының түңнел коллегия хуралында, Тываның Баштыңы сөстү алгаш, ындыг саналды киирген. 

Тываның национал хөгжүм-шии теарынга, Российжи студентилер хүнүнге тураскааткан Ректор балында, Владислав Ховалыгныы-биле алырга, эң харыысалгалыг болгаш карак кызыл оолдар, кыстарның – Тыва Республиканың Баштыңының стипендиязын алыр студентилерниң аттарын чарлаан. 

«Культура» национал төлевилелдиң “Культура хүрээлели” федералдыг төлевилел боттанылгазынче регион 2019 чылдан эгелеп идепкейлиг киржип эгелээш, 12 модельдиг библиотеканы туткан. 

2023 чылдың февраль 21-25 хүннеринде, Моол-биле күрүне кызыгаарында эрттирилге пунктуларының ажылында кызыгаарлаашкыннарны кииргенин Тыва Республиканың Даштыкы экономиктиг харылзаалар агентилели дыңнаткан.

Республиканың 2 дугаар эмнелгезиниң кол эмчизи турган Кужугет Шолбан Артемовичини албан медицина камгаладылгазының девискээр фондузунуң директорунда томуйлаан. 

Россияның Социал фондузунуң Тыва Республикада салбыры 17 харга чедир 7870 уругга база 556 иштиг херээженге чаңгыс аай пособиени доктааткан. Январьның 24-ге чедир Тывада чүгле 14,8 муң ажыг билдириишкин кирген.

Тывада Каа-Хем суурда спортчу-культура төвүнүң тудуун катап эгелээр: республиканың Спорт яамызының удуртулгазы федералдыг бюджеттен ону акшаландырар акша-хөреңгини камгалап алган.

Бөгүн, январь 25-те, күрүнениң автоинспекция машиналарынга үдедип алгаш, республика найысылалындан “Шира” сантаторийже уруглар сөөртүп бар чыткан ийи автобус орук кыдыынче кире берген.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг «Убсунур ыйгылаажы» күрүнениң бойдус биосфералыг заповедниктиң хоочуннарынга база ажылдакчыларынга 30 чыл болган юбилейи-биле байырын чедирген.

Тыва Республикада чоннуң кол байырлалдарының бирээзи – Шагаа байырлалының бүдүү айы эгелээн. Чазак даргазының оралакчызы Уран-оол Ондар регион Баштыңының даалгазы езугаар, Тываның Чазаанда Чаа чылды уткуурунуң хемчеглерин эрттирер организастыг комитетти удуртур.

Тываның эрге-чагыргазы регионнуң бизнезинде импортту солуптар аргалыг экономика ажыл-чорудулгалыг хевирлерни тодараткан. Бо неделяда республика чазааның бадылааны даңзыда, ажыл-чорудулганың 28 угланыышкыны кирген.

Тываның эрге-чагыргазы спортчулар болгаш оларның тренерлериниң маргылдааларга киришкен чарыгдалдарын улгаттырар чадавас. Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг маргылдаа болур черже баар-кээриниң, чурттаарының болгаш чемненириниң чарыгдалдарын акшаландырарының чаа нормативтерин ажылдап кылыр даалганы ТР-ниң саң-хөө сайыдынга берген.

2022 чылда бөрү бажын узуткааны дээш Тываның аңчыларынга 2 млн ажыг рубль акшаны төлээн. ТР-ниң дириг амытаннар делегейиниң объектилерин камгалаар күрүне комитеди республиканың мал ажыл-агыйларынга улуг каражаны чедирип турар кокай санын өйлээн кампанияның түңнелдерин дыңнаткан.

Россияның экологтуг ниитилелиниң даргазы, ол адырда башкарыкчы эксперттерниң бирээзи Рашид Исмаиловтуң удуртулгазы-биле, Тываның Чазаанга Экология айтырыгларының талазы-биле Хөй-ниити-эксперт чөвүлелиниң бирги хуралы болуп эрткен.

Шимчээри багай спортчулар аразынга чаа адарының Россия Кубогу дээш маргылдаазынга тыва ча адыкчылары чедиишкинниг киришкен

Тываның суурларынга бодунуң карьеразын эгелээр күзелдиг аныяк специалистер республика Баштыңының гранты деткимчезинче кордап болур. Регионнуң Өөредилге яамызы 2022 чылда дээди болгаш ортумак тускай өөредилге черлериниң доозукчуларынга губернатор грантызын тыпсырынга конкурс эгелээнин чарлаан.

Тывада школа назыны четпээн өөредилгениң хуу организациялары күрүнеден дузаламчы-биле 1,5 хардан 3 харга чедир уругларга немелде олуттарны ажыдып ап болур. 

Республиканың шупту ажыл-агыйларында 447 муң баш мал кыштаглаашкынче кирген. Чөөн-Хемчик, Кызыл база Эрзин кожууннарда эң хөй кыштаглар бар.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Кызыл кожууннуң Каа-Хем суурунда чаа туткан школа назыны четпээн уруглар албан черинге четкен. Ак-Довурак, Чадаана, Кунгуртуг база Эржейде уруглар садтары-биле кады, 2022 чылдың төнчүзүнде ону дужааган. Уруглар сады “Челээш”/ «Радуга» деп атты алган.

Россияның Кадык камгалал хайгааралының Тыва Республикада девискээр органы неделя санында эмнелге болгаш аптека организацияларында эм-таң аймааның чүзүн-бүрүнүн база өртектерин мониторингилеп турар.

2023 чылдың январь 1-ден хөмүр өртээн өстүргенинге хамаарыштыр Тываның чурттакчыларындан социал четкилеринде бижиктерге республиканың Тарифтер талазы-биле албаны ону канчаар санаанынга тодаргай тайылбырны берген.

Республика Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазын күүседип, Тывадан тускай шериг операциязының киржикчилеринге болгаш оларның өг-бүле кежигүннеринге эмчи дузазын көргүзериниң “ажык коридорун” ажылдаткан.

Тываның Баштыңы  Владислав Ховалыг православ байырлалдарның эң ыдыктыының бирээзи – Крещение хүнүнде Кызыл епархиязының башкарыкчызы архиепископ Феофан-биле ужурашкан. 

Россияның регион хөгжүлдезиниң федералдыг комиссиязы Тыва Республиканың коммунал инфраструктуразын эде чаартырының талазы-биле программаның хемчеглерин сайгарып көрген. Россия Чазааның даргазының оралакчызы Марат Хуснуллинниң даргалаашкыны-биле январь 18-те эрткен штаб президимунуң хуралында, төлевилелдиң түңнелин дыңнаткан.

Тыва Республикада ажылдавайн турар пенсионерлерниң камгадылга пенсиялары 2023 чылдың январь 1-ден 4,8 хууга индексастаттынар.

Эрткен чылын Тывада 8 почта салбырларын чогуур байдалга дүүштүр эде чаартырынга федералдыг бюджеттен 36 млн рубльди үндүрген. Россия почтазының Тывада удуртукчузу Владимир Ревенко, почта салбырларын эде чаартыр ажылдар 2023 чылда ам-даа уламчылаарын дыңнаткан. 

Чурттуң регионнарында белен болурунуң чогуур деңнелин хандырган оперативтиг штабтың база республика Баштыңының шиитпирлерин күүсетпээни азы хажытканы дээш адинистративтиг харыысалганы онаар дээн Тываның Чазааның саналын деткээн.

Бир талазында, республикадан арга-дуржулгалыг специалистерни чорутпас, а өске талазында – эмчи институттарының база училищелериниң бөгүнгү дозукчаларындан төлептиг салгалды белеткээр дээш, эмнелге ажылдакчыларынга немелде төлевирлерни Тывада доктааткан.

Шериг албанныгларны болгаш оларның өг-бүлелерин деткиир талазы-биле республиканың каттышкан штавының ээлчеглиг хуралында, долу эвес мобилизацияже кыйгырткан хамаатыларның кол кезии республикада хүлээп алган хемчеглерни алганын Тываның Күш-ажыл болгаш социал политика яамызының төлээлери дыңнаткан.

Православ шажын чүдүлгелиглерниң Крещение хүнүнде ыдыктаан сугга калбаа-биле сугга кирип, айыс алыры - чугула байырлалдарның бирээзи. Сөөлгү чылдарда коронавирус кызыгаарлаашкыннарындан республикага Крещениеде сугга массалыы-биле кирер ёзулал болбайн турганын сагындыраал. Ам бо чылын ук байырлалда хөй чүдүкчүлер келири чадапчок.

Тываның эрге-чагыргазы өскүс уругларга чуртталга сертификаттарын бээр практиканы моон-даа соңгаар уламчылаан. ТР-ниң Өөредилге яамызы сертификаттар алырынче документилер хүлээп алыыышкыны март 15-ке чедир уламчылаарын чарлаан.

2023 чылдың январь 18-тен эгелеп, республикада «Блокада хлеви» деп бүгү-российжи сактыышкын акциязы эгелээр. 

Сибирь федералдыг округ база Ыраккы чөөн чүк девискээринде соок агаар тургустунганы-биле, онза байдалдарны болдурбас база чайладырының девискээр системазының күштерин база удуртулга органнарын “кезээде белен” ажыл чурумунче киирер дугайында айтыышкынга республика баштыңы Владислав Ховалыг атты январьның 12-де салган.

Чазак Даргазының информастыг блогун удуртуп турар оралакчызы Айдын Чюдюк тыва журналистиканың хоочуннары-биле ужуражып тура, массалыг информация чепсектериниң база массалыг коммуникация адырында Тыва Республиканың Баштыңының грант алыкчыларының аттарын чарлаан. 

Бо чылдың январь 2-ден 8 хүннеринде, республикада ОРВИ болгаш грипптен аараан 609 таварылга бүрүткеттинген, ол-ла үениң чүгле үш хонуунда 1468 халдавыр чыпшынган барымдаа демдеглеттинген. 

Өске российжилерге деңнээрге, Тываның чурттакчылары коронавируска удур ийи катап хөй тарыткан. Неделяның аппарат хуралында, Росхереглел хайгааралының регион эргелели республика Баштыңы Владислав Ховалыгга регион 2022 чылда вакцинация планын 100, 2 хууга күүсеткенин дыңнаткан.

Россия Федерациязының Истелге комитеди тургустунганындан бээр 12 чыл болганын демдеглеп турар. Шак бо чылдар иштинде ооң ажылдакчылары кеземче херектерин истевишаан, боттарының мергежилин болгаш билииниң бедик деңнелин көргүзүп келгеннер.

Январь 13-те, республикада ажы-төлдүг өг-бүлелер бирги чаңгыс аай пособиезин алган. Россияның Социал фондузунуң Тыва Республикада салбыры 964 ажы-төлдүг 654 өг-бүле деткимче хемчээн алганын дыңнаткан. 

2023 чылда, Тываның үш төлевилели Президент грантыларының фондузунга бир дугаар киришкеш, тиилээн. Инициативаларны боттандырарынче ниитизи-биле 7,6 миллион ажыг рубльди угландырар.

Тываның Орук-транспорт комплекизиниң яамызы чаа үнген чылда Кызыл чоогунче автобус рейстерин база Шагаан-Арыгга чедир муниципалдар аразының маршрудун немей ажыдарын планнаан.

Январь 13-те, «Ведомости» солуннуң бирги дугаары чырыкче үнгенден бээр 320 чылын бо чылын демдеглеп эрттирип турар Россияның Парлалга хүнү тавырыштыр, Тываның Баштыңы республиканың массалыг инфрмация ажылдакчыларының шылгараңгайларын демдеглеп, а эң тергииннеринге күрүне шаңналдарын тывыскан. 

Тывада 48 градус чедир дыңзыдыр сооп эгелээни-биле, республиканың Орук-транспорт яамызы база орук албаны федералдыг база регион чергелиг автооруктарда чолаачылар база пассажирлер чылыгар кылдыр хондур ажылдаар пунктуларны январь 12-ден эгелеп организастаан.

Тываның Аныяктар херээниң талазы-биле агентилел “Делегейде тываларның Шагаа-биле видео байыр чедириишкиннери” деп улусчу төлевилелдиң эгелээнин чарлап, күзелдиг кижилерни аңаа киржиринче чалаан.

Тывада бажың хөлезилээр база автомобиль тургузар ажылдыг организацияларны эт-хөреңги үндүрүүнден хостаан. ТР-ниң Тудуг яамызының белеткээни «Организацияларның өнчү-хөреңгизинге үндүрүг дугайында» регион хоойлузунче бажыңнар хөлезилээр операторларга ындыг чиигелдени киирер дугайында доктаалын республиканың Чазаа бадылаан.

«Енисей Сибириниң лидерлери» регионнар аразында конкурстуң түңнелдерин үндүрген. Тиилекчи болган 97 конкурсантының аразында Тыва Республиканың 17 чурттакчызы бар.

«Делегей кооперациязы болгаш экспорт» национал төлевилел-биле экспортче угланган бизнести деткиир регионнуң экспорт стандарты 2.0. системаның аргаларын Тывада идепкейлиг ажыглап эгелээн.

Тускай шериг операциязында киржип турар шериг албанныгларга дуза көргүзер республиканың каттышкан штавының кежигүннери ээлчеглиг хуралын эрттирген. Тыва чоннуң Чаа чылы – Шагаа бүдүүзүнде, Тывадан чорудар ачы-буян дузаламчызынга дайынчыларның адынга белектерни, техниктиг дериг-херекселдерни, бирги хереглелдиң база тускай хепти чыыр шиитпирни штаб кежигүннери үндүрген.

2023 чылда күрүне деткимчезин бээри-биле малчыннардан документилер хүлээп алыышкынын январьның 10-дан эгелээн. Муниципалдыг тургузугларда көдээ ажыл-агый эргелелдери араттарның документилерин февраль 28-ке хүлээр.

Дүүн, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ажыл-агый аайы-биле Чеди-Хөл кожуунга чораан. Губернатор сургакчылаашкын үезинде, элээн каш инфраструктура объектилерин, ооң иштинде аварийлиг чуртталга бажыңнарындан хамаатыларны өскээр көжүрер программа-биле тудуп турар хөй аалдыг бажыңнарны хынап көрген. 

Приморьениң агаар-бойдузунга баш бурунгаар чаңчыктырар дээш, тыва уксаалыг тогдуларны ында садып апаргандан бээр, беш ай чеде берген. Тываның Көдээ ажыл-агый яамызы регионнуң көдээ ажыл-агый адырын деткип, эрткен чылдың сентябрьда, крайның Терней районундан «Андреев К.Н.» фермер ажыл-агыйынга уксаалыг хойларны дамчыткан.

Амыдыралдың болгаш ажыл-чорудулганың кол адырларын чурагайжыдар бүгү-российжи план чорудуу-биле, экономика, социал адырның кол кезектерин база күрүне эргелеп-башкарылгазын чурагайже шилчидериниң регион стратегиязы бадылаттынган.

Чаа чылдың байырлал хүннеринде, Тывада ийи муң ажыг хамаатылар боттарының девискээринде хөй-ниити корум-чурумун база айыыл чок чорукту хандырарынга иштики херектер органнарының ажылдакчыларынга дузалашкан.

«Күзелдер Шивизи» бүгү-российжи акция-биле, байырлал хүннеринде Тывада 121 күзелди шилип, тырткан. 

Школалар болгаш колледжтер январь 1-ден эгелеп, өөредилге чорудуунга күрүнениң информастыг системаларын ажыглап эгелээр ужурлуг. 

RAEX рейтинг агентилели Россияның башкарыкчы дээди өөредилге черлеринче дужаап кирип алган доозукчуларының саны-биле 2022 чылда эки көргүзүглерлиг болган Тываның беш школазын адаан. Кызылдың 15 дугаар лицейи, 5 дугаар гимназиязы, Тыва Республиканың күрүне лицейи, Кызылдың 1 дугаар школазы база Тываның республиканың лицей-интернады ол бештиң санынче кирген. 

Чаа чылдың дыштаныр хонуктарында, тыва Соок-Ирей Москвага «Рождествоже аян-чорук» фестивалынга киришкен. Россияның 14 регионнарындан Чаа чылдың тоолчургу маадырларының хөглүг компаниязы, январьның 5-7 хүннеринде Москваның кудумчуларынга, эрткен-дүшкен чонга байырны чедирген. 

2023 чылдың январь 1-ден Россияның Пенсия фондузу (РПФ) биле Социал камгалал фондузу (СКФ) чаңгыс организация – Россияның Социал фондузу кылдыр каттышкан. Чаа структура ийи ведомствонуң бүрүн эргезинде шупту хүлээлгелерин болгаш ажыл-чорудулгазын күүседир.

Эрткен чылын Тываның күрүне университединиң физика-математика факультединиң үш студентизи боттарының эртем ажылдарынга херечилелди алган.

Январьның 5-7 хүннеринде, Новосибирскиниң Төп парыгынга, хар скульптуралар тударынга 23 дугаар фестиваль болуп эрткен. Бо чылын «Мээң хоорайымда бүгү Россия» деп темага ажылдарны кылып бараалгаткан. 

«Мини-футболду - школаларже» бүгү-российжи төлевилел боттанылгазы-биле Тываның найысылалынга, школачылар аразынга мини-футбол маргылдаазы доозулган.

Иштиг херээженнерни база 17 хар чедир назылыг ажы-төлдүг өг-бүлелерни деткиир чаа хемчег - чаңгыс аай пособиеже Тыва Республикада ийи муң ажыг кижи билдириишкинни кирген. Бүгү чуртта чүгле 532 муң билдириишкин кирген.

«Кадык камгалалы» национал төлевилел-биле бөгүн, январь 6-да, Кызыл кожууннуң Баян-Кол сумузунда чаа эмчи абмулаториязын байырлыг ёзулал-биле ажыткан. Аңаа ТР-ниң Чазак Даргазының оралакчызы Елена Хардикова, Дээди Хуралдың Даргазы Каң-оол Даваа база кадык камгалал яамызының сайыды Анатолий Югай Баян-Кол сумузунуң чурттакчыларынга байырын чедирип келген.

Россия Федерациязының бүгү девискээринде “Мээң-биле кады сагыштаалы” бүгү-российжи ачы-буян төлевилелиниң “Күзелдер шивизи” акциязы 2018 чылдан бээр эгелээн. Амы­дыралдың берге байдал­дарында кижилерге өөрүш­күнү сөңнеп, Чаа чылдың хуулгаазынын көргүзери – акцияның сорулгазы. 

ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыг бодунуң блогунга Тывага Чаа чылда бир дугаар чаш төрүттүнгенин демдеглээн:

Эргим чаңгыс чер-чурттугларым!

Силер бүгүдеге чаа 2023 чыл-биле сеткилимниң ханызындан байыр чедирип тур мен.

2022 чылда Тыва Республиканың күрүне шаңналының эдилекчилери эмчилерни, 55-ки мотоадыгжы бригаданың шериглерин, волонтерларны база ажыл-ишчилерни Чазак бажыңынга шаңнап-мактаан.

Россияның Көдээ ажыл-агый яамызының мелиорация төлевилелдерин сайгарып база шилиир комиссия «АҮК продукциязының экспорту» национал төлевилел-биле акшаландыр Тыва Республикадан үш төлевилелди шилип алган. 2023 чылда республиканың Бии-Хем база Чаа-Хөл кожууннарында 714 гектар суггаттыг черлер көдээ ажыл-агый ажыглалынче кирер.

Бо чылын Тывага «Улусчу көвүрүг» губернатор төлевилели-биле 14 кежиг көвүрүглерни туткан. Декабрь төнчүзүнге чедир шупту объектилерде ажылдар дооступ, 2022 чылда план бүрүнү-биле күүсеттинген.

«Көдээ девискээрлерниң комплекстиг хөгжүлдези» күрүне программазының иштинде «Көдээ девискээрлерде чурттап турар хамаатыларның чуртталга байдалын экижидери» программа-биле Тывада 35 кижи күрүне субсидиязын алган. 

Тывада күскү шериг кыйгыртылгазы доозулган. Россия Федерациязының Чепсектиг күштериниң Кол штавының база Төп шериг округунуң Тывага дээш тургусканы 2022 чылдың күскү кыйгыртылгазынче оолдарны чыггаш, чорудар план 100 хуу күүсеттингенин, республиканың шериг комиссары Демир-оол Артына илеткээн.

Республиканың Национал театрынга Чаа чыл бүдүүзүнде күрүне шаңналдарын тыпсыр ёзулал болуп эрткен. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг регионнуң хөгүжүлдезинге улуг үлүүн кииргеш шылгараан 33 чаңгыс чер-чурттугларынга Россия Федерациязы биле Тыва Республиканың күрүне шаңналдарын тыпсып, оларның кызымак күш-ажылы дээш сеткилинден өөрүп четтиргенин илереткен.

Тускай шериг операциязының киржикчилеринге дузаламчы көргүзер республиканың каттышкан штавынга, республика чурттакчыларының Тывадан шериглерге дээш чыгганы ачы-дуза чүъктүг улуг самолет Кызылдың аэропортундан бо дүне ужуп үнүпкен.

Тывада грипптен аараан кижилерниң саны дөрт неделя иштинде сыыгаваан. Росхереглелхайгааралының регион эргелели эрткен неделяның дөрт хонуунда республикада грипптен аараан 2124 кижи бүрүткеттингенин, ооң мурнунда неделяда ол көргүзүг 1005 кижи турганын дыңнаткан. 

Тываның Чазааның даргазының оралакчызы Елена Хардикова база Россияның Пенсия фондузунуң Тывада салбарының башкарыкчызы Светлана Кенденниң киришкени брифингиде, хөй эвес орулгалыг өг-бүлелерни деткээн амгы беш хевирниң төлевирлер орнунга, келир чылдың январь 1-ден киирер чаңгыс аай пособие дугайында тайылбырлааннар.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг биле «Тываның даг-руда компаниязы» КХН-ниң чиңгине директору Валерий Куликов социал-экономиктиг кады ажылдажылга дугайында дугуржулгага атты салганнар.

Тываның эрге-чагыргазы 2023 чылда садар хөмүр өртээн тургускан. Республика Баштыңының бадылаан доктаалы езугаар, 2023 чылдың январь 1-ден эгелеп Тываның даг-руда компаниязының чурттакчы чонга садар хөмүрүнүң өртээ 1 тоннада 2619,33 рубль кылдыр доктааттынган.

Тыва АССР-ниң чурттакчы чонун радио дамчыдылгазы база радио харылзаазы-биле хандырар сорулгалыг Тываның радио төвү 1962 чылдың декабрь 27-те тургустунган. 1964 чылда, хоорайның эң бедик черинге, областың телетөвүн тудуп эгелээн.

В. Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга Тываның Баштыңының чаңчыл болган Чаа чыл ёлказы болуп эрткен. Школачыларны ийи аңгы бөлүктээн байырлалга республиканың 19 муниципалдыг тургузугларындан ниитизи-биле муң хире өөреникчи киришкен. 

Смольныйга Тываның Баштыңы-биле соңгу найысылалдың губернатору ийи регионнуң экономиктиг база гуманитарлыг адырларында кады ажылдажылгазының угланыышкыннарын тодараткан Тыва Республика биле Санкт-Петербургтуң аразында чаа дугуржулганы белеткээр деп шиитпирлээн.

Чазактың аппарат хуралында, Тываның одалга болгаш энергетика сайыдының хүлээлгезин күүседип турар Эдуард Куулар республиканың чылыг-энергетика комплекизиниң бүдүрүлгелеринде амгы байдалды база чаа чылдың дыштанылга үезинде ажылдаарынга белениниң дугайында илеткээн.

«Сорунза» губернатор төлевилелиниң боттанылгазы-биле Бии-Хем кожууннуң Сесерлиг суурда туткан көдээ культура бажыңының байырлыг ажыдыышкыны эрткен дыштаныр хонукта болуп эрткен. 

Соңгаарладып болбас дуза:
2023 чылдың январь 2-8 хонуктарынд,а 8.00 шактан 15.00 шакка чедир уругларга соңгаарладып болбас дузаны көргүзерин организастаан. Аарыг кижилерже кыйгыртылганы 17.00 шакка чедир 6-14-24 дугаарлыг телефонче дыңнадып, бижидер.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг 2023 чылда Тыва Республикада амыдырап-чурттаарының кудуку хемчээлин доктааткан документиде атты салган.

«Чуртталга бажыңы база хоорай хүрээлели» национал төлевилел боттаныышкынында “Арыг суг” федералдыг төлевилели-биле Тываның Улуг-Хем кожууннуң Шагаан-Арыг хоорайда хүнде 7500 кубометр суг чыыр күчүлүг черни эде чаартыр ажылдар доозулган. 

2022 чылда «Культура» национал төлевилел күүселдези-биле, Тыва Республиканың көдээ черлеринде - Өвүр кожууннуң Саглыда, Кызыл кожууннуң Каа-Хем, Чөөн-Хемчик кожууннуң Чыраа-Бажы суурларда Культура бажыңнарынга капитал улуг септелгени бо чылын кылып дооскан.

Тыва Республиканың Садыг-үлетпүр палатазы-биле Казахстанның даштыкы садыглаашкын палатазы ийи таланың экономиктиг күчү-күжүн быжыглаарынче угланган кады ажыдажылга дугайында керээни чарганнар.

«Россияның кубогу» делегей конкурс-фестивальга Шагаан-Арыг хоорайдан “Он-Кум” мода болгаш костюм театры тиилээн. Москвага эрткен конкурстуң финалында, республиканың уран чүүлүнүң алдарлыг ажылдакчызы, делегей болгаш российжи конкурстарның лауреады Андрей Неверицкийниң удуртканы үлегерлиг театрның бичии сылдыстары база катап бедик чедиишкинни эккелген.

Тываның Баштыңы Россия Федерациязының Күрүне Чөвүлелиниң хуралынга киришкен. Чурттуң Президентизи Владимир Путинниң Күрүне Чөвүлелиниң стратегтиг чугула темазы - аныяктар политиказын боттандырарында деп демдеглээн. 

Россия Федерациязының Президентизи Владимир Путинниң Чарлыы-биле, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгны Найырал ордени-биле шаңнаан. РФ-тиң Президент администрациязының удуртукчузунуң оралакчызы Сергей Кириенко регионнуң удуртукчузунга күрүне шаңналын тывыскан.

Владислав Ховалыг республиканың энергетика адырының ажылдакчыларынга профессионал байырлалы-биле байырны чедирип, чедиишкиннерни, быжыг кадыкшылды, аас-кежикти күзээн бижикти бодунуң блогунда арттырган

Республиканың национал школа хөгжүдер институду “Башкы” сеткүүлдүң электроннуг хевирде бирги үндүрүлгезин үндүргенин дыңнаткан. «Башкы» - Тываның башкылар ниитижелгезинде эртем-нептерелдиг болгаш методиктиг сеткүүл деп билдингир.

Хөгжүлдениң бот-тускай программаларының ажылчын олуттар талазы-биле көргүзүглери ажыр күүсеттинген. Декабрьга чедир 6,5 муң ажылчын олут тургузар планны, 8 муң кылдыр күүсеткен. 

Кызылда туттунуп турар буддийжи хүрээ «Будда Шакьямуниниң өөредиин тайылбырлаар болгаш боттандырар хүрээ» деп атты алган (тиб. Тубтен Шедруб Линг). К.С. Шойгу аттыг культура фондузунуң саң-хөө деткимчези-биле Тываның найысылалында ол улуг шажын тудуун тудуп турар.

Республиканың Юстиция яамызы Тывадан шериг албанныгларга база оларның өг-бүлелериниң кежигүннеринге халас юридиктиг дузаны чедирип турарын дыңнаткан.

Декабрь 20-де, Кремльдиң Екатерина залынга, Россия Федерациязының дээди күрүне шаңналдарын тыпсыр ёзулал болуп эрткен. Өөредилге, эртем, медицина болгаш кадык камгалал, үлетпүр, көдээ ажыл-агый, далай транспорту болгаш өске-даа адырларда шылгараңгай российжилерниң ажыл-чорудулгазын дээди күрүне шаңнадары-биле демдеглээн. 

Донбасста эмчи коллегаларынга практиктиг дуза көргүзүп, тулчуушкун шөлдеринге балыгланган шериглерге эмчи дузазы чедирер дээш, ийи неделя бурунгаар аъттанган бөлүк эмчилер бо эртен Тывада ужуп чедип келген.

Тываның Баштыңы мобилизастаан хамаатыларның өг-бүлелеринге коммунал ачы-дуза төлевиринге 10 муң рубль түңнүг чаңгыс катап бээр төлевирни төлээриниң чурумун бадылаар дугайында доктаалга атты салган.

РФ-тиң Президентизиниң чанында уруглар эргелериниң талазы-биле бүрүн эргелиг төлээниң «Россияның элэдилери» стратегтиг программазының 2022 чылда боттанылгазы-биле республикада “Лидер” элээдилер төвүн ажыдар байырлыг хемчег дүүн Кызылда Аныяктар ордузунга болуп эрткен.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг РФ-тиң Президентизиниң эге белеткел чурумунуң талазы-биле чарлыын хандырар Тывада Оперативтиг штабтың хуралын дарый чыгган.

Бо хонуктарда, Кызылда Вавилин ээтпээнде база Бай-Тайганың Шуй суурда участок төлээзиниң ажылдаар чери биле чурттаар оран-савазын кады туткан бажыңнарны дамчыткан. «2021-2024 чылдарда Тыва Республикада хөй-ниити чурумун база кем-херек үүлгедиинге удур демиселди хандырары» күрүне программазының күүселдези-биле полиция ажылдакчыларынга бажыңнарны туткан.

2022 чылдың ноябрь 11-де, Бишкек хоорайга тыва мөге Саян Хертек алдын медальды чаалап алган. Ол ооң делегей чергелиг ийиги алдыны болган. Тываның Баштыңы-биле ужуражылгага Тываның спорт сайыды Субудай Монгуш, спортчунуң ат-сураглыг тренерлери, «Самбо-70» деп спорт болгаш өөредилге төвүнүң төлээлери Павел Фунтиков биле Денис Павлов келген.

Регионнуң удуртукчузу-биле ужуражылга үезинде, Тываның хоочуннары болгаш көскү ажылдакчылары декабрь 16-да дыңнаткан республика Баштыңының Айыткалының кол тезистерин сайгарып, санал-оналдарын үлешкен.

Декабрь эгезинде Донбассче аътаныпкан бөлүк тыва эмчилер бо чоокку хүннерде чанып кээр. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ооң дугайында дыңнаткан. 

Чурттуң тулган барааннарының санынче тыва бүдүрүкчүлерниң дөрт продуктузу кирген. 2022 чылдың «Россияның 100 тулган барааннары» бүгү-российжи конкурсче республиканың бүдүрүлгелери дөрт аъш-чем продукциязын киириштиргенин, ТР-ниң Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы дыңнаткан.

Тыва үндезин культура төвүнүң директору Игорь Көшкендей өөредилге черлеринге тыва дылдың башкылаашкын айтырыынга хамарыштыр бодалын илереткен. Тыва Республиканың Баштыңының Айыткалында тыва дылды өөредир системаны хөгжүдери чугула дээн даалганы культура ажылдакчызы бедик көдүрлүүшкүн-биле хүлээп алган:

Тываның Дээди Хуралынга Тыва Республиканың Баштыңының Айыткалын таныштырар езулалга армян диаспораның төлээзи, хөй-ниитичи Анна Терджанян бир дугаар киришкен. Ооң мурнунда республиканың бирги удуртукчузунуң кол стратегтиг айтыышкыннарын МИЧ-тен билип ап турган.

Тывада азербайджан диаспораның удуртукчузу Чингиз Алиев Айыткалда республика спартакиадазын эрттирер дугайында пунктуну өөрүшкү-биле хүлээп алган:

ТР-ниң уран гимнастика федерациязының президентизи Алена Удод Тыва Республиканың Баштыңының Айыткалын кичээнгейлиг дыңнааш, шын болгаш чугула инициативалар ында кирген деп санаан:

Таңды кожууннуң көдээ ажыл-агыйының мурнакчызы, тараачын-арат ажыл-агыйының баштыңы Михаил Санников республика Баштыңының Айыткалында көдээ ажыл-агый продукциязының болбаазырадылгазын онзалап демдеглээн. Көдээ ажыл-агый бүдүрүкчүлеринге дыка херек чүүл ол болур:

Республиканың Баштыңы аграрлыг секторже улуг кичээнгейни салганын тараачын-арат ажыл-агыйның баштыңы, арга-дуржулгалыг тараажы онзалап демдеглээн. 2023 чылда көдээ ажыл-агыйының техниктиг чепсеглээшкинин уламчылаары дыка онза:

Тыва Республиканың 1 дугаар республика эмнелгезиниң чүрек кезер салбырының эргелекчизи, медицина эртемнериниң кандидады, чүрек-дамыр хирургу Шораан Саая чаа специалистерни хаара тужуп, өске регионнарже ажылдап чоруй барган эмчи ажылдакчыларын эгидип алырынга «Мээң эмчим» төлевилел салдарлыг болурун демдеглээн:

ТР-ниң Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы бо чылдың кыштаглаашкынынче 447 муң баш мал – шээр, бода, иви, теве, сыын, чылгы болгаш хаван киргенин дыңнаткан. 

Тываның журналистер эвилелиниң даргазы Эльвира Лифанова Тыва Республиканың Баштыңының Айыткалы республиканың чүгле экономиктиг күчүзүнче эвес, а кижи капиталын хөгжүдеринче угланганын айыткан:

Тывада «Демография» национал төлевилел күүселдези-биле туткан назы четпээн уругларга чаа беш уруглар садын ажыдарынга белеткенип турар. Республикада үш болгаш оон хөй ажы-төлдүг өг-бүлелер хөй болганындан, российжи субъектилерниң аразындан уруглар садынга хереглел улуг.

Кан-Демир Лопсан-Комбу – тускай шериг операциязының киржикчизи, эки турачы Тываның Баштыңының Айыткалында тускай шериг операциязының киржикчилеринче, оларның өг-бүлелерынче улуг кичээнгейни угландырганын онзалап чугаалаан:

Россияның Улусчу фронтузунуң Тывада аныяктар командазының координатору Сонам Буян ниитилелге ажыктыг салгалды кижизидип өстүрер дээн Айыткалдың угланыышкыны аныяктар болгаш элээдилер ортузунда чаа ажыл-херектерни эгелээринге эки чагыг бооп турарын демдеглээн:

"Өлчей" кызыгаарлаттынган харыысалгалыг ниитилелдиң  чиңгине директору Оскал-оол Кысыгбай Тываның Баштыңының Айыткалында республикада тудуг ажылдарынче улуг кичэнгей салдынганын демдеглээн:

РЭА СС Тываның бойдус курлавырларының комплекстиг шиңгээдилге институдунуң директору Ренат Кужугет Тыва Республиканың Баштыңының Айыткалында республиканың эртем ниитилежилге-биле эрге-чагырганың сырый кады ажылдажылгазы база өске-даа чүүлдер чугула болганын демдеглээн:

Республиканың бизнес каттыжыышкыннарының төлээзи, Тыва Республиканың Садыг-үлетпүр палатазының президентизи Андрей Ондар регионнуң Баштыңының айыткалында сайгарлыкчы чоруктуң хөгжүлдезинче углааныышкынны онзалап айытканын демдеглээн.

Тыва  Республиканың Дээди Хуралының депутады Алдын-кыс Конгар Тываның Баштыңының салган даалгалары чогумчалыг, чөптүг болгаш үндезинниг деп санаан. Ам угланыышкыннар болгаш адырлар аайы-биле ажылды чурумчудар тодаргай планнарны кылыры арткан:  

Россия Федерациязының сенатору Дина Оюн Айыткалдың ужур-утка, ооң күүселдези хөгжүлдениң кол шимчедикчизи болур кижиже угланганын демдеглээн:

Хүндүлүг депутаттар! Эргим чаңгыс чер-чурттуглар!

Тыва Республиканың Үндезин Хоойлузунуң негелделеринге дүүштүр республикада ниити байдал база 2023 чылда иштики политика кол чүүлдериниң дугайында Айыткалымны таныштырар-дыр мен.

«Мелодия» үн бижидер компания тыва композитор Владимир Токаның чогаалдарын «Енисей акварели» деп аттыг албом кылдыр үндүрген. Тыва симфониктиг хөгжүм Россияның амгы төөгүзүнде чурттуң онлайн-дамчыдылгазының агымында бир-ле дугаар көстүп келгени ол.

Эртип турар чылда республикада 28 өөредилге объектилерин «Өөредилге хөгжүлдези» күрүне программазының федералдыг акша-хөреңгизи-биле септеп-селээн. Келир чылын программа күүселдезин уламчылап, 13 школаны бүрүнү-биле чаартырын регионнуң өөредилге яамызы планнаан.

2023 чылдың февральда, чөөн чүктүң ай санаашкыны-биле Чаа чыл – Шагааны байырлап турда, Кызылда «Тубтен Шедруб Линг» чаа сарыг шажын хүрээзин ажыдар.

Сөөлгү ийи чылда Тываның кадык камгалалы бурунгаар хөгжүлделиг базымнарын кылган деп, республиканың кадык камгалал сайыды Анатолий Югай дыңнаткан. «Кадык камгалалы» национал төлевилелче 2022 чылда каттышкан «Кадык камгалалының бирги звенозун модернизастаары» федералдыг улуг программаның ачызында ол чедип алдынган.

Тывада өөредилге организацияларынга база назы четпээннерге профилактиктиг эмчи хыналдазының үезинде чоруткан социал-психологтуг шинчилелдер түңнелин үндүрген. 

Россия Федерациязының Камгалал яамызының архив материалдарының чыындызы-биле тургускан «Дайынчы Сенгии Оюн Чымчак оглу» деп чүгле чаңгыс санныг үндүрүлгени Тывага таныштырган. 

ТР-ниң Кадык камгалал яамызы Тывада сезоннуг гриппке удур тарыышкынның планы 97,6 хуу күүсеттингенин дыңнаткан. 194,5 муң кижини, ооң санында 87,2 муң уругну тараан. 

Тываның эрге-чагыргазы өөредилге соонда төрээн черинде ажылдап чедип келген эмчилерге чаңгыс удаа төлээр компенсацияны бээр өскертилгени “Көдээ черниң эмчизи” база “Көдээ черниң фельдшери” программа боттанылгазынче киирген.

Эрткен неделяда Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг ажыл-агыйжы сургакчылаашкын-биле Луганск биле Донецк Улус Республикаларга чедип, РФ-тиң чаа регионнарының удуртукчулары-биле чугааны чорудуп, бистиң республикадан оолдарның албан шериг кезектерин быжыглаан девискээрлерге четкен. 

Ноябрь төнчүзүнде Тываны шыва алган дыңзыг сооктар бо неделяда чавырлып, ооң мурнундаазынга бодаарга, декабрь “чылыг” болуру чадапчок. ТР-ниң Чазааның даргазының оралакчызы Елена Хардиковага өөредилге, дүрген хөделир албаннар, Кызыл мэриязы база массалыг информация чепсектериниң төлээлери киришкен пландан дашкаар хурал үезинде, Тываның гидрометеорология база долгандыр хүрээлелге мониторинг төвүнүң директору Анатолий Ляпин ону дыңнаткан. 

Регионнуң Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазы-биле тускай шериг операциязының киржикчилериниң өг-бүлелеринге элээн каш угланыышкыннарга дузаламчыны организастаан.

Тываның көдээ ажыл-агый бүдүрүкчүлери садып алыкчылар-биле дорт харылзааның чаа шөлүн ажыглап эгелээн: Россияның регионнарында “Россельхозбанк” АН-ның организастааны “Чаагай пятница” төлевилел-биле неделя санында боттарының продукциязын садып турар.

Тывада “кызыл дипломнуг” аныяк специалистерге күрүне деткимчезиниң программазынче аграрлыг, культура болгаш уран чүүл дээди өөредилге черлериниң доозукчуларын, аныяк эртемденнерни даңзыже немей киирген. 

Республиканың кожууннарында үш дош кежигниң ийизин - Каа-Хемде «Бельбей» база Улуг-Хемде «Эйлиг-Хем» кежиглерни декабрь 6-да ажыткан.

РФ-тиң Экономиктиг хөгжүлде яамызы көдээ черлерде туризмниң сайзыралынче чогуур негелдерни доктааткан. РФ-тиң Юстиция яамызы ол доктаалды бүрүткээш, Россияның Экономиктиг хөгжүлде яамызының сайтызында салган. 

Донецк база Луганск улус республикаларның, Запорожье база Херсон областарның чуртакчыларынга гуманитарлыг дуза көргүскен “Чоннар чылдар өттүр кады” деп федералдыг төлевилелде Тыва киржип, республиканың националдар херектериниң талазы-биле агентилелдиң директору Владимир Хабаров баштаан регионнуң национал чоннарын төлээлээн Тыва Республикадан делегация ында чеде берген.

ТР-ниң Тудуг яамызының белеткээни хөй аалдыг бажыңнарның ниити өнчүзүнүң капитал септелге ажылдарынга база ачы-дузаларга үстүкү өртекти өстүрер дугайында доктаалының төлевилелин Тываның Чазаа деткээн. 

Россия Федерациязының субъектилер аразынга чарлаттынган “Эң номчуттунар регион” деп бүгү-российжи мөөрейге Тыва Республика киришкеш, Өөрүп четтиришкин бижиинге төлептиг болганын ТР-ниң Культура яамызы дыңнаткан.

Эрткен дыштаныр хүннерде, Улуг-Хем кожууннуң Арыг-Үзүү школазында ниити өөредилге школазы 75 чылдаан юбилейин демдеглеп эрттирген. Байырлал үезинде школаның доозукчузу, Россия Федерациязының Маадыры, улуг сержант Мерген Донгакка алдар болдурган самбыраны ажыткан.

Бо хонуктарда ажыл-агыйжы сургакчылаашкын-биле Донецк Улус Республикада чоруп турар Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Тывадан шериг албанныглар болгаш Донбасста коллегаларынга дузалажыр дээш аъттаныпкан тыва эмчилер-биле ужуражыр.

Шериг албанныгларның өг-бүлелеринге дуза көргүзер республиканың каттышкан штавы тускай шериг хөделиишкиннериниң киржикчилеринге база оларның өг-бүлелеринге Чаа чылдың белээн чыггаш, чорудар талазы-биле белеткел ажылдарын эгелээн. 

Тыва Республиканың автомобиль оруктарының эргелели регион болгаш муниципалдар аразында оруктарда чылыгар черлер кылыр дөрт вахта турлаан ажытканын дыңнаткан.

Декабрь 1-де, «Чаңгыс демниг Россия» партияның үндезилеттинген хүнүнде, ооң Хөй-ниити хүлээп алыр чери чон хүлээр декаданы эгелээн. Партияның регион политчөвүлелиниң секретары Владислав Ховалыг айтырыгларлыг болгаш санал-оналдарлыг хамаатыларны бирги хүнүнде хүлээп алган. 

Республика Баштыңының даалгазы-биле саткан 500 кВт күчүлүг чаа дизельдиг генераторлар Тывага чедип кээри билек, Тожу кожуунче ол-ла дораан чоруткан. Генераторларны тургузуп, белеткээри-биле бүгү күштү ынаар октаан.

Тыва Республиканың автомобиль оруктарының эргелели регион болгаш муниципалдар аразында оруктарда чылыгар черлер кылыр дөрт вахта турлаан ажытканын дыңнаткан. Агаарның сооп келгени-биле, “Урал” улуг машианаларда көжүп чоруур чылыгар пунктуларны база автокыштагларда чылыг өрээлдерни тускайлаан.

Тыва Республиканың найысылалының чараш черлериниң бирээзи - Дөгээ дааның чоок-кавын чаагайжыдар шупту ажылдар доозулган. Кызылдың эң бедик чери республиканың аалчыларын бодунче чыыра тырттып турар.

Тываның Баштыңы республиканың туризм агентилелиниң удуртукчузу Ай-Хан Догур-оол-биле ужурашкан. Сентябрь төнчүзүнде, Владислав Ховалыг регионнуң турисчи адырының хөгжүлде айтырыглары-биле дорт ажылдаар тускай ведомствону чазак структуразынга хевирлээр шиитпирни үндүрүп, ооң удуртукчузунга Кызыл кожууннуң чагырга даргазынга билдилиг ажылдаан Ай-Хан Догур-оолду томуйлаанын сагындыраал.

Росхереглел хайгааралының Тывада эргелелиниң медээзи-биле алырга, ооң мурнунда чеди хонукка бодаарга, эрткен неделяда Кызылда ОРВИ-ден аараан 778 таварылга бүрүткеттинген, республика эпидемиологтуг байдалда четпээн.

Тывада «ЧЭК-4» башкарыкчы компанияның ажылдакчылары 3,7 муң чурттакчылыг Хову-Аксы суурнуң чылыг шугумунда чара тевер деп барган черни үе шаанда тыпкаш, септеп, мергежилдиин болгаш шалыпкынын көргүскен.

Петр Иванков 1942 чылдың апрель 1-де Тываның Араттың революсчу шерииниң одуруунга хөгжүмчү болуп шериг албанын эгелээн. Шериг албанынче кирер дээш, ийи харны немеп алган. Труба ойнакчызы аныяк-чалыы Иванковтуң  оркестри Тыва Арат Республиканың найысылалында бүгү-ле байырлыг хемчеглерге киржип турган.

Чурттакчы чонну ажылга хаара тудар төптерни эде чаартырының ийиги чадазынче регионнар аразындан Тыва Республика кирген.
РФ-тиң Чазааның даргазы Михаил Мишустин 17 субъектиге 3,3 млрд рубль хемчээлдиг субсидияны бээр дугайында доктаалга атты салган. 

Тываның эвээш комплектилиг көдээ школаларының, школа-интернаттарның, лицейлерниң база республиканың немелде өөредилге төвүнүң директорлары чаа школа автобустарын хүлээп алган. 

Чазак кежигүннери биле Дээди Хурал депутаттарының 30 хонук кады ажылдаанының соонда, 2023 чылда болгаш 2024–2025 планныг чылдарда Тыва Республика бюджединиң төлевилелиниң бирги номчулгазының хөй-ниити дыңнаашкыннары болуп эрткен. 

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ооң даалгазы-биле ажылдап кылган “ногаан коридор-биле” «Серебрянка» санаторийинде кадыын быжыглап чыдар тускай шериг операциязының киржикчилери тыва шериглерге база эки турачыларга барып ужурашкан. 

Шериг албанынче күскү келдириишкин декабрьның 31-де доостур. Ол үеге чедир республика шериг албанынче 600 ажыг оолдарны чорударын хандырар ужурлуг. Ноябрьның 23-ке чедир келдириишкин планы 61 хуу күүсеттинген болза, Төп шериг округунда ортумак көргүзүг - 72,6 хуу. 

Тываның Көдээ ажыл-агый яамызынга ажылдың баш бурунгаар түңнелдерин үндүрген. Агроүлетпүр комплекизи таарымчалыг эвес чылдагааннар турза-даа, шупту көргүзүглерге өзүлдени көргүскен деп, сайыт Сергей Ондар дыңнаткан.

Тываның Чазааның Аппарат хуралдарын чаа чурум-биле эрттирер апарганынга дүүштүр неделя санында муниципалитеттерниң перспективтиг хөгжүлдезин сайгарып чугаалажыр.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Россияның Чогаалчылар эвилелиниң даргазы Николай Иванов-биле ужурашкан. Тываның эвилелиниң 80 чылдааны-биле коллегаларынга байыр чедирер дээш ол республикада чедип келген. 

Тывада энергетика болгаш чуртталга-коммунал ажыл-агый объектилериниң үзүктел чок ажылын хандырар баш бурунгаар хемчеглерни ап турар. Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг аппарат хуралында агаар хенертен сооп, казыыр 40 база оон-даа куду кылдыр дыңзый берзе, ажылды контрольга шыңгыы тудар даалганы чогуур албаннарга берген.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг-биле дорт дамчыдылгаже аңгы-аңгы каналдар-биле 598 айтырыг кирген. Ук хемчег Регион удуртулгазының төвүнүң студиязынга эрткен. 

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазы-биле, тускай шериг операциязында киржип турар шериг албанныгларның база бистиң чуртувустуң чаа регионнарының тайбың чурттакчыларынга дуза көргүзер сорулгалыг Тыва Республикада хөй-ниити каттыжыышкыннарының, политиктиг партияларның болгаш эрге-чагырга органнарының төлээлерин киирген Чаңгыс аай штаб тургустунган. 

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның бөгүн, ноябрь 26-да тус черниң үези-биле 15:00 шакта болур дорт эфиринге 400 ажыг айтырыглар болгаш санал-оналдар республиканың удуртукчузунуң “Вконтакте” социал четкиде хууда арынынга болгаш Тыва регион башкарылга төвүнүң арынынче кирген.

Тывада чамдык суурларның шаг төөгүден аттарын катап эгидип, “-ский” деп тыва дылдың дүрүмнеринге таарышпас кожумактарны ол аттардан ап кааптар дээн улуг төлевилел дооступ турар.

Сентябрьның 15-тен ноябрь 15-ке чедир үргүлчүлээн саазын чыыр #БумБатл бүгү-российжи акцияның Тывага канчаар эрткениниң түңнелдерин үндүрген.

Тускай шериг операциязының киржикчилеринге база оларның өг-бүле кежигүннеринге социал деткимче көргүскен регион хемчеглериниң даңзызын Тывада калбарткан. 

Ноябрь 19-та В.Көк-оол аттыг Национал театрның эртинези деп санадыр хоочун артист Дыртык Монгуш 80 харлаанынга тураскааткан ыры-хөгжүмнүг, байырлыг оюн-көргүзүүнче чонун чалап, ынак көрүкчүлеринге бараан болган.

«Бойдусту камгала — батарейканы дужаа» деп экология акциязын Тываныӊ арга-арыг камгалаар төвү чоннуӊ хөй санныг дилээ-биле организастаан. Ук акцияны база катап эрттирериниӊ дугайында чон дилээн.

2023 чылда кадык камгалалының бирги звенозун чаартыр регион программазы-биле Тывага объектилер тудар тудуг организациязын шилиири эгелээн. ТР-ниң Кадык камгалал яамызының медээзи-биле алырга, программаның объектилеринге садыглажыышкынны чарлап, ол ажылдарже ниитизи-биле 248,8 млн акшаны көрген – федералдыг бюджеттен 243, 2 млн, республиканыындан – 5,7 млн. рубль.

2022 чылдың ноябрь 15-тен декабрь 15-ке чедир «Енисей Сибириниң лидерлери» регионнар аразының конкурузу онлайн-хевирге болуп эртер. «Енисей Сибири» комплекстиг инвестиция төлевилелиниң кадр курлавырын хевирлээри-биле, башкарыкчы болгаш мергежилдиг специалистерни дилеп тывырынче конкурсту угландырган.

Бүдүрүлге заводун тудар талазы-биле ниити төлевилелди шиитпирлээр дээш Тываның Чазаа биле «Техмашсервис» АН элээн каш айтырыгларны тодарадып чугаалашкан. 

Көдээ ажыл-агый эртемнериниң доктору, хой болгаш өшкү өстүрүп-көвүдедир лабораторияның эргелекчизи, РБЭА академиги, РФ-тиң Көдээ ажыл-агый яамызының Мал ажыл-агый департаментизиниң эксперти Салауди Хататаев баштаан Бурятиядан делегация Тывага кээп ажылдаан.

2022 чылда Тыва “Көдээ черниң доктору” база “Көдээ черниң фельдшери” программаларны бүрүнү-биле күүсеткен. Ол программаларның 30 киржикчизинге деткимче акшазы кылдыр 54 млн рубльди төлеп бергенин ТР-ниң Кадык камгалал яамызы дыңнаткан.

Тываның Чазаа Россияның федералдын орук агентилели-биле ТР-ниң девискээринде регионнуң, азы муниципалдар аразының болгаш тус черниң автомобиль оруктарын хөгжүдер дугайында меморандумунда атты салган.

Тывада «Кадыкшылдың оруу» губернатор төлевилелин боттандырарының арга-хевирин өскертир. Республиканың кадык камгалал сайыды Анатолий Югай «Кадык камгалалы» национал төлевилел боттаныышкынының ачызында бөгүн кожуун эмнелгелерин амгы үениң дериг-херекселдери-биле хандырып, суурларны тускай мергежилдиг эмчилер-биле четчелеп турарын дыңнаткан. 

Четвергде, ноябрь 17-де, Улусчу чогаадылга бажыңынга “Кара ирбиш” («Чёрный барс») бөлүк тускай шериг операциязының киржикчилерин деткип ачы-буян концертин көргүзер.

2022 чылдың ноябрь 24 база 26 хүннеринде күрүне кызыгаарында «Хандагайты» (Боршоо), «Цагаан-Толгой» база «Шара-Суур» эрттирилге пунктулары таварты шимчээшкинни түр када тургузар.

Россияның экономиктиг хөгжүлде сайыды Максим Решетников биле Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг регионнуң социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң, хөгжүлдениң бот-тускайлаң программазын узадырының, мурнады боттандырар инвестиция төлевилелдериниң энергохандырылгазының болгаш инфраструктура төлевилелдерин боттандырарының айтырыгларын сайгарып чугаалашкан.

РФ-тиң тудуг болгаш ЧКА сайыды Ирек Файзуллин биле Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг Россияның Тудуг яамызынга ужурашкан. «Чурттаар оран-сава болгаш хоорай хүрээлели» национал төлевилелдиң күүселдези, ол ышкаш республиканың тудуг адырын хөгжүдери болгаш чедир кылдынмаан объектилерни доозары - ажыл-агыйжы ужуражылганың кол темалары болган.

Тываның Чазаа тус черниң көдээ ажыл-агый бүдүрүкчүлеринге тускай техника садып алыр күрүне деткимчезин көргүзер ажылды чорудуп турар. Бо хүннерде регион «Росагролизинг» акционерлиг ниитилел-биле кады ажылдажылганың чаа керээзин чарган. 

Ноябрь 26-да 15 шакта Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг дорт эфирге чурттакчы чоннуң айтырыгларынга харыылаар. Дорт харылзааны хемчегниң методологтуг болгаш техниктиг үделгезин хандырып турар Тываның Регион удуртулгазының төвүнүң (ЦУР) шөлүнге эрттирер.

Росхереглекчилер хайгааралының регион эргелелиниң специалистери бөгүнде Тывада эпидемиологтуг байдал чогумчалыг дээрзин демдеглээн. Чаа коронавирус халдывырындан аараан чоруктарның саны баткан. 

Бо чайын кааңнаашкындан чидириглиг болган Тываның үш тараажызы көдээ ажыл-агый камгаладылгазының керээзи-биле компенсацияны алыр. Республиканың Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы ооң дугайында дыңнаткан.

ывадан мобилизация-биле шериг албанынче 684 кижи кыйгырткан. Оларның өг-бүлелеринге янзы-бүрү дузаламчы хемчеглерин чедирип турар.
Мобилизацияже кыйгыртканнарның өг-бүлелеринге дузаламчы айтырыгларының талазы-биле, оларның өг-бүлелеринден база төрелдеринден дыңнадыгларны болгаш звоноктарны хүлээп, ажылдап кылыр республиканың каттышкан штавы ажылдап турар.

Татарстан машина тудуунуң, ооң иштинде «КАМАЗ» автомобильдер артык кезектерин хандырар адырында, ол ышкаш энергетика, тудуг база инфраструктура төлевилелдерин боттандырарынга, нефтехимия база дугуй продукциязы, газотурбина шимчедикчилери, үлетпүр болгаш соодукчу дериг-херекселдер, өске-даа продукциялар талазы-биле Тыва-биле кады ажылдаарынга белен деп, Татарстанның Президентизиниң парлалга албаны дыңнаткан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ажылчын сургакчылаашкын үезинде Чоннар найыралының бажыңынга чораан. Бо чылын Татар Республиканың чоннарының Ассамблеязы тургустунганындан бээр 30 чыл болган оюн демдеглеп турар.

Татарстанның бүдүрүлгелери Тыва Республика ышкаш регионнар-биле кады ажылдажылгага сонургалдыг деп, Татарстанның Президентизи Рустам Минниханов Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг-биле ужуражып тура демдеглээн. 

«БТК-групп» акционерлиг ниитилел Тыва Республиканың Чазаа-биле дугуржулга керээзи езугаар, Тываның Экономиктиг хөгжүлде болгаш үлетпүр яамызының чанында “Тыва Республиканың инвестиция хөгжүлдезиниң агентилели” күрүнениң автономнуг албан чериниң бүдүрүлге шөлүн алгыдып, ажылдакчылар санын көвүдеткен .

Тываның Чазаа регионнуң кадык камгалалының эде дерилгезинче улуг ажылды чорудуп турар. Кызыл, Каа-Хем, Мөңгүн-Тайга, Бии-Хем, Таңды, Тере-Хөл, Тес-Хем, Улуг-Хем, Чеди-Хөл база Эрзин кожууннарның төп кожуун эмнелгелери база кожууннар аразының эмнелге төптери, шупту 10 организацияның удуртукчулары амгы үении-биле четчелетинген 12 автомашинаның дүлгүүрлерин алган.

Ноябрьның 17-18 хүннеринде Тываның найысылалынга «Инновациялар-2022» деп IV регионнар аразының аныяктарның чаартыкчы чорук шуулганы болуп эртер. «Енисей Сибири» төлевилел чорудуунуң хемчээн Тываның күрүне университеди, Хакассияның күрүне университеди база Сибирьниң федералдыг университеди организастап эрттирер.

Украинага тускай шериг операциязынга киржип чораан Каң-Демир Лопсан-Комбу-биле Тываның Баштыңы ужурашкан. Шериг операциязының үезинде дайынчы эжин камгалап каанының дугайында «Малахов» телепрограммага көргүскен ооң төөгүзү дыка хөй кижилерни хаара тудупкан.

Чоннуӊ амыр-дыжын болгаш хөй-ниитиниӊ корум-чурумун камгалап чоруур шагдааларга республиканыӊ Баштыӊы Владислав Ховалыг байыр чедирип турарын социал четкиде бодунуӊ блогунга бижээн:

Республиканың Кадык камгалал яамызы чурттакчы чонга шынарлыг эмчи дузазының чедирилгезин экижидер хемчеглерни ап чорудуп турар. Чаа өөредилге чылының эгелээни-биле чергелештир, Кызылдың чеди школазында стоматология кабинеттери ажыттынган.

Саха (Якутия) база Тыва республикаларның аразында парламентилер кады ажылдажылгазы-биле, ЮНЕСКО-нуң камгалалының ачызында “Делегей чоннарының маадырлыг тураскаалдары” деп чоннар аразының төлевилели-биле номну белеткеп, үндүрген.

Республикада мелиорация комплекизин катап тургузар ажылдар шимчей берген. Бо хонуктарда Тываның Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем аямызы үш суггарылга системазын катап тургузарының төлевилелин Чазакче киирген.

Тывада хамааты болгаш девискээр камгалалының талазы-биле калбак өөредилгелер эртип турар. РФ-тиң Президентизи Владимир Путинниң даалгазы езугаар, российжи өске-даа регионнарда ведомстволар аразының комплекстиг ындыг белеткелдери чоруп турар.

Ада-чурттуң Улуг дайынының хоочуну Владимир Николаевич Мухин 98 харлыында мөчээн. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг хоочуннуң төрээн болгаш чоок кижилеринге кажыыдалын илередип, орнукшудулга езулалынга херек дузаны өг-бүлеге көргүзер даалганы ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика яамызынга берген.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Тываның найысалалының мэрия төлээлери база Кызыл хоорайның Төлээлекчилер хуралының депутаттары-биле ужуражып, ажыл-агыйжы чугааны чоруткан.

Тываның 12 хардан өрү назылыг чурттакчы бүрүзү https://energydict.ru/ сайтыга онлайн хевирге эртер III бүгү-российжи «Е-Диктантыга» киржип, бажыңга энергияны камнаарынга хамаарыштыр бодунуң билиглерин хынап болур.

Кызылдың барыын талазында камгалал чалды төндүр тударынга Тыва немей 200 ажыг млн рубльди алыр. ТР-ниң арга-арыг болгаш бойдус ажыглал сайыдының оралакчызы Алексей Арчимаев, инженерлиг камгалал объектизинде тудуг ажылдары графиктен мурнай чоруп турарын көргеш, Россияның суг курлавырлары бо чылын тудугга немелде акшаландырышкынны үндүрер шиитпирни хүлээп алганын дыңнаткан.

Тыва Республиканың хамааты камгалал болгаш онза байдалдар албанының республиканың чурттакчы чонунга дыңнадып турары болза, Тыва Республиканың чурттакчы чонунга дарый дыңнадыышкын чедирер системаның беленин хынаан комплекстиг хемчег 2022 чылдың ноябрь 8-те 10.30 минутадан 10 шак 48 минутага чедир эртер.

ТР-ниң Кадык камгалал яамызы бо чылдың тос айында республикада демографтыг байдалды анализтээн илеткелди кылган. Сайыт Анатолий Югайның илеткелинден алырга, чыл эгезинден тура Тывада өзүп-төрүттүнер чорук эвээжээн, ол ышкаш өлүп-хораар чорук саны база кызырылган.

Кызылда мото-адыгжы бригаданың баазазынга Тыва Республикадан кыйгырткан хамаатылардан тургустунган батальонну үдээн. Дайынчылар Россия Федерациязының Президентизи, дээди кол командылакчы В.В. Путинниң Төрээн чуртувустуң айыыл чок чоруун хандырып, ону камгалаар дээн айтыышкынын күүседири-биле аъттыпкан.

Регионнуң Культура болгаш туризм яамызы “Культура” национал төлевилел боттанылгазы-биле саткан көдээ черлерде чоннуң культурлуг дыштанылгазын организастаарынга тускай дериттинген көжүп чоруур төптү тыпсыр дээш республиканың культура албан черлериниң ортузунга мөөрейни чарлаан турган.

«Тываның командазы-2030» республика лидерлерниң шуулганынга киржир чагыглар хүлээп алыышкыны доозулган. Хемчегниң кол организатору ТР-ниң Аныяктар херээниң талазы-биле агентилелдиң дыңнатканы-биле алырга, эксперт комиссиязының сайгарылгазынче чүс хире анкета кирген.

Тыва Республиканың хүндүлүг чурттакчылары, аалчылары!

Бистиң тыва чонувустуң эң кол күрүне байырлалдары - Республика хүнү болгаш малчыннар Наадымы-биле сеткилимниң ханызындан байыр чедирип тур мен!

Бо чылын республиканың чурттакчылары күрүнениң хөмүр шыгжаар черлеринден хөмүрнү садып алырлар. Чеди кожуун төптеринде хөмүр шыгжаар черлерни эде чаартып, септеп, амгы үениң деңзилерин салып, видеохайгаарал системазын кожар. А Кызыл хоорайга чаа складты тудар.

Тываның орук-транспорт комплекизиниң сайыды Шораан Чыргал-оол республиканың орук-транспорт комплекизин хөгжүдериниң беш чыл планын ажылдап кылгаш, ында кандыг хемчеглер киргенин республика баштыңынга илеткээн.

Бөгүн Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Төп шериг округунуң 41-ги ниити шериг армиязының 55-ки аңгы мото-адыгжы бригадазының командиринге республиканың дээди күрүне шаңналы - Буян-Бадыргы орденниң III чергезин база аңгы шериг салбырының командиринге “Тиилелге хүнү” тураскаалдыг медальды тывыскан.