Бөгүн, Россия хүнүнүң байырлал бүдүүзүнде, Тываның Чазак бажыңынга, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг республиканың ажыл-ишчилеринге болгаш хоочуннарга күрүне шаңналдарын тыпсып, байырын чедирген.

Тывада чугула социал болгаш орук тудугларының акшандырыышкынын мурнады хандырар. Ынчалдыр республиканың чазаа бюджет чээлизи кылдыр немелде саң-хөөнү берип болур объектилерни федералдыг даңзыже киирерин чедип алган.

Тывада экономика, социал адырның база күрүне эргелеп-башкарылгазының өзек адырларын чурагайжыдар сорулгалыг Чурагай шилчилгезиниң төвү ажылын эгелээн.

Тываның Чазаа август 13-те малчыннарның Наадым байырлалын эрттирерин доктааткан. 

Тывада агаар бойдустуң изээнинден хемнер суу хенертен көдүрүлген. Изиг агаар чүгле арга-арыг өрттериниң айыылын тургузар эвес, а суг үерлээшкинин база болдуруп болур.

Кызылда Россия хүнүнге тураскааткан хемчеглер эгелээн. Республиканың муниципалитеттер аразынга республика спартакиадазының түңнел кезээ июнь 6-да эгелээн, Чазак бажыңынга регионнуң болгаш чурттуң хөгжүлдезинге улуг үлүг-хуузун киирген аңгы-аңгы адырның ажылдакчыларынга күрүне шаңналдарын тыпсыр езулал июнь 9-та болуп эртер. 

Бөгүн, июнь 8-те, Улусчу чогаадылга бажыңынга, өскелерниң өөрүшкү-муңгаралын деңге үлежип, олар дээш кезээде сагыш човап чоруур эң-не буян сеткилдиг кижилерниң профессионал байырлалын демдеглээн байырлыг хемчег болуп эрткен.

Июнь 8-тиң хүнүнде республика девискээринде ийи арга-арыг өрттери хып турарын Тываның ХК болгаш ОБ албаны дыңнаткан. 0,4 га ниити шөлдүг өрттү өжүреринге 33 кижини база 6 техниканы хаара туткан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Сибирь федералдыг округда РФ-тиң Президентизиниң бүрүн эргелиг төлээзи Анатолий Серышевтиң удуртулгазы-биле эрткен Чөвүлел хуралынга киришкен.

Тывада хенертен изип келирге, дагларда харлар эрип батканындан хемнер суу көдүрүлген. Регионнуң орук-транспорт албаннары Тывада Хандагайты - Мугур-Аксы база Хандагайты - Ак-Чыраа автооруктарын, ылаңгыя Дус-Хөлче баар Торгалыг хемни кежир көвүрүгнүң оруун суг чууй шаап апарганы демдеглеттинген.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг республиканың Дээди Хуралынга 2023 чылда чорудар иштики политика дугайында айыткалын таныштырып тура, республиканың шупту чурттакчылыг суурларын, уруглардан эгелээш пенсионерлерге чедир бүгү чонун хаара туткан республика спартакиадазын эрттирер даалганы регионнуң Спорт яамызынга берген турган. 

Тывада «Ада-чурт камгалакчылары» фондунуң регионалдыг салбыры бодунуң ажылын июнь 1-де эгелээн. Тускай шериг операциязының хоочуннарын, мөчээн болгаш балыгланган дайынчыларның өг-бүлелерин персоналдыг үдээри фондузунуң кол сорулгазы. 

Чайгы дыштанылга үезинде Тывада 180 ажыг дыштанылга төптери түр үеде ажылдаар.

Ак-Сугнуң даг-болбаазырадылга комбинадын чырык-биле хандырар шугум тудар төлевилел Тыва Республиканың девискээринде инвестиция болгаш социал объектилерниң чырык хандырылгазының комплекстиг планында кирген.

Эрткен неделя тнчүзүнде Чөөн-Хемчик кожууннуң Чадаана хоорайда чаа школа тудуу эгелээн. “Өөредилге” национал төлевилел күүселдези-биле туттунар 616 олуттуг амгы үениң школазын арга-дуржулгазы улуг, идегелдиг тудуг организациязы “Восток” КХН хүлээнип алган. 

Июнь 6-7 хүннеринде Тыва Республиканың Орус дыл болгаш чогаал башкыларының ассоциациязы ТР-ниң Өөредилге яамызының деткимчези-биле X дугаар делегей чергелиг “Пушкин диктантызы 2023” чырыдыышкын акциязын эрттирер.

Хөөмей симпозиумунга белеткел ажылдары Кызылда кидин түлүк. Тываның найысылалынга июнь 7-де эгелээш үш хонук үргүлчүлээр «Хөөмей — Төп Азия чоннарының культуразының эртинези» делегейниң этнохөгжүм симпозиуму «Хөөмей» бүгү-делегей эртем төвүнүң 30 чылдаанынга тураскааттынар.

Муниципалдыг тургузугларның Төлээлекчилер хуралдарының депутаттарының шиитпири-биле республиканың Ак-Довурак хоорай база Тес-Хем кожуун чагыргаларның чаа удуртукчуларын томуйлаан.

РФ-тиң Федералдыг Хуралының Федерация Чөвүлелиниң даргазы Валентина Матвиенконуң даалгазы езугаар, июньнуң 8-10 хүннеринде комитеттиң үнүүшкүннүг хуралы болуп эртер.

Россияның Онза байдалдар яамызының Тыва Республикада кол эргелели Улуг-Хем биле Каа-Хем хемнерниң суу көдүрүлгени-биле паром кежиглерниң ажылын түр үеде тургусканын дыңнаткан.  

Тыва республиканың Баштыңы Владислав Ховалыгның инициативазы-биле арага чажыт садыглаашкынының дугайында дыңнадыгларны бижиир кылдыр билдингир «Вайбер» биле «Телеграм» мессенджерлерде «Тываның идепкейлиг хамаатызы» чат-ботту бо чылдың мартта ажыткан. 

2023 чылдың төнчүзүнге чедир «Енисей» орук эргелели «Енисей» Р-257 оруктуң беш объектизинге септелге ажылдарын доозар, беш хире километр хемчээлдиг бир участокка капитал септелгени кылыр.  

Кызылда Аныяктар ордузунга «Тува 24» телеканалдың 10 чылдаанынга тураскааткан байырлыг хемчег болуп эрткен. 

Регионалдыг Чуртталга-коммунал ажыл-агый яамызы шөлээлээр мурнунда курлавыр хандырылга организацияларынга өрелерин төлеп алырын республиканың чурттакчыларынга сагындырган.

“Билиг” российжи ниитилел Тываның күрүне университединге аныяктар форумун организастап эрттирген. Психологтар, маркетологтар, сайгарлыкчылар, төлевилелдер удуртукчулары, хөй-ниити ажылдакчылары амгы үеде албан-ажылга алызы барып депшиирин регионнуң студентилери-биле сайгарып чугаалашкан.

Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Товарищтайович Ховалыгның даргалаашкыны-биле эрткен хуралда, Россия Федерациязының чиңгине прокурорунуң оралакчызы Дмитрий Демешин база видеоконференцхарылзаазы-биле - Россия Федерациязының Президентизиниң чанында уруглар эргелерниң талазы-биле бүрүн эргелиг төлээ Мария Львова-Белова, Россия Федерациязының сенатору Дина Оюн олар киришкеннер.

Бо чылдың апрель 20-де Тыва Республикада өртке удур онза чурумну киирген. Чурттакчылыг черлерниң база өнчүнүң аңгы-аңгы объектилериниң өртке удур камгалалын быжыглап, өрт айыылының деңнелин бадырып, бойдус болгаш техногенниг улуг өрттерниң өөскүп үнерин болдурбас чурумну июнь 21-ге чедир узаткан.

Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг, Россия Федерациязының чиңгине прокурорунуң оралакчызы Дмитрий Демешин, тускай шериг операциязының киржикчилери база оларның өг-бүлелериниң киржилгези-биле «Ада-чурттуң камгалакчылары» күрүне фондузунуң салбырын ажыткан.

РФ-тиң тудуг болгаш ЧКА сайыдының оралакчызы Алексей Ересько ведомствонуң албан езунуң сайтызында бижээни болза, республиканың Бии-Хем кожуунунуң Туран хоорайда “Көжүп келген орус чон парыгы” объектиде биче хоорайларга болгаш төөгүлүг суурларга таарымчалыг хоорай хүрээлеңин тургузар эки төлевилелдерниң бүгү-российжи конкурузунга алган грантызы-биле чаагайжыдылга ажылдары доозулган.

Чыл эгезинде Красноярскиниң экономиктиг форумунуң үезинде, Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг биле Сибирьниң генерация компаниязының төлээлери ужуражып, ийи тала кады ажылдажылга дугайында дугуржулганы чарган.

Эштир сезон бүдүүзүнде Тываның Чазаанга сугга кижилер-биле болуушкуннарны база чок болурун болдурбас немелде хемчеглерни сайгарып чугаалашкан. Ооң түңнелинде, сугга айыыл чок чорукту хандырган ажыл дээш харыысалга муниципалитеттер удуртукчуларында дээрзин сагындырган.

Тываның эрге-чагыргазы чурттакчылыг черлерниң архитектурлуг овур-хевирин таарыштырып, оран-саваларның даштыкы аян-шинчизинге тудуг негелделериниң чурумунче өскертилгелерни киирген.

РФ-тиң Президентизи Владимир Путинниң даалгазы-биле тургустунган күрүне фондузунуң Тывада  филиалы май 31-де ажыттынар.

Тываның Туризм агентилелиниң республикада туризм инфраструктуразын хөгжүдеринге грантылар бээр конкурска киржир чагыглар хүлээп алыр немелде конкурс шилилгези июнь 12-ге чедир болурун дыңнаткан.

Бо хүннерде Чөөн-Хемчик кожууннуң Бажың-Алаак суурда чайгаар тывылган кадыг боктарны чок кылып турарын Тываның Чуртталга-коммунал ажыл-агый яамызы дыңнаткан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг «Работа России. Время возможностей» бүгү-российжи күш-ажыл ярмарказының федералдыг чадазын республикага белеткеп эрттирер организастыг комитеттиң составын бадылаан. 

Эрткен чылын Тывада эгелээн одаар чүүл складтарының четкизин хөгжүдер ажылдар уламчылавышаан. 

Республиканың дыка хөй кожууннары өрттен чурттакчылыг черлерни камгалаар черниң кырыкы каъдын катап база чардырар ажылдарны дооскан деп, Россияның ОБЯ Тыва Республикада кол эргелели  дыңнаткан.

Тывада школачыларның чайгы дыштанлыгазының бирги хүнү – июньнуң 1-ден республиканың муниципалдыг культура-дыштанылга албан черлеринде база уруглар болгаш элээдилерниң немелде өөредилге төптеринде түр үениң 183 дыштанылга төптери ажылдап эгелээр.

2022 чылда республиканың күүсекчи эрге-чагырга органнарының ажыл-чорудулгазының түңнелдерин сайгарган чон хуралдарында кирген санал-оналдар боттандырылгазының хемчеглер планын Тываның Чазаа бадылаан. 

Республиканың чүдүкчү чону бөгүн Бай-Тайга кожуунда Тываның ыдык дагларының бирээзи - Бай-Тайга даан дагыыр езулалды эрттирип турар. Ыдыктыг Бай-Тайганы дагыыры бүгү республиканы ыдыктааны-биле дөмей күштүг деп бүзүрел бар. 

Тываның Чуртталга-коммунал ажыл-агый яамызы "Арыг-силиг хоорай. Арыг-силиг суур" губернатор төлевилел боттанылгазы-биле «Тыва Республиканың муниципалдыг тургузуглар ортузунга чаагайжыдылга, ногаажыдылга болгаш арыглаашкын талазы-биле ажыл-чорудулганы эң эки организастааны» конкурсче чагыгларны хүлээп эгелээнин дыңнаткан.

Бистиң улуг чуртувустуң аңгы-аңгы регионнарының дугайында үндүрүлгени неделя санында "Жизнь своих" дамчыдылга көргүзүп турар.

Кызылга Российжи сайгарлыкчы чорук хүнүнге тураскаадып, ажыл-биле бот-хандыртынган кижилерниң "Стартаптан быжыг бизнесче" деп лозуңнуг III республика шуулганы болуп эрткен.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг социал четкилерде бодунуң блогунда, республиканың сайгарлыкчыларынга социал харыысалгазы база ачы-буянныг херектерге доктаамал киржилгези, ажыл-ишчизи база карак кызылы дээш четтиргенин илередип, сагарлыкчы ажылынга чедиишкиннерни болгаш чечектелиишкиннерни күзээн.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг «Орус географтыг ниитилел» бүгү-российжи хөй-ниити организациязының регион салбырының активчилериниң эксперт чөвүлелин башкарар дээн саналын хүлээп алган.

Сибирь язвазының өөскүдүкчүзү барынга лабораторлуг шинчилелдиң харыызы анаа болганы-биле, Кызыл кожууннуң Кур-Чер суурда Үш-Хады деп черде киирген кызыгаарлыг хемчеглерни Тываның Баштыңының айтыышкыны-биле күш чок болдурган.

ИПСЭР-биле күрүне деткимчезин алган кижилерни бирээзи, арат Айдыс Ондар Тываның Кызыл кожуунунда сүткүр мал ажыл-агыйын чедиишкинниг хөгжүдүп турар.

“Чурттаар чер болгаш хоорай хүрээлеңи” национал төлевилелдиң “Таарымчалыг хоорай хүрээлеңин хевирлээри” регион төлевилелиниң күүселдези-биле 2024 чылда чаагайжыдар хөй-ниити девискээрлери дээш бадылаашкынның төнеринге чедир алды хонук арткан. 

РФ-тиң Чазааның айтыышкыны-биле, "Демография" национал төлевилелди күүседир дээн хуу уруглар садтарынга немелде олуттар ажыдар кылдыр Тывага 12,1 млн рубльди немей үндүрген.

Владислав Ховалыг ажыл-агыйжы сургакчылаашкын-биле Сүт-Хөл кожуунга чораан. Ол чорааш Ак-Даш биле Алдан-Маадыр суурлар аразының оруунда, Алдан-Маадырның көдээ клувунда улуг септелгени хынап, 2021 чылда бүрүн чаарттынган төп кожуун эмнелгезиниң поликлиниказынга четкен.

Республика девискээринде харның эрээни-биле суг үериниң бирги чадазы эрткен дээрзин регионнуң арга-арыг болгаш бойдус ажыглалының яамызы дыңнаткан. Ам тайгалар бажында харның база бичии хемнерниң эриири-биле суг үериниң ийиги чадазы эгелээр.

«Уруглар эмчи дузазы көргүзер амгы үениң инфраструктуразын тудуп, уругларның кадык камгалалын сайзырадыры» федералдыг төлевилел күүселдези-биле чыдар эмнелгелиг болгаш поликлиникалыг уруглар эмнелге комплекизиниң төлевилелин ажылдап кылгаш, камгалаан.

Дүүн орайтадыр Тывага улуг орук озал-ондаа болган – Кызыл кожууннуң Баян-Кол суурдан ырак эвесте черге, үш автомашина үскүлешкенинден, алды кижи амы-тынындан чарылган.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг РФ-тиң премьер-министри Михаил Мишустинниң баштааны российжи делегацияның составы-биле Россия-Кыдат бизнес-форумда киржип турар.

Майның 25-те Кызылда Аныяктар ордузунга бодун ажыл-биле хандыртырганнарның III республика шуулганы болуп эртер.

Майның 26-да демдеглээр Российжи сайгарлыкчы чорук хүнүнге тураскааткан чаңчылчаан бизнес-декаданың ажыл-агыйжы хемчеглери бо неделяда Тывага база уламчылаар. 

Бо чылын бо дээди өөредилге чериниң 1080 доозукчузунга сөөлгү коңга эткен. Тываның күрүне университединиң кол корпузунуң спортчу шөлүнге доозукчуларның чыскаалы-биле байырлал программазы эгелээн. 

Тыва Республиканың Баштыңының Администрациязы база Тыва Республиканың Чазаанга, регионнуң күүсекчи эрге-чагырга органнары – яамылар болгаш ведомстволарга стажировкалаары-биле аныяк специалистерни чалап турар.

«Россия дээш» улусчу фронт» бүгү-российжи хөй-ниити шимчээшкининиң идип үндүргени «Автопоезд» акцияга идепкейлиг киришкен республиканың сайгарлыкчыларынга Төп болгаш Чөөн чүк шериг округдарының командылал черинден шаңналдарны Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг байырлыг байдалда дамчыткан.

Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг социал четкилерде бодунуң блогунга Сергей Күжүгетович Шойгунуң 68 харлап турары-биле байырын чедирип, республиканың шупту чурттакчылары хүндүткелдиг чаңгыс чер чурттуунга чаагай күзээшкиннерни йөрээп турарын дамчыткан.

Тываның Чазааның аппарат хуралында, ТР-ниң ИХЯ-ның эрткен неделяда “эзирик авариялар”-ның сан-чурагайының талазы-биле оперативтиг дыңнадыгны берген. Эрткен неделяда 31 орук озал-ондаа болган, 10 кижи кемдээн, 25 машина үрелген. Эзирик 22 чолаачы туттурган.

2022 чылда Тывада өзүп төрүүрү кызырылган-даа болза, ол көргүзүг талазы-биле Россияда мурнуку черни ээлевишаан. Республика Чазаанче киирген ТР-ниң Кадык камгалал яамызының чурттакчы чоннуң кадыының байдалының дугайында чылдың илеткелинде ол болгаш өске-даа сан-чурагайларны айыткан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ажыл-агыйжы сургакчылаашкын үезинде, Тыва Республикада кем-херек үүлгедиишкиннерин эвээжедир ведомстволар аразының комплекстиг планының хемчеглери-биле катап туттунуп турар Чөөн-Хемчик биле Чаа-Хөл кожууннарда Тываның орук шимчээшкининиң айыыл чок чоруунуң талазы-биле күрүне инспекциязының орук-хайгыыл албанының стационарлыг ийи постузун хынаан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Тываның Улуг-Хем кожуунга ажыл-агый аайы-биле чорааш, Шагаан-Арыг хоорайда гимназияда септелге ажылдары кайы хире кылдынып турарын хынаан. 

Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыгның айтыышкыны-биле, Кызыл кожууннуң Кур-Чер суурнуң чоогунда Үш-Хады-Эмектиг деп черде кызыгаарлыг хемчеглерни киирген.

Майның 19-21 хүннеринде, Кызыл хоорайда Субедей аттыг спорт комплекизинге, Тыва Республиканың Чазааның база “Енисей Сибирин хөгжүдер корпорация” АКН-ниң деткиишкини-биле «Сибэкспосервис делгелге компаниязы» КХН «ЕНИСЕЙ ЭКСПО-2023» XXV регионнар аразының универсалдыг делгелгезин организастап эрттирер.

Тывада ТР-ниң Чонну ажылга хаара тудар төвүнүң 16 девискээр салбырларында, база социал угланыышкынныг дөрт объектиде септелге ажылдары майның эге хонуктарындан эгелээнин регионнуң Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы дыңнаткан.

Тускай шериг операциязының үезинде балыгланган эжин камгалап кааны "Малахов" теледамчыдылганың ачызында бүдүн чуртта билдингир апарган маадыр оол төрээн кожуунунда чурттап, ажылдап турар. 

«РФ.Туризм корпорациязы» акционерлиг ниитилелдиң чиңгине директору Сергей Суханов болгаш Тыва Республиканың Чазааның Даргазының бирги оралакчызы Владимир Донских «РФ.Туризм корпорациязы» АН-ниң регион-биле турисчи курлавыр хөгжүлдезинде кады ажылдажылгазының дугайында чугаалашкан.

2023 чылдың чайгы кадыкшылга кампаниязының үезинде Тываның девискээринде 16 ажыг муң уругну дыштандырар 164 уруглар лагери ажылдаарын, республиканың Өөредилге яамызы дыңнаткан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ооң айтыышкыны-биле мунициалдыг келдириишкин комиссияларның даргалары кылдыр томуйлаткан кожуун чагырга даргаларының шүшпең ажылын айтып, келдириишкин комиссияларның ажылын хынап, ооң ажылының шынарынга анализти бээр даалганы берген.

«Ада-чурттуң камгалакчылары» тускай шериг операциязының киржикчилерин деткиир күрүне фондузунуң Тывада салбырын ажыдарынга белеткел дооступ турар.

Тыва АССР-ниң алдарлыг башкызы, Улус чырыдыышкынының тергиини Елизавета Боракаевна Салзыңмаа 93 харлап бар чорааш мөчээн.

Республика девискээринде тудуг ажылдары кидин түлүк. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг 600 ажыг кижилерни хаара туткан Кызыл девискээринде элээн каш объектилерге чедип, ажылдың темпизи кайы хире чоруп турарын хынаан. 

Төлевилел негелдези-биле, хөй ажы-төлдүг өг-бүле бүрүзү 50 кил картошка үрезини биле “борщ хайындырар” ногаалар үрезиннерин алыр.

Тыва бүдүрүкчүлер боттарының брендизин камгалаары-биле бодунга продукциязын канчаар бүрүткедириниң талазы-биле өөредилгени алыр.

Бөгүн, майның 15-тен, Тываның төп одалга системалыг суурларының хөй кезиинде одалга сезону доозулган. 

Бөгүн, Делегейниң Өг-бүле хүнүнде, Кызылга “Чылдың өг-бүлези” бүгү-российжи мөөрейниң ренион чадазының тиилекчилерин шаңнаар байырлыг ёзулал болуп эрткен. 

Таңды кожууннуң Кочетво суурнуң чурттакчызы май 11-де ханынга антитела анализи дужааган соонда, Лайма аарыы азы вирустуг саргы боррелиозундан аараанының бирги таварылгазы билдинген. 

Тываның Каа-Хем, Чеди-Хөл база Таңды кожууннары часкы тарылгаже кирген. Майның 12-ниң хүнү-биле алырга, 660 гада тараа культураларын, азы планның 1,6 хуузун, 100 гада - арбайны, 240 гада – кызыл-тасты тараан.

Республиканың үш кожуунунда шээр малдың массалыг оолдаашкыны адакталып турарын регионнуң Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы дыңнаткан.

Тыва хөөмейжи Эрес Сандан Узбекистанга эрткен III делегей чергелиг бахши фестивалынга тиилээн. 

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг майның 13-түң аппарат хуралында чаа томуйлаашкын дугайында дыңнаткан. 

Сагындырып турзажок, малын хайгаарал чокка салыпкан мал-маган ээлери-биле ажыл Тывада чоруп турар. Корум-чурум камгалакчыларының дыңнадыы-биле алырга, малын хостуг салып чорда чиде бреген азы оорладып алган таварылгалар хөй таваржып турар.

Тываның Чазаанга албан черлериниң чөвүлел хуралынга 2023 чылдың баштайгы үш айында республиканың девискээринге кемниг херектер үүлгедиишкининиң байдалын сайгарып чугаалашкан.

Россия Федерациязының тудуг болгаш чуртталга-коммунал ажыл-агый сайыды Ирек Файзуллин Тыва Республиканың баштыңы Владислав Ховалыг-биле ажыл-агыйжы ужаражылганы эрттирген.

Май 11-де, Москвада «Парк Хуамин» кыдат ажыл-херек төвүнге, Тыва инвестиция курлавырын таныштырган. Тываның Чазаа «Ажыл-агыйжы Россия» хөй-ниити организациязы-биле «Енисей Сибири» хөгжүлде корпорациязының деткимчезинде, Россия Федерациязында Кыдат Улус Республиканың элчин черинге ук хемчегни организастап эрттирген.

Тыва бирги кварталда үүрмек садыг-саарылганы 4,6 хууга өстүрген. 2022 чылдың январь-мартка деңнээрге, үүрмек садыглаашкын 5 хуу өзүп, республика ол көргүзүг талазы-биле Алтайның соонда, чуртта ийиги черни ээлээн.

Тываның арга-арыг таңныылдары арга-арыг катап тургузуушкун ажылдарынче бөгүн үнүп эгелээр. «Экология» национал төлевилелдиң «Арга-арыг камгалалы» федералдыг төлевилел күүселдези-биле садып алганы 2300 ажыг дөс хады өзүмнериниң бирги партиязы республикада чедип келген. 

Чурттакчылыг черлерде база өнчүнүң аңгы-аңгы хевириниң объектилеринде өртке удур камгалалды быжыглаарынга, өрт айыылын чавызадырынга, бойдус болгаш техногенниг улуг өрттерни болдурбас дээш, апрельдиң 20-ден май 31-ге чедир өртке удур чурумну узадырын шиитпирлээн доктаалды регионнуң эрге-чагыргазы хүлээп алган.

Красноярск филармониязы Президентиниң культурлуг инициативалар фондузунуң деткимчези-биле, Ростислав Кенденбильдиң 100 база Хүреш-оол Дамбаның 80 харлаанынга тураскааткан “Эне-Сайның симфониязы” хөгжүм өнчүзү” төлевилелди боттандырып эгелээн. 

Бо чылын «ЗаБег.РФ» бүгү-российжи чартык марафонну июнь 4-те чеди дугаар эрттирер. Тываның Спорт яамызының спортчу хемчеглер эргелели 1, 5, 10 база 21,1 км хемчээлге маңнаар күзелдиг шупту кижилерни чалаан. 

Россияның Чазааның даргазының оралакчызы Дмитрий Чернышенко Херсон биле Запорожье областарже ажыл-агыйжы сургакчылаашкын үезинде ооң дугайында дыңнатканын, Россия Федерациязының Чазааның сайтызы медеглээн. 

Тываның суурларында чаа фельдшер-акушер пунктулары база эмнелге амбулаториязын тудар ажылдар бо хонуктарда кидин түлүк чоруп турар. 

Республиканың бичии суурларынга культура дыштанылга төптери тудар «Сорунза» губернатор төлевилели бо чылын база ажылын уламчылаар. 

Улуг Тиилелге хүнүнүң бүдүүзүнде Владислав Ховалыг Ростов-на-Дону хоорайга четкеш, Улусчу фронтунуң чарлааны “Автопоезд” бүгү-российжи акция-биле Тываның чурттакчы чонунуң болгаш организацияларының чыгганы автомобильдерни бистиң республикадан дайынчыларга дамчыткан.

Май 8-те Виктор Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга Ада-чурттуң Улуг дайынының Тиилелгезиниң 78 чылынга тураскааткан байырлыг концерт болуп эрткен. Аңаа Тываның шериглеринге күрүне шаңналдарын тывыскан.

Май 9-туң бүдүүзүнде Ада-чурттуң улуг дайынының хоочуну Георгий Абросимов манавааны онза белекти алган: дең дески кылдыр чыскаалыпкан, өңгүр чараш кылдыр кеттинген школачылар ооң бажыңының мурну-биле марштап эрткеш, Георгий Васильевичиге байырны чедирген. 

Дүүн, азы майның 4-те, РФ-тиң Транспорт яамызының Агаар транспортунуң федералдыг агентилели - Росавиацияның удуртукчузунуң оралакчызы Георгий Бахарев ажылчын сургакчылаашкын-биле Тывага келгеш, Кызылдың аэропортунда транспорттуң (авиацияның) айыыл чок чоруунуң хандырылгазын хынап көрген.

“Чурттаар чер болгаш хоорай хүрээлеңи” национал төлевилелдиң «Арыг суг» иштинде программазы-биле Ак-Довурак хоорайда суг чыыр черни эде тудуп, суг дамчыдар черни тудар.

Тывага Май 9-туң байырлал хүннеринде патриотчу акциялар, темалыг концерттер база маадырларга турскааткан театржыткан көргүзүглер, Ада-чурттуң улуг дайынының хоочуннары-биле ужуражылгалар, мемориалдар болгаш тураскаалдыг черлер чаагайжыдылгазы, спортчу, культура-массалыг база онлайн-хемчеглер болуп эртер.

Эрткен неделяда Кызылдың Колхозная кудумчузунуң автооруунда эде септелге ажылдары эгелээн. «Восток» КХН «Айыыл чок шынарлыг оруктар» национал төлевилел күүселдези-биле орукту калбартыр ажылдарже кирген.

Чыл санында майның 26-да демдеглеп турары Российжи сайгарлыкчының хүнүнге тураскааткан Сайгарлыкчы чорук неделязы майның 17-29 хүннеринде болуп эртер. 

“Чурттаар чер болгаш хоорай хүрээлеңи” национал төлевилелдиң “Таарымчалыг хоорай хүрээлеңин хевирлээри” регион төлевилелиниң 2024 чылда күүселдези-биле чаагайжыдар ужурлуг объектилер дээш хөй-ниити бадылаашкыны майның 31-ге чедир уламчылаар.

Регионнуң Баштыңы Владислав Ховалыгның адынга «Тываның буянныг чүректери» аныяктарның хөй-ниити шимчээшкининиң активинден Тыва Республиканың Күрүне тугунга тураскааткан албан езунуң байырлал хүнүн тургузар дугайында санал кирген.

Кызылдың президентиниң кадет училищезиниң баштайгы алды доозукчузу офицерлер болган.

Регионнуң Чазаа «Тыва Республиканың тергиин хөй-ниити дагдыныкчызы» республика конкурузун чыл санында эрттирериниң дугайында дүрүмнү бадылаан. «2022-2024 чылдарда назы четпээннерниң хайгаарал чок чоруурунга база корум-чурум үрээшкиннеринге удур профилактика» ТР-ниң күрүне программазының боттаныышкыны-биле конкурс шылгалдалары бо күзүн эгелээр.

Тыва Республиканың Баштыңының Администрациязы база Тыва Республиканың Чазааның күрүне албаны база кадр курлавырының айтырыгларының талазы-биле департамент Тыва Республиканың удуртукчу кадрлар курлавырын хевирлээр конкурсту эрттирип турарын дыңнаткан.

Тываның Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы республиканың мал ажыл-агыйларында мал оолдаашкыны план езугаар чоруп турарын дыңнаткан. Бөгүнде шээр малдың 305 муң чаш төлүн камгалап алган, ам-даа 539 муң баш анай, хураган немежир ужурлуг.

Тыва Республикада "Голевтиң даг-руда компаниязы" КХН-ниң "УАЗ Хантер"автомашиназын база 8 тонна гуманитарлыг ачы-дуза чүъгүн Свердловск районнуң чурттакчыларынга база администрациязынга дээш, бо хонуктарда Луганск Улус Республикаже чоруткан.

Тыва Республиканың Чазааның даргазының оралакчызының албан-хүлээлгезин күүседип турар Орлан Сарыглар Тыва Республиканың Профэвилелдер федерациязының даргазы Галина Сюрюн баштаан кежигүннер-биле ужурашкан.

Республика Чазааның аппарат хуралында, Росхереглекчилер хайгааралының удуртукчузу Людмила Салчак май-июньда коронавирустуң чаа чалгыы - "омикроннуң" бир хевири XBB 1.16 "арктур" халдавыр өөскүп болурун дыңнаткан.

Тываның муниципалдыг тургузуглары "Улусчу картофель" губернатор төлевилелиниң киржикчилериниң даңзызын тургуспушаан. Чогуур үрезинни сөөртүп эккээринге белен фермерлер-биле керээлерни чарып турар.

Тываның кожуун, сумуларындан бот-тывынгыр артистер киришкен «Тыва - бистиң өргээвис» республиканың улусчу чогаадылга фестивалы солун, хөй талалыг көргүзүглүг болгаш үениң агымы-биле деңге сайзырап турарын көргүскен.

Владислав Ховалыг биле Алексей Цыденов садыг-экономиктиг, эртем-техниктиг база культура адырларында Тыва Республиканың Чазаа биле Бурят Республиканың Чазааның аразында кады ажылдажылга дугайында дугуржулгага атты салганнар. 

Чөөн-Хемчик кожууннуң Чадаанага бо чылын эрткен юбилейлиг 30-ги аът чарыжы ачы-буян угланыышкынныг болганын демдеглээри чугула. Организаторлар хемчегни чалап тура, аът чарыжының киржикчилеринден чыгдынган шупту дадывыр акшаларны тускай шериг операциязында киржип турар тыва оолдарны деткииринче угландырарын дыңнаткан. 

Россияның президентизи Владимир Путин бөгүн Кызыл хоорайда “Тубден Шедруб Линг” сарыг шажын хүрээзин ажыткан төөгүлүг болуушкун-биле байырлыг езулалдың киржикчилеринге болгаш республиканың чурттакчыларынга байырын чедирген.

Республиканың “Деткимче” комплекстиг төвүнүң ажылының арга-дуржулгазының дугайында “Россияның социал камгалал” федералдыг информас-аналитиктиг үндүрүлге чери чугаалаан. 

Ыдыктыг XIV Далай-ламаның шажынчы камгалал-хайгааралында алдынган Россияда сарыг шажынның эң улуг өргээзи болур Кызылда «Тубтен Шедруб Линг» хүрээниң ажыдыышкыны апрельдиң 28-те болуп эртер.

Тываның найысылалынга келир кыш арыг агаарлыг болуру чадапчок. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг соцчеткилерде бодунуң блогунга, Кызылдың Мурнуу микрорайонунда ийи улуг котельнаяның ажылын чаа одалга сезонунда соксадыр деп планнаанын чугаалаан.

Красноярск хоорайга эрткен хостуг хүрештиң округ маргылдаазынга  Тыва республиканың чыынды командазы дөрт алдын база алды мөңгүн медальдарны чаалап алган. 

Россия Федерациязының Хамаарышпас профэвилелдер федерациязының саналдааны-биле, Тыва өске регионнар ышкаш, Май-ның 1-де күш-ажылчы коллективтерниң калбак чыскаалындан ойталаан.

Чазак даргазының оралакчызы Алик Монгуш республиканың төп кожууннары-биле зона хуралының үезинде ону чугаалаан.

Бо хонуктарда, Кызыл хоорайда республиканың улуг эмнелге черлериниң баазазында Тываның эмчи ажылдакчыларының мергежилин бедидер ажылдар чоруп турар.

2024 чылда чаагайжыдар хөй-ниити девискээрлерин Тываның чурттакчылары идепкейлиг шилип турарлар. Апрель 24-түң көргүзүү-биле алырга, https://17.gorodsreda.ru/ порталда чоруп турар бадылаашкынга 16,8 муң кижи үнүн берген.

Тываның хууда уруглар садтары "Демография" национал төлевилел боттанылгазы-биле чаштарга 150 чаа олуттарны ажыдар. 

Бо чылын Майның 9-зун хостакчы дайынчыларның салгалдарын: Ада-чурттуң Улуг дайынының чылдарында база амгы үеде Төрээн чурту дээш тулчуп турарларны демдеглеп байырлаар. Өгбелеривистиң маадырлыг чоруун сактып, оларның биске чаалап бергени тайбыңны бо хүннерде камгалап турар маадырларынга чоргааралды бүдүн Тыва илередир.

«Агротуризм» грантызын бээринге конкурс шилилдезинге киржир билдирииишкиннер хүлээп алыышкыны Тывада эгелээнин, республиканың Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы дыңнаткан. 

Тыва чонну ажылда хаара тудар темп-биле Россияның мурнуку үш регионунуң санынче кирген. РИА Рейтинг агентилел эксперттериниң чагыы-биле чоруткан шинчилелдер түңнелдеринге даянган ындыг медээни, РИА Новости дыңнаткан.

Россия Федерациязының Президентизи Владимир Путин 2022 чылдың чазынында Донбасска ажылдап чораан тыва эмчилерге Өөрүп четтириишкиннерни чарлаан. 

Апрельдиң 21-де Улусчу чогаадылга бажыңынга, «Муниципалдыг тургузуглар чөвүлели» ассоциация кежигүннерниң байырлыг хуралы болуп эрткен. Ассоциацияның Тывада регионалдыг салбыры он чылдаан юбилейин демдеглеп эрттирген.

Эрткен дыштаныр хүнде, Тывага Чер хүнүнге тураскааткан бүгү-российжи субботникче республиканың хоорай, суурларында хөй-ниити девискээрлериниң арыглаашкынынче 12300 ажыг кижи үнүп, 1600 кубометр бокту аштап-арыглаан.

Республиканың Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы картошка болгаш ногаа бүдүрүлгезин көвүдедирин деткииринче угланган субсидия алыр чагыгларның түңнелдерин үндүрген. 

Апрельдиң 22-де республиканың кожуун, хоорайларынга бүгү-российжи субботник болуп эртер. Боттарының бажың-балгаттары болгаш организацияларын арыглап-аштаарындан аңгыда, ““Чурттаар чер болгаш хоорай хүрээлеңи” национал төлевилелдиң “Таарымчалыг хоорай хүрээлеңин хевирлээри” программа-биле чаагайжыттынган хөй-ниити шөлдеринге субботниктээринге күзелдиг кижилер үлүүн киириштирип болур.

Эрткен неделяда, Тывага ирбис халдаашкынындан когараан ажыл-агыйның чидириинге дең компенсацияны эгиткен. "Тыва" бойдус парыгының директору Эдуард Донгак ындыг практиканы чүгле Тывада эвес, а бүдүн Россияда бир дугаар ажыглаанын демдеглээн.

Бүгү чуртта апрельдиң 18-те стартты алган "Билиг.Маадырлар" деп чаа чырыдыышкын акциязы Тываның Каа-Хем кожууннуң Сарыг-Сеп суурга ужуун салган. 

Тываның эрге-чагыргалары хөй ажы-төлдүг болгаш хандырылгазы кошкак өг-бүлелерге деткимчениң немелде хевирин киирген. Республика бюджединиң акша-хөреңгизи-биле өрт медээлекчизи автономнуг дериг-херекселди оларның бажың-балгадынга тургузуп бээриниң шүүделин төлеп бээринге олар белен.

Республиканың Өөредилге яамызының дыңнадып турары-биле алырга, Тываның Чазааның шиитпиринге дүүштүр өскүс уруглар чурттаар оран-савазын септеп алырынга чаңгыс удааның төлевирин алыр эргелиглер. Төлевирниң хемчээли 50 000 рубль болуп турар. 

Бо чылын Кызылда Вавилин ээтпээнче чырыкты кииреринге 70 хире млн рубльди тускайлаан. Чазак бажыңынга болган бөгүнгү ужуражылга үезинде, «Россети Сибирь Тываэнерго» компанияның удуртукчузу Антон Лукин найысылалдың ол микрорайонунче энергетиктерниң планнааны хемчеглер бо чылын боттанырын республиканың баштыңы Владислав Ховалыгга чугаалаан. 

Регионнуң техниктиг хайгаарал албанынга 2023 чылдан эгелеп аттракционнарның ажылдаарынга беленин хынаарын онааган хоойлу төлевилелин Тываның Чазаа деткээн. 

Регион Чазааның шиитпири-биле 2023 чылдың апель 20-ден май 20-ге чедир Тыва Республиканың девискээринде өртке удур онза чурумну киирген. Айыттынган ол үеде арга-арыгга болгаш хову шөлдерге өрт үнүп болуру-биле, өртке удур айыыл чок чоруктуңшыңгыыраткан өске негелделерин база киирген.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг 2024 чылда чаагайжыдылга объектизин шилиир бадылаашкынга идепкейлиг киржиринче республиканың чурттакчыларын кыйгырган. 

Чурттуң Президентизи Владимир Путин Федералдыг чыышка Айыткалын берип тура, тускай шериг операциязының киржикчилеринге база мөчээн дайынчыларның өг-бүлелеринге адрестиг дуза көргүзер тускай күрүне фондузун тургузарын чарлаан. 

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг регионда АҮК, арга-арыг болгаш аңныыр ажыл-агыйларын, адыр яамыларын болгаш ведомстволарын харыылаар бодунуң чаа оралакчызы Алик Монгушту таныштырган. Муниципалдыг деңнелге улуг школаны эрткен арга-дуржулаглыг специалист ажылче киргенин Тываның Баштыңы демдеглээн.

Тыва Республиканың Экономиктиг хөгжүлде болгаш үлетпүр яамызы биче болгаш ортумак сайгарлыкчы чорук субъектилерин "социал бүдүрүлгелер" деп хүлээп көөрүнге херек документилер хүлээп алыышкынын эгелээн. 

Тывага эрткен неделяның эгезинде хар чагганындан, мал кыштаглаашкыны элээн нарыыдаан. Чамдык кожууннарның одарларында харның кыры дошталдыр доңа бергенинден, малчыннар малды тургузу азырап кирипкен болгаш, мал чеминге хереглел улгаткан деп, республиканың Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы дыңнаткан. 

Эрткен пятницада орук-ондал ондаанга таварышкан школачылар сегип турар. Дүүн ийи уругну катап шинчээн соонда республиканың 1 дугаар эмнелгезинден үндүр бижээн. Бөгүн дөрт кижини үндүр бижиир болза, бир кижи ам-даа эмнедип артар.

Тываның сарыг шажынында төөгүлүг болуушкун болган – регион баштыңының шиитпири-биле, элээн каш билдингир хүрээлерни - шупту оран-савазы болгаш чоок чыдар девискээрлери-биле Кызылда Цеченлинг хүрээзин, хем ол чарыында "Туптен Чойхорлинг" дуган-хүрээни, Чөөн-Хемчикте "Үстүү-Хүрээ" хүрээ комплекизин республиканың Камбы-Лама эргелелиниң өнчүзүнче халас дамчыткан. 

Бөгүн Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг Тыва Республиканың Чазак даргазының агроүлетпүр комплекизиниң талазы-биле оралакчызын томуйлаан. 

«Экология» национал төлевилелдиң «Арыг агаар» федералдыг төлевилелинге регион киришкеш, 2030 чылга чедир Тываның найысылалында хуу секторнуң көвей кезиин экологтуг арыг энергия дөстүг одалгаже шилчидерин чедип алган деп, ТР-ниң Одалга болгаш энергетика яамызы дыңнаткан. 

Тываның арга-арыг фондузунуң девискээринде аңгы-аңгы точкаларда арга-арыг өрттерин ол дораан ырактан тып илередиптер үш тускай системаны ажылдаткан. Республиканың ийи кожуунунда: Таңдының Балгазын арга-арыг ажыл-агыйының девискээринде база Бии-Хемде «Тайга» станциязының бедик черлеринде тургускан ийи камера ол чоок кавы девискээрлерни хайгаарап турар. 

2023 чылда бот-тывынгыр коллективтерниң бүгү-российжи фестиваль конкурузунга Тывадан ийи коллектив киришкен. Жюриниң шиитпири-биле мөөрейниң ийиги чадазынче Сибирь болгаш Ыраккы чөөн чүктен 14 киржикчиниң санынче Тывадан улустуң уран чогаадыкчы ийи коллективи: Эрзинден «Эзир-Уя» аас чогаал бөлүү база Кызыл кожуундан «Аян тудаал» ыры ансамбли эрткен.

Тываның Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы Тыва Республиканың социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң бот-тускай программазы-биле “Агроүлетпүр комплекизиниң материал-техниктиг баазазын экижидери” угланыышкынга субсидия алыр чагыгларны сайгарып көргенин дыңнаткан. 

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның инициативазы-биле чажыт арага садып турар черлерни бижип дамчыдар “Идепкейлиг хамааты”/"Активный гражданин" чат-ботту чонда нептереңгей "Вайбер" биле "Телеграм" мессенджерлерде ажыдып, бо чылдың мартта ажылдаткан.

Тывада тыва чогаалчыларның аудио-номнарын чыыр ажыл уламчылавышаан. «Культура» национал төлевилелдиң “Чогаадыкчы кижилер” федералдыг төлевилелиниң “Библиотека херээ” угланыышкынга Россияның культура фондузунуң коммерцияга хамаарышпас организациялар аразынга конкурузунга ойнап алган грантызы-биле Тываның библиотека ассоциациязы-биле К.И. Чуковский аттыг Тываның республиканың уруглар библиотеказы сөөлгү каш чылда ол төлевилелди эгелээш, боттандырып турар.

Тыва Республиканың Чазааның Үрер хөгжүм оркестри тургустунганындан бээр бо чылын 15 чылдаанын демдеглээр. Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг хөгжүмчүлер-биле ужурашкаш, юбилейлиг чылда коллективтиң планнарының, херектиг деткимчени чазактың талазындан шиитпирлежириниң дугайында чугаалашкан.

Чайгы кадыкшылга кампаниязының бүдүзүүнде Чагытай чоогунда уругларның стационар лагерьлери хөл чоогунга айыыл чок, эптиг, тускай дериттинген эштир зонаны алыр. 

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Роскызыгаар тудуунуң Новосибирскиде филиалының удуртукчузу Александр Владимирович Сирчук, Красноярск таможнязының начальниги Василий Сергеевич Костомаров база Федерация Чөвүлелинде сенатор Дина Ивановна Оюннуң киржилгези-биле, Кызылдың аэропортунда агаар эрттирилге болгаш ийи талалыг «Хандагайты» автомобиль эрттирилге пунктуларын эде чаартыр ажылдарның чорудуун Тываның Чазаанга чугаалашкан.

Республиканың Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы Каа-Хем кожууннуң Дерзиг-Аксы суурга бажың-интернаттың5 чаа оран-савазын тударын дыңнаткан. «Демография» национал төлевилелдиң “Улуг салгал” федералдыг төлевилел шугуму-биле ол сорулгага 1,3 млрд рубльди тускайлаан. 

Россия Федерациязының регионнарындан Тыва Республика күрүне программаларын боттандырар керээлер чарарынга эки үре-түңнелдерни көргүскен. 

“Чурттаар чер болгаш хоорай хүрээлели” национал төлевилелдиң “Таарымчалыг хоорай хүрээлелин хевирлээри” регион төлевилелиниң күүселдези-биле 2024 чылда Тывада чаагайжыдар хөй-ниити девискээрлерин шилиир онлайн-бадылаашкын апрель 15-те эгелээр. 17.gorodsreda.ru федералдыг шөлчүгешке эртер рейтингилиг бадылаашкын май 31-ге чедир уламчылаар.

Тываның чумага удур станциязы Моол кызыгаарындан чумалыг хээкчилер аарыгны нептередип болур дээн дүвүрээзин үндезин чок дээрзин республиканың чонунга дыңнаткан. 

Тывада ие капиталының регионалдыг хемчээлин эде көрген. 2023 чылдың январь 1-ден ооң хемчээли 2022 чылга деңнээрге 3175 рубль көвүдеп, 60909 рубль апарган. 

Донецск улус республика, Луганск улус республика, Запорожье база Херсон областарже ажылдап чоруткан Тывадан эмчилерниң болгаш эмчи сестраларының ажылынга төлевирни ийи дакпыр кылдыр төлээр. Бо неделяда республиканың Чазаа ындыг шиитпирни бадылаан.

Тывада РФКП политиктиг партияның регион салбырының удуртукчузу Роман Тамоев Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның таныштырган отчедунуң өзек темазы болгаш айтырыы социал политика болганын демдеглеп, өг-бүлеже кичээнгей, чурттакчы чоннуң орулгалары өзүп, регионнуң хөгжүлдеже херии басканы - чугула чедиишкиннер болган деп, онзалап айыткан:

Тыва Республиканың Дээди Хуралының (парламент) депутады, «Восток» КХН тудуг компаниязының удуртукчузу Сергей Уюсов 2022 чылда Тываның Чазааның ажыл-чорудулгазының дугайында отчетка хамаарыштыр үзел-бодалын илередип тура, сөөлгү ийи чылда республиканың тудуг адыры дыка дүрген шимчеп турарын демдеглээн:

Дүүн, апрель 12-де, Чазак бажыңынга Тываның Баштыңының 2022 чылда республика чазааның ажыл-чорудулгазының түңнелдериниң база 2023 чылдың сорулгаларының дугайында отчедунуң кыска допчулалын таныштырган.

Бөгүн 11.00 шакта, Тываның Чазааның Бажыңынга, республиканың Дээди Хуралының депутаттары 2022 чылда регион чазааның кылган ажылдарының дугайында дыңнап, 2023 чылда күүсекчи эрге-чагырганың дээди органының мурнады боттандырар ажылдары-биле таныжар. 

«Айыыл чок шынарлыг оруктар» национал төлевилел күүселдези-биле Кызылдың оруктарында септелге ажылдары эгелээн. «ДСТ» КХН-ниң ажылчыннары апрель 6-тан Каменистая кудумчузун чаартыр ажылдарже кирген.

Эртен, апрель 12-де, Кызылга республикада «Поддержка» чурттакчы чоннуң социал хандырылгазының комплекстиг төвүнүң тургустунганындан бээр 20 чылынга тураскааткан ачы-буян концерти болуп эртер.

Тываның Чазаа республиканың эрткен чылда кылган база 2023 чылда кылыр ажылдарының дугайында отчетту белеткээн. Тываның Чазааның бирги вице-премьери Владимир Донских отчеттуң кол темаларын илеткеп, эрткен чылда республиканың чедип алганы кол көргүзүглерин таныштырган.

Нина Ендан-Сюрюновна Саая база ооң уйнуу Айзаның амыдыралында өөрүшкүлүг болуушкун болган - элээн каш чылдар иштинде түр чуртталга шөлдүг турган кырган-авашкыларның Кызылга чурттаар чериниң айтырыы шиитпирлеттинген. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазының соонда, өскүс дээш оочурда турар Айзага бажың бээрин дүргедеткен.

Неделя санының мониторинг сан-чурагайы-биле алырга, Тывада саргы сезонунуң эгезинден бээр 12 кижи саргыга ызырткан, оларның бежи - 17 харга чедир бичии уруглар дээрзи демдеглеттинген.

Тываның чурттакчылары 2015 чылдың март 1-ге чедир чурттаар бажыңнар туткулап алган боттарының чер участоктарын бөдүүнчүткен чурум-биле хоойлу езугаар күштүг кылдыр кылдырып ап болур.

Кызылда Улусчу чогаадылга бажыңынга болуп эрткен байырлыг хуралга башкылал ажылының регион тиилекчизиниң адын чарлаан. Чеди-Хөл кожууннуң Хову-Аксы школазының англи дыл башкызы Алдын-кыс Куулар «Чылдың башкызы - 2023» хүндүлүг аттың база бир миллион акша түңнүг кол шаңналдыг эдилекчизи болган.

Республиканың эмнелгелеринде Кадык камгалалынга хамаарышкан национал төлевилелдер болгаш ре­гион удуртулгазының деткимчези кончуг улуг рольду ойнап, чурттакчы чонга эмчи дузазын алырынга эптиг байдалды тургузуп турар. Оларның аразында Тес-Хем кожууннуң төп эмнелгези күрүне деткимчезиниң ачызында сайзырап турары көскү. Ол дугайын улуг эмчиниң оралакчызы Буян Маадыр-оол чугаалап турар.

2023-2024 өөредилге чылында Тываның өөредилге албан черлериниң ном саңының фондузу 55 сая ажыг рубльге саткан чаа өөредилге номнары-биле (89040 кезек) четчелеттинер.

Кызыгаар чоогунда чыдар кожуун, сумуларның девискээринге өрге-күжүген, тарбаганнар аразынга чума аарыы бо-ла илереттинип келир. Бир эвес аарыг амытаннарга дээп, эъдин чиир болза, кижиже халдай бээриниң айыылы улуг. Аарыг өрге-күжүгенге, тарбаганга дээп, оларның эъди-кежин союп, бузуп турар үеде холун кезип алган таварылгада, балыгже чуманың вирузу дораан кире бээр. Ук аарыг дыка дүрген нептереп, долган­дыр кижилерже халдай бээр дээр­зин эпи­демиолог эмчилер тайылбырлап турар. Ол ышкаш чедир хайындыртынмаан тарбаган эъдин чиирге, база чума аарыы­ кижиже халдай бээр.

"Социал хөмүр" губернатор төлевилелинге киржир күзелдиглер документилерин 2023 чылдың февраль 1-ден март 31-ге чедир дужаап турар. Бо хүнге чедир 3600 ажыг өг-бүле документилерин дужааган. Билдириишкинни тус черлерде Уругларга болгаш өг-бүлелерге дуза чедирер төптерге, Кызыл хоорайда - Бай-Хаакская кудумчузунуң 6 дугаар бажыңда кабинетке киирер.

ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыг Культура ажылдакчыларының хүнүн таварыштыр байыр чедирген:
"Культураның хүндүлүг ажылдакчылары! Профессионал байырлалыңар таварыштыр эң-не чылыг байыр чедириишкинин хүлээп көрүңер!

Республиканың удуртукчузу Владислав Ховалыг Елена Хардикованы Өөредилге сайыды кылдыр томуйлаан.

«Өөредилге адырын эки билир, күрүнениң дылдарының хөгжүлдези болгаш Өөредилге яамызының ажыл-агыйы дээш сагыжы аарып чоруур арга-дуржулгалыг удуртукчу херек. Өөредилге яамызы – эрге-чагырганың чугула күүсекчи органнарының бирээзи. Ында садик барып турар уруглар, өөреникчилер, сургуулдар болгаш башкылар дээш 110 муң кижи хаара туттунган. Ооң кырындан ада-иелерни немээр болза, Тываның хөй кезии ук яамыга хамааржыр.

Бо хүннерде Республиканың Баштыңының бот-идепкейи-биле сураглыг мессенджерлерде хоруглуг арага садып-саарып турарының дугайында дыңнадып болур чат-боттар (чат-бот – харылзаа тударынга автоматчыткан система) ажылдап эгелээн. Ол бот-идепкейниң техниктиг деткимчезин Тывада Регионну удуртур төп (ЦУР) хандырып турар, кирген бирги дыңнадыгларның ажыл-чорудулгазын база ол төп чорудар.

Россияның Украинада чорудуп турары тускай дайынчы операцияның киржикчилери дайынчыларга дузаны организастаар талазы-биле Республика штавының хуралы ТР-ниң Чазааның бажыңынга март 21-де болуп эрткен. Хуралды Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг башкарып эрттирген.

Тываның чуртталга-коммунал объектилериниң 77 хуузу эргилээн. Чылыг четкилериниң 50 хуузун, суг четкилериниң 45 хуузун, чуундулар төгер четкиниң 60 хуузун дүрген чаартыры негеттине берген.Бо ажылдарны кылып чорудары-биле, коммунал объектилерин модернизастаарының 2023–2027 чылдарда регион программазын ажылдап кылган. Ону боттандырар талазы-биле ажылдарны 2023 чылда эгелээрин чуртталга-коммунал ажыл-агый сайыды Мерген Мынын-оол дыңнаткан.

Март 21-де Бүгү-делегейниң кукольниктер хүнүнге болгаш Тываның күрүнениң ойнаар-кыстар театрының 10 чылдаан юбилейинге тураскааткан байырлыг хемчеглер болуп эрткен.

РФ-тиң ОБЯ-ның Тывада кол эргелелиниң баш бурунгаар тодаратканы-биле, республика девискээринде чамдык суурлар эрээн хар суундан когарап болур магадылалы бар.

РФ-тиң Чепсектиг Күште­ринче хамаатыларны керээ ёзугаар шилип чорудар талазы-биле хем­чеглерни 2023 чылда Тыва Республиканың шериг комиссариаттары канчаар чорудуп турарының дугайында чөвүлел хуралды Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг март 21-де эрттирген.

Сөөлгү болган Аппарат хуралынга ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыг час дүжерге, хар адаанга көзүлбейн чыткан боктар көстүгүлеп келирин болгаш хоорай, суурлар девискээрлерин арыг-силиг тургузары-биле, субботниктерни организастап эгелээр дугайында даалганы шупту деңнелдиң удуртукчуларынга берген.

Национал терроризмге удур комитеттиң даргазының бадылаан 2023 чылдың планы ёзугаар Барыын-Хемчик кожуунга ТР-ниң оперативтиг штавының удуртулгазы терроризмге удур өөредигни чоруткан.

Тожунуң ивижилер командазы Саха Республикада Нерюнгрин районнуң Иенгра деп суурунда болуп эртип турар чаңчыл болган Делегей чергелиг чемпионата киржип турар. Чемпионатка «Делегейниң ивижилери» деп делегей чергелиг ассоциация деткимчезин көргүскен. Арктика чөвүлелиниң кежигүннери болур чурттардан, Моолдуң болгаш Кыдаттың соңгу чүктүң ивилерин азырап өстүрүп турар арга-дуржулгалыг областары чемпионаттың киржикчилери болган.

Россияның амыдырал-хандырылга болгаш чуртталга-коммунал ажыл-агыйының ажылдакчыларының профессионал ба­йырлалын чылдың-на март айның үшкү улуг-хүнүнде демдег­леп эртери чаңчыл апарган. 2023 чылда бо про­фессионал байырлалдың хүнү – март 19.

Чурттуӊ агроүлетпүр комплекизин хөгжүдер болгаш чаартып кылыр талазы-биле Россия Федерациязыныӊ Чазааныӊ сорулгалыг ажыл-херээн шиитпирлээри-биле «Росагролизинг» деп акционерлиг ниитилелди 2001 чылда тургускан. Республиканыӊ көдээ ажыл-агыйыныӊ машина-техниказын садып алыры-биле Тываныӊ Чазаа Росагролизинг-биле дугуржулга чарып алган.

Россияның Чурагайлыг сайзырал, харылзаа болгаш массалыг харылзажылга яамызы 2023 чылдың март 13-тен апрель 2-ге чедир «Чурагай кичээли» деп ниити билигниң төлевилелиниң «Смартфоннарда чүү чаштып турарыл: интернеттиң айыылы» деп темага ки­чээлдерни эрттирер. Ооң кол сорулгазы школачыларның чурагайлыг экономикага чугула билиглерин сайзырадыры, смартфоннарга интернетти айыыл чок ажыглаарының чуруму-биле таныштырары, телефоннарга хууда информацияны камгалаары болгаш информацияның айыыл чок чоруу-биле ажылдаар специалистерниң ажылды чорудары болур.

Тывада чаа тургус­тунган автономнуг коммерциялыг эвес «Номад» гуманитарлыг шинчилелдер төвү ук мульт­фильмни тыва дыл кырынга очулдургаш, ону үндүрер тускай чөпшээрелди Россияда «Ноль плюс медиа» студиядан алган. «Номад» төп бо хүннерде Тываның хөгжүм-шии театрының база «Тет-а-тет» ойнаар-кыстар театрының артис­тери-биле кады ажылдажылганы чорудуп, мультфильмниң баштайгы сериязының үн бижидилгезин чорудуп эгелей берген. «Лео биле Тиг» мультфильм ниитизи-биле 26 сериялыг. Бижидилгени Чогаа­дыкчы үлетпүр школазының студиязында профессио­нал артистерниң киржилгези-биле бижидип турар. Тыва дылда мультфильм­нерни көргүзери-биле “Ирбиштей” деп аңгы ютуб каналды ажыткан. 

Часкы болгаш чайгы үер суундан камгалал ажылдарын үндезиннии-биле чорудар хемчеглерни база баш бурунгаар алган. Оларның бирээзи Тыва Республикада сугга алзыр девискээрлерниң кызыгаарының дугайында медээлерни шимчевес өнчүнүң чаңгыс аай күрүне реестринче киирип эгелээни. Бо реестрже киирген девискээрлерге чуртталга бажыңнарын, чурттакчылыг черлерни оларны сугдан камгалаар инженер тудуглар чокка тударын чөпшээревес. Ындыг зоналарның карта-схемаларын Тываның дөртен суурларынга хамаарыштыр ажылдап кылган. Чижээлээрге, Хемчик, Чыргакы, Сыстыг-Хем хемнерниң болгаш Кызылда Доңмас-Сугнуң суунга алзыр черлерниң девискээрин тодарадыр талазы-биле ажылдарны «Сибзем­проект» акционерлиг ниитилел, «Земстройпроект» кызыгаар­лаан харыысалгалыг ниитилел, Арга-ыяш ажыл-агыйының болгаш бойдус ажыглалының яамызының чагыы-биле кылып чорутканнар. 

Республиканыӊ яамыларыныӊ болгаш ведомстволарыныӊ удуртукчулары-биле оларныӊ оралакчылары бо хүннерде Тываныӊ ырак булуӊу – Тере-Хөл кожуунда ажылдап турар.

Кожууннуӊ со­циал-экономиктиг хөгжүлдезиниӊ айтырыгларын аӊаа ажылдап кылгаш, болур-чогуур шиит­пирни хүлээп алыр дээш, ажыл-агыйжы үнүүшкүннү регионнуӊ чазааныӊ айтыышкыны-биле организастаан.

Тываныӊ Баштыӊы Владислав Ховалыг Дээди Хуралга (парламентиге) Айыткалынга «Чоннуӊ чаагай чаӊчыл­дарыныӊ күш-ажыл, өг-бүле, демниг болуру деп үнелиг билиглерни кадагалаары болгаш быжыглаары» деп аӊгы эгени онзалап демдег­лээн.

Чугула харыл­зааларның бирээзи чурттар аразы чер­гелиг “Кызыл – Улангом”, Кызыл – Улан-Батор”­ авиарейстерни ажыдары – чоокку чылдарда боттандырары. Бо хоорайларның аразынга агаар харылзаазын ажыдары-биле Кызыл хоорайның аэропортунда чурттар аразының секторун ажыглалга киирер ажылдарны дүргедеткен.

Март 13-те ыраккы Тере-Хол кожууннуң төвү Куңгуртугда "Хүнчүгеш" аттыг 60 олуттуг чаа уруглар сады ажыттынган дугайында Чазак Даргазы Владислав Ховалыг ВКонтакте-де бодунуң блогунга бижээн.

Бөгүн Таңдының Бай-Хаак суурга олимпий оюннарының биатлонга ийи дакпыр чемпиону, Россияның алдарлыг спорт мастери, делегей чемпионадының мөңгүн медалының ийи дакпыр эдилекчизи Евгений Устюгов кээп чораан. Ол Таңдының спорт школазынга четкеш, хаактыг чарышка сонуургалдыг өөреникчилер болгаш тренер башкылар-биле ужурашкан.

Ие-Черивистиң амгы үеде экология талазы-биле нарын-берге байдалда таваржып турары дүвүрээзинниг айтырыгже хөй-ниитиниң кичээнгейин угландырары-биле, шак мындыг делегей чергелиг акцияны Бүгү-делегейниң бойдус фондузу 15 чыл бурунгаар Австралияның төвү Сидней хоорайга эгелээн. Акцияга чоорту хөй-хөй чурттар каттыжып, ук акция эң-не калбак, барык 2 мил­лиард кижи киржип турар делегей чергелиг хемчег апарган.

Тывада чуртталга бажыңнарын тудуп болур, ажыглал чок чыдар чер учас­токтарын Росреестр-ниң сайтызындан тып болурун бо албан чери дыңнадып турар.

Марттың он сесте «Тайга» станциязынга "Хар ирбижи - 2023" хаак чарыжының VI маргылдаазы эгелээр. Чыл санында эртип турар чаңчылчаан маргылдаа ачы-буян сорулгалыг: ирбистиң чурттап турар бойдузунга болгаш девискээринге камныг болурунче кичээнгейни хаара тудар.

Тывада чуртталга тудуунуң чер участоктарын база девискээрлерни чөптүг ажыглавайн турарын илередир ажыл уламчылавышаан. Росреестрниң регион эргелели, ажыглал чок чыткан 114 га черни тодараткан, ооң 27,9 газын хөй каът чуртталга тудуун тударын чөпшээрээн ажыл-агый ажыглалынче хаара туткан.

Федералдыг эксперттер 2022 чылда экономиктиг өзүлде талазы-биле лидер регионнарының санынче Тываны киирген. Республика каттышкан регион продуктузун 4,1 хууга өстүргеш, чуртта үшкү черни ээлээнин «Реальное время» интернет-солуннуң аналитиктери дыңнаткан.

Өөредилгениң школа системазын эде чаартыр федералдыг программа шугуму-биле бо чылын Тывада 13 школага капитал септелгени чорудар. Эрткен неделяда Тываның Чазаа эде тудуушкун ажылдарын кылыр организацияларны томуйлаар дугайында доктаалды бадылаан.

Апрельдиң 4-ке чедир азыг диштиг араатаннар-биле демисел хемчеглерин күштелдирер деп, ТР-ниң дириг амытаннар объектилерин камгалаар күрүне комитеди дыңнаткан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг регионнуң Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызынга ийи уксаажыдылга өшкү ажыл-агыйларын тургузар даалганы берген турган.

Красноярскиниң экономиктиг шуулганының шөлүнге Россияның Экономиктиг хөгжүлде яамызы «Нефть база газ, хөмүр» кластер талазы-биле стратегтиг сессияның интеллектуалдыг партнеру база организатору кылдыр ажылдаан.

Тыва Республиканың кадыннары! Бистиң эргим херээженнеривис!
Частың байырлалы – Бүгү делегейниң херээженнер хүнү-биле Силерге чүректиң ханызындан байыр чедирип тур мен! 

В. Көк-оол атыг национал хөгжүм-шии театрынга, Бүгү делегейниң херээженнер хүнүнге тураскаадып, ТР-ниң Баштыңының Өөрүп четтириишкиннерин база Тыва Республиканың күрүне шаңналдарын тыпсыр езулал болуп эрткен. 

«Чаңгыс демниг Россия» партияның регион салбырының баазазынга, марттың 6-дан 9 хүннеринде, кадык камгалалының талазы-биле айтырыгларлыг хамаатыларын хүлээп, оларга консультацияларны бээр.

Ат-сураглыг спортчу, Тыва Республиканың Арзылаң мөгези Маадыр Монгуштуң чүрээ 55 харлыында чүрээ турупкан дугайында кажыыдалдың медээзи бөгүн келген.

«Лидер» элээдилер төвүнде барып турар Тываның кадет корпузунуң сургуулдары аар балыгланза-даа, чүгле бодунуң эвес, а ийи уругнуң база амы-тынын камгалап кааш, ады-сураа бүгү чуртта алгый берген үе чергези Фёдорга өөрүп четтиргенин илереткен ажык чагааны чоруткан.

Экер-оол Манчын ТР-ниң Дээди Хуралында (парламентиде) Тываның Баштыңының төлээзи кылдыр томуйлаткан. 

Красноярскиниң экономиктиг шуулганының үезинде, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг база «БТК групп» АН-ның чиңгине директору Андрей Подопригорин инвестиция төлевилелин кады боттандырар дугайында керээге атты салганнар.

Печка одаар бажыңнарга хөмүр хандырылгазының төпчүткен системазын тургузуп, одаар чүүлге өртектерни кайы хамаанчок өстүрерин болдурбас дээш, республика эрге-чагыргазының дузазы-биле хөмүр шыгжаар черлер четкизин көвүдедир тудар ажылды Тыва 2023 чылда уламчылаар. 

«Межегейхөмүр» хөмүр-даш компаниязы» кызыгаарлаттынган харыысалгалыг ниитилел республиканың каттышкан бюджединче 2022 чылда 83 млн ажыг рубль хемчээлдиг үндүрүг төлевирин кииргенин, Тываның Экономиктиг хөгжүлде яамызы дыңнаткан.

Тываның Чазаанга террорга удур комиссияның ээлчеглиг хуралы болуп эрткен. ТР-ниң Чазааның даргазының албан-хүлээлгезин күүседип турар Виталий Бартына-Садының башкарганы хуралда, комиссия кежигүннери 2019-2023 чылдарда Россия Федерациязында террорнуң идеологиязынга удур хөделириниң комплекстиг планының хемчеглерин эрткен чылын республикага канчаар боттандырганын чугаалашкан.

Ооң мурнунда неделяга деңнээрге, Тывада чаа коронавирус халдавырындан аараан кижилер саны 56 хуу кызырылган. Росхереглелхайгааралының республикада эргелелиниң удуртукчузу Людмила Салчак февральдың 27-ден марттың 4-ке чедир COVID-19-тан аараан 132 таварылганы лаборатория бадыткаанын дыңнаткан.

XIX Красноярскиниң экономиктиг шуулганының бир шөлүн Тыва Республиканың хөгжүлдезинге тураскааткан. Тываның баштыңы Владислав Ховалыг байырын чедиргеш, Россия, Моол база Кыдаттың белдиринде онза геополитиктиг байдалдыг, бай-байлак арга-арыг, суг болгаш минерал-чиг эт курлавырларлыг республика - улуг болгаш каш янзы инвестиция төлевилелдерин эгелээринге онзагай баазалыг регион болуп турарын демдеглээн.

Красноярскиниң экономиктиг шуулганының үезинде, Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг биле «Сибирьниң генерация компаниязы» КХН-ниң «Сибирьниң хөмүр энергетика компаниязы» АН-ның чиңгине директору Максим Басов, Тываның Чазаа биле Сибирьниң генерация компаниязының кады ажылдажылга керээзи езугаар Тыва Республиканың энергетика комплекизин кады хөгжүдерин дугурушканнар.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг «Техмашсервис» АН-ның чиңгине директору Игорь Тарабанов-биле Красноярскиниң экономиктиг шуулганының ийиги хүнүнде ужурашкан.

Красноярскиниң экономиктиг шуулганының үезинде, Тываның Садыг-үлетпүр палатазы-биле Енисей Сибирин хөгжүдер корпорация кады ажылдажылга дугайында керээге атты салганнар.

Красноярскиниң экономиктиг шуулганының стратегтиг сессиялар үезинде, республиканың эрге-чагыргазы Ажаалга банкызының Сибирь банкызы-биле кады ажылдажылга документизинге атты салганнар.

Кадыкшыл байдалы кызыгаарлыг кижилер аразынга профессионал мергежилге «Абилимпикс» национал чемпионаттың регион чадазынга Тывада 163 кижи киржир. 

Красноярск крайның, Хакас Республиканың база Тыва Республиканың инвестиция курлавырын даштыкы делегацияларга Красноярскиниң экономиктиг шуулганының шөлчүгештеринге таныштырган.

Красноярскиниң экономиктиг шуулганы-2023 үезинде, Владислав Ховалыг биле Виктор Томенко Тыва Республика биле Алтай крайның аразында кады ажылдажылганы хөгжүдер планга атты салганнар. 

Республика Чазааның сөөлгү хуралында, «Тыва Республиканың күрүне шаңналдарының дугайында» хоойлуже өскертилгелерни киирип, «Тыва Республиканың социал камгалалының алдарлыг ажылдакчызы» чаа атты тургузар дугайында хоойлу төлевилелин хүлээп ап, ТР-ниң Дээди Хуралынга (парламент) ону көөр кылдыр дамчыткан.

Красноярскиниң экономиктиг шуулганының стратегтиг шөлдериниң бирээзинге, шуулганның аалчыларының болгаш киржикчилериниң мурнунга тыва делегация «Келир үеже инвестициялар. Тываның хөгжүлдезиниң перспективтиг угланыышкыннары» деп таныштырылганы кылган.

Россияның Экономиктиг хөгжүлде яамызының регион хөгжүлдезиниң департамент директору Виталий Алтабаев Красноярскиниң экономиктиг шуулганының (КЭФ) “РФ-тиң үлетпүр зоналарын хөгжүдери – дээре дээн практикалар” деп темалыг ажыл-агыйжы дискуссия үезинде, ведомство Сибирьниң регионнарындан тускай экономиктиг зоналар тударынга чагыгларны манап турарын дыңнаткан. 

НТВ телеканалдың Россияның чоннарының уран чүүлүн, культурлуг езу-чаңчылдарын база онзагайын нептередиринче угланган “Талантылар чурту” деп улуг шоузун тырттырарынга киржир кылдыр этно-хөгжүм күүседикчилериниң “Одучу” чогаадыкчы коллективин кастингиже чалаан. 

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг чамдык яамылар болгаш ведомстволарның дээди күрүне албан-дужаалдарынче томуйлаашкын дугайында каш доктаалга адын салган.

Амгы экономиктиг болгаш геополитиктиг байдалга дүүштүр Сибирьни хөгжүдеринче угланган айтырыгларлыг Красноярскиниң экономиктиг шуулганы – 2023 ажылын эгелээн.

Кызылда Моолдуң чиңгине элчин черинге Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг барып чедип, Тыва Республика биле Моолдуң кады боттандырып ажылдаары чугула айтырыгларын чугаалашкан.

2023 чылда Тывада национал төлевилелдерни боттандырарын 11,7 млрд рубльга акшаландырар, 2022 чылда ол сорулгага үндүрген акша-хөреңги хемчээлинден 114,7 хуу хөй.

Чаңгыс аай пособие дугайында хоойлу күш киргенден бээр, Тыва Республикада 16 муң ажыг уругга база 1300 ажыг иштиг херээженнерге төлевирлер дээш 210 ажыг млн рубль акшаны шилчиткен.

Өөредилгениң школа системазын эде чаартыр федералдыг программа шугуму-биле 2023 чылда Тывада 13 школаны бүрүнү-биле септээри планнаттынган.
Апрельдиң 1-ден ажылдар эгелээр ужурлуг. Септээр объектилер даңзызынче - Шагаан-Арыг хоорайның гимназиязы, Ак-Довурак биле Туранның, Чал-Кежиг, О-Шынаа, Сесерлиг, Дөң-Терезин, Тоора-Хем, Сарыг-Сеп, Ак-Чыраа, Бүрен-Аксы, Булуң-Терек база Сосновка школалары кирген.

Бөгүн, марттың 1-де, бүгү чуртта ышкаш, республиканың шупту школаларынга бүгү-российжи хыналда ажылдар эгелээн. Тываның 81 школазынга ниити хыналда ажылдарны бирги хүнде бижиирин. ТР-ниң Өөредилге яамызы дыңнаткан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг, Тыва Чазактың кежигүннери республиканың хоочун солуннары - «Тываның аныяктары» биле «Шынны» удуртуп чораан ат-сураглыг болгаш салым-чаяанныг журналист, Россияның Журналистер эвилелиниң кежигүнү, Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы Светлана Сюр-ооловна Монгуштуң үр эвес аарааш чок болганы-биле ооң чоок болгаш төрээн кижилеринге ханы кажыыдалын илереткен.

Эрткен чылдан эгелеп Тывада аңчы билеттерни база аңнаарынга чөпшээрел алырын электроннуг хевир-биле кылдырар практиканы ажыглап эгелээн.

Тыва Республиканың чуртталга-коммунал ажыл-агый яамызы 2023 чылда республиканың чурттакчылыг черлерин суг-биле хандырарының шынарын бедидер программа боттаныышкынының планнарын дыңнаткан. 

Бөгүн Сүт-Хөл кожууннуң Суг-Аксы суурда республикада Башкы болгаш дагдыныкчының чылынга болгаш Тываның эң-не арга-дуржулгалыг дарганнарның бирээзи, республикада ады-сураа билдингир мастер Виктор Сакыйбанович Ондарның юбилейинге база Тыва үндезин культура төвүнүң 15 чылы биле 60 маадырларның тура халыышкынының 140 чылынга тураскаадып,  “Уран дарган” деп ус-дарганнарның республика мөөрейи эгелээн.

Тывада үлүг киирилделиг тудуг институду шапкын хөгжүлдени алган. Росреестрниң республикада эргелели чүгле эрткен чылын хамаатылар-биле тудуг организацияларының аразында чарган 366 керээлерни бүрүткээн. 

Республиканың ветеринария албаны ыттар ээлери-биле ажылды уламчылавышаан. Ылаңгыя бажың ыттарын тарып, албан имнеп демдегледир хемчеглер чоруп турар. Бөгүнге чедир республика иштинде үш муң хире ыттар демдеглеттингенин, ведомствонуң парлалга албаны дыңнаткан. 

Чуртта ниити амыр эвес үеде, Президентиниң российжи эртемни тускай деткиир дээни, эртемденнер ниитилелинге чаа аргаларны ажыдып турарын Тыва Республиканың Эртем талазы-биле агентилелиниң директору Алёна Стороженко демдеглээн.

Красноярск край, Хакас Республика база Тыва Республиканың девискээринде регионнарның социал-экономиктиг хөгжүлдезинче угланган “Енисей Сибири” комплекстиг инвестиция төлевилел чорудуу-биле, Хакасияның төвү Абаканга тыва чоннуң Шагаа байырлалын бир дугаар демдеглеп эрттирген.

Ивижилер фестивалының кол эртер чери - Тожунуң Тоора-Хем суур чанында Бирги оймакка чон хөйү-биле чыглып келген. Байырлалдың киржикчилери база аалчылары ивилер-биле тырттыржып, аңныыр тывыжының, бойдус байлааның делгелгезин сонуургап, тус чер ус-шеверлериниң кылганы уран чогаадылга чүүлдерин сонуургап, тос чадырларже база өглерже кирип, ивижилерниң амыдыралын сонуургаан.

Тываның найысылалында Масленица неделяның сөөлгү хүнүн хөглүг, солун, уттундурбас кылдыр чон байырлаан. Арат шөлүнге 1,5 муң хире кызылчылар болгаш аалчылар чыглып, кышты үдээн.

Тыва Республика үер соонда оруктар септелгезинче акша-хөреңгини алыр 8 регионнуң санынче кирген. Федералдыг Чазак ол сорулгага ийи миллиард рубль акшаны тускайлаан. 

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг база Россия Федерациязының Соңгу чүк, Сибирь болгаш Ыраккы чөөн чүктүң биче буурай үндезин чоннар ассоциациязының президентизи Григорий Ледков ажыл-агыйжы ужуражылга үезинде керээге атты салганнар.

Ада-чурт камгалакчызының хүнүнде Кызыл хоорайда Тиилелге шөлүнге байырлыг митинг болуп эрткен. 

Эргим чаӊгыс чер чурттугларым!

Ада-чурт Камгалакчыларыныӊ хүнү-биле силерге Тываныӊ Чазааныӊ болгаш бодумнуӊ өмүнээмден байыр чедирип тур мен!

Бөгүн, февраль 22-де, Кызыл хоорайның Арат шөлүнге чылдың-на февраль 23-те Россияга демдеглээри Ада-чурт камгалакчызының хүнүнде, митинг-концерт болуп эрткен.

Февраль 21-де, Россия Федерациязының Президентизи Владимир Путин Федералдыг Хуралга 18-ки Айыткалын кылган. Гостиный дворга, Президентиниң Айыткал ёзулалынга республиканың удуртукчузу Владислав Ховалыг баштаан делегация киришкен.

Эргим чаңгыс чер чурттугларым!

Өгбелерниң ай санаашкыны-биле Чаа чыл – Шагаа байырлалын уткуштур Тыва Республиканың Чазааның база бодумнуң өмүнээмден байыр чедирип тур мен.

Эртен, февраль 21-де, Гостиный дворга, Россия Федерациязының Президентизи Владимир Путинниң Федералдыг Хуралга чылдың Айыткалын таныштырган езулалынга Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг база киржир.

Республикада террорчу кыжаныышкынныг меге дыңнадыглар бо-ла нептерей бээр апарганын корум-чурум камгалаар органнар демдеглээн. 

Тываның найысылалынга февраль 21, 23 база 24 хүннеринде араганы садарын хораан. Шак-ла ындыг хоругларны республиканың арткан муниципалдыг тургузуглары база киирген. 

Тываның чурттакчыларынга чаа ажылчын неделя ийи ажыл хонуктуг. Республика Шагааны байырлаары-биле, Россияның өске регионнардан бир хонук артыкка дыштаныр.

Эрткен неделяда Тываның күрүне университединге «Баштайгыларның шимчээшкини» бүгү-российжи уруглар болгаш аныяктар шимчээшкининиң эге салбырын байырлыы-биле ажыткан. 

Эрткен чылдың түңнелдери-биле алырга, Тывада туберкулезтан аарыыр чорук эвежээни демдеглеттинген. Фтизиатрлар ниитилелиниң хуралында, республиканың фтизиатрия албанының дыңнаткан сан-чурагайлары-биле алырга, 2022 чылда 100 муң кижиге онааштыр 113,5 кижи аарып, 2021 чылдан 8 хуу эвээжээни айыттынган. 

Тываның профессионал танцы уран чүүлүнүң алдын шыгжамырын тургускан алдарлыг “Саяннар” ансамблиниң кол хореографтыг көргүзүглеринге тураскааткан “Салгалдарга тураскаал” деп элээн каш дамчыдылгалыг төлевилелдиң көргүзүү «Оваа ТВ» телеканалга эгелээр.

Февраль 17-де, ай санаашкыны-биле Чаа чылга – Шагаа байырлалынга тураскаадып, Тыва Республиканың күрүне шаңналдарын тывыскан. Байырлал бүдүүзүнде Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг төрээн чериниң байлак культурлуг өнчүзүн кадагалап, ону хөгжүдүп чоруур чаңчылчаан тыва иштиң маадырлары – малчыннарга, ус шеверлерге, уран чүүл күүседикчилеринге, башкыларга болгаш эртемденнерге өөрүп четтиргенин илереткен

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның берген даалгазы-биле, Шагаа, Ада-чурт камгалакчызының база Масленица байырлалдарының хүннеринде хөй-ниитиниң айыыл чок чоруунуң хемчеглерин күштелдирер. 

Тываның күрүне университеди чаа өөредилге чылында боттандырар дээш, көдээ ажыл-агый продукциязын болбаазырадыр чурттар аразының өөредилге программазын белеткеп турар.

Тыва уран чүүл эгиттинмес улуг каражага таварышкан. Тыва Республиканың Ыдык ырызының автору, ТР-ниң алдарлыг ажылдакчызы, хан төрел сенгел чоннуң төлептиг оглу Тос-Кириш сөөктүг Баянца­гаан оглу Өвекей аар-берге аарыгга таварышкаш, чырык өртемчейден кезээ мөңгеде чарлып чорупканының дугайында кажыыдалдың медээзи дыңналып келген.

Бо чылын Красноярскиниң экономиктиг форумунуң темазы - Сибирьни хөгжүдериниң айтырыы болур.
Тыва Республиканың губернатору Владислав Ховалыг баштаан делегация Красноярскиниң экономиктиг форуму-2023 шөлүнге регионнуң инвестиция курлавырын, социал-экономиктиг хөгжүлдениң тускай программазы-биле (ИПСЭР) боттандырар төлевилелдерни таныштырар.

Чаңчылчаан масленица неделязы бо удаада февраль 20-де эгелээш, Шагаа болгаш Ада-чурт камгалакчызының хүнү-биле капсырлажып эртер.

Шагаа байырлалын белеткеп эрттирер оргкомитеди Тываның найысылалында Саң салыр езулал эртирирер черлерни тодарадып доктааткан. Чоннуң киржилгези-биле саң ужудуп чаңчыга берген черлерден аңгыда, чаа туттунган «Тубтен Шедруб Линг» хүрээниң чанынга база Дөгээ дааның эдээнге субурган чанынга езулалды эрттирерин дыңнаткан. 

Россия Чазааның 2023 чылда 3 ажыг млрд рубль акшаны туризм хөгжүлдезинче үлештирген Россияның 44 регионунуң санында Тыва база кирген. Премьер-министр Михаил Мишустин февраль 9-та чогуур айтыышкынга атты салган.

2011 чылдан бээр Россияда тураскаалдыг мөгейигниң хүнүн — чурттуӊ кызыгаарындан дашкаар черлерге албан-хүлээлгезин эрттирип турган российжилерге Сактыышкын хүнүн демдеглеп турар.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Москвага ажыл-агыйжы сургакчылаашкынының үезинде, Агаар транспортунуң федералдыг агентилелиниң удуртукчузу Александр Нерадько-биле ужурашкан.

Бөгүн Тыва Республика Соңгулда комиссиязының кежигүннери 35-ки хуралында, чажыт бадылаашкынның шиитпири-биле Лариса Сереновна Андалаеваны кандидатуразын бадылаан. 

Февральдың 21, 22, 23, 24 база 26-да санитарлыг хүннер чарлаттынгандан, Россияның Моол-биле күрүне кызыгаарында «Хандагайты», «Цагаан-Толгой» база «Шара-Суур» автомобиль эрттирилге пунктулары ол хүннерде ажылдавазын, Тыва Республиканың Даштыкы экономиктиг харылзаалар агентилели дыңнаткан.

 Россияның улусчу уран-дарган болгаш ус-шеверлел палатазының баштаар чериниң президентизи, юрист Жанна Сусловичене республиканың Сайгарлыкчы чорукту деткиир фондунуң Улусчу уран ус-шеверлел төвүнүң “Ус ажыл школазынга” бөгүн эгелээр өөредилгеде кол кичээлдерни бээр.

2023 чылда «Демография» национал төлевилелдиң «Ажылче хаара тударынга деткимче» федералдыг программа-биле Тываның 500 ажыг ажыл чок хамаатылары чаа мергежилдерни шиңгээдип ап болурун, республиканың Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы дыңнаткан.

«Деткимче» республика төвү ажыттынганындан бээр 20 чыл болганынга ачы-буян концертин белеткеп турар. Апрель 12-де Улусчу чогаадылга бажыңынга эртер болуушкун - коллективтиң 2023 чылда кол юбилейлиг хемчээниң бирээзи .

«Российская газета» солуннуң фотокорреспондентизи Владимир Аносовтуң «Донбасс 2022» автор делгелгези Кызылда Туризм бажыңынга февраль төнчүзүнге чедир ажылдаар. 

Эрткен неделяның төнчүзүнде, тускай шериг операциязында киржип турар шериг албанныгларже Тыва Республикадан ачы-дуза чүъгүнүң ээлчеглиг партиязын чоруткан.

Тыва беш чыл дургузунда чуртталга тудуун ажыглалче дужаарының чылда хемчээлин 1,5 катап көвүдедип – 2022 чылда 111 муң дөрбелчин метр турганындан, 2027 чылда 141 муң чедирер. 

Росхереглелхайгааралының регион эргелелиниң удуртукчузу Людмила Салчак коронавирус халдавырындан аараан таварылгаларның сан-чурагайын дыңнаткан. Февральдың 4-тен 10-га чедир республикада covid-19-тан аарааны лабораторияга бадыткаттынган 301 кижи илереттинген. 

Тожу февраль 25-те планнаан ивижилер фестивалының аалчыларын хүлээп алырынга белеткенип эгелээн. Байырлал кожуун төвү Тоора-Хемден ырак эвесте бирги оймакка болурун организаторлар дыңнаткан.

Үлетпүр бүдүрүлгезиниң индекизи-биле Тыва Республика Россия Федерациязының мурнуку 10 регионнарының бажында. Росстаттың сан-көргүзүү-биле алырга, 2022 чылда Тыва үлетпүр бүдүрүлгезиниң эки динамиказы-биле чуртта эң улуг көргүзүглүг - 137,1 хуу, ооң соонда Брянск область (117,7 хуу) база Калмык Республика (115,3 хуу) чоруп олурар.

Дүүн Башкылар съездизиниң соонда, хөй чыл стажтыг башкылар-биле ужурашкан соонда, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг республиканың аңгы-аңгы өөредилге организацияларындан дагдыныкчы башкыларның «Тыва Республиканың алдарлыг дагдыныкчызы» хүндүлүг атты тыпсыр дугайында саналын деткээнин бодунуң блогунда дыңнаткан. 

В. Көк-оол аттыг Национал театрга Тываның башкыларның республика съездизи болуп эрткен. 

Январьның 1-ден автомобиль транспортунуң техниктиг байдалын хынаар ачы-дузага чаа өртектерни киирген. Республиканың Чазаа теххыналда өртээн өскертир дугайында Тарифтер албанының саналын деткээн.

Реcпубликаның кожуун, суурларында чоннуң Шагаа байырлалынга уткуштур тыва чемнер, идик-хептер болгаш ус-шеверлел ажылдарын делгеп-саткан хемчеглер калбаа-биле эртип турар. 

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг республиканың ветеринария албан черлеринде специалистер чедишпес айтырыгны Россияның көдээ ажыл-агый хайгааралының Хакасия, Тыве база Кемерово облазы – Кузбасста территориалдыг эргелелиниң удуртулгазы-биле сайгарып чугаалашканнар.

Дүүн видеоконференцхарылзаазының үезинде, ийи тала Тыва Республиканың Чазаа биле Кыдат Улус Республиканың Синьцзян-Уйгур автономнуг можузунуң Чазааның аразында дугуржулга хемчеглерин боттандырар планны бадылаан.

Тыва Республиканың Чазаанга "Чаңгыс демниг Россия" бүгү-российжи политиктиг партияның дээди партийжи удуртулгазындан шаңналдарны тыпсыр езулал болуп эрткен.

Тывадан мобилизастаттынганнарның видео-дыңнадыының соонда, республика Баштыңының даалгазы-биле Донецск Улус Республикада чеде берген Тыва Республиканың Чазааның даргазының орлакчызының албан-хүлээлгезин күүседип турар Виталий Бартына-Сады, шериг албанныглар ДУР-дан үнгеш, 55-ки мотоадыгжы бригаданың одуруунга кирер дээш, Луганск Улус Республикада чеде бергенин дыңнаткан.

Тываның Баштыңының даргалаашкыны-биле эрткен Тыва Республиканың Кызыгаар комиссиязының хуралында, «Хандагайты - Боршоо» ийи талалыг эрттирилге пунктузун хөй талалыг кылдыр эде классификастаар ажылдың чорудуун чугаалажып көрген.

Июньнуң 7-9 хүннеринде Кызылга, «Хөөмей» делегейниң эртем төвүнүң (амгы үеде – «Хөөмей» делегей академиязы) 30 чылдаанынга тураскааткан «Хөөмей – Төп Азия чоннарының культурлуг эртинези» деп этнохөгжүмнүң ээлчеглиг, чедиги делегей симпозиуму болуп эрттерин Тываның культура яамызы дыңнаткан.

Кызылда Аныяктар ордузунга, Россияның эртем хүнүнде, республиканың эртеминиң алдар-аттыг хоочуннарынга база улуг идегелди берип турар аныяк эртемденнерни демдеглээн.

«Национал төлевилелдер түңнелдери» федералдыг кампания чорудуунуң национал төлевилелдер айы февраль 26-га чедир үргүлчүлээр. Ол үе дургузунда, регионнуң шупту яамылары Интернет четкизинде боттарының албан курлавырлары база массалыг информация чепсектери таварыштыр кандыг хемчеглер эрттиргенин, кандыг үре-түңнелдерни чедип алганын тодаргай таныштырар.

Тывада регионнуң күүсекчи эрге-чагырга органнары база тус чер бот-башкарылга удуртукчуларының ажылының шынарынга чаа негелдени киирген – оларның харыысалгазында адырларда база девискээрлеринде чурттакчы чонну ажылга хаара тутканының деңнели. 

Республика Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазы-биле, чазын харлар эрип, суглар чайындылап эгелээрге, сугга алзып болур девискээрлерни тодарткан. 18 суурларда 1 муң хире өрегелер чазын сугга алзып болурунуң айыылы барын, ТР-ниң Бойбдус курлавырлары болгаш экология яамызы дыңнаткан. Ында 3 муң хире кижи, ооң санында 846 чаштар чурттап турар. 

Республиканың Кадык камгалал яамызы Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазн күүседип, керээ азы эки тура-биле тускай шериг операциязынга киржир дээш шериг албанынче чоруп турар кижилерниң эмчи шинчилгезин халас организастаар дугайында шиитпирни хүлээп алган.

Кыштаглаашкын үезинде мал бажының чидириин болдурбазы-биле, республика фондузундан мал чемин хереглелдиг ажыл-агыйларга үлеп, деткимчени көргүзер даалганы Көдээ ажыл-агый яамызынга Владислав Ховалыг берген. 

Тываның Баштыңы РФ-тиң Президентизиниң Чарлыы езугаар эге белеткелдиң баазалыг деңнелин хандырар оперативтиг штабтың хуралын эрттирген.

2023 чылда Тываның 3880 чурттакчызы социал керээ-биле күрүне деткимчезин алыр. Программага киржир күзелдиг кижилерден документилер хүлээп алыышкыны февраль 1-ден эгелээнин регионнуң Күш-ажыл яамызы дыңнаткан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Россияның тудуг сайыды Ирек Файзуллин-биле ужурашкаш, Тывада тудуг адырының 2022 чылда түңнелдерин таныштырган. Бистиң республика отчеттуг үе дургузунда, киржип турары федералдыг программаларының көргүзүглерин күүсеткен.

Тыва Республиканың кол санитар эмчизи Людмила Салчак республикада коронавирус халдавыры-биле аараан кижиниң биологтуг материалын шинчээн соонда, ында «омикрон» коронавирус халдавырының «кракен» хевири бары бадыткаттынганын дыңнаткан.

Тывадан долу эвес мобилизация-биле чоруткан чаңгыс чер чурттугларывыстан видеодыңнадыг социал четкилерге үнүп келирге-ле, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Донецк Улус Республиканың Чазааның даргазы Виталий Хоценкоже дораан долгаан.

 «Тыва Республиканың Адалар чөвүлели» бо чылын тургустунганындан бээр 10 чыл оюн демдеглеп турар. Чазак бажыңынга аңаа тураскааткан Чазак Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Айдың Чюдюктуң киржилгези-биле калбак хурал болуп эрткен.​ 

Тыва чоннуң Чаа чыл байырлалы - Шагааның бүдүү айының хемчеглери эгелээн. Республиканың оргкомитеди чоннуң байырлалы - Шагааның бүдүү айында болуп эртер чырыдыышкын, өөредилге, спортчу болгаш культура-массалыг хемчеглер программазын бадылаан.

Азыралында 16 хар чедир назылыг, үш болгаш оон хөй ажы-төлдүг хамаатыларга мобилизация-биле шериг албанынче кыйгыртылгазының хуусаазын соңгаарлаткан.

Тываның Баштыңы РФ-тиң транспорт сайыдының бирги оралакчызы Андрей Костюк-биле ажыл аайы-биле ужурашкаш, республика оруктарының тудуунче база эде чаартылгазынче акшаландырыышкынны көвүдедирин чугаалашкан.

Тываның абитуриентилеринге чурттуң шериг өөредилге черлеринге өөрениринге квотаны көвүдеткен. 

Февраль 2-де, Сталинград тулчуушкунунга немец-фашисчи дайзыннарны совет шериглерниң чылча шапканының төөгүлүг хүнүн бүгү чурт демдеглээн. Оон бээр 80 чыл эрткен.

Тываның Тудуг яамызы тудуг материалдарының бүдүрүлгезин организастаар юридиктиг черлерге субсидия бээринге конкурсту чарлаан.

Эртем талазы-биле агентилел республиканың эртем ниитилежилгези-биле февраль 8-те демдеглээр Россияның эртем хүнүнге тураскааткан хемчеглерниң калбак планын ажылдап тургускан.

Тывада чурттакчы чон-биле улуг профилактика ажылын: печканы ажыглаарының чурумнарын кижилерге тайылбырлап турар. Шупту муниципалдыг тургузугларда өрт кезээниң ажылдакчылары бажыңнарны эргий кезип, ээлери-биле чугаалажып, бөдүүн дүрүмнерни үлеп, хоолайын аштадырын сүмелеп турар.

ТР-ниң Чазааның даргазының оралакчызы Уран-оол Ондар Сибирьниң магистральдыг электри четкизи энергетика компаниязының, Чаңгыс энергетика системазы федералдыг четки компаниязының (ПАО ФСК ЕЭС) филиалының төлээлери-биле, республиканың энергохандырылга инвестиция төлевилелдериниң комплекстиг планы езугаар чырык четкилеринге Ак-Суг даг-болбаазырадылга комбинадының технологтуг кожулдазының талазы-биле ажылдары кайы хире чоруп турарын хуралдаан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ДОМ.РФ-тиң чиңгине директору Виталий Мутко-биле ажыл-агыйжы ужуражылгазының үезинде, ийи таланың кады боттандырар инфраструктура төлевилелдерин болгаш өске-даа угланыышкыннарга кедизинде кады ажылдажылгазын чугаалажып көрген.

Хөй-ниити транспортунга эптиин көргүскен транспорт картазын ам Тывада ажыглап эгелээн. Эрткен күзүн республика Чазаа биле “Ажаалга банкызы” ПАН-ның аразында ат салган дугуржулгазының бир пунктузу езугаар «СберТройка» орук төлевир системазын киирген.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг РФ-тиң иштики херектер сайыды, полицияның генералы Владимир Колокольцев-биле ужуражып тура, республикада амгы байдалды, чыл дургузунда кылдынган ажылдарның үре-түңнелдерин, эрткен чылдың ноябрьда республикада ажылдап келген регионнуң ИХЯ Сергей Кондрашов-биле кады ажылдажылгазының дугайында каксы чугаалаан.

Россия Федерациязының Чазааның сайтызында ооң дугайында тодаргай дыңнаткан. 

Эрткен неделяда Россия Федерациязының Чазааның бадылааны 2035 чылга чедир Сибирь федералдыг округтуң хөгжүлдезиниң чаа стратегиязын, регион Баштыңының берген даалгазы езугаар, чазак даргазының оралакчызы Владимир Донскихтиң удуртулгазы-биле Тываның сайыттар кабинеди шиңгээдип эгелээн.

Россияның камгалакчылар эвилелиниң Дээди чөвүлелиниң даргазы Алексей Дударев-биле Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ужуражып тура, бажыңнар өрттеринге база угарлыг газтан хоранналырынга удур профилактика ажылын чорударын чугаалашкан.

Россияның Социал фондузунуң шенелде төлевилел чорудуу-биле РСФ Тыва Республикада салбырының Бии-Хем кожуунда клиент албанында Улуг салгалдың харылзажыр төвүн Тывада бир дугаар ажыткан.

Бөгүн, январь 30-де, 2016 чылдың декабрь 25-те айыыл-халапка таварышкаш мөчээн ооң эжи Валерий Михайлович Халиловтуң адын эдилээн Тываның күрүне филармониязынга ат-сураглыг пианист Сергей Тарасов концертин көргүзер.

Тываның гуманитарлыг болгаш тускай шинчилелдер институдунуң дыл эртемденнери Тыва Республикада күрүне дылдарының бирээзи болур Тыва дылды деткиир болгаш сайзыраңгайжыдар стратегияның төлевилелин ажылдап кылып турар.

Эрткен чылын «Убсунур ыйгылаажы» заповедникке 1300 хире аян-чурукчулар чораан, ылаңгыя «Кантегир серпантини» маршрутка сонуургал улуг болган – деп, Эртем-техниктиг чөвүлелдиң бо чылда бирги хуралында, заповедник директорунуң экологтуг чырыдыышкын болгаш билиишкинниг туризм талазы-биле оралакчызы Оюнмаа Ондар дыңнаткан.

2022 чылда Тываның үлетпүр бүдүрүлге хемчээлиниң өзүлдези темпизи ортумак российжи көргүзүгнү ашкан.

Шагаа байырлалын эрттирериниң талазы-биле Тыва Республиканың организастыг комитеди Чаа чылда чаагай чүүлдерни дилеп, ие-бойдузунга өөрүп четтиргенин илередип, ак чемни саңга өргүүр езулалды эрттирер черлерни тодараткан.

Тыва Республиканың Экономиктиг хөгжүлде яамызы-биле кады Сайгарлыкчы чорук фондузу, «Россияның чөленгиижи»/«Опора России» тыва регион салбыры, Аныяктар херектериниң талазы-биле агентилел тус черниң бараан бүдүрүкчүлерин шулуудадырының чаа хевири – «Тывага бүдүрген»/«Сделано в Туве» деп ылгавыр демдектиг продуктулар садып-саарар дыштаныр хүн ярмарказын организастаар. 

Тывада транспорт үндүрүүнге чиигелде алыр хамаатылар категориязын тодараткан. 

Республиканың Иштики херектер яамызының түңнел коллегия хуралында, Тываның Баштыңы сөстү алгаш, ындыг саналды киирген. 

Тываның национал хөгжүм-шии теарынга, Российжи студентилер хүнүнге тураскааткан Ректор балында, Владислав Ховалыгныы-биле алырга, эң харыысалгалыг болгаш карак кызыл оолдар, кыстарның – Тыва Республиканың Баштыңының стипендиязын алыр студентилерниң аттарын чарлаан. 

«Культура» национал төлевилелдиң “Культура хүрээлели” федералдыг төлевилел боттанылгазынче регион 2019 чылдан эгелеп идепкейлиг киржип эгелээш, 12 модельдиг библиотеканы туткан. 

2023 чылдың февраль 21-25 хүннеринде, Моол-биле күрүне кызыгаарында эрттирилге пунктуларының ажылында кызыгаарлаашкыннарны кииргенин Тыва Республиканың Даштыкы экономиктиг харылзаалар агентилели дыңнаткан.

Республиканың 2 дугаар эмнелгезиниң кол эмчизи турган Кужугет Шолбан Артемовичини албан медицина камгаладылгазының девискээр фондузунуң директорунда томуйлаан. 

Россияның Социал фондузунуң Тыва Республикада салбыры 17 харга чедир 7870 уругга база 556 иштиг херээженге чаңгыс аай пособиени доктааткан. Январьның 24-ге чедир Тывада чүгле 14,8 муң ажыг билдириишкин кирген.

Тывада Каа-Хем суурда спортчу-культура төвүнүң тудуун катап эгелээр: республиканың Спорт яамызының удуртулгазы федералдыг бюджеттен ону акшаландырар акша-хөреңгини камгалап алган.

Бөгүн, январь 25-те, күрүнениң автоинспекция машиналарынга үдедип алгаш, республика найысылалындан “Шира” сантаторийже уруглар сөөртүп бар чыткан ийи автобус орук кыдыынче кире берген.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг «Убсунур ыйгылаажы» күрүнениң бойдус биосфералыг заповедниктиң хоочуннарынга база ажылдакчыларынга 30 чыл болган юбилейи-биле байырын чедирген.

Тыва Республикада чоннуң кол байырлалдарының бирээзи – Шагаа байырлалының бүдүү айы эгелээн. Чазак даргазының оралакчызы Уран-оол Ондар регион Баштыңының даалгазы езугаар, Тываның Чазаанда Чаа чылды уткуурунуң хемчеглерин эрттирер организастыг комитетти удуртур.

Тываның эрге-чагыргазы регионнуң бизнезинде импортту солуптар аргалыг экономика ажыл-чорудулгалыг хевирлерни тодараткан. Бо неделяда республика чазааның бадылааны даңзыда, ажыл-чорудулганың 28 угланыышкыны кирген.

Тываның эрге-чагыргазы спортчулар болгаш оларның тренерлериниң маргылдааларга киришкен чарыгдалдарын улгаттырар чадавас. Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг маргылдаа болур черже баар-кээриниң, чурттаарының болгаш чемненириниң чарыгдалдарын акшаландырарының чаа нормативтерин ажылдап кылыр даалганы ТР-ниң саң-хөө сайыдынга берген.

2022 чылда бөрү бажын узуткааны дээш Тываның аңчыларынга 2 млн ажыг рубль акшаны төлээн. ТР-ниң дириг амытаннар делегейиниң объектилерин камгалаар күрүне комитеди республиканың мал ажыл-агыйларынга улуг каражаны чедирип турар кокай санын өйлээн кампанияның түңнелдерин дыңнаткан.

Россияның экологтуг ниитилелиниң даргазы, ол адырда башкарыкчы эксперттерниң бирээзи Рашид Исмаиловтуң удуртулгазы-биле, Тываның Чазаанга Экология айтырыгларының талазы-биле Хөй-ниити-эксперт чөвүлелиниң бирги хуралы болуп эрткен.

Шимчээри багай спортчулар аразынга чаа адарының Россия Кубогу дээш маргылдаазынга тыва ча адыкчылары чедиишкинниг киришкен

Тываның суурларынга бодунуң карьеразын эгелээр күзелдиг аныяк специалистер республика Баштыңының гранты деткимчезинче кордап болур. Регионнуң Өөредилге яамызы 2022 чылда дээди болгаш ортумак тускай өөредилге черлериниң доозукчуларынга губернатор грантызын тыпсырынга конкурс эгелээнин чарлаан.

Тывада школа назыны четпээн өөредилгениң хуу организациялары күрүнеден дузаламчы-биле 1,5 хардан 3 харга чедир уругларга немелде олуттарны ажыдып ап болур. 

Республиканың шупту ажыл-агыйларында 447 муң баш мал кыштаглаашкынче кирген. Чөөн-Хемчик, Кызыл база Эрзин кожууннарда эң хөй кыштаглар бар.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Кызыл кожууннуң Каа-Хем суурунда чаа туткан школа назыны четпээн уруглар албан черинге четкен. Ак-Довурак, Чадаана, Кунгуртуг база Эржейде уруглар садтары-биле кады, 2022 чылдың төнчүзүнде ону дужааган. Уруглар сады “Челээш”/ «Радуга» деп атты алган.

Россияның Кадык камгалал хайгааралының Тыва Республикада девискээр органы неделя санында эмнелге болгаш аптека организацияларында эм-таң аймааның чүзүн-бүрүнүн база өртектерин мониторингилеп турар.

2023 чылдың январь 1-ден хөмүр өртээн өстүргенинге хамаарыштыр Тываның чурттакчыларындан социал четкилеринде бижиктерге республиканың Тарифтер талазы-биле албаны ону канчаар санаанынга тодаргай тайылбырны берген.

Республика Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазын күүседип, Тывадан тускай шериг операциязының киржикчилеринге болгаш оларның өг-бүле кежигүннеринге эмчи дузазын көргүзериниң “ажык коридорун” ажылдаткан.

Тываның Баштыңы  Владислав Ховалыг православ байырлалдарның эң ыдыктыының бирээзи – Крещение хүнүнде Кызыл епархиязының башкарыкчызы архиепископ Феофан-биле ужурашкан. 

Россияның регион хөгжүлдезиниң федералдыг комиссиязы Тыва Республиканың коммунал инфраструктуразын эде чаартырының талазы-биле программаның хемчеглерин сайгарып көрген. Россия Чазааның даргазының оралакчызы Марат Хуснуллинниң даргалаашкыны-биле январь 18-те эрткен штаб президимунуң хуралында, төлевилелдиң түңнелин дыңнаткан.

Тыва Республикада ажылдавайн турар пенсионерлерниң камгадылга пенсиялары 2023 чылдың январь 1-ден 4,8 хууга индексастаттынар.

Эрткен чылын Тывада 8 почта салбырларын чогуур байдалга дүүштүр эде чаартырынга федералдыг бюджеттен 36 млн рубльди үндүрген. Россия почтазының Тывада удуртукчузу Владимир Ревенко, почта салбырларын эде чаартыр ажылдар 2023 чылда ам-даа уламчылаарын дыңнаткан. 

Чурттуң регионнарында белен болурунуң чогуур деңнелин хандырган оперативтиг штабтың база республика Баштыңының шиитпирлерин күүсетпээни азы хажытканы дээш адинистративтиг харыысалганы онаар дээн Тываның Чазааның саналын деткээн.

Бир талазында, республикадан арга-дуржулгалыг специалистерни чорутпас, а өске талазында – эмчи институттарының база училищелериниң бөгүнгү дозукчаларындан төлептиг салгалды белеткээр дээш, эмнелге ажылдакчыларынга немелде төлевирлерни Тывада доктааткан.

Шериг албанныгларны болгаш оларның өг-бүлелерин деткиир талазы-биле республиканың каттышкан штавының ээлчеглиг хуралында, долу эвес мобилизацияже кыйгырткан хамаатыларның кол кезии республикада хүлээп алган хемчеглерни алганын Тываның Күш-ажыл болгаш социал политика яамызының төлээлери дыңнаткан.

Православ шажын чүдүлгелиглерниң Крещение хүнүнде ыдыктаан сугга калбаа-биле сугга кирип, айыс алыры - чугула байырлалдарның бирээзи. Сөөлгү чылдарда коронавирус кызыгаарлаашкыннарындан республикага Крещениеде сугга массалыы-биле кирер ёзулал болбайн турганын сагындыраал. Ам бо чылын ук байырлалда хөй чүдүкчүлер келири чадапчок.

Тываның эрге-чагыргазы өскүс уругларга чуртталга сертификаттарын бээр практиканы моон-даа соңгаар уламчылаан. ТР-ниң Өөредилге яамызы сертификаттар алырынче документилер хүлээп алыыышкыны март 15-ке чедир уламчылаарын чарлаан.

2023 чылдың январь 18-тен эгелеп, республикада «Блокада хлеви» деп бүгү-российжи сактыышкын акциязы эгелээр. 

Сибирь федералдыг округ база Ыраккы чөөн чүк девискээринде соок агаар тургустунганы-биле, онза байдалдарны болдурбас база чайладырының девискээр системазының күштерин база удуртулга органнарын “кезээде белен” ажыл чурумунче киирер дугайында айтыышкынга республика баштыңы Владислав Ховалыг атты январьның 12-де салган.

Чазак Даргазының информастыг блогун удуртуп турар оралакчызы Айдын Чюдюк тыва журналистиканың хоочуннары-биле ужуражып тура, массалыг информация чепсектериниң база массалыг коммуникация адырында Тыва Республиканың Баштыңының грант алыкчыларының аттарын чарлаан. 

Бо чылдың январь 2-ден 8 хүннеринде, республикада ОРВИ болгаш грипптен аараан 609 таварылга бүрүткеттинген, ол-ла үениң чүгле үш хонуунда 1468 халдавыр чыпшынган барымдаа демдеглеттинген. 

Өске российжилерге деңнээрге, Тываның чурттакчылары коронавируска удур ийи катап хөй тарыткан. Неделяның аппарат хуралында, Росхереглел хайгааралының регион эргелели республика Баштыңы Владислав Ховалыгга регион 2022 чылда вакцинация планын 100, 2 хууга күүсеткенин дыңнаткан.

Россия Федерациязының Истелге комитеди тургустунганындан бээр 12 чыл болганын демдеглеп турар. Шак бо чылдар иштинде ооң ажылдакчылары кеземче херектерин истевишаан, боттарының мергежилин болгаш билииниң бедик деңнелин көргүзүп келгеннер.

Январь 13-те, республикада ажы-төлдүг өг-бүлелер бирги чаңгыс аай пособиезин алган. Россияның Социал фондузунуң Тыва Республикада салбыры 964 ажы-төлдүг 654 өг-бүле деткимче хемчээн алганын дыңнаткан. 

2023 чылда, Тываның үш төлевилели Президент грантыларының фондузунга бир дугаар киришкеш, тиилээн. Инициативаларны боттандырарынче ниитизи-биле 7,6 миллион ажыг рубльди угландырар.

Тываның Орук-транспорт комплекизиниң яамызы чаа үнген чылда Кызыл чоогунче автобус рейстерин база Шагаан-Арыгга чедир муниципалдар аразының маршрудун немей ажыдарын планнаан.

Январь 13-те, «Ведомости» солуннуң бирги дугаары чырыкче үнгенден бээр 320 чылын бо чылын демдеглеп эрттирип турар Россияның Парлалга хүнү тавырыштыр, Тываның Баштыңы республиканың массалыг инфрмация ажылдакчыларының шылгараңгайларын демдеглеп, а эң тергииннеринге күрүне шаңналдарын тывыскан. 

Тывада 48 градус чедир дыңзыдыр сооп эгелээни-биле, республиканың Орук-транспорт яамызы база орук албаны федералдыг база регион чергелиг автооруктарда чолаачылар база пассажирлер чылыгар кылдыр хондур ажылдаар пунктуларны январь 12-ден эгелеп организастаан.

Тываның Аныяктар херээниң талазы-биле агентилел “Делегейде тываларның Шагаа-биле видео байыр чедириишкиннери” деп улусчу төлевилелдиң эгелээнин чарлап, күзелдиг кижилерни аңаа киржиринче чалаан.

Тывада бажың хөлезилээр база автомобиль тургузар ажылдыг организацияларны эт-хөреңги үндүрүүнден хостаан. ТР-ниң Тудуг яамызының белеткээни «Организацияларның өнчү-хөреңгизинге үндүрүг дугайында» регион хоойлузунче бажыңнар хөлезилээр операторларга ындыг чиигелдени киирер дугайында доктаалын республиканың Чазаа бадылаан.

«Енисей Сибириниң лидерлери» регионнар аразында конкурстуң түңнелдерин үндүрген. Тиилекчи болган 97 конкурсантының аразында Тыва Республиканың 17 чурттакчызы бар.

«Делегей кооперациязы болгаш экспорт» национал төлевилел-биле экспортче угланган бизнести деткиир регионнуң экспорт стандарты 2.0. системаның аргаларын Тывада идепкейлиг ажыглап эгелээн.

Тускай шериг операциязында киржип турар шериг албанныгларга дуза көргүзер республиканың каттышкан штавының кежигүннери ээлчеглиг хуралын эрттирген. Тыва чоннуң Чаа чылы – Шагаа бүдүүзүнде, Тывадан чорудар ачы-буян дузаламчызынга дайынчыларның адынга белектерни, техниктиг дериг-херекселдерни, бирги хереглелдиң база тускай хепти чыыр шиитпирни штаб кежигүннери үндүрген.

2023 чылда күрүне деткимчезин бээри-биле малчыннардан документилер хүлээп алыышкынын январьның 10-дан эгелээн. Муниципалдыг тургузугларда көдээ ажыл-агый эргелелдери араттарның документилерин февраль 28-ке хүлээр.

Дүүн, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ажыл-агый аайы-биле Чеди-Хөл кожуунга чораан. Губернатор сургакчылаашкын үезинде, элээн каш инфраструктура объектилерин, ооң иштинде аварийлиг чуртталга бажыңнарындан хамаатыларны өскээр көжүрер программа-биле тудуп турар хөй аалдыг бажыңнарны хынап көрген. 

Приморьениң агаар-бойдузунга баш бурунгаар чаңчыктырар дээш, тыва уксаалыг тогдуларны ында садып апаргандан бээр, беш ай чеде берген. Тываның Көдээ ажыл-агый яамызы регионнуң көдээ ажыл-агый адырын деткип, эрткен чылдың сентябрьда, крайның Терней районундан «Андреев К.Н.» фермер ажыл-агыйынга уксаалыг хойларны дамчыткан.

Амыдыралдың болгаш ажыл-чорудулганың кол адырларын чурагайжыдар бүгү-российжи план чорудуу-биле, экономика, социал адырның кол кезектерин база күрүне эргелеп-башкарылгазын чурагайже шилчидериниң регион стратегиязы бадылаттынган.

Чаа чылдың байырлал хүннеринде, Тывада ийи муң ажыг хамаатылар боттарының девискээринде хөй-ниити корум-чурумун база айыыл чок чорукту хандырарынга иштики херектер органнарының ажылдакчыларынга дузалашкан.

«Күзелдер Шивизи» бүгү-российжи акция-биле, байырлал хүннеринде Тывада 121 күзелди шилип, тырткан. 

Школалар болгаш колледжтер январь 1-ден эгелеп, өөредилге чорудуунга күрүнениң информастыг системаларын ажыглап эгелээр ужурлуг. 

RAEX рейтинг агентилели Россияның башкарыкчы дээди өөредилге черлеринче дужаап кирип алган доозукчуларының саны-биле 2022 чылда эки көргүзүглерлиг болган Тываның беш школазын адаан. Кызылдың 15 дугаар лицейи, 5 дугаар гимназиязы, Тыва Республиканың күрүне лицейи, Кызылдың 1 дугаар школазы база Тываның республиканың лицей-интернады ол бештиң санынче кирген. 

Чаа чылдың дыштаныр хонуктарында, тыва Соок-Ирей Москвага «Рождествоже аян-чорук» фестивалынга киришкен. Россияның 14 регионнарындан Чаа чылдың тоолчургу маадырларының хөглүг компаниязы, январьның 5-7 хүннеринде Москваның кудумчуларынга, эрткен-дүшкен чонга байырны чедирген. 

2023 чылдың январь 1-ден Россияның Пенсия фондузу (РПФ) биле Социал камгалал фондузу (СКФ) чаңгыс организация – Россияның Социал фондузу кылдыр каттышкан. Чаа структура ийи ведомствонуң бүрүн эргезинде шупту хүлээлгелерин болгаш ажыл-чорудулгазын күүседир.

Эрткен чылын Тываның күрүне университединиң физика-математика факультединиң үш студентизи боттарының эртем ажылдарынга херечилелди алган.

Январьның 5-7 хүннеринде, Новосибирскиниң Төп парыгынга, хар скульптуралар тударынга 23 дугаар фестиваль болуп эрткен. Бо чылын «Мээң хоорайымда бүгү Россия» деп темага ажылдарны кылып бараалгаткан. 

«Мини-футболду - школаларже» бүгү-российжи төлевилел боттанылгазы-биле Тываның найысылалынга, школачылар аразынга мини-футбол маргылдаазы доозулган.

Иштиг херээженнерни база 17 хар чедир назылыг ажы-төлдүг өг-бүлелерни деткиир чаа хемчег - чаңгыс аай пособиеже Тыва Республикада ийи муң ажыг кижи билдириишкинни кирген. Бүгү чуртта чүгле 532 муң билдириишкин кирген.

«Кадык камгалалы» национал төлевилел-биле бөгүн, январь 6-да, Кызыл кожууннуң Баян-Кол сумузунда чаа эмчи абмулаториязын байырлыг ёзулал-биле ажыткан. Аңаа ТР-ниң Чазак Даргазының оралакчызы Елена Хардикова, Дээди Хуралдың Даргазы Каң-оол Даваа база кадык камгалал яамызының сайыды Анатолий Югай Баян-Кол сумузунуң чурттакчыларынга байырын чедирип келген.

Россия Федерациязының бүгү девискээринде “Мээң-биле кады сагыштаалы” бүгү-российжи ачы-буян төлевилелиниң “Күзелдер шивизи” акциязы 2018 чылдан бээр эгелээн. Амы­дыралдың берге байдал­дарында кижилерге өөрүш­күнү сөңнеп, Чаа чылдың хуулгаазынын көргүзери – акцияның сорулгазы. 

ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыг бодунуң блогунга Тывага Чаа чылда бир дугаар чаш төрүттүнгенин демдеглээн:

Эргим чаңгыс чер-чурттугларым!

Силер бүгүдеге чаа 2023 чыл-биле сеткилимниң ханызындан байыр чедирип тур мен.

2022 чылда Тыва Республиканың күрүне шаңналының эдилекчилери эмчилерни, 55-ки мотоадыгжы бригаданың шериглерин, волонтерларны база ажыл-ишчилерни Чазак бажыңынга шаңнап-мактаан.

Россияның Көдээ ажыл-агый яамызының мелиорация төлевилелдерин сайгарып база шилиир комиссия «АҮК продукциязының экспорту» национал төлевилел-биле акшаландыр Тыва Республикадан үш төлевилелди шилип алган. 2023 чылда республиканың Бии-Хем база Чаа-Хөл кожууннарында 714 гектар суггаттыг черлер көдээ ажыл-агый ажыглалынче кирер.

Бо чылын Тывага «Улусчу көвүрүг» губернатор төлевилели-биле 14 кежиг көвүрүглерни туткан. Декабрь төнчүзүнге чедир шупту объектилерде ажылдар дооступ, 2022 чылда план бүрүнү-биле күүсеттинген.

«Көдээ девискээрлерниң комплекстиг хөгжүлдези» күрүне программазының иштинде «Көдээ девискээрлерде чурттап турар хамаатыларның чуртталга байдалын экижидери» программа-биле Тывада 35 кижи күрүне субсидиязын алган. 

Тывада күскү шериг кыйгыртылгазы доозулган. Россия Федерациязының Чепсектиг күштериниң Кол штавының база Төп шериг округунуң Тывага дээш тургусканы 2022 чылдың күскү кыйгыртылгазынче оолдарны чыггаш, чорудар план 100 хуу күүсеттингенин, республиканың шериг комиссары Демир-оол Артына илеткээн.

Республиканың Национал театрынга Чаа чыл бүдүүзүнде күрүне шаңналдарын тыпсыр ёзулал болуп эрткен. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг регионнуң хөгүжүлдезинге улуг үлүүн кииргеш шылгараан 33 чаңгыс чер-чурттугларынга Россия Федерациязы биле Тыва Республиканың күрүне шаңналдарын тыпсып, оларның кызымак күш-ажылы дээш сеткилинден өөрүп четтиргенин илереткен.

Тускай шериг операциязының киржикчилеринге дузаламчы көргүзер республиканың каттышкан штавынга, республика чурттакчыларының Тывадан шериглерге дээш чыгганы ачы-дуза чүъктүг улуг самолет Кызылдың аэропортундан бо дүне ужуп үнүпкен.

Тывада грипптен аараан кижилерниң саны дөрт неделя иштинде сыыгаваан. Росхереглелхайгааралының регион эргелели эрткен неделяның дөрт хонуунда республикада грипптен аараан 2124 кижи бүрүткеттингенин, ооң мурнунда неделяда ол көргүзүг 1005 кижи турганын дыңнаткан. 

Тываның Чазааның даргазының оралакчызы Елена Хардикова база Россияның Пенсия фондузунуң Тывада салбарының башкарыкчызы Светлана Кенденниң киришкени брифингиде, хөй эвес орулгалыг өг-бүлелерни деткээн амгы беш хевирниң төлевирлер орнунга, келир чылдың январь 1-ден киирер чаңгыс аай пособие дугайында тайылбырлааннар.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг биле «Тываның даг-руда компаниязы» КХН-ниң чиңгине директору Валерий Куликов социал-экономиктиг кады ажылдажылга дугайында дугуржулгага атты салганнар.

Тываның эрге-чагыргазы 2023 чылда садар хөмүр өртээн тургускан. Республика Баштыңының бадылаан доктаалы езугаар, 2023 чылдың январь 1-ден эгелеп Тываның даг-руда компаниязының чурттакчы чонга садар хөмүрүнүң өртээ 1 тоннада 2619,33 рубль кылдыр доктааттынган.

Тыва АССР-ниң чурттакчы чонун радио дамчыдылгазы база радио харылзаазы-биле хандырар сорулгалыг Тываның радио төвү 1962 чылдың декабрь 27-те тургустунган. 1964 чылда, хоорайның эң бедик черинге, областың телетөвүн тудуп эгелээн.

В. Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга Тываның Баштыңының чаңчыл болган Чаа чыл ёлказы болуп эрткен. Школачыларны ийи аңгы бөлүктээн байырлалга республиканың 19 муниципалдыг тургузугларындан ниитизи-биле муң хире өөреникчи киришкен. 

Смольныйга Тываның Баштыңы-биле соңгу найысылалдың губернатору ийи регионнуң экономиктиг база гуманитарлыг адырларында кады ажылдажылгазының угланыышкыннарын тодараткан Тыва Республика биле Санкт-Петербургтуң аразында чаа дугуржулганы белеткээр деп шиитпирлээн.

Чазактың аппарат хуралында, Тываның одалга болгаш энергетика сайыдының хүлээлгезин күүседип турар Эдуард Куулар республиканың чылыг-энергетика комплекизиниң бүдүрүлгелеринде амгы байдалды база чаа чылдың дыштанылга үезинде ажылдаарынга белениниң дугайында илеткээн.

«Сорунза» губернатор төлевилелиниң боттанылгазы-биле Бии-Хем кожууннуң Сесерлиг суурда туткан көдээ культура бажыңының байырлыг ажыдыышкыны эрткен дыштаныр хонукта болуп эрткен. 

Соңгаарладып болбас дуза:
2023 чылдың январь 2-8 хонуктарынд,а 8.00 шактан 15.00 шакка чедир уругларга соңгаарладып болбас дузаны көргүзерин организастаан. Аарыг кижилерже кыйгыртылганы 17.00 шакка чедир 6-14-24 дугаарлыг телефонче дыңнадып, бижидер.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг 2023 чылда Тыва Республикада амыдырап-чурттаарының кудуку хемчээлин доктааткан документиде атты салган.

«Чуртталга бажыңы база хоорай хүрээлели» национал төлевилел боттаныышкынында “Арыг суг” федералдыг төлевилели-биле Тываның Улуг-Хем кожууннуң Шагаан-Арыг хоорайда хүнде 7500 кубометр суг чыыр күчүлүг черни эде чаартыр ажылдар доозулган. 

2022 чылда «Культура» национал төлевилел күүселдези-биле, Тыва Республиканың көдээ черлеринде - Өвүр кожууннуң Саглыда, Кызыл кожууннуң Каа-Хем, Чөөн-Хемчик кожууннуң Чыраа-Бажы суурларда Культура бажыңнарынга капитал улуг септелгени бо чылын кылып дооскан.

Тыва Республиканың Садыг-үлетпүр палатазы-биле Казахстанның даштыкы садыглаашкын палатазы ийи таланың экономиктиг күчү-күжүн быжыглаарынче угланган кады ажыдажылга дугайында керээни чарганнар.

«Россияның кубогу» делегей конкурс-фестивальга Шагаан-Арыг хоорайдан “Он-Кум” мода болгаш костюм театры тиилээн. Москвага эрткен конкурстуң финалында, республиканың уран чүүлүнүң алдарлыг ажылдакчызы, делегей болгаш российжи конкурстарның лауреады Андрей Неверицкийниң удуртканы үлегерлиг театрның бичии сылдыстары база катап бедик чедиишкинни эккелген.

Тываның Баштыңы Россия Федерациязының Күрүне Чөвүлелиниң хуралынга киришкен. Чурттуң Президентизи Владимир Путинниң Күрүне Чөвүлелиниң стратегтиг чугула темазы - аныяктар политиказын боттандырарында деп демдеглээн. 

Россия Федерациязының Президентизи Владимир Путинниң Чарлыы-биле, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгны Найырал ордени-биле шаңнаан. РФ-тиң Президент администрациязының удуртукчузунуң оралакчызы Сергей Кириенко регионнуң удуртукчузунга күрүне шаңналын тывыскан.

Владислав Ховалыг республиканың энергетика адырының ажылдакчыларынга профессионал байырлалы-биле байырны чедирип, чедиишкиннерни, быжыг кадыкшылды, аас-кежикти күзээн бижикти бодунуң блогунда арттырган

Республиканың национал школа хөгжүдер институду “Башкы” сеткүүлдүң электроннуг хевирде бирги үндүрүлгезин үндүргенин дыңнаткан. «Башкы» - Тываның башкылар ниитижелгезинде эртем-нептерелдиг болгаш методиктиг сеткүүл деп билдингир.

Хөгжүлдениң бот-тускай программаларының ажылчын олуттар талазы-биле көргүзүглери ажыр күүсеттинген. Декабрьга чедир 6,5 муң ажылчын олут тургузар планны, 8 муң кылдыр күүсеткен. 

Кызылда туттунуп турар буддийжи хүрээ «Будда Шакьямуниниң өөредиин тайылбырлаар болгаш боттандырар хүрээ» деп атты алган (тиб. Тубтен Шедруб Линг). К.С. Шойгу аттыг культура фондузунуң саң-хөө деткимчези-биле Тываның найысылалында ол улуг шажын тудуун тудуп турар.

Республиканың Юстиция яамызы Тывадан шериг албанныгларга база оларның өг-бүлелериниң кежигүннеринге халас юридиктиг дузаны чедирип турарын дыңнаткан.

Декабрь 20-де, Кремльдиң Екатерина залынга, Россия Федерациязының дээди күрүне шаңналдарын тыпсыр ёзулал болуп эрткен. Өөредилге, эртем, медицина болгаш кадык камгалал, үлетпүр, көдээ ажыл-агый, далай транспорту болгаш өске-даа адырларда шылгараңгай российжилерниң ажыл-чорудулгазын дээди күрүне шаңнадары-биле демдеглээн. 

Донбасста эмчи коллегаларынга практиктиг дуза көргүзүп, тулчуушкун шөлдеринге балыгланган шериглерге эмчи дузазы чедирер дээш, ийи неделя бурунгаар аъттанган бөлүк эмчилер бо эртен Тывада ужуп чедип келген.

Тываның Баштыңы мобилизастаан хамаатыларның өг-бүлелеринге коммунал ачы-дуза төлевиринге 10 муң рубль түңнүг чаңгыс катап бээр төлевирни төлээриниң чурумун бадылаар дугайында доктаалга атты салган.

РФ-тиң Президентизиниң чанында уруглар эргелериниң талазы-биле бүрүн эргелиг төлээниң «Россияның элэдилери» стратегтиг программазының 2022 чылда боттанылгазы-биле республикада “Лидер” элээдилер төвүн ажыдар байырлыг хемчег дүүн Кызылда Аныяктар ордузунга болуп эрткен.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг РФ-тиң Президентизиниң эге белеткел чурумунуң талазы-биле чарлыын хандырар Тывада Оперативтиг штабтың хуралын дарый чыгган.

Бо хонуктарда, Кызылда Вавилин ээтпээнде база Бай-Тайганың Шуй суурда участок төлээзиниң ажылдаар чери биле чурттаар оран-савазын кады туткан бажыңнарны дамчыткан. «2021-2024 чылдарда Тыва Республикада хөй-ниити чурумун база кем-херек үүлгедиинге удур демиселди хандырары» күрүне программазының күүселдези-биле полиция ажылдакчыларынга бажыңнарны туткан.

2022 чылдың ноябрь 11-де, Бишкек хоорайга тыва мөге Саян Хертек алдын медальды чаалап алган. Ол ооң делегей чергелиг ийиги алдыны болган. Тываның Баштыңы-биле ужуражылгага Тываның спорт сайыды Субудай Монгуш, спортчунуң ат-сураглыг тренерлери, «Самбо-70» деп спорт болгаш өөредилге төвүнүң төлээлери Павел Фунтиков биле Денис Павлов келген.

Регионнуң удуртукчузу-биле ужуражылга үезинде, Тываның хоочуннары болгаш көскү ажылдакчылары декабрь 16-да дыңнаткан республика Баштыңының Айыткалының кол тезистерин сайгарып, санал-оналдарын үлешкен.

Декабрь эгезинде Донбассче аътаныпкан бөлүк тыва эмчилер бо чоокку хүннерде чанып кээр. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ооң дугайында дыңнаткан. 

Чурттуң тулган барааннарының санынче тыва бүдүрүкчүлерниң дөрт продуктузу кирген. 2022 чылдың «Россияның 100 тулган барааннары» бүгү-российжи конкурсче республиканың бүдүрүлгелери дөрт аъш-чем продукциязын киириштиргенин, ТР-ниң Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы дыңнаткан.