Октябрьның 5-6-да, Кызылга, «Мээң бизнезим: Тыва Республиканың III тудуг шуулганы» шуулган  «Биче болгаш ортумак бизнес база хууда сайгарлыкчы инициативаны деткиири» национал программа боттанылгазы-биле болуп эртер.

Тываның Чазаа Даш-чонукчузунуң хүнүн республика байырлалдарының даңзызынче киирер дээн культура ажылдакчыларының саналын деткээн. 

2023 чылдан эгелеп Тывага «Чылдың тудугжузу» ат дээш чылдың конкурузун эрттирери чаңчыл апаар. Республиканың чазаа ооң дугайында доктаалды хүлээп алган.

Тере-Хөл кожуннуң Кунгуртуг, Бай-Тайга кожууннуң Кара-Хөл, Мөңгүн-Тайга кожууннуң Мөген-Бүрен ыраккы чурттакчылыг черлерже волокно-оптиктиг харылзаа шугумун шөйер төлевилелдиң боттанылгазы 2024 чылда эгелээр.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг эрткен неделяда Александр Новак-биле ужурашкаш, 2021 чылда ооң бадылааны Тываның энергохандырылгазының комплекстиг планында кирген энергетика объектилериниң тудуу болгаш модернизациязы кайы хире чоруп турарын илеткээн.

Тывада ажаалда херек назылап кыраан болгаш инвалид кижилерни доктаамал ажаап карактаарының системазын ажылдадырының бирги чадазын боттандырып эгелээн. 

«Президент маргылдаалары» бүгү-российжи спортчу школачылар маргылдааларының түңнел оюннарынга Тыва Республиканы Кызылдың 5 дугаар гимназиязы биле Сукпак ортумак школазының өөреникчилери төлээлээн. 

Тываның Чазаа Луганск Улус Республикадан 100 уругнуң лагерьже путевкаларын хандырган. Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг эрткен неделяда ооң дугайында доктаалга атты салган.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Россияның тудуг болгаш ЧКА сайыды Ирек Файзуллин-биле ужурашкан.

Россияның Чазаа Тывада черлерни мелиорациялаар адырда ажылдарны кылырынга бадылаттынган акшаландырыышкын хемчээлинге немей 8 млн. ажыг рубльди берген. 

Владислав Ховалыг ужуражылга үезинде, Андрей Николаев-биле республикада 11 школалар тудуун сайгарып чугаалашкан. Улуг-Хем кожууннуң Чааты сумузунда школаны көдээ девискээрлерниң комплекстиг хөгжүдер федералдыг программа боттандырылгазы-биле тудуп турар.

КМД-ЭНЕРГО компания Кызыл кожууннуң девискээринде тудуг ажылдарынче кирген. Элегес-Аксы суурдан ырак эвесте белеткээн участокта тудугнуң тавааның өргеннерин быжыглап эгелээн. 

Чылдың 37-ги неделязында, Тывада ОРВИ аарыы ийи катап көдүрлүп, 51-ден 105 четкен. Чаа өөредилге чылы эгелээни-биле ОРВИ аарыы нептерээнин Роспотребнадзорнуң регионалдыг эргелели дыңнаткан. 

Эрткен дыштаныр хонуктарда Чөөн-Хемчик кожууннуң Культура одаанга Чадаана хоорайның база “Алдыы-Хүрээ” шажын хүрээзиниң үндезилеттинип тургустунганындан бээр 150 чылынга тураскааткан чоннуң байырлалы болуп эрткен.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Чөөн-Хемчик кожууннуң 150 чылдаан база «Алдыы-Хүрээ» сарыг шажын хүрээзиниң 150 чылынга тураскааткан муниципалитетче ажылчын сургакчылаашкынының үезинде, «Амгы үениң школазы» федералдыг төлевилел-биле тутунуп турар 616 олуттуг школага барып четкен.

Сентябрьның 20-ден Тывада чурттакчы чондан эт-хөреңги үндүрүүнүң чыылдазын көвүдедир ай эгелээн. 

У-шунуң бир угланыышкыны – тайцзицюаньга XI делегей чергелиг маргылдаага тыва спортчулар чедиишкинниг киржип, алды медальды чаалап алганнар.
Чөөн-Хемчиктиң муниципалдар аразының эмнелге төвүнүң фтизиатр эмчизи, у-шучу Айлан Ондар танцзигунь база танцзицюань ийи хевирге киришкеш, ийи алдын медальды чаалап алган. 

ТР-ниң Чазааның даргазының оралакчызы албан хүлээлгени күүседип турар Олег Лукин ажыл-агый аайы-биле Тывада келген «Россияның Почтазы» АН-ның Сибирь Макрорегионунуң директору Александр Завьялов база Федералдыг почта харылзаазының Тывада эргелелиниң директору Владимир Ревенко-биле ужурашкан.

Ноябрьның 4-те,  Москвада ВДНХ-га делегей чергелиг “Россия” делгелге-шуулган бодунуң ажылын эгелээр. Россия Федерациязының шупту субъектилери бүдүн чурттуң байлаа апарган регионунуң кол чедиишкиннерин көргүскен экспозицияларны делгелгеге делгээр.

Дүүн Кызылга,. В. Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга Тыва Республикада Армейжи культура хүннериниң байырлыг хаашкынын кижи бүрүзү дорт дамчыдылгадан көөр аргалыг болган.

Тывага «Енисей хүнү» экологтуг байырлал хүнүнде Улуг-Хемниң эриин дургаар арыглап аштаары чаңчыл апарган. 

Росхереглел хайгааралының ТР-де эргелели сөөлгү үш неделяда республика девискээринде ОРВИ-ден аараан кижилер саны көвдеп турарын дыңнаткан. Специалистер эпидемиологтуг байдалга четпес-даа болза, аарыыр чорук көвүдээнин демдеглээн.

Республиканың Күш-ажыл болгаш соцал политика яамызы одалга сезонунуң бертинде 758 өрт медээчилерин садып алган. 

«Чурттаар чер болгаш хоорай хүрээлеңи» национал төлевилелдиң “Таарымчалыг хоорай хүрээлеңин хевирлээри” федералдыг төлевилел чорудуу-биле Тывада чаагайжыдар хөй-ниити девискээрлеринде шупту тудуг ажылдары доозулган.

«Восток» компания автошиналардан резин чадыглар кылыр чаа бүдүрүлге цегин дүүн ажылдадып эгелээн. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ооң дугайында дыңнаткан.

Сентябрьның 15-тен Кызылдың ЧЭТ республиканың социал объектилеринче болгаш хөй аалдыг каът бажыңнарже чылыгны берип эгелээн. Бүдүрүлгениң удуртукчузу Андрей Троцан сентябрьның 27-ге, келир средага чедир, хоорайже чылыгны төндүр бериптерин дыңнаткан.

Республика Чазааның чанында “Энергия камналгазы болгаш перспективтиг хөгжүлде төвү” күрүнениң автономнуг албан чери таварыштыр АЗС ээлеринге автомобиль кывар-чаар чүүлүнүң өртээн бадырарынга Тываның бюджединден субсидияны шилчидип эгелээр. 

Бо дыштаныр хүннерде Тес-Хем кожууну 100 чылын, Самагалдай хүрээзиниң 260, Самагалдай сумузунуң 250 чыл оюн демдеглээн каш дакпыр байырлалдарын калбаа-биле бедик деңнелге демдеглеп эрттирген.

Тываның найысылалынга Кызылдың чурттакчылары болгаш аалчылары Армейжи культура хүннеринде эртер улуг культура-өөредиглиг хемчеглерден Ада-чурттуң төөгүзүнге болгаш культуразынга хүндүткелдиң болгаш төрээн чуртка ынакшылдың тура-соруу-биле долдунган хөй санныг солун болгаш ажыктыг чүүлдерни көөр аргалыг.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Россияның Чазааның даргазының оралакчызы Марат Хуснуллин-биле Москвага ужурашкан. Ужуражылга үезинде вице-премьерниң удуртулга-башкарылгазында республика сайзыралында элээн каш айтырыгларны сайгарып  көрген.

Тыва Республиканың Күрүне тугунуң хүнүн сентябрь 17-де кылдыр тургусканы база анаа эвес. 1992 чылдың сентябрь 17-де Тываның Дээди Соведи тукту бадылаан-даа болза, мурнунда чылдарда ооң хүнүн онзагай демдеглевейн турган. 

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг республика девискээри таварты чурттар аразының Россия – Моол – Кыдат демир-орук коридорун тудар төлевилелди ажылдадыр аргазын Чөөн чүк экономиктиг форумунуң үезинде сайгарып чугаалашкан.

«Экология» национал төлевилелдиң «Арыг агаар» федералдыг төлевилели-биле агаарже хоралыг бүдүмелдерни үндүрүп турарын өйлээн дуржулга-биле шинчилел ажылдары сентябрьның 1-ден Кызылда эгелээн.

Регион девискээринде апрельдиң 20-де киирген өртке удур онза чурумну октябрь 4-ке чедир узадырын республика чазаа шиитпирлээн. Республика Чазааның албан езузунуң сайтызында чогуур доктаалды парлаан.

Тывада мал чеми белеткээр кампания адакталып келген. Республиканың ажыл-агыйлары регионнуң малчыннарынга мал кыштаглаашкынын хүр-менди эртип алырынга херек ниити мал чеми белеткээр планын 86 хуу чедирип алган.

Кызылдың 18 дугаар школазында массалыг хораннаныышкын болганы бүрүткеттинген, болуушкуннуң чылдагааны тодараттынгыже, чемненилге черин хагганын, Тываның Өөредилге яамызы дыңнаткан.

«Дневник.ру» компанияның күрүне-хуу кады эштежилге негелдези-биле, республикага чурагайлыг өөредилге шөлүн ажылдадыр дугайында инициативазын Тываның Чазаа өөренип көрген. 

Владивостокта Чөөн чүк экономиктиг форумнуң шөлүнге болуп эрткен “Сибирь дугуржулгазы” регионнар аразының ассоциация хуралының соонда, ол билдинген. 

Сентябрь 10-да Тываның муниципалитеттеринче соңгулдаларны болган деп санаан. Тываның Соңгулда комиссиязы баш бурунгар түңнелдерни үндүрген.

Алтай крайда Виктор Томенконуң, Кемерово облазында Сергей Цивилёвтуң, Красноярск крайда Михаил Котюковтуң, Москвада база Москва облазында Сергей Собянин биле Андрей Воробьёвтуң, Нижегород облазында Глеб Никитинниң, Новосибирск облазында Андрей Травниковтуң, Омск облазында Виталий Хоценконуң, Смоленск облазында Василий Анохинниң, Чукотка Автономнуг округта Владислав Кузнецовтуң база Якутияда Айсен Николаевтиң адынче байыр чедириишкинниг телеграммалар Тыва Республикадан чоруткан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның инициативазы ажылдаткан “Идепкейлиг хамааты” чат-бот корум-чурум камгалаар органнарга чажыт арага саарылгазы-биле демисел чорударынга дөгүм болган.

Тываның Одалга болгаш энергетика яамызының ажылдап кылганы “Хөмүр продукциязы” күрүнениң информастыг системазы ажылдап эгелээн. Система республика девискээринде оттулар чүүл складтарындан хөмүрнү чиигелделиг өртек-биле садып алыр арганы бээр.

Тыва Республиканың Культура яамызы-биле  Россия Федерациязының Камгалал яамызының культура департаментизи кады Армейжи культура хүннеринде элээн каш культура-өөредиглиг хемчеглерни эрттирер дээнин Тываның Чазааның деткээн. 

Сентябрь 8-тиң дүнезинде, бир шак үезинде, Улуг-Хем кожууннуң девискээринге ийи автомашина үскүлешкен орук озал-ондаадан беш кижи ол-ла черинге чок болган, ийи кижи кемдеп-берттинген.

Тывада, Чаңгыс аай бадылашкын хүнүнде, бодунуң соңгулда участогунга билдингир чылдагаан-биле кээп соңгуп шыдавас кижилерге тус чер хуралдарынче депутаттар соңгулдазының хуусаадан эрте бадылаашкыны сентябрь 5-те доозулган. 

Сентябрь 6-да, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг дорт дамчыдылга үезинде, республиканың чурттакчыларын дүвүредип чоруур чидиг айтырыгларга харыыларны берген. 

Бай-Тайга кожууннуң Кара-Хөл суур чоогунда малчын аалга төрели-биле турган ийи харлыг чаш сентябрь 6-да чиде берген.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның сентябрь 6-да дорт эфиринге көдүрүлген чидиг айтырыгларның бирээзи чурттакчы чонну болгаш эмнелгелер, школалар ышкаш социал албан черлерин хөмүр-даш-биле хандырылгазы, ооң өртээ болган.

Республиканың Юстиция яамызы Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазын күүседип, эзирик машина мунуп чорааш туттурган күрүне албан хаакчызын ажылындан хостаар хоойлу төлевилелин ажылдап кылган.

Тывада чылдың-на эртип турар "Школаже белеткениринге дузалаш" акция бо удаа 15 дугаар эртип, күш-ажылчы коллективтерни, хуу сайгарлыкчылары, энерел сеткилдиг хамаатыларны база катап хаара тудуп, хөй ажы-төлдүг болгаш эвээш хандырылгалыг, амыдыралдың берге байдалынга таварышкан өг-бүлелерниң уруг-дарыынга адрестиг дузаламчыны өөредилге чылының бүдүүзүнде чедирген.

«Профессионалитет» федералдыг төлевилелдиң Тывада күүселдези сентябрь 1-де эгелээн. Төлевилел күүселдезинде сес өөредилге программазын - мал-маган продуктуларының технологу, мал-магандан аъш-чем продуктуларның технологу, көдээ ажыл-агый машиналарын ажыглаар база септээр мастер, агроном, үнүш ажаакчызы, көдээ ажыл-агый бүдүрүлгезиниң мастери, арга-арыг болгаш арга-арыг-парк ажыл-агыйының мастери мергежилдерни шилип алган 490 сургуул өөренип эгелээн.

Тывада дачалар суурунуң идегелдиг болгаш айыыл чок чырык хандырылгазының айтырыы шиитпирлеттинген – ол ажылдарны регион  бюджединден акшаландырар. 

Тывада күрүне болгаш муниципалдыг органнарның, ол ышкаш бюджет албан черлериниң сайтыларын «ГосWeb» чаңгыс платформаже шилчидер ажыл эгелээн.

Кызылдың Президентиниң кадет училищези 10 чылдаан юбилейлиг бо өөредилге чылында 376 кадетти хүлээп алган.

Күрүне хамааты албан-хаакчызы-биле албан керээзин үзе чарарынга чаа барымдааны тургузарының дугайында федералдыг хоойлу төлевилелиниң Тывага сайгарылгазы болуп эрткен.

Коммунал инфраструктура модернизастаар программаның республикада боттанылгазы-биле Шагаан-Арыгда эде чаартыры планнаттынган даштыкы инженер четкилеринде тудуг-монтаж ажылдарының бирги кезээ бо чоокку хүннерде эгелээнин Тываның Чуртталга-коммунал ажыл-агыйы дыңнаткан.

Каа-Хем кожуунда Бүрен хемни кежир көвүрүг үрелген соонда, автомобиль аргыжылгазын катап тургузары-биле ояр орукту кылып эгелээн. 

Регионнуң баштыңы Владислав Ховалыг ооң дугайында социал четкилерге дыңнаткан.

Тывада шимчеп албас кижилерни ажаап-карактаарынга өөредир школалар социал төптерге ажылдаар. 

Регионалдыг экономиктиг сайзырал яамызы республикага ындыг ажылды эгелээри чугула апарганын дыңнаткан. 

Тываның чурттакчылары боттарының сонуургаан айтырыгларын республика Баштыңының бодунга салып болур. Владислав Ховалыг социал четкилерге дамчыдылга үезинде чаңгыс чер чурттуглары-биле дорт харылзажыр.

Август 27-ден удуртулга органнарынга база онза байдалдарже хөделир күштерге "кезээде белен болурунуң" чуруму чарлаттынган. Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг чогуур айтыышкынга атты салган.

Оруктарга орук озал-ондаандан өлүм-чидимни чавырылдырар дээш республика  хемчеглерин сайгарган хурал Тываның Чазаанга болуп эрткен. 

Чаңгыс аай соңгулда хүнүнүң хуусаадан эрте бадылаашкыны сентябрь 9-ка чедир уламчылаар.

Амгы Россияның аңгы-аңгы адырларында төлептиг көргүзүглер кирген «Достижения.рф» порталда республиканың көскү чедиишкиннери дээш үнүңерни берип болур силер

2023 чылда Тывада “элээр зона” деп боттарының девискээрин чарлаан суурларның саны 25 четкен. 

Тыва Арат Республикадан эки турачы аъттыг шеригни фронтуже үдээниниң 80 чылынга тураскааткан төөгүлүг болуушкунну катап тургускан улуг көргүзүг сентябрь 1-де болуп эртер.

2023 чылда Тывада ипотека алыры 2,5 катап көвүдээн. “РИА Новости”-ниң ипотека рыногунда шинчилелиниң түңнелдеринден алырга, эрткен чылдың 12 айында республиканың экономиктиг активчи муң чурттакчызының 45-зи ипотеканы долдурган.

Тыва Республиканың Чазак даргазының орлакчызының албан-хүлээлгезин күүседип турар Олег Лукин кывар-чаар материалдарның регион рыногунда байдалын сайгарган ажылчын хуралды эрттирген. 

РФ-тиң спорт сайыдының бирги оралакчызы Азат Кадыров ажыл-агый аайы-биле Тывага кээп чораан.

Эрзин кожуунда ол чер чүгле Россияда эвес, а делегейде литий чыдыны-биле эң байлак. Тастыгда чартык миллион тонна хире стратегтиг металл курлавыры барын эксперттер санаан. 

«Билиг» российжи ниитилелдиң шаңналын алырынче Тыва Республиканың төлээлеринден үжен ажыг чагыг кирген. 

Бөгүн Тываның Чазаанга, Шахтер хүнүнүң бүдүүзүнде, республиканың хөмүр үлетпүрүнүң ажылдакчыларын шаңнаар байырлыг езулал болуп эрткен.

Регионда назы четпээннерниң хайгаарал чок чоруурунга база чурум үрээринге удур профилактика талазы-биле күрүне политиказының адырында херек кырында байдалды сайгырып көөрү – эксперттерниң ажылы. 

Бөгүн, август 24-те, Тыва Республиканың девискээринде өртке удур онза чурумну сентябрь 13-ке чедир узадыр дугайында доктаал күш кирген.

Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг башкыларның август чөвүлел хуралынга киржип тура, өөредилге адырында чедиишкиннерни, ылаңгыя школа доозукчулары күрүне шылгалдаларын эки дужааганын демдеглээн.

Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг республикада күрүне дылдарының бирээзи – тыва дылды сайзырадырын бадылаан чарлыкка атты салган.

Тываныӊ Чазаа «Аӊнаашкын болгаш аӊныыр курлавырын кадагалап арттырарыныӊ дугайында» Тыва Республиканыӊ хоойлузунга чогуур эдилгени киирген.

Тываныӊ сайгарлыкчылары даштыкыже үндүр садар барааннарыныӊ чөпшээрелин күрүнениӊ деткимчези-биле кылдырып алган.
Республиканыӊ Экономика хөгжүдер яамызы-биле Экспорт деткиир төвү үш сайгарлыкчыга дузалаан. 

Арат шөлүнге, Россия Федерациязының Күрүне тугунуң хүнүнге тураскааткан байырлалда, Россия биле Тываның күрүне туктарын көдүрер байырлыг езулалда, республиканың беш бичии чурттакчызынга Россия Федерациязының хамаатызының паспорттарын тывыскан.

Республика одалга сезонунга белеткенип турар. Одаар чүүл болгаш энергетика комплекизиниӊ, Чуртталга-хандырылга ажыл-агыйыныӊ болгаш социал адырныӊ объектилери 70 хуу белен.

Бөгүн Тываның найысылалында республиканың башкылар ниитилежилгезиниң эң улуг болуушкуннарының бир хемчээ – өөредилге ажылдакчыларының чылдың август хуралы эгелээн.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның удуртулгазы-биле эрткен аппарат хуралында, республикада мал чеми белеткээр компанияның кайы хире чоруп турарын сайгарган. 

Регионнуң вице-премьериниң албан-хүлээлгезин күүседиринге чоокта чаа томуйлаткан Олег Лукин-биле Владислав Ховалыг Балгазын суурнуң эрги школазынга барып чораан. Амгы үеде ында капитал септелге ажылдары кидин-түлүк. 

«Чаңгыс демниг Россия» партияның чиңгине чөвүлелиниң секретары Андрей Турчак база РФ-тиң чырыдыышкын сайыды Сергей Кравцов оларның киржилгези-биле эрткен хуралга, капитал септелге чоруткан школаларның кайы хире беленин сайгарып чугаалашкан. 

Август 22-де Тываның Өөредилге яамызы “Өөредилге болгаш педагогика эртемнери” деп угланыышкынга өөредилгезин дооскан дээди өөредилге черлерин доозукчуларынга ажылчын олуттар ярмарказын Кызылга организастаар. 

Бөгүн Тываның Чазаанга республикада эртип турар аът чарыштарында назы четпээн аът мунукчуларының айыыл чок чоруунуң дугайында айтырыгны сайгарып хуралдаан.

Август 18-20 хүннеринде, республикага М.Б. Кенин-Лопсан аттыг «Дүңгүр» хамнаашкынының II бүгү-российжи фестивалы болуп эртер.

Республикада чедери берге суурларда социал албан черлеринче одаар чүүл сөөртүп чедирилгези 70 ажыг хууга күүсеттингенин, регионнуң Чуртталга-коммунал ажыл-агый яамызы дыңнаткан.

Ада-чурттуң улуг дайынының киржикчизи Наталья Ивановна Маслова 100 харлаан юбилейнин демдеглеп эрттирген.

РФ-тиң Федералдыг хуралының Федерация Чөвүлелиниң даргазындан Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыгның болгаш Тываның Дээди Хуралының (парламент) даргазы Каң-оола Давааның адынче чоруткан телеграммада мынча деп бижээн:

Тыва Республиканың баштыңы Владислав Ховалыгның бөгүнгү чарлыы-биле, Тываның Чазааның даргазының оралакчызының албан-хүлээлгезин күүседир кылдыр Сибирь регионнарының энергетика, тудуг болгаш коммунал ажыл-агый адырында арга-дуржулгалыг удуртукчу, 53 харлыг Олег Николаевич Лукинни томуйлаан.

2023 чылдың Наадым байырлалынга база Республика хүнүнге алдар болдурган тыва хүреш маргылдаазы - найыр-тоглаа хемчеглериниң түңнел кезээ болган.

Чазак бажыңынга, Тыва Республиканың хүнүнге тураскаадып, республиканың болгаш чурттуң хөгжүлдезинге улуг үлүг-хуузун киирген аңгы-аңгы мергежилдерниң төлээлеринге күрүне шаңналдарын тыпсыр езулал болуп эрткен.

Тываның Баштыңы бодунуң өмүнээзинден база республиканың хөй националдыг чонунуң мурнундан Дагестан Республиканың Баштыңы Сергей Алимович Меликовка, Дагестанның акы-дуңма чонунга ханы кажыыдалын илереткен.

Июль 19-та Кызыл хоорайда Туризм бажыңынга Сибирь федералдыг округтуң Садыг-үлетпүр палатазының удуртулгазының киржилгези-биле хурал болуп эрткен. Аңаа Сибирь Федералдыг округтуң Садыг-үлетпүр палатазының иштики туризмниң хөгжүлдезинге ролюн болгаш ТР-ниң Садыг-үлетпүр палатазының «Саян дээрбээ» деп чаа төлевилелиниң ажыл-чорудулгазының дугайында дээш туризмге хамаарышкан оон-даа өске организастыг айты­рыгларны чугаалашкан.

«Кадык камгалалы» нацио­нал төлевилелдиң бирги звенозунуң чаартылгазының программазы ёзугаар Эрзин кожууннуң төп эмнелгезинде 1700000 рубль өртектиг Clima MC-15 маркалыг чаа биохимиктиг анализатор келген. Ол дугайын ТР-ниң Кадык камгалал яамызы дыңнаткан.

«Айыыл чок шынарлыг оруктар» национал төлевилел-биле септеп турар оруктарны Тываныӊ Баштыӊы Владислав Ховалыг боду хынап турар. Объектилерге барып четкеш, подрядчиктер-биле ужуражып, кылдынган ажылдыӊ шынарын көрүп хынап турар. Регионнуӊ баштыӊы Кызыл хоорайныӊ чоок-кавызында оруктарныӊ тудуун бо эрткен хонуктарда хынаан.

Национал гвардияның Сибирьде шериг округунуң командылакчызының оралакчызы генерал-майор Андрей­ Батрак Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгга Росгвардияның Тывада эргелелиниң чаа удуртукчузу полицияның полковниги Алексей Корниенкону таныштырган. Ужуражылганың үезинде регионнуң удуртукчузу республиканың социал-экономиктиг байдалы болгаш эрге-хоойлу камгалаар органнар-биле кады ажылдажылганың байдалы-биле Корниенкону таныштырган.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг биле Луганск Улус Республиканың Свердловск районунуң Свердловск хоорайының удуртукчузу Андрей Сухачёвтуң аразында чардынган кады ажылдажылганың дугайында дугуржулганың иштинге бистиң республика Россияның чаа регионунуң школачыларының чайгы дыштанылгазын организастаарынга дузалажыр.

Тывада Күрүнениӊ чаӊгыс аай шимчевес өнчү-хөреӊги даӊзызынче (ЕГРН) кирбейн барган хуу бажыӊнарны, квартираларны болгаш чер участоктарын тывар ажылды уламчылап турар. Ук ажылды кожуунарныӊ эрге-чагырга органнарыныӊ ажылдакчылары, республиканыӊ Чер болгаш өнчү-хөреӊги хамаарылгаларыныӊ яамызыныӊ, Тыва Республикада Росреестр эргелелиниӊ специалистери кады кылып турар.

Ужуражылгага Тываныӊ спорт яамызыныӊ оралакчы сайыды Саян Моӊгуш, чемпионнуӊ ачазы Артыш Сарыглар база келген. Аныяк мөге Чиӊгис Сарыг­лар Грузиядан удурланыкчызын октап алгаш, элээди мөгелер аразынга Европаныӊ бирги чери дээш хостуг хүреш маргылдаазынга алдын медальды чаалап алган. Ол маргылдаа Венгрияныӊ Капошвар хоорайынга болуп турган, аңаа аӊгы-аӊгы чурттардан келген 200 ажыг спортчулар киришкен. Чиӊгис Сарыглар түӊнел сегиржип алыышкын үезинде хүрешти эки билирин көргүскеш, бодунуӊ мергежээн уран аргалары-биле көрүкчүлерни болгаш чаӊгыс чер чурттугларын магадаткан.

Июнь 24-тен тура август 4-ке чедир план ёзугаар Кызылдыӊ чылыг-электри төвүн (ТЭЦ) өжүрер дээрзин Тываныӊ одаар чүүл болгаш энергетика яамызы дыӊнадып турар. Чылыг дамчыдар хоорзаларга гидравликтиг шенелделер кылып, оларны септээр дээш, Кызылдыӊ кол чылыг хандырар бүдүрүлгезиниӊ ажылын чылдыӊ-на ара соксадып турар. Ол дээрге хоорайга кышкы одалга сезонун авария чок эрттирип алырын хандырар кол хемчег.

Орус географтыг ниитилелдиӊ деткип турары «Сеӊгилеӊ сыннарыныӊ ландшафтызын болгаш янзы-бүрү биологтуг хевирлерин шинчилээри» деп төлевилелдиӊ I чадазын Тывага июнь төнчүзүнде боттандырып эгелээн. Ук төлевилелге Сеӊгилеӊ сыннарында бөлүк ирбиштерни камгалаарын болгаш кадагалап арттырарын организастаар, тайга-сынны федералдыг онза бойдус камгалалдыг девискээр (ООПТ) системазынче киирер үндезиннериниӊ талазы-биле комплекстиг хемчеглерни ажылдап кылыр деп турар.

«Культура» национал төлевилели-биле Тываныӊ ийи кожууну көжүп чоруур хөй ажыл-хүлээлгелиг культура төвүн алган. Амгы үениӊ дугуй кырында клубтарын ада-чурттуӊ ПАЗ автобустарыныӊ баазазынга кылган. Чаа мобильдиг төп эгезинде анаа автобус ышкаш көстүр, ынчалза-даа ооӊ иштин ажык дээр адаанга бүдүн концерт үндүреринге чугула херектиг дерилге-биле шимээн. Кандыг-даа байырлыг хемчеглерни, фестивальдарны эрттирер, кинону безин көргүзүп болур.

Бойдустуӊ арга-эзимнеринге, хову-шөлдеринге баш бурунгаар өрт болдурбазы, чурттакчылыг черлерни, янзы-бүрү хуу өнчү-хөреӊги объектилериниӊ өртке удур камгалалын быжыглаар дээш, Тываныӊ Чазаа өрт айыылынга удур онза чурумнуӊ хуусаазын узадыр деп шиитпирлээн.

Республикада хып турар өрттер чок дээрзин регионнуӊ диспетчер албаны июль 12-де медеглээн. Ийи-үш хонук улаштыр чагган чаъстар Кызыл кожуунга хып турган өрттү өжүреринге дузалаан. Ындыг турбуже улуг чаъстаашкындан элээн каш хемнерниӊ суу улгаткан. Өвүрнүӊ Дус-Даг сууру биле кожуун төвүн харылзаштырар көвүрүүн Торгалыг хемниӊ шапкын агымы үрей шаапкан.

«Айыыл чок шынарлыг оруктар» национал төлевилелди боттандырары-биле Кызыл кожууннуӊ Каа-Хем суурнуӊ Горная, Геофизическая, Безымянная, Аныяк деп кудумчуларында автооруктарны септээн.Ол кудумчуларда хөй-ниити транспорту халдып турар. Чазаглыг оруктарга маршруттуг такси азы автобус-биле аргыжары таарымчалыг эвес дээрзин чурттакчы чон үргүлчү хомудап чугаалап турган.

Биче болгаш ортумак бизнес­ секторунда керээ чокка, «хөлегеде» ажылдап турар улусту тыпкаш, эрге-хоойлу ёзугаар оларга күш-ажыл керээзи чардырар талазы-биле планныӊ күүселдезин Тыва Республиканыӊ Ча­заанга сайгарып чугаалашкан.

Тываныӊ найысылалы «Хоорайныӊ оттары» деп чаа иштики программаныӊ ачызында чырык апаар. Ол программаны республиканыӊ Баштыӊы Владислав Ховалыг саналдаан. Найысылалдыӊ төп кудумчуларында хөй аал чурттаар элээн каш бажыӊнарныӊ даштын чараштыр септеп, хоорайныӊ каът бажыӊнарыныӊ кырынга чырыыр бижиктер тургузуп, бар турган чүүлдерни катап кылып турар.

Тыва Республика биле Луганск Улус Республиказы аразында шефтеп дузалажыр дугайында дугуржулга езугаар Луганск Улус Республиказында өөредилге албан черлерин катап тургузарынга, септеп кылырынга Тываныӊ тудугжулары дузалажып турар. Тывадан тудугжулар бригадазы Свердловск хоорайныӊ 6 дугаарлыг ортумак школазын катап тургузарынга дузалажып турар. Ооӊ соонда план ёзугаар Червонопартизанск хоорайда база бир школаны болгаш уруглар садын септээрлер.

Республикада биче болгаш ортумак бизнес субъектилериниӊ саны өзүп турар. Чыл эгезинде 8051 турган болза, июнь айда 8720 апарган. Тываныӊ Экономиктиг хөгжүлде болгаш үлептүр яамызы күш ажыл рыногунда байдалды республиканыӊ Баштыӊы Владислав Ховалыгга илеткээн. Биче болгаш ортумак бизнес ажылында 29 муӊ ажыг кижи ажылдап турар. Тываныӊ экономика адырында дөрт дугаар кижи бүрүзү сайгарлыкчыларныӊ бүдүрүлгезинде хаара туттунган.

Тывада поликлиника, дүрген эмчи дузазыныӊ станциязы, фельшер-акушер пунктузунуӊ эмчилеринге ажыл-албан чериниӊ бажыӊын хуужудуп алырын чөпшээрээн. Республиканыӊ Чазаа эрткен неделяда чогуур доктаалга өскерилгелерни кииргеш, эмнелге албан чериниӊ бажыӊын бээриниӊ чурумун тайылбырлаан.

ТР-ниң Чазак Даргазы Россияда Өг-бүле, ынакшыл болгаш шынчы чоруктуң хүнү-биле республиканың чурттакчыларынга байыр чедирген:

– Хүндүлүг чаңгыс чер чурттугларым!

Өг-бүле – кижиниң чуртталгазында эң-не кол чугула чүүлдерниң бирээзи, идегелдиг чөлеңгиижи болгаш күжү. Чоок кижилеривистиң деткимчези-биле кандыг-даа бергелерни эртиптер шыдалдыг бис.

Республиканың Көдээ ажыл-агый яамызының специалистериниң дыңнатканы-биле алырга, Тываның девискээринде бо чайын сигенниң өзүлдези июль айның баштайгы хүннеринде ортумаа-биле 20–30 сантиметр. Сигенниң ол хире бедиин арай-ла чавыс деп санаар. 90–120 сантиметр чедир өзе бээрге, сигенни мал чеминге кезип алыры таарымчалыг.

Тывада сибирь язвазы-биле аараанынга каразааш, эмнелгеге чыттырган 6 кижиниң бирээзиниң анализи бадыткаттынмаан дээрзин республиканың Кадык камгалал яамызы дыңнаткан. “Оон аңгыда, Барыын-Хемчиктиң кожууннар аразының медицина төвүнче ук аарыгдан аараанынга каразыткан база бир кижи келген. Анализтерин алган. Ол ам эмчи хайгааралында” – деп, яамының парлалга албаны дыңнаткан.

Каа-Хем кожууннуң Дерзиг-Аксы суурга хоочуннарның болгаш инвалидтерниң бажың-интернадының ту­дуун “Демография” национал төлевилелдиң “Улуг назылыг салгалдар” деп федералдыг төлевилелиниң акшаландырыышкыны-биле 2023 чылдың апрель 3-те эгелээн.

Июль 5-те Хамаатыларныӊ бот-идепкейин деткиир чөвүлел хуралы Тыва Республиканыӊ Баштыӊыныӊ удуртулгазы-биле Улусчу чогаадылга бажыӊынга болган.
Аӊаа Чөвүлелдиӊ кежигүннери-биле кады 400 ажыг удуртукчулар, Тываныӊ хөй-ниити организацияларыныӊ идепкейлиг төлээлери, федералдыг болгаш республика чергелиг организацияларныӊ, республиканыӊ кожууннарыныӊ удуртукчулары киришкен.

Тывадан бир шеригни украиннер тудуп алган деп социал четкилерге, мессенджерлерге тарай берген медээге хамаарыштыр тускай хыналданы Республиканыӊ Баштыӊыныӊ тускай шериг операциязыныӊ айтырыгларыныӊ талазы-биле төлээзи Тимур Куулар дарый чоргускан.

Республиканыӊ эрге-чагыргазы «Сибирь» - S7 Airlines» улуг авиакомпанияны кады ажылдаар партнёру кылдыр дугуржуп турарыныӊ дугайында Тываныӊ Баштыӊы Владислав Ховалыг эрткен чылын Дээди Хуралга (парламентиге) Айыткалынга чугаалаан турган. Ам бо үеде ук ажылдың түңнелинде авиарейстерни чорудуп эгелээн болуп турар.

Тываның Барыын-Хемчик кожуунда улуг Аянгаты хемни кежир тудуг ажылдары адакталган. Бөгүнде объектиде ажылдар 95 хуу кылдынганын, регионнуң Тудуг яамызы дыңнаткан.

Барыын-Хемчик кожууннуң чурттакчызының сибирь язвазындан аарааны билдинип, бадыткаттынганы-биле, ук кожууннуң база Ак-Довурак хоорайның девискээринге, июньнуң 30-ден эгелеп онза айтыышкын үнгүжеге карантинни киирер деп, Тыва Республиканың Чазааның онза байдалдар комиссиязының кежигүннери шиитпирлээр.

Тыва Республиканың Чазаа Тыва Арат Республиканың тыва-орус харылзааларын тургузуп база быжыглаар херекке хөй-ниитичи болгаш политиктиг ажылдакчы Иннокентий Георгиевич Сафьяновтуң тыва чоннуң мурнунга бедик ачы-хавыяазын демдеглевишаан, республиканың Орус культура төвүнге ооң адын тыпсыр шиитпирни үндүрген.

Тывада часкы кыйгыртылга кампаниязы уламчылавышаан. Барыын, Төп болгаш Чөөн чүк шериг округунуң шериг кезектеринге албан хүлээлгезин эрттирери-биле бөгүнге чедир 550 ажыг оолдар Республиканың чыылда пунктузундан аъттанганын, регионнуң шериг комиссариады дыңнаткан.

Статистиктиг сан-чурагайдан көөрге, орук озал-ондактарының ниити санының 7,5 хуузу эзирик чолаачыларның хайы-биле бооп турар. 

Росхереглел хайгааралының Тыва Республикада эргелелиниң негелдезинге даянган судтуң шиитпири-биле «Ковчег» кафе-барның ажылын түр үеде соксаткан.

Республиканың Чазаа керээлиг шериг албанынче кирген кижилерге немелде төлевирлер дугайында доктаалды хүлээп алган.

Тывада электроннуг дневниктер болгаш журналдар сервистерлиг “Сферум” информастыг-коммуникация өөредилге шөлүн каттыштырар ажыл доозулганын регионалдыг Өөредилге яамызы дыңнаткан.

Россияда Беларусь Республиканың Онза болгаш Бүрүн эргелиг элчини Дмитрий Крутой биле Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Белорусь биле Тываның садыг-экономиктиг, эртем-техниктиг биле социал-культурлуг кады ажылдажылгазының дугайында чазактар аразының дугуржулгазын чарган документиге аттарны салган.

Тываның Чазааның амы-тынга айыылдыг болгаш хоочураан, ховар таваржыр (орфанныг) аарыгларлыг уругларны деткиир ажыл-чорудулгалыг «Буянныг хүрээлел» фонд-биле кады ажылдажылга дугуржулгазының төлевилелин чүүлдүг деп көрген.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг кыска шөлээзинде төрээн черинде чанып келген шериг оолдар-биле ужуражып, чугаалашкан.

Республиканың эрге-чагыргазы “Социал хөмүр” төлевилел боттандырылгазы-биле Тывада эвээш хандырылгалыг болгаш хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге халас хөмүр дүжүрүлгезин чаңгыс хүлээникчи – кадыг боктар-биле ажылдап турар регионалдыг оператор «Транспорт сервизи болгаш төлевилели» КУБ-ка бүзүрээн.

Кечил-оол кудумчузу, 15 адрестиг, Кызылдың транспорт техникумунуң баазазында ажыттынган Республиканың хүлээп алыышкын комиссиязы ажылын эгелээн.

Ыраккы Өвүр кожууннуң Ак-Чыраа суурда школаның капитал септелгези адакталган. “Өөредилге” национал төлевилел-биле бо чылын чаартынар 13 ниити өөредилге черлериниң бирээзи ол.

Бо чылын республиканың ниити өөредилге школаларын 63 доозукчу, Кызылдың Президентиниң кадет училищезин 18 кадет алдын медальдар-биле дооскан.

Сибирь федералдыг округтуң, эртем, культура, өөредилге, үлетпүр, ажыл-агыйның төвү болур Новосибирск хоорайның үндезилеттинип тургустунганындан бээр 130 чыл болган юбилейлиг хемчеглеринге киржир чалалганы алгаш, Тываның Үрер хөгжүм оркестриниң хөгжүмчүлери боттарының аъттары-биле байырлал хемчеглеринге чедиишкинниг киришкеннер.

Республиканың хөй-ниити кадыкшылга болгаш эмчи профилактика төвүнүң ажылдакчылары “Амыдыралче 10000 базымнар” деп бүгү-российжи акцияны Аныяктар хүнүнге тураскаадып Дөгээ дааның баарынга эрттирген.

Республиканың арга-арыг ажыл-агыйлар девискээринде 980 га ниити шөлдүг 6 арга-арыг өрттерин өжүрген:

Бүгү чуртта хөй ажы-төлдүг деп статусту тыпсыр чаңгыс аай чурумга Тыва база каттышкан. ТР-ниң Күш-ажыл яамызының федералдыг хоойлу езугаар ажылдап кылганы, ол статусту тыпсырының азы узадырының талазы-биле күрүне эргелели биле хамаатыларның хөделиишкиннерин таарыштырган дүрүмнү республиканың чазаа эрткен неделяда деткээн.

Тываның гидрометеорология төвү республиканың шупту хемнерде сугнуң деңнели сыыгаанын дыңнаткан.

Республика Чазааның хүлээп алганы күрүне программазының боттандырылгазы-биле, республика база муниципалдыг деңнелдиг янзы-бүрү чырыдыышкын хемчеглерлиг “Наркотиктерге удур шупту” деп шалыпчы айны республиканың наркология диспансериниң эмчилери Наркоманияга удур бүгү делегей хүнүнге уткуштур чорудуп турар.

Тываның Өөредилге яамызы республиканың ниити өөредилге организацияларынга байырлыг чыскаалдар болгаш доозукчулар кежээлерин эрттиринге методиктиг тускай сүмелерни белеткээн.

Республиканың эрге-чагыргазы арга-арыгларда тургустунган өрт айыылының нарын байдалын көргеш, өртке удур онза чурумну июль 12-ге чедир узадыр шиитпирни үндүрген.

Бо кежээ Кызыл хоорайга, Россияның төөгүзүнде эң муңгаранчыг хүннерниң бирээзи – Сактыышкын болгаш кажыыдалдың хүнүнге тураскааткан хемчег болуп эртер.

Республика девискээринде 1389,8 га ниити шөлдү шыва алган 16 арга-арыг өрттери хып турар:

Республиканың Аныяктар херектериниң талазы-биле агентилелдиң удуртукчузу Буян Сонамның Бүгү-российжи Аныяктар хүнүнге тураскааткан хемчеглерни эрттирер хүннү соңгаарладыр дугайында саналын Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг деткээн.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг регионнуң корум-чурум камгалаар болгаш социал албаннар удуртукчуларының киржилгези-биле төпке болган кем-херекке хамаарыштыр ажылчын хуралды эрттирген. 

Тывада күштүг суг үерлээшкининден үрелген Ак хемни кежир көвүрүг чоогунда, «Ак-Довурак – Абаза» автоорук участогу-биле шимчээшкин катап эгелээн.

Мооң мурнунда чылдарда-ла төп рынокту көжүрер дугайында көдүрлүп турган айтырыг, ам-на шиитпирлеттинер.

Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг Кызылдың төвүнге мөчээн уругнуң өг-бүлезинге бүгү талалыг дузаны көргүзерин бодунуң блогунда дыңнаткан. 

Дүүн Чазак бажыңынга, “Чурттаар чер болгаш хоорай хүрээлеңи” национал төлевилелдиң “Таарымчалыг хоорай хүрээлеңин хевирлээри” федералдыг төлевилелин боттандырар бадылаашкынга дузалашкан волонтерларны база муниципалитеттер ажылдакчыларын шаңнап мактаан.

Россияның Чазаа 2023 чылда көдээ девискээрлерниң комплекстиг хөгжүлде программазының Тывага акшаландырыышкынын көвүдеткен. Республика эдилгелер база амгы лимит-биле кады 1 млрд ажыг рубльди алыр, ооң чартыы Чодураа суурда школа тудуунче кирер.

Тывада ортумак профессионал өөредилге албан черлеринде хүлээп алыышкын кампаниязы эгелеп, үш муң ажыг оолдар, кыстарны хүлээп алырынга белен. "Профессионалитет" федералдыг төлевилел программазы-биле 490 кижи мергежилдерге өөренип алыр аргалыг.

Тываның Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы, «Вагнер» хуу шериг компаниязының мөчээн дайынчыларының өг-бүлелериниң 38 кежигүнүнүң бижээн билдириишкини-биле, орнукшудулга акшазын шилчидип эгелээн

Июнь 23-те Тываның найысылалынга база кожуун төптеринге болуп эртер «Россияда ажылдар. Арга-шинектерниң үези» бүгү-российжи күш-ажыл ярмарказының ийиги чадазында  Тывадан 30 ажыг ажыл берикчилери хостуг ажылчын олуттарны таныштырар. 

Тывада бо чылдың кол спортчу болуушкуну – муниципалитеттер аразында республиканың I чайгы спартакиаданың түңнелдерин үндүрген. Республиканың кожууннарындан 18 эң шыырак чыынды командаларның составында дөрт муң ажыг спортчулар Кызылга ужуражып, тулганнарның тулганнары ат дээш демисешкен.

Тываның Чазаа онза байдал чурумунуң үезинде республика иштиниң авиарейстеринче чиигелделиг тарифтерниң хемчээлин, ол ышкаш иштики авиасөөртүлге тарифтерин бадылаан.

Дүүн орайтадыр үнген видеода, социал албан чериниң кижизидикчилери магат чок. Улуг уругларның бичиилерин дорамчылаан болуушкунну тырттырганын видеону интернет ажыглакчылары сойгалаан.

Хемнерниң суу хенертен көдүрлүп, оруктар база кежиг көвүрүглер хөйү-биле үрелгенинден оларны катап тургузарынга “онза байдал” чурумун киирген.

Тываның муниципалдыг тургузугларының тус чер чурттакчыларынга үер айыыл-халавының чедирген когаралының баш бурунгаар хемчээлин тодараткан. 

Петербургтуң экономиктиг делегей форумунда Сибирь федералдыг округтуң субъектилери «Улуг Сибирь» коллективтиг делгелгени ажыткан. РФ-тиң Чазааның Даргазының оралакчызы Виктория Абрамченко, Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыгның удуртканы делегация дээш, Сибирь регионнарының төлээлери ооң ажыдыышкынынга киришкен.

Июньнуң 15-те, XXVI Петербургтуң делегейниң экономиктиг форумунуң шөлүнге эрткен Россия Федерациязының субъектилериниң экономиктиг кады ажылдажылгазының “Сибирь дугуржулгазы” регионнар аразының ассоциация кежигүннериниң ниити чыыжының хуралынга, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг киришкен.

Дүүн албан дужаар орус дыл шылгалдазынга Тывадан дөрт доозукчу эң хөй саннарны алганы билдинген.

Тываның Националдар херектериниң талазы-биле агентилели Тываның Баштыңының хамааты ниитилелди хөгжүдеринге грант тыпсыр конкурстуң тиилекчилерин чарлаан.

«ВымпелКом» ПАН (билайн бренд) база Тыва Республиканың Чазаа регионнуң чурагайлыг экономиказын хөгжүдеринче күжениишкиннерин катыштырган. Питерниң делегейниң экономиктиг форумунуң үезинде, ийи тала ооң мурнунда дугуржулгазын 5 чылда кады ажылдажылга керээзи-биле быжыглаан.

Россия хүнүнде «Тува 24» телеканалга, «Шупту чүвени Тиилелгеге дээш» телемарафон үезинде, Тываның чурттакчылары миллион ажыг акшаны чыгган. Дорт дамчыдылгага эрткен акцияга республиканың 16 муң ажыг чурттакчылары каттышкан.

Тываның Чазаа 2023 чылда дужаап кирериниң кампаниязында тускай сорулгалыг кадрлар чагыын киирген. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг чогуур айтыышкынга атты салган.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ажыл-албан аайы-биле Москвага чорааш, Россияның орук-транспорт  сайыдының бирги оралакчызы Андрей Костюк-биле регионда хемнерниң дажаанындан когараан орук инфраструктуразын катап тургузар айтырыгны ажылчын байдалда чугаалашкан. 

Республикада 31,5 га черни алган 2 өрт хып турар: Кызыл кожуунда Чербиниң арга-арыг ажыл-агыйының база Каа-Хем кожуунда Кунгуртугнуң арга-арыг ажыл-агыйның девискээрлеринде 1-1 өрт.

Июньнуң 15-тен 18-ке чедир Кызыл хоорайга  “Азия төвүнде фанфарлар-2023” деп үрер хөгжүм оркестрлериниң IV дугаар делегей чергелиг фестивалы болуп эртер.

Тываның Аныяктар херектериниң талазы-биле агентилел республиканың найысылалынга Аныяктар хүнү канчаар эртерин дыңнаткан. Чылдың-на июньнуң сөөлгү субботазында Россияда демдеглеп турар ол хүн бо удаада 24-те таварышкан.

Бай-Тайга кожууннуң Кара-Хөл суурже баар орукту суг чире шаап каапканы-биле, 9 биле 11 класстың доозукчуларын Тээли суурда шылгалда эртер пунктуларже вертолет-биле чедирер.

Тываның Чазаа муниципалдыг саң-хөө органнарының удуртукчуларының квалификация негелделеринге дүгжүп турарын хынаар бүрүн эргени регионнуң Саң-хөө яамызынга хүлээндирген. 

Тываның Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы хөй ажы-төлдүг болгаш амыдыралдың берге байдалынга таварышкан өг-бүлелерниң ажы-төлүнге, учетта турар назы четпээннерге чайгы дыштанылга лагерьлеринче путевкаларны тускайлаан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның даргалаашкыны-биле чазакка онза байдалдар комиссиязының хуралы болуп эрткен. Республикада суг үери болгаш өрттер талазы-биле байдалды чугаалажып көрген.

Тывага июнь 12-ниң эртени чуртуң бүгү-ле регионнарында ышкаш, чаагай чаңчыл-биле эгелээн. Арат шөлүнге,  Россия хүнүнге – РФ-тиң күрүне бот-дугуннаашкынының декларациязын хүлээп алган төөгүлүг хүнге алдар болдуруп Россия Федерациязы биле Тыва Республиканың күрүне туктарын көдүрер езулал болган. 

Тываның хоочуннары хөй-ниитижи, дагдыныкчы ажылдарга кезээде идепкейин көргүзүп чоруур. Оларны чүгле хуу эвес, а ниити республика айтырыглары дүвүредип турар.

Тывада тускай шериг операциязының үезинде амы-тынындан чарылган “Вагнер” хууда шериг компанияның (ХШК) дайынчыларының дөргүл-төрелдеринге чаңгыс удааның төлевирин күрүне төлеп бээр дугайында доктаалды Тываның Чазаа үндүрген.

Бөгүн, Россия хүнүнүң байырлал бүдүүзүнде, Тываның Чазак бажыңынга, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг республиканың ажыл-ишчилеринге болгаш хоочуннарга күрүне шаңналдарын тыпсып, байырын чедирген.

Тывада чугула социал болгаш орук тудугларының акшандырыышкынын мурнады хандырар. Ынчалдыр республиканың чазаа бюджет чээлизи кылдыр немелде саң-хөөнү берип болур объектилерни федералдыг даңзыже киирерин чедип алган.

Тывада экономика, социал адырның база күрүне эргелеп-башкарылгазының өзек адырларын чурагайжыдар сорулгалыг Чурагай шилчилгезиниң төвү ажылын эгелээн.

Тываның Чазаа август 13-те малчыннарның Наадым байырлалын эрттирерин доктааткан. 

Тывада агаар бойдустуң изээнинден хемнер суу хенертен көдүрүлген. Изиг агаар чүгле арга-арыг өрттериниң айыылын тургузар эвес, а суг үерлээшкинин база болдуруп болур.

Кызылда Россия хүнүнге тураскааткан хемчеглер эгелээн. Республиканың муниципалитеттер аразынга республика спартакиадазының түңнел кезээ июнь 6-да эгелээн, Чазак бажыңынга регионнуң болгаш чурттуң хөгжүлдезинге улуг үлүг-хуузун киирген аңгы-аңгы адырның ажылдакчыларынга күрүне шаңналдарын тыпсыр езулал июнь 9-та болуп эртер. 

Бөгүн, июнь 8-те, Улусчу чогаадылга бажыңынга, өскелерниң өөрүшкү-муңгаралын деңге үлежип, олар дээш кезээде сагыш човап чоруур эң-не буян сеткилдиг кижилерниң профессионал байырлалын демдеглээн байырлыг хемчег болуп эрткен.

Июнь 8-тиң хүнүнде республика девискээринде ийи арга-арыг өрттери хып турарын Тываның ХК болгаш ОБ албаны дыңнаткан. 0,4 га ниити шөлдүг өрттү өжүреринге 33 кижини база 6 техниканы хаара туткан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Сибирь федералдыг округда РФ-тиң Президентизиниң бүрүн эргелиг төлээзи Анатолий Серышевтиң удуртулгазы-биле эрткен Чөвүлел хуралынга киришкен.

Тывада хенертен изип келирге, дагларда харлар эрип батканындан хемнер суу көдүрүлген. Регионнуң орук-транспорт албаннары Тывада Хандагайты - Мугур-Аксы база Хандагайты - Ак-Чыраа автооруктарын, ылаңгыя Дус-Хөлче баар Торгалыг хемни кежир көвүрүгнүң оруун суг чууй шаап апарганы демдеглеттинген.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг республиканың Дээди Хуралынга 2023 чылда чорудар иштики политика дугайында айыткалын таныштырып тура, республиканың шупту чурттакчылыг суурларын, уруглардан эгелээш пенсионерлерге чедир бүгү чонун хаара туткан республика спартакиадазын эрттирер даалганы регионнуң Спорт яамызынга берген турган. 

Тывада «Ада-чурт камгалакчылары» фондунуң регионалдыг салбыры бодунуң ажылын июнь 1-де эгелээн. Тускай шериг операциязының хоочуннарын, мөчээн болгаш балыгланган дайынчыларның өг-бүлелерин персоналдыг үдээри фондузунуң кол сорулгазы. 

Чайгы дыштанылга үезинде Тывада 180 ажыг дыштанылга төптери түр үеде ажылдаар.

Ак-Сугнуң даг-болбаазырадылга комбинадын чырык-биле хандырар шугум тудар төлевилел Тыва Республиканың девискээринде инвестиция болгаш социал объектилерниң чырык хандырылгазының комплекстиг планында кирген.

Эрткен неделя тнчүзүнде Чөөн-Хемчик кожууннуң Чадаана хоорайда чаа школа тудуу эгелээн. “Өөредилге” национал төлевилел күүселдези-биле туттунар 616 олуттуг амгы үениң школазын арга-дуржулгазы улуг, идегелдиг тудуг организациязы “Восток” КХН хүлээнип алган. 

Июнь 6-7 хүннеринде Тыва Республиканың Орус дыл болгаш чогаал башкыларының ассоциациязы ТР-ниң Өөредилге яамызының деткимчези-биле X дугаар делегей чергелиг “Пушкин диктантызы 2023” чырыдыышкын акциязын эрттирер.

Хөөмей симпозиумунга белеткел ажылдары Кызылда кидин түлүк. Тываның найысылалынга июнь 7-де эгелээш үш хонук үргүлчүлээр «Хөөмей — Төп Азия чоннарының культуразының эртинези» делегейниң этнохөгжүм симпозиуму «Хөөмей» бүгү-делегей эртем төвүнүң 30 чылдаанынга тураскааттынар.

Муниципалдыг тургузугларның Төлээлекчилер хуралдарының депутаттарының шиитпири-биле республиканың Ак-Довурак хоорай база Тес-Хем кожуун чагыргаларның чаа удуртукчуларын томуйлаан.

РФ-тиң Федералдыг Хуралының Федерация Чөвүлелиниң даргазы Валентина Матвиенконуң даалгазы езугаар, июньнуң 8-10 хүннеринде комитеттиң үнүүшкүннүг хуралы болуп эртер.

Россияның Онза байдалдар яамызының Тыва Республикада кол эргелели Улуг-Хем биле Каа-Хем хемнерниң суу көдүрүлгени-биле паром кежиглерниң ажылын түр үеде тургусканын дыңнаткан.  

Тыва республиканың Баштыңы Владислав Ховалыгның инициативазы-биле арага чажыт садыглаашкынының дугайында дыңнадыгларны бижиир кылдыр билдингир «Вайбер» биле «Телеграм» мессенджерлерде «Тываның идепкейлиг хамаатызы» чат-ботту бо чылдың мартта ажыткан. 

2023 чылдың төнчүзүнге чедир «Енисей» орук эргелели «Енисей» Р-257 оруктуң беш объектизинге септелге ажылдарын доозар, беш хире километр хемчээлдиг бир участокка капитал септелгени кылыр.  

Кызылда Аныяктар ордузунга «Тува 24» телеканалдың 10 чылдаанынга тураскааткан байырлыг хемчег болуп эрткен. 

Регионалдыг Чуртталга-коммунал ажыл-агый яамызы шөлээлээр мурнунда курлавыр хандырылга организацияларынга өрелерин төлеп алырын республиканың чурттакчыларынга сагындырган.

“Билиг” российжи ниитилел Тываның күрүне университединге аныяктар форумун организастап эрттирген. Психологтар, маркетологтар, сайгарлыкчылар, төлевилелдер удуртукчулары, хөй-ниити ажылдакчылары амгы үеде албан-ажылга алызы барып депшиирин регионнуң студентилери-биле сайгарып чугаалашкан.

Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Товарищтайович Ховалыгның даргалаашкыны-биле эрткен хуралда, Россия Федерациязының чиңгине прокурорунуң оралакчызы Дмитрий Демешин база видеоконференцхарылзаазы-биле - Россия Федерациязының Президентизиниң чанында уруглар эргелерниң талазы-биле бүрүн эргелиг төлээ Мария Львова-Белова, Россия Федерациязының сенатору Дина Оюн олар киришкеннер.

Бо чылдың апрель 20-де Тыва Республикада өртке удур онза чурумну киирген. Чурттакчылыг черлерниң база өнчүнүң аңгы-аңгы объектилериниң өртке удур камгалалын быжыглап, өрт айыылының деңнелин бадырып, бойдус болгаш техногенниг улуг өрттерниң өөскүп үнерин болдурбас чурумну июнь 21-ге чедир узаткан.

Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг, Россия Федерациязының чиңгине прокурорунуң оралакчызы Дмитрий Демешин, тускай шериг операциязының киржикчилери база оларның өг-бүлелериниң киржилгези-биле «Ада-чурттуң камгалакчылары» күрүне фондузунуң салбырын ажыткан.

РФ-тиң тудуг болгаш ЧКА сайыдының оралакчызы Алексей Ересько ведомствонуң албан езунуң сайтызында бижээни болза, республиканың Бии-Хем кожуунунуң Туран хоорайда “Көжүп келген орус чон парыгы” объектиде биче хоорайларга болгаш төөгүлүг суурларга таарымчалыг хоорай хүрээлеңин тургузар эки төлевилелдерниң бүгү-российжи конкурузунга алган грантызы-биле чаагайжыдылга ажылдары доозулган.

Чыл эгезинде Красноярскиниң экономиктиг форумунуң үезинде, Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг биле Сибирьниң генерация компаниязының төлээлери ужуражып, ийи тала кады ажылдажылга дугайында дугуржулганы чарган.

Эштир сезон бүдүүзүнде Тываның Чазаанга сугга кижилер-биле болуушкуннарны база чок болурун болдурбас немелде хемчеглерни сайгарып чугаалашкан. Ооң түңнелинде, сугга айыыл чок чорукту хандырган ажыл дээш харыысалга муниципалитеттер удуртукчуларында дээрзин сагындырган.

Тываның эрге-чагыргазы чурттакчылыг черлерниң архитектурлуг овур-хевирин таарыштырып, оран-саваларның даштыкы аян-шинчизинге тудуг негелделериниң чурумунче өскертилгелерни киирген.

РФ-тиң Президентизи Владимир Путинниң даалгазы-биле тургустунган күрүне фондузунуң Тывада  филиалы май 31-де ажыттынар.

Тываның Туризм агентилелиниң республикада туризм инфраструктуразын хөгжүдеринге грантылар бээр конкурска киржир чагыглар хүлээп алыр немелде конкурс шилилгези июнь 12-ге чедир болурун дыңнаткан.

Бо хүннерде Чөөн-Хемчик кожууннуң Бажың-Алаак суурда чайгаар тывылган кадыг боктарны чок кылып турарын Тываның Чуртталга-коммунал ажыл-агый яамызы дыңнаткан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг «Работа России. Время возможностей» бүгү-российжи күш-ажыл ярмарказының федералдыг чадазын республикага белеткеп эрттирер организастыг комитеттиң составын бадылаан. 

Эрткен чылын Тывада эгелээн одаар чүүл складтарының четкизин хөгжүдер ажылдар уламчылавышаан. 

Республиканың дыка хөй кожууннары өрттен чурттакчылыг черлерни камгалаар черниң кырыкы каъдын катап база чардырар ажылдарны дооскан деп, Россияның ОБЯ Тыва Республикада кол эргелели  дыңнаткан.

Тывада школачыларның чайгы дыштанлыгазының бирги хүнү – июньнуң 1-ден республиканың муниципалдыг культура-дыштанылга албан черлеринде база уруглар болгаш элээдилерниң немелде өөредилге төптеринде түр үениң 183 дыштанылга төптери ажылдап эгелээр.

2022 чылда республиканың күүсекчи эрге-чагырга органнарының ажыл-чорудулгазының түңнелдерин сайгарган чон хуралдарында кирген санал-оналдар боттандырылгазының хемчеглер планын Тываның Чазаа бадылаан. 

Республиканың чүдүкчү чону бөгүн Бай-Тайга кожуунда Тываның ыдык дагларының бирээзи - Бай-Тайга даан дагыыр езулалды эрттирип турар. Ыдыктыг Бай-Тайганы дагыыры бүгү республиканы ыдыктааны-биле дөмей күштүг деп бүзүрел бар. 

Тываның Чуртталга-коммунал ажыл-агый яамызы "Арыг-силиг хоорай. Арыг-силиг суур" губернатор төлевилел боттанылгазы-биле «Тыва Республиканың муниципалдыг тургузуглар ортузунга чаагайжыдылга, ногаажыдылга болгаш арыглаашкын талазы-биле ажыл-чорудулганы эң эки организастааны» конкурсче чагыгларны хүлээп эгелээнин дыңнаткан.

Бистиң улуг чуртувустуң аңгы-аңгы регионнарының дугайында үндүрүлгени неделя санында "Жизнь своих" дамчыдылга көргүзүп турар.

Кызылга Российжи сайгарлыкчы чорук хүнүнге тураскаадып, ажыл-биле бот-хандыртынган кижилерниң "Стартаптан быжыг бизнесче" деп лозуңнуг III республика шуулганы болуп эрткен.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг социал четкилерде бодунуң блогунда, республиканың сайгарлыкчыларынга социал харыысалгазы база ачы-буянныг херектерге доктаамал киржилгези, ажыл-ишчизи база карак кызылы дээш четтиргенин илередип, сагарлыкчы ажылынга чедиишкиннерни болгаш чечектелиишкиннерни күзээн.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг «Орус географтыг ниитилел» бүгү-российжи хөй-ниити организациязының регион салбырының активчилериниң эксперт чөвүлелин башкарар дээн саналын хүлээп алган.

Сибирь язвазының өөскүдүкчүзү барынга лабораторлуг шинчилелдиң харыызы анаа болганы-биле, Кызыл кожууннуң Кур-Чер суурда Үш-Хады деп черде киирген кызыгаарлыг хемчеглерни Тываның Баштыңының айтыышкыны-биле күш чок болдурган.

ИПСЭР-биле күрүне деткимчезин алган кижилерни бирээзи, арат Айдыс Ондар Тываның Кызыл кожуунунда сүткүр мал ажыл-агыйын чедиишкинниг хөгжүдүп турар.

“Чурттаар чер болгаш хоорай хүрээлеңи” национал төлевилелдиң “Таарымчалыг хоорай хүрээлеңин хевирлээри” регион төлевилелиниң күүселдези-биле 2024 чылда чаагайжыдар хөй-ниити девискээрлери дээш бадылаашкынның төнеринге чедир алды хонук арткан. 

РФ-тиң Чазааның айтыышкыны-биле, "Демография" национал төлевилелди күүседир дээн хуу уруглар садтарынга немелде олуттар ажыдар кылдыр Тывага 12,1 млн рубльди немей үндүрген.

Владислав Ховалыг ажыл-агыйжы сургакчылаашкын-биле Сүт-Хөл кожуунга чораан. Ол чорааш Ак-Даш биле Алдан-Маадыр суурлар аразының оруунда, Алдан-Маадырның көдээ клувунда улуг септелгени хынап, 2021 чылда бүрүн чаарттынган төп кожуун эмнелгезиниң поликлиниказынга четкен.

Республика девискээринде харның эрээни-биле суг үериниң бирги чадазы эрткен дээрзин регионнуң арга-арыг болгаш бойдус ажыглалының яамызы дыңнаткан. Ам тайгалар бажында харның база бичии хемнерниң эриири-биле суг үериниң ийиги чадазы эгелээр.

«Уруглар эмчи дузазы көргүзер амгы үениң инфраструктуразын тудуп, уругларның кадык камгалалын сайзырадыры» федералдыг төлевилел күүселдези-биле чыдар эмнелгелиг болгаш поликлиникалыг уруглар эмнелге комплекизиниң төлевилелин ажылдап кылгаш, камгалаан.

Дүүн орайтадыр Тывага улуг орук озал-ондаа болган – Кызыл кожууннуң Баян-Кол суурдан ырак эвесте черге, үш автомашина үскүлешкенинден, алды кижи амы-тынындан чарылган.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг РФ-тиң премьер-министри Михаил Мишустинниң баштааны российжи делегацияның составы-биле Россия-Кыдат бизнес-форумда киржип турар.

Майның 25-те Кызылда Аныяктар ордузунга бодун ажыл-биле хандыртырганнарның III республика шуулганы болуп эртер.

Майның 26-да демдеглээр Российжи сайгарлыкчы чорук хүнүнге тураскааткан чаңчылчаан бизнес-декаданың ажыл-агыйжы хемчеглери бо неделяда Тывага база уламчылаар. 

Бо чылын бо дээди өөредилге чериниң 1080 доозукчузунга сөөлгү коңга эткен. Тываның күрүне университединиң кол корпузунуң спортчу шөлүнге доозукчуларның чыскаалы-биле байырлал программазы эгелээн. 

Тыва Республиканың Баштыңының Администрациязы база Тыва Республиканың Чазаанга, регионнуң күүсекчи эрге-чагырга органнары – яамылар болгаш ведомстволарга стажировкалаары-биле аныяк специалистерни чалап турар.

«Россия дээш» улусчу фронт» бүгү-российжи хөй-ниити шимчээшкининиң идип үндүргени «Автопоезд» акцияга идепкейлиг киришкен республиканың сайгарлыкчыларынга Төп болгаш Чөөн чүк шериг округдарының командылал черинден шаңналдарны Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг байырлыг байдалда дамчыткан.

Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг социал четкилерде бодунуң блогунга Сергей Күжүгетович Шойгунуң 68 харлап турары-биле байырын чедирип, республиканың шупту чурттакчылары хүндүткелдиг чаңгыс чер чурттуунга чаагай күзээшкиннерни йөрээп турарын дамчыткан.

Тываның Чазааның аппарат хуралында, ТР-ниң ИХЯ-ның эрткен неделяда “эзирик авариялар”-ның сан-чурагайының талазы-биле оперативтиг дыңнадыгны берген. Эрткен неделяда 31 орук озал-ондаа болган, 10 кижи кемдээн, 25 машина үрелген. Эзирик 22 чолаачы туттурган.

2022 чылда Тывада өзүп төрүүрү кызырылган-даа болза, ол көргүзүг талазы-биле Россияда мурнуку черни ээлевишаан. Республика Чазаанче киирген ТР-ниң Кадык камгалал яамызының чурттакчы чоннуң кадыының байдалының дугайында чылдың илеткелинде ол болгаш өске-даа сан-чурагайларны айыткан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ажыл-агыйжы сургакчылаашкын үезинде, Тыва Республикада кем-херек үүлгедиишкиннерин эвээжедир ведомстволар аразының комплекстиг планының хемчеглери-биле катап туттунуп турар Чөөн-Хемчик биле Чаа-Хөл кожууннарда Тываның орук шимчээшкининиң айыыл чок чоруунуң талазы-биле күрүне инспекциязының орук-хайгыыл албанының стационарлыг ийи постузун хынаан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Тываның Улуг-Хем кожуунга ажыл-агый аайы-биле чорааш, Шагаан-Арыг хоорайда гимназияда септелге ажылдары кайы хире кылдынып турарын хынаан. 

Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыгның айтыышкыны-биле, Кызыл кожууннуң Кур-Чер суурнуң чоогунда Үш-Хады-Эмектиг деп черде кызыгаарлыг хемчеглерни киирген.

Майның 19-21 хүннеринде, Кызыл хоорайда Субедей аттыг спорт комплекизинге, Тыва Республиканың Чазааның база “Енисей Сибирин хөгжүдер корпорация” АКН-ниң деткиишкини-биле «Сибэкспосервис делгелге компаниязы» КХН «ЕНИСЕЙ ЭКСПО-2023» XXV регионнар аразының универсалдыг делгелгезин организастап эрттирер.

Тывада ТР-ниң Чонну ажылга хаара тудар төвүнүң 16 девискээр салбырларында, база социал угланыышкынныг дөрт объектиде септелге ажылдары майның эге хонуктарындан эгелээнин регионнуң Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы дыңнаткан.

Тускай шериг операциязының үезинде балыгланган эжин камгалап кааны "Малахов" теледамчыдылганың ачызында бүдүн чуртта билдингир апарган маадыр оол төрээн кожуунунда чурттап, ажылдап турар. 

«РФ.Туризм корпорациязы» акционерлиг ниитилелдиң чиңгине директору Сергей Суханов болгаш Тыва Республиканың Чазааның Даргазының бирги оралакчызы Владимир Донских «РФ.Туризм корпорациязы» АН-ниң регион-биле турисчи курлавыр хөгжүлдезинде кады ажылдажылгазының дугайында чугаалашкан.

2023 чылдың чайгы кадыкшылга кампаниязының үезинде Тываның девискээринде 16 ажыг муң уругну дыштандырар 164 уруглар лагери ажылдаарын, республиканың Өөредилге яамызы дыңнаткан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ооң айтыышкыны-биле мунициалдыг келдириишкин комиссияларның даргалары кылдыр томуйлаткан кожуун чагырга даргаларының шүшпең ажылын айтып, келдириишкин комиссияларның ажылын хынап, ооң ажылының шынарынга анализти бээр даалганы берген.

«Ада-чурттуң камгалакчылары» тускай шериг операциязының киржикчилерин деткиир күрүне фондузунуң Тывада салбырын ажыдарынга белеткел дооступ турар.

Тыва АССР-ниң алдарлыг башкызы, Улус чырыдыышкынының тергиини Елизавета Боракаевна Салзыңмаа 93 харлап бар чорааш мөчээн.

Республика девискээринде тудуг ажылдары кидин түлүк. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг 600 ажыг кижилерни хаара туткан Кызыл девискээринде элээн каш объектилерге чедип, ажылдың темпизи кайы хире чоруп турарын хынаан. 

Төлевилел негелдези-биле, хөй ажы-төлдүг өг-бүле бүрүзү 50 кил картошка үрезини биле “борщ хайындырар” ногаалар үрезиннерин алыр.

Тыва бүдүрүкчүлер боттарының брендизин камгалаары-биле бодунга продукциязын канчаар бүрүткедириниң талазы-биле өөредилгени алыр.

Бөгүн, майның 15-тен, Тываның төп одалга системалыг суурларының хөй кезиинде одалга сезону доозулган. 

Бөгүн, Делегейниң Өг-бүле хүнүнде, Кызылга “Чылдың өг-бүлези” бүгү-российжи мөөрейниң ренион чадазының тиилекчилерин шаңнаар байырлыг ёзулал болуп эрткен. 

Таңды кожууннуң Кочетво суурнуң чурттакчызы май 11-де ханынга антитела анализи дужааган соонда, Лайма аарыы азы вирустуг саргы боррелиозундан аараанының бирги таварылгазы билдинген. 

Тываның Каа-Хем, Чеди-Хөл база Таңды кожууннары часкы тарылгаже кирген. Майның 12-ниң хүнү-биле алырга, 660 гада тараа культураларын, азы планның 1,6 хуузун, 100 гада - арбайны, 240 гада – кызыл-тасты тараан.

Республиканың үш кожуунунда шээр малдың массалыг оолдаашкыны адакталып турарын регионнуң Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы дыңнаткан.

Тыва хөөмейжи Эрес Сандан Узбекистанга эрткен III делегей чергелиг бахши фестивалынга тиилээн. 

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг майның 13-түң аппарат хуралында чаа томуйлаашкын дугайында дыңнаткан. 

Сагындырып турзажок, малын хайгаарал чокка салыпкан мал-маган ээлери-биле ажыл Тывада чоруп турар. Корум-чурум камгалакчыларының дыңнадыы-биле алырга, малын хостуг салып чорда чиде бреген азы оорладып алган таварылгалар хөй таваржып турар.

Тываның Чазаанга албан черлериниң чөвүлел хуралынга 2023 чылдың баштайгы үш айында республиканың девискээринге кемниг херектер үүлгедиишкининиң байдалын сайгарып чугаалашкан.

Россия Федерациязының тудуг болгаш чуртталга-коммунал ажыл-агый сайыды Ирек Файзуллин Тыва Республиканың баштыңы Владислав Ховалыг-биле ажыл-агыйжы ужаражылганы эрттирген.

Май 11-де, Москвада «Парк Хуамин» кыдат ажыл-херек төвүнге, Тыва инвестиция курлавырын таныштырган. Тываның Чазаа «Ажыл-агыйжы Россия» хөй-ниити организациязы-биле «Енисей Сибири» хөгжүлде корпорациязының деткимчезинде, Россия Федерациязында Кыдат Улус Республиканың элчин черинге ук хемчегни организастап эрттирген.

Тыва бирги кварталда үүрмек садыг-саарылганы 4,6 хууга өстүрген. 2022 чылдың январь-мартка деңнээрге, үүрмек садыглаашкын 5 хуу өзүп, республика ол көргүзүг талазы-биле Алтайның соонда, чуртта ийиги черни ээлээн.

Тываның арга-арыг таңныылдары арга-арыг катап тургузуушкун ажылдарынче бөгүн үнүп эгелээр. «Экология» национал төлевилелдиң «Арга-арыг камгалалы» федералдыг төлевилел күүселдези-биле садып алганы 2300 ажыг дөс хады өзүмнериниң бирги партиязы республикада чедип келген. 

Чурттакчылыг черлерде база өнчүнүң аңгы-аңгы хевириниң объектилеринде өртке удур камгалалды быжыглаарынга, өрт айыылын чавызадырынга, бойдус болгаш техногенниг улуг өрттерни болдурбас дээш, апрельдиң 20-ден май 31-ге чедир өртке удур чурумну узадырын шиитпирлээн доктаалды регионнуң эрге-чагыргазы хүлээп алган.

Красноярск филармониязы Президентиниң культурлуг инициативалар фондузунуң деткимчези-биле, Ростислав Кенденбильдиң 100 база Хүреш-оол Дамбаның 80 харлаанынга тураскааткан “Эне-Сайның симфониязы” хөгжүм өнчүзү” төлевилелди боттандырып эгелээн. 

Бо чылын «ЗаБег.РФ» бүгү-российжи чартык марафонну июнь 4-те чеди дугаар эрттирер. Тываның Спорт яамызының спортчу хемчеглер эргелели 1, 5, 10 база 21,1 км хемчээлге маңнаар күзелдиг шупту кижилерни чалаан. 

Россияның Чазааның даргазының оралакчызы Дмитрий Чернышенко Херсон биле Запорожье областарже ажыл-агыйжы сургакчылаашкын үезинде ооң дугайында дыңнатканын, Россия Федерациязының Чазааның сайтызы медеглээн. 

Тываның суурларында чаа фельдшер-акушер пунктулары база эмнелге амбулаториязын тудар ажылдар бо хонуктарда кидин түлүк чоруп турар. 

Республиканың бичии суурларынга культура дыштанылга төптери тудар «Сорунза» губернатор төлевилели бо чылын база ажылын уламчылаар. 

Улуг Тиилелге хүнүнүң бүдүүзүнде Владислав Ховалыг Ростов-на-Дону хоорайга четкеш, Улусчу фронтунуң чарлааны “Автопоезд” бүгү-российжи акция-биле Тываның чурттакчы чонунуң болгаш организацияларының чыгганы автомобильдерни бистиң республикадан дайынчыларга дамчыткан.

Май 8-те Виктор Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга Ада-чурттуң Улуг дайынының Тиилелгезиниң 78 чылынга тураскааткан байырлыг концерт болуп эрткен. Аңаа Тываның шериглеринге күрүне шаңналдарын тывыскан.

Май 9-туң бүдүүзүнде Ада-чурттуң улуг дайынының хоочуну Георгий Абросимов манавааны онза белекти алган: дең дески кылдыр чыскаалыпкан, өңгүр чараш кылдыр кеттинген школачылар ооң бажыңының мурну-биле марштап эрткеш, Георгий Васильевичиге байырны чедирген. 

Дүүн, азы майның 4-те, РФ-тиң Транспорт яамызының Агаар транспортунуң федералдыг агентилели - Росавиацияның удуртукчузунуң оралакчызы Георгий Бахарев ажылчын сургакчылаашкын-биле Тывага келгеш, Кызылдың аэропортунда транспорттуң (авиацияның) айыыл чок чоруунуң хандырылгазын хынап көрген.

“Чурттаар чер болгаш хоорай хүрээлеңи” национал төлевилелдиң «Арыг суг» иштинде программазы-биле Ак-Довурак хоорайда суг чыыр черни эде тудуп, суг дамчыдар черни тудар.

Тывага Май 9-туң байырлал хүннеринде патриотчу акциялар, темалыг концерттер база маадырларга турскааткан театржыткан көргүзүглер, Ада-чурттуң улуг дайынының хоочуннары-биле ужуражылгалар, мемориалдар болгаш тураскаалдыг черлер чаагайжыдылгазы, спортчу, культура-массалыг база онлайн-хемчеглер болуп эртер.

Эрткен неделяда Кызылдың Колхозная кудумчузунуң автооруунда эде септелге ажылдары эгелээн. «Восток» КХН «Айыыл чок шынарлыг оруктар» национал төлевилел күүселдези-биле орукту калбартыр ажылдарже кирген.

Чыл санында майның 26-да демдеглеп турары Российжи сайгарлыкчының хүнүнге тураскааткан Сайгарлыкчы чорук неделязы майның 17-29 хүннеринде болуп эртер. 

“Чурттаар чер болгаш хоорай хүрээлеңи” национал төлевилелдиң “Таарымчалыг хоорай хүрээлеңин хевирлээри” регион төлевилелиниң 2024 чылда күүселдези-биле чаагайжыдар ужурлуг объектилер дээш хөй-ниити бадылаашкыны майның 31-ге чедир уламчылаар.

Регионнуң Баштыңы Владислав Ховалыгның адынга «Тываның буянныг чүректери» аныяктарның хөй-ниити шимчээшкининиң активинден Тыва Республиканың Күрүне тугунга тураскааткан албан езунуң байырлал хүнүн тургузар дугайында санал кирген.

Кызылдың президентиниң кадет училищезиниң баштайгы алды доозукчузу офицерлер болган.

Регионнуң Чазаа «Тыва Республиканың тергиин хөй-ниити дагдыныкчызы» республика конкурузун чыл санында эрттирериниң дугайында дүрүмнү бадылаан. «2022-2024 чылдарда назы четпээннерниң хайгаарал чок чоруурунга база корум-чурум үрээшкиннеринге удур профилактика» ТР-ниң күрүне программазының боттаныышкыны-биле конкурс шылгалдалары бо күзүн эгелээр.

Тыва Республиканың Баштыңының Администрациязы база Тыва Республиканың Чазааның күрүне албаны база кадр курлавырының айтырыгларының талазы-биле департамент Тыва Республиканың удуртукчу кадрлар курлавырын хевирлээр конкурсту эрттирип турарын дыңнаткан.

Тываның Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы республиканың мал ажыл-агыйларында мал оолдаашкыны план езугаар чоруп турарын дыңнаткан. Бөгүнде шээр малдың 305 муң чаш төлүн камгалап алган, ам-даа 539 муң баш анай, хураган немежир ужурлуг.

Тыва Республикада "Голевтиң даг-руда компаниязы" КХН-ниң "УАЗ Хантер"автомашиназын база 8 тонна гуманитарлыг ачы-дуза чүъгүн Свердловск районнуң чурттакчыларынга база администрациязынга дээш, бо хонуктарда Луганск Улус Республикаже чоруткан.

Тыва Республиканың Чазааның даргазының оралакчызының албан-хүлээлгезин күүседип турар Орлан Сарыглар Тыва Республиканың Профэвилелдер федерациязының даргазы Галина Сюрюн баштаан кежигүннер-биле ужурашкан.

Республика Чазааның аппарат хуралында, Росхереглекчилер хайгааралының удуртукчузу Людмила Салчак май-июньда коронавирустуң чаа чалгыы - "омикроннуң" бир хевири XBB 1.16 "арктур" халдавыр өөскүп болурун дыңнаткан.

Тываның муниципалдыг тургузуглары "Улусчу картофель" губернатор төлевилелиниң киржикчилериниң даңзызын тургуспушаан. Чогуур үрезинни сөөртүп эккээринге белен фермерлер-биле керээлерни чарып турар.

Тываның кожуун, сумуларындан бот-тывынгыр артистер киришкен «Тыва - бистиң өргээвис» республиканың улусчу чогаадылга фестивалы солун, хөй талалыг көргүзүглүг болгаш үениң агымы-биле деңге сайзырап турарын көргүскен.

Владислав Ховалыг биле Алексей Цыденов садыг-экономиктиг, эртем-техниктиг база культура адырларында Тыва Республиканың Чазаа биле Бурят Республиканың Чазааның аразында кады ажылдажылга дугайында дугуржулгага атты салганнар. 

Чөөн-Хемчик кожууннуң Чадаанага бо чылын эрткен юбилейлиг 30-ги аът чарыжы ачы-буян угланыышкынныг болганын демдеглээри чугула. Организаторлар хемчегни чалап тура, аът чарыжының киржикчилеринден чыгдынган шупту дадывыр акшаларны тускай шериг операциязында киржип турар тыва оолдарны деткииринче угландырарын дыңнаткан. 

Россияның президентизи Владимир Путин бөгүн Кызыл хоорайда “Тубден Шедруб Линг” сарыг шажын хүрээзин ажыткан төөгүлүг болуушкун-биле байырлыг езулалдың киржикчилеринге болгаш республиканың чурттакчыларынга байырын чедирген.

Республиканың “Деткимче” комплекстиг төвүнүң ажылының арга-дуржулгазының дугайында “Россияның социал камгалал” федералдыг информас-аналитиктиг үндүрүлге чери чугаалаан. 

Ыдыктыг XIV Далай-ламаның шажынчы камгалал-хайгааралында алдынган Россияда сарыг шажынның эң улуг өргээзи болур Кызылда «Тубтен Шедруб Линг» хүрээниң ажыдыышкыны апрельдиң 28-те болуп эртер.

Тываның найысылалынга келир кыш арыг агаарлыг болуру чадапчок. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг соцчеткилерде бодунуң блогунга, Кызылдың Мурнуу микрорайонунда ийи улуг котельнаяның ажылын чаа одалга сезонунда соксадыр деп планнаанын чугаалаан.

Красноярск хоорайга эрткен хостуг хүрештиң округ маргылдаазынга  Тыва республиканың чыынды командазы дөрт алдын база алды мөңгүн медальдарны чаалап алган. 

Россия Федерациязының Хамаарышпас профэвилелдер федерациязының саналдааны-биле, Тыва өске регионнар ышкаш, Май-ның 1-де күш-ажылчы коллективтерниң калбак чыскаалындан ойталаан.

Чазак даргазының оралакчызы Алик Монгуш республиканың төп кожууннары-биле зона хуралының үезинде ону чугаалаан.

Бо хонуктарда, Кызыл хоорайда республиканың улуг эмнелге черлериниң баазазында Тываның эмчи ажылдакчыларының мергежилин бедидер ажылдар чоруп турар.

2024 чылда чаагайжыдар хөй-ниити девискээрлерин Тываның чурттакчылары идепкейлиг шилип турарлар. Апрель 24-түң көргүзүү-биле алырга, https://17.gorodsreda.ru/ порталда чоруп турар бадылаашкынга 16,8 муң кижи үнүн берген.

Тываның хууда уруглар садтары "Демография" национал төлевилел боттанылгазы-биле чаштарга 150 чаа олуттарны ажыдар. 

Бо чылын Майның 9-зун хостакчы дайынчыларның салгалдарын: Ада-чурттуң Улуг дайынының чылдарында база амгы үеде Төрээн чурту дээш тулчуп турарларны демдеглеп байырлаар. Өгбелеривистиң маадырлыг чоруун сактып, оларның биске чаалап бергени тайбыңны бо хүннерде камгалап турар маадырларынга чоргааралды бүдүн Тыва илередир.

«Агротуризм» грантызын бээринге конкурс шилилдезинге киржир билдирииишкиннер хүлээп алыышкыны Тывада эгелээнин, республиканың Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы дыңнаткан. 

Тыва чонну ажылда хаара тудар темп-биле Россияның мурнуку үш регионунуң санынче кирген. РИА Рейтинг агентилел эксперттериниң чагыы-биле чоруткан шинчилелдер түңнелдеринге даянган ындыг медээни, РИА Новости дыңнаткан.

Россия Федерациязының Президентизи Владимир Путин 2022 чылдың чазынында Донбасска ажылдап чораан тыва эмчилерге Өөрүп четтириишкиннерни чарлаан. 

Апрельдиң 21-де Улусчу чогаадылга бажыңынга, «Муниципалдыг тургузуглар чөвүлели» ассоциация кежигүннерниң байырлыг хуралы болуп эрткен. Ассоциацияның Тывада регионалдыг салбыры он чылдаан юбилейин демдеглеп эрттирген.

Эрткен дыштаныр хүнде, Тывага Чер хүнүнге тураскааткан бүгү-российжи субботникче республиканың хоорай, суурларында хөй-ниити девискээрлериниң арыглаашкынынче 12300 ажыг кижи үнүп, 1600 кубометр бокту аштап-арыглаан.

Республиканың Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы картошка болгаш ногаа бүдүрүлгезин көвүдедирин деткииринче угланган субсидия алыр чагыгларның түңнелдерин үндүрген. 

Апрельдиң 22-де республиканың кожуун, хоорайларынга бүгү-российжи субботник болуп эртер. Боттарының бажың-балгаттары болгаш организацияларын арыглап-аштаарындан аңгыда, ““Чурттаар чер болгаш хоорай хүрээлеңи” национал төлевилелдиң “Таарымчалыг хоорай хүрээлеңин хевирлээри” программа-биле чаагайжыттынган хөй-ниити шөлдеринге субботниктээринге күзелдиг кижилер үлүүн киириштирип болур.

Эрткен неделяда, Тывага ирбис халдаашкынындан когараан ажыл-агыйның чидириинге дең компенсацияны эгиткен. "Тыва" бойдус парыгының директору Эдуард Донгак ындыг практиканы чүгле Тывада эвес, а бүдүн Россияда бир дугаар ажыглаанын демдеглээн.

Бүгү чуртта апрельдиң 18-те стартты алган "Билиг.Маадырлар" деп чаа чырыдыышкын акциязы Тываның Каа-Хем кожууннуң Сарыг-Сеп суурга ужуун салган. 

Тываның эрге-чагыргалары хөй ажы-төлдүг болгаш хандырылгазы кошкак өг-бүлелерге деткимчениң немелде хевирин киирген. Республика бюджединиң акша-хөреңгизи-биле өрт медээлекчизи автономнуг дериг-херекселди оларның бажың-балгадынга тургузуп бээриниң шүүделин төлеп бээринге олар белен.

Республиканың Өөредилге яамызының дыңнадып турары-биле алырга, Тываның Чазааның шиитпиринге дүүштүр өскүс уруглар чурттаар оран-савазын септеп алырынга чаңгыс удааның төлевирин алыр эргелиглер. Төлевирниң хемчээли 50 000 рубль болуп турар. 

Бо чылын Кызылда Вавилин ээтпээнче чырыкты кииреринге 70 хире млн рубльди тускайлаан. Чазак бажыңынга болган бөгүнгү ужуражылга үезинде, «Россети Сибирь Тываэнерго» компанияның удуртукчузу Антон Лукин найысылалдың ол микрорайонунче энергетиктерниң планнааны хемчеглер бо чылын боттанырын республиканың баштыңы Владислав Ховалыгга чугаалаан. 

Регионнуң техниктиг хайгаарал албанынга 2023 чылдан эгелеп аттракционнарның ажылдаарынга беленин хынаарын онааган хоойлу төлевилелин Тываның Чазаа деткээн. 

Регион Чазааның шиитпири-биле 2023 чылдың апель 20-ден май 20-ге чедир Тыва Республиканың девискээринде өртке удур онза чурумну киирген. Айыттынган ол үеде арга-арыгга болгаш хову шөлдерге өрт үнүп болуру-биле, өртке удур айыыл чок чоруктуңшыңгыыраткан өске негелделерин база киирген.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг 2024 чылда чаагайжыдылга объектизин шилиир бадылаашкынга идепкейлиг киржиринче республиканың чурттакчыларын кыйгырган. 

Чурттуң Президентизи Владимир Путин Федералдыг чыышка Айыткалын берип тура, тускай шериг операциязының киржикчилеринге база мөчээн дайынчыларның өг-бүлелеринге адрестиг дуза көргүзер тускай күрүне фондузун тургузарын чарлаан. 

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг регионда АҮК, арга-арыг болгаш аңныыр ажыл-агыйларын, адыр яамыларын болгаш ведомстволарын харыылаар бодунуң чаа оралакчызы Алик Монгушту таныштырган. Муниципалдыг деңнелге улуг школаны эрткен арга-дуржулаглыг специалист ажылче киргенин Тываның Баштыңы демдеглээн.

Тыва Республиканың Экономиктиг хөгжүлде болгаш үлетпүр яамызы биче болгаш ортумак сайгарлыкчы чорук субъектилерин "социал бүдүрүлгелер" деп хүлээп көөрүнге херек документилер хүлээп алыышкынын эгелээн. 

Тывага эрткен неделяның эгезинде хар чагганындан, мал кыштаглаашкыны элээн нарыыдаан. Чамдык кожууннарның одарларында харның кыры дошталдыр доңа бергенинден, малчыннар малды тургузу азырап кирипкен болгаш, мал чеминге хереглел улгаткан деп, республиканың Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы дыңнаткан. 

Эрткен пятницада орук-ондал ондаанга таварышкан школачылар сегип турар. Дүүн ийи уругну катап шинчээн соонда республиканың 1 дугаар эмнелгезинден үндүр бижээн. Бөгүн дөрт кижини үндүр бижиир болза, бир кижи ам-даа эмнедип артар.

Тываның сарыг шажынында төөгүлүг болуушкун болган – регион баштыңының шиитпири-биле, элээн каш билдингир хүрээлерни - шупту оран-савазы болгаш чоок чыдар девискээрлери-биле Кызылда Цеченлинг хүрээзин, хем ол чарыында "Туптен Чойхорлинг" дуган-хүрээни, Чөөн-Хемчикте "Үстүү-Хүрээ" хүрээ комплекизин республиканың Камбы-Лама эргелелиниң өнчүзүнче халас дамчыткан. 

Бөгүн Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг Тыва Республиканың Чазак даргазының агроүлетпүр комплекизиниң талазы-биле оралакчызын томуйлаан. 

«Экология» национал төлевилелдиң «Арыг агаар» федералдыг төлевилелинге регион киришкеш, 2030 чылга чедир Тываның найысылалында хуу секторнуң көвей кезиин экологтуг арыг энергия дөстүг одалгаже шилчидерин чедип алган деп, ТР-ниң Одалга болгаш энергетика яамызы дыңнаткан. 

Тываның арга-арыг фондузунуң девискээринде аңгы-аңгы точкаларда арга-арыг өрттерин ол дораан ырактан тып илередиптер үш тускай системаны ажылдаткан. Республиканың ийи кожуунунда: Таңдының Балгазын арга-арыг ажыл-агыйының девискээринде база Бии-Хемде «Тайга» станциязының бедик черлеринде тургускан ийи камера ол чоок кавы девискээрлерни хайгаарап турар. 

2023 чылда бот-тывынгыр коллективтерниң бүгү-российжи фестиваль конкурузунга Тывадан ийи коллектив киришкен. Жюриниң шиитпири-биле мөөрейниң ийиги чадазынче Сибирь болгаш Ыраккы чөөн чүктен 14 киржикчиниң санынче Тывадан улустуң уран чогаадыкчы ийи коллективи: Эрзинден «Эзир-Уя» аас чогаал бөлүү база Кызыл кожуундан «Аян тудаал» ыры ансамбли эрткен.

Тываның Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы Тыва Республиканың социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң бот-тускай программазы-биле “Агроүлетпүр комплекизиниң материал-техниктиг баазазын экижидери” угланыышкынга субсидия алыр чагыгларны сайгарып көргенин дыңнаткан. 

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның инициативазы-биле чажыт арага садып турар черлерни бижип дамчыдар “Идепкейлиг хамааты”/"Активный гражданин" чат-ботту чонда нептереңгей "Вайбер" биле "Телеграм" мессенджерлерде ажыдып, бо чылдың мартта ажылдаткан.

Тывада тыва чогаалчыларның аудио-номнарын чыыр ажыл уламчылавышаан. «Культура» национал төлевилелдиң “Чогаадыкчы кижилер” федералдыг төлевилелиниң “Библиотека херээ” угланыышкынга Россияның культура фондузунуң коммерцияга хамаарышпас организациялар аразынга конкурузунга ойнап алган грантызы-биле Тываның библиотека ассоциациязы-биле К.И. Чуковский аттыг Тываның республиканың уруглар библиотеказы сөөлгү каш чылда ол төлевилелди эгелээш, боттандырып турар.

Тыва Республиканың Чазааның Үрер хөгжүм оркестри тургустунганындан бээр бо чылын 15 чылдаанын демдеглээр. Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг хөгжүмчүлер-биле ужурашкаш, юбилейлиг чылда коллективтиң планнарының, херектиг деткимчени чазактың талазындан шиитпирлежириниң дугайында чугаалашкан.

Чайгы кадыкшылга кампаниязының бүдүзүүнде Чагытай чоогунда уругларның стационар лагерьлери хөл чоогунга айыыл чок, эптиг, тускай дериттинген эштир зонаны алыр. 

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Роскызыгаар тудуунуң Новосибирскиде филиалының удуртукчузу Александр Владимирович Сирчук, Красноярск таможнязының начальниги Василий Сергеевич Костомаров база Федерация Чөвүлелинде сенатор Дина Ивановна Оюннуң киржилгези-биле, Кызылдың аэропортунда агаар эрттирилге болгаш ийи талалыг «Хандагайты» автомобиль эрттирилге пунктуларын эде чаартыр ажылдарның чорудуун Тываның Чазаанга чугаалашкан.

Республиканың Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы Каа-Хем кожууннуң Дерзиг-Аксы суурга бажың-интернаттың5 чаа оран-савазын тударын дыңнаткан. «Демография» национал төлевилелдиң “Улуг салгал” федералдыг төлевилел шугуму-биле ол сорулгага 1,3 млрд рубльди тускайлаан. 

Россия Федерациязының регионнарындан Тыва Республика күрүне программаларын боттандырар керээлер чарарынга эки үре-түңнелдерни көргүскен. 

“Чурттаар чер болгаш хоорай хүрээлели” национал төлевилелдиң “Таарымчалыг хоорай хүрээлелин хевирлээри” регион төлевилелиниң күүселдези-биле 2024 чылда Тывада чаагайжыдар хөй-ниити девискээрлерин шилиир онлайн-бадылаашкын апрель 15-те эгелээр. 17.gorodsreda.ru федералдыг шөлчүгешке эртер рейтингилиг бадылаашкын май 31-ге чедир уламчылаар.

Тываның чумага удур станциязы Моол кызыгаарындан чумалыг хээкчилер аарыгны нептередип болур дээн дүвүрээзин үндезин чок дээрзин республиканың чонунга дыңнаткан. 

Тывада ие капиталының регионалдыг хемчээлин эде көрген. 2023 чылдың январь 1-ден ооң хемчээли 2022 чылга деңнээрге 3175 рубль көвүдеп, 60909 рубль апарган. 

Донецск улус республика, Луганск улус республика, Запорожье база Херсон областарже ажылдап чоруткан Тывадан эмчилерниң болгаш эмчи сестраларының ажылынга төлевирни ийи дакпыр кылдыр төлээр. Бо неделяда республиканың Чазаа ындыг шиитпирни бадылаан.

Тывада РФКП политиктиг партияның регион салбырының удуртукчузу Роман Тамоев Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның таныштырган отчедунуң өзек темазы болгаш айтырыы социал политика болганын демдеглеп, өг-бүлеже кичээнгей, чурттакчы чоннуң орулгалары өзүп, регионнуң хөгжүлдеже херии басканы - чугула чедиишкиннер болган деп, онзалап айыткан:

Тыва Республиканың Дээди Хуралының (парламент) депутады, «Восток» КХН тудуг компаниязының удуртукчузу Сергей Уюсов 2022 чылда Тываның Чазааның ажыл-чорудулгазының дугайында отчетка хамаарыштыр үзел-бодалын илередип тура, сөөлгү ийи чылда республиканың тудуг адыры дыка дүрген шимчеп турарын демдеглээн:

Дүүн, апрель 12-де, Чазак бажыңынга Тываның Баштыңының 2022 чылда республика чазааның ажыл-чорудулгазының түңнелдериниң база 2023 чылдың сорулгаларының дугайында отчедунуң кыска допчулалын таныштырган.

Бөгүн 11.00 шакта, Тываның Чазааның Бажыңынга, республиканың Дээди Хуралының депутаттары 2022 чылда регион чазааның кылган ажылдарының дугайында дыңнап, 2023 чылда күүсекчи эрге-чагырганың дээди органының мурнады боттандырар ажылдары-биле таныжар. 

«Айыыл чок шынарлыг оруктар» национал төлевилел күүселдези-биле Кызылдың оруктарында септелге ажылдары эгелээн. «ДСТ» КХН-ниң ажылчыннары апрель 6-тан Каменистая кудумчузун чаартыр ажылдарже кирген.

Эртен, апрель 12-де, Кызылга республикада «Поддержка» чурттакчы чоннуң социал хандырылгазының комплекстиг төвүнүң тургустунганындан бээр 20 чылынга тураскааткан ачы-буян концерти болуп эртер.

Тываның Чазаа республиканың эрткен чылда кылган база 2023 чылда кылыр ажылдарының дугайында отчетту белеткээн. Тываның Чазааның бирги вице-премьери Владимир Донских отчеттуң кол темаларын илеткеп, эрткен чылда республиканың чедип алганы кол көргүзүглерин таныштырган.

Нина Ендан-Сюрюновна Саая база ооң уйнуу Айзаның амыдыралында өөрүшкүлүг болуушкун болган - элээн каш чылдар иштинде түр чуртталга шөлдүг турган кырган-авашкыларның Кызылга чурттаар чериниң айтырыы шиитпирлеттинген. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазының соонда, өскүс дээш оочурда турар Айзага бажың бээрин дүргедеткен.

Неделя санының мониторинг сан-чурагайы-биле алырга, Тывада саргы сезонунуң эгезинден бээр 12 кижи саргыга ызырткан, оларның бежи - 17 харга чедир бичии уруглар дээрзи демдеглеттинген.

Тываның чурттакчылары 2015 чылдың март 1-ге чедир чурттаар бажыңнар туткулап алган боттарының чер участоктарын бөдүүнчүткен чурум-биле хоойлу езугаар күштүг кылдыр кылдырып ап болур.

Кызылда Улусчу чогаадылга бажыңынга болуп эрткен байырлыг хуралга башкылал ажылының регион тиилекчизиниң адын чарлаан. Чеди-Хөл кожууннуң Хову-Аксы школазының англи дыл башкызы Алдын-кыс Куулар «Чылдың башкызы - 2023» хүндүлүг аттың база бир миллион акша түңнүг кол шаңналдыг эдилекчизи болган.

Республиканың эмнелгелеринде Кадык камгалалынга хамаарышкан национал төлевилелдер болгаш ре­гион удуртулгазының деткимчези кончуг улуг рольду ойнап, чурттакчы чонга эмчи дузазын алырынга эптиг байдалды тургузуп турар. Оларның аразында Тес-Хем кожууннуң төп эмнелгези күрүне деткимчезиниң ачызында сайзырап турары көскү. Ол дугайын улуг эмчиниң оралакчызы Буян Маадыр-оол чугаалап турар.

2023-2024 өөредилге чылында Тываның өөредилге албан черлериниң ном саңының фондузу 55 сая ажыг рубльге саткан чаа өөредилге номнары-биле (89040 кезек) четчелеттинер.

Кызыгаар чоогунда чыдар кожуун, сумуларның девискээринге өрге-күжүген, тарбаганнар аразынга чума аарыы бо-ла илереттинип келир. Бир эвес аарыг амытаннарга дээп, эъдин чиир болза, кижиже халдай бээриниң айыылы улуг. Аарыг өрге-күжүгенге, тарбаганга дээп, оларның эъди-кежин союп, бузуп турар үеде холун кезип алган таварылгада, балыгже чуманың вирузу дораан кире бээр. Ук аарыг дыка дүрген нептереп, долган­дыр кижилерже халдай бээр дээр­зин эпи­демиолог эмчилер тайылбырлап турар. Ол ышкаш чедир хайындыртынмаан тарбаган эъдин чиирге, база чума аарыы­ кижиже халдай бээр.

"Социал хөмүр" губернатор төлевилелинге киржир күзелдиглер документилерин 2023 чылдың февраль 1-ден март 31-ге чедир дужаап турар. Бо хүнге чедир 3600 ажыг өг-бүле документилерин дужааган. Билдириишкинни тус черлерде Уругларга болгаш өг-бүлелерге дуза чедирер төптерге, Кызыл хоорайда - Бай-Хаакская кудумчузунуң 6 дугаар бажыңда кабинетке киирер.

ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыг Культура ажылдакчыларының хүнүн таварыштыр байыр чедирген:
"Культураның хүндүлүг ажылдакчылары! Профессионал байырлалыңар таварыштыр эң-не чылыг байыр чедириишкинин хүлээп көрүңер!

Республиканың удуртукчузу Владислав Ховалыг Елена Хардикованы Өөредилге сайыды кылдыр томуйлаан.

«Өөредилге адырын эки билир, күрүнениң дылдарының хөгжүлдези болгаш Өөредилге яамызының ажыл-агыйы дээш сагыжы аарып чоруур арга-дуржулгалыг удуртукчу херек. Өөредилге яамызы – эрге-чагырганың чугула күүсекчи органнарының бирээзи. Ында садик барып турар уруглар, өөреникчилер, сургуулдар болгаш башкылар дээш 110 муң кижи хаара туттунган. Ооң кырындан ада-иелерни немээр болза, Тываның хөй кезии ук яамыга хамааржыр.

Бо хүннерде Республиканың Баштыңының бот-идепкейи-биле сураглыг мессенджерлерде хоруглуг арага садып-саарып турарының дугайында дыңнадып болур чат-боттар (чат-бот – харылзаа тударынга автоматчыткан система) ажылдап эгелээн. Ол бот-идепкейниң техниктиг деткимчезин Тывада Регионну удуртур төп (ЦУР) хандырып турар, кирген бирги дыңнадыгларның ажыл-чорудулгазын база ол төп чорудар.

Россияның Украинада чорудуп турары тускай дайынчы операцияның киржикчилери дайынчыларга дузаны организастаар талазы-биле Республика штавының хуралы ТР-ниң Чазааның бажыңынга март 21-де болуп эрткен. Хуралды Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг башкарып эрттирген.

Тываның чуртталга-коммунал объектилериниң 77 хуузу эргилээн. Чылыг четкилериниң 50 хуузун, суг четкилериниң 45 хуузун, чуундулар төгер четкиниң 60 хуузун дүрген чаартыры негеттине берген.Бо ажылдарны кылып чорудары-биле, коммунал объектилерин модернизастаарының 2023–2027 чылдарда регион программазын ажылдап кылган. Ону боттандырар талазы-биле ажылдарны 2023 чылда эгелээрин чуртталга-коммунал ажыл-агый сайыды Мерген Мынын-оол дыңнаткан.

Март 21-де Бүгү-делегейниң кукольниктер хүнүнге болгаш Тываның күрүнениң ойнаар-кыстар театрының 10 чылдаан юбилейинге тураскааткан байырлыг хемчеглер болуп эрткен.

РФ-тиң ОБЯ-ның Тывада кол эргелелиниң баш бурунгаар тодаратканы-биле, республика девискээринде чамдык суурлар эрээн хар суундан когарап болур магадылалы бар.

РФ-тиң Чепсектиг Күште­ринче хамаатыларны керээ ёзугаар шилип чорудар талазы-биле хем­чеглерни 2023 чылда Тыва Республиканың шериг комиссариаттары канчаар чорудуп турарының дугайында чөвүлел хуралды Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг март 21-де эрттирген.

Сөөлгү болган Аппарат хуралынга ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыг час дүжерге, хар адаанга көзүлбейн чыткан боктар көстүгүлеп келирин болгаш хоорай, суурлар девискээрлерин арыг-силиг тургузары-биле, субботниктерни организастап эгелээр дугайында даалганы шупту деңнелдиң удуртукчуларынга берген.

Национал терроризмге удур комитеттиң даргазының бадылаан 2023 чылдың планы ёзугаар Барыын-Хемчик кожуунга ТР-ниң оперативтиг штавының удуртулгазы терроризмге удур өөредигни чоруткан.

Тожунуң ивижилер командазы Саха Республикада Нерюнгрин районнуң Иенгра деп суурунда болуп эртип турар чаңчыл болган Делегей чергелиг чемпионата киржип турар. Чемпионатка «Делегейниң ивижилери» деп делегей чергелиг ассоциация деткимчезин көргүскен. Арктика чөвүлелиниң кежигүннери болур чурттардан, Моолдуң болгаш Кыдаттың соңгу чүктүң ивилерин азырап өстүрүп турар арга-дуржулгалыг областары чемпионаттың киржикчилери болган.

Россияның амыдырал-хандырылга болгаш чуртталга-коммунал ажыл-агыйының ажылдакчыларының профессионал ба­йырлалын чылдың-на март айның үшкү улуг-хүнүнде демдег­леп эртери чаңчыл апарган. 2023 чылда бо про­фессионал байырлалдың хүнү – март 19.

Чурттуӊ агроүлетпүр комплекизин хөгжүдер болгаш чаартып кылыр талазы-биле Россия Федерациязыныӊ Чазааныӊ сорулгалыг ажыл-херээн шиитпирлээри-биле «Росагролизинг» деп акционерлиг ниитилелди 2001 чылда тургускан. Республиканыӊ көдээ ажыл-агыйыныӊ машина-техниказын садып алыры-биле Тываныӊ Чазаа Росагролизинг-биле дугуржулга чарып алган.

Россияның Чурагайлыг сайзырал, харылзаа болгаш массалыг харылзажылга яамызы 2023 чылдың март 13-тен апрель 2-ге чедир «Чурагай кичээли» деп ниити билигниң төлевилелиниң «Смартфоннарда чүү чаштып турарыл: интернеттиң айыылы» деп темага ки­чээлдерни эрттирер. Ооң кол сорулгазы школачыларның чурагайлыг экономикага чугула билиглерин сайзырадыры, смартфоннарга интернетти айыыл чок ажыглаарының чуруму-биле таныштырары, телефоннарга хууда информацияны камгалаары болгаш информацияның айыыл чок чоруу-биле ажылдаар специалистерниң ажылды чорудары болур.

Тывада чаа тургус­тунган автономнуг коммерциялыг эвес «Номад» гуманитарлыг шинчилелдер төвү ук мульт­фильмни тыва дыл кырынга очулдургаш, ону үндүрер тускай чөпшээрелди Россияда «Ноль плюс медиа» студиядан алган. «Номад» төп бо хүннерде Тываның хөгжүм-шии театрының база «Тет-а-тет» ойнаар-кыстар театрының артис­тери-биле кады ажылдажылганы чорудуп, мультфильмниң баштайгы сериязының үн бижидилгезин чорудуп эгелей берген. «Лео биле Тиг» мультфильм ниитизи-биле 26 сериялыг. Бижидилгени Чогаа­дыкчы үлетпүр школазының студиязында профессио­нал артистерниң киржилгези-биле бижидип турар. Тыва дылда мультфильм­нерни көргүзери-биле “Ирбиштей” деп аңгы ютуб каналды ажыткан. 

Часкы болгаш чайгы үер суундан камгалал ажылдарын үндезиннии-биле чорудар хемчеглерни база баш бурунгаар алган. Оларның бирээзи Тыва Республикада сугга алзыр девискээрлерниң кызыгаарының дугайында медээлерни шимчевес өнчүнүң чаңгыс аай күрүне реестринче киирип эгелээни. Бо реестрже киирген девискээрлерге чуртталга бажыңнарын, чурттакчылыг черлерни оларны сугдан камгалаар инженер тудуглар чокка тударын чөпшээревес. Ындыг зоналарның карта-схемаларын Тываның дөртен суурларынга хамаарыштыр ажылдап кылган. Чижээлээрге, Хемчик, Чыргакы, Сыстыг-Хем хемнерниң болгаш Кызылда Доңмас-Сугнуң суунга алзыр черлерниң девискээрин тодарадыр талазы-биле ажылдарны «Сибзем­проект» акционерлиг ниитилел, «Земстройпроект» кызыгаар­лаан харыысалгалыг ниитилел, Арга-ыяш ажыл-агыйының болгаш бойдус ажыглалының яамызының чагыы-биле кылып чорутканнар. 

Республиканыӊ яамыларыныӊ болгаш ведомстволарыныӊ удуртукчулары-биле оларныӊ оралакчылары бо хүннерде Тываныӊ ырак булуӊу – Тере-Хөл кожуунда ажылдап турар.

Кожууннуӊ со­циал-экономиктиг хөгжүлдезиниӊ айтырыгларын аӊаа ажылдап кылгаш, болур-чогуур шиит­пирни хүлээп алыр дээш, ажыл-агыйжы үнүүшкүннү регионнуӊ чазааныӊ айтыышкыны-биле организастаан.

Тываныӊ Баштыӊы Владислав Ховалыг Дээди Хуралга (парламентиге) Айыткалынга «Чоннуӊ чаагай чаӊчыл­дарыныӊ күш-ажыл, өг-бүле, демниг болуру деп үнелиг билиглерни кадагалаары болгаш быжыглаары» деп аӊгы эгени онзалап демдег­лээн.

Чугула харыл­зааларның бирээзи чурттар аразы чер­гелиг “Кызыл – Улангом”, Кызыл – Улан-Батор”­ авиарейстерни ажыдары – чоокку чылдарда боттандырары. Бо хоорайларның аразынга агаар харылзаазын ажыдары-биле Кызыл хоорайның аэропортунда чурттар аразының секторун ажыглалга киирер ажылдарны дүргедеткен.

Март 13-те ыраккы Тере-Хол кожууннуң төвү Куңгуртугда "Хүнчүгеш" аттыг 60 олуттуг чаа уруглар сады ажыттынган дугайында Чазак Даргазы Владислав Ховалыг ВКонтакте-де бодунуң блогунга бижээн.

Бөгүн Таңдының Бай-Хаак суурга олимпий оюннарының биатлонга ийи дакпыр чемпиону, Россияның алдарлыг спорт мастери, делегей чемпионадының мөңгүн медалының ийи дакпыр эдилекчизи Евгений Устюгов кээп чораан. Ол Таңдының спорт школазынга четкеш, хаактыг чарышка сонуургалдыг өөреникчилер болгаш тренер башкылар-биле ужурашкан.

Ие-Черивистиң амгы үеде экология талазы-биле нарын-берге байдалда таваржып турары дүвүрээзинниг айтырыгже хөй-ниитиниң кичээнгейин угландырары-биле, шак мындыг делегей чергелиг акцияны Бүгү-делегейниң бойдус фондузу 15 чыл бурунгаар Австралияның төвү Сидней хоорайга эгелээн. Акцияга чоорту хөй-хөй чурттар каттыжып, ук акция эң-не калбак, барык 2 мил­лиард кижи киржип турар делегей чергелиг хемчег апарган.

Тывада чуртталга бажыңнарын тудуп болур, ажыглал чок чыдар чер учас­токтарын Росреестр-ниң сайтызындан тып болурун бо албан чери дыңнадып турар.

Марттың он сесте «Тайга» станциязынга "Хар ирбижи - 2023" хаак чарыжының VI маргылдаазы эгелээр. Чыл санында эртип турар чаңчылчаан маргылдаа ачы-буян сорулгалыг: ирбистиң чурттап турар бойдузунга болгаш девискээринге камныг болурунче кичээнгейни хаара тудар.

Тывада чуртталга тудуунуң чер участоктарын база девискээрлерни чөптүг ажыглавайн турарын илередир ажыл уламчылавышаан. Росреестрниң регион эргелели, ажыглал чок чыткан 114 га черни тодараткан, ооң 27,9 газын хөй каът чуртталга тудуун тударын чөпшээрээн ажыл-агый ажыглалынче хаара туткан.

Федералдыг эксперттер 2022 чылда экономиктиг өзүлде талазы-биле лидер регионнарының санынче Тываны киирген. Республика каттышкан регион продуктузун 4,1 хууга өстүргеш, чуртта үшкү черни ээлээнин «Реальное время» интернет-солуннуң аналитиктери дыңнаткан.

Өөредилгениң школа системазын эде чаартыр федералдыг программа шугуму-биле бо чылын Тывада 13 школага капитал септелгени чорудар. Эрткен неделяда Тываның Чазаа эде тудуушкун ажылдарын кылыр организацияларны томуйлаар дугайында доктаалды бадылаан.

Апрельдиң 4-ке чедир азыг диштиг араатаннар-биле демисел хемчеглерин күштелдирер деп, ТР-ниң дириг амытаннар объектилерин камгалаар күрүне комитеди дыңнаткан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг регионнуң Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызынга ийи уксаажыдылга өшкү ажыл-агыйларын тургузар даалганы берген турган.

Красноярскиниң экономиктиг шуулганының шөлүнге Россияның Экономиктиг хөгжүлде яамызы «Нефть база газ, хөмүр» кластер талазы-биле стратегтиг сессияның интеллектуалдыг партнеру база организатору кылдыр ажылдаан.

Тыва Республиканың кадыннары! Бистиң эргим херээженнеривис!
Частың байырлалы – Бүгү делегейниң херээженнер хүнү-биле Силерге чүректиң ханызындан байыр чедирип тур мен! 

В. Көк-оол атыг национал хөгжүм-шии театрынга, Бүгү делегейниң херээженнер хүнүнге тураскаадып, ТР-ниң Баштыңының Өөрүп четтириишкиннерин база Тыва Республиканың күрүне шаңналдарын тыпсыр езулал болуп эрткен. 

«Чаңгыс демниг Россия» партияның регион салбырының баазазынга, марттың 6-дан 9 хүннеринде, кадык камгалалының талазы-биле айтырыгларлыг хамаатыларын хүлээп, оларга консультацияларны бээр.

Ат-сураглыг спортчу, Тыва Республиканың Арзылаң мөгези Маадыр Монгуштуң чүрээ 55 харлыында чүрээ турупкан дугайында кажыыдалдың медээзи бөгүн келген.

«Лидер» элээдилер төвүнде барып турар Тываның кадет корпузунуң сургуулдары аар балыгланза-даа, чүгле бодунуң эвес, а ийи уругнуң база амы-тынын камгалап кааш, ады-сураа бүгү чуртта алгый берген үе чергези Фёдорга өөрүп четтиргенин илереткен ажык чагааны чоруткан.

Экер-оол Манчын ТР-ниң Дээди Хуралында (парламентиде) Тываның Баштыңының төлээзи кылдыр томуйлаткан. 

Красноярскиниң экономиктиг шуулганының үезинде, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг база «БТК групп» АН-ның чиңгине директору Андрей Подопригорин инвестиция төлевилелин кады боттандырар дугайында керээге атты салганнар.

Печка одаар бажыңнарга хөмүр хандырылгазының төпчүткен системазын тургузуп, одаар чүүлге өртектерни кайы хамаанчок өстүрерин болдурбас дээш, республика эрге-чагыргазының дузазы-биле хөмүр шыгжаар черлер четкизин көвүдедир тудар ажылды Тыва 2023 чылда уламчылаар. 

«Межегейхөмүр» хөмүр-даш компаниязы» кызыгаарлаттынган харыысалгалыг ниитилел республиканың каттышкан бюджединче 2022 чылда 83 млн ажыг рубль хемчээлдиг үндүрүг төлевирин кииргенин, Тываның Экономиктиг хөгжүлде яамызы дыңнаткан.

Тываның Чазаанга террорга удур комиссияның ээлчеглиг хуралы болуп эрткен. ТР-ниң Чазааның даргазының албан-хүлээлгезин күүседип турар Виталий Бартына-Садының башкарганы хуралда, комиссия кежигүннери 2019-2023 чылдарда Россия Федерациязында террорнуң идеологиязынга удур хөделириниң комплекстиг планының хемчеглерин эрткен чылын республикага канчаар боттандырганын чугаалашкан.

Ооң мурнунда неделяга деңнээрге, Тывада чаа коронавирус халдавырындан аараан кижилер саны 56 хуу кызырылган. Росхереглелхайгааралының республикада эргелелиниң удуртукчузу Людмила Салчак февральдың 27-ден марттың 4-ке чедир COVID-19-тан аараан 132 таварылганы лаборатория бадыткаанын дыңнаткан.

XIX Красноярскиниң экономиктиг шуулганының бир шөлүн Тыва Республиканың хөгжүлдезинге тураскааткан. Тываның баштыңы Владислав Ховалыг байырын чедиргеш, Россия, Моол база Кыдаттың белдиринде онза геополитиктиг байдалдыг, бай-байлак арга-арыг, суг болгаш минерал-чиг эт курлавырларлыг республика - улуг болгаш каш янзы инвестиция төлевилелдерин эгелээринге онзагай баазалыг регион болуп турарын демдеглээн.

Красноярскиниң экономиктиг шуулганының үезинде, Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг биле «Сибирьниң генерация компаниязы» КХН-ниң «Сибирьниң хөмүр энергетика компаниязы» АН-ның чиңгине директору Максим Басов, Тываның Чазаа биле Сибирьниң генерация компаниязының кады ажылдажылга керээзи езугаар Тыва Республиканың энергетика комплекизин кады хөгжүдерин дугурушканнар.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг «Техмашсервис» АН-ның чиңгине директору Игорь Тарабанов-биле Красноярскиниң экономиктиг шуулганының ийиги хүнүнде ужурашкан.

Красноярскиниң экономиктиг шуулганының үезинде, Тываның Садыг-үлетпүр палатазы-биле Енисей Сибирин хөгжүдер корпорация кады ажылдажылга дугайында керээге атты салганнар.

Красноярскиниң экономиктиг шуулганының стратегтиг сессиялар үезинде, республиканың эрге-чагыргазы Ажаалга банкызының Сибирь банкызы-биле кады ажылдажылга документизинге атты салганнар.

Кадыкшыл байдалы кызыгаарлыг кижилер аразынга профессионал мергежилге «Абилимпикс» национал чемпионаттың регион чадазынга Тывада 163 кижи киржир. 

Красноярск крайның, Хакас Республиканың база Тыва Республиканың инвестиция курлавырын даштыкы делегацияларга Красноярскиниң экономиктиг шуулганының шөлчүгештеринге таныштырган.

Красноярскиниң экономиктиг шуулганы-2023 үезинде, Владислав Ховалыг биле Виктор Томенко Тыва Республика биле Алтай крайның аразында кады ажылдажылганы хөгжүдер планга атты салганнар. 

Республика Чазааның сөөлгү хуралында, «Тыва Республиканың күрүне шаңналдарының дугайында» хоойлуже өскертилгелерни киирип, «Тыва Республиканың социал камгалалының алдарлыг ажылдакчызы» чаа атты тургузар дугайында хоойлу төлевилелин хүлээп ап, ТР-ниң Дээди Хуралынга (парламент) ону көөр кылдыр дамчыткан.

Красноярскиниң экономиктиг шуулганының стратегтиг шөлдериниң бирээзинге, шуулганның аалчыларының болгаш киржикчилериниң мурнунга тыва делегация «Келир үеже инвестициялар. Тываның хөгжүлдезиниң перспективтиг угланыышкыннары» деп таныштырылганы кылган.

Россияның Экономиктиг хөгжүлде яамызының регион хөгжүлдезиниң департамент директору Виталий Алтабаев Красноярскиниң экономиктиг шуулганының (КЭФ) “РФ-тиң үлетпүр зоналарын хөгжүдери – дээре дээн практикалар” деп темалыг ажыл-агыйжы дискуссия үезинде, ведомство Сибирьниң регионнарындан тускай экономиктиг зоналар тударынга чагыгларны манап турарын дыңнаткан. 

НТВ телеканалдың Россияның чоннарының уран чүүлүн, культурлуг езу-чаңчылдарын база онзагайын нептередиринче угланган “Талантылар чурту” деп улуг шоузун тырттырарынга киржир кылдыр этно-хөгжүм күүседикчилериниң “Одучу” чогаадыкчы коллективин кастингиже чалаан. 

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг чамдык яамылар болгаш ведомстволарның дээди күрүне албан-дужаалдарынче томуйлаашкын дугайында каш доктаалга адын салган.

Амгы экономиктиг болгаш геополитиктиг байдалга дүүштүр Сибирьни хөгжүдеринче угланган айтырыгларлыг Красноярскиниң экономиктиг шуулганы – 2023 ажылын эгелээн.

Кызылда Моолдуң чиңгине элчин черинге Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг барып чедип, Тыва Республика биле Моолдуң кады боттандырып ажылдаары чугула айтырыгларын чугаалашкан.

2023 чылда Тывада национал төлевилелдерни боттандырарын 11,7 млрд рубльга акшаландырар, 2022 чылда ол сорулгага үндүрген акша-хөреңги хемчээлинден 114,7 хуу хөй.

Чаңгыс аай пособие дугайында хоойлу күш киргенден бээр, Тыва Республикада 16 муң ажыг уругга база 1300 ажыг иштиг херээженнерге төлевирлер дээш 210 ажыг млн рубль акшаны шилчиткен.

Өөредилгениң школа системазын эде чаартыр федералдыг программа шугуму-биле 2023 чылда Тывада 13 школаны бүрүнү-биле септээри планнаттынган.
Апрельдиң 1-ден ажылдар эгелээр ужурлуг. Септээр объектилер даңзызынче - Шагаан-Арыг хоорайның гимназиязы, Ак-Довурак биле Туранның, Чал-Кежиг, О-Шынаа, Сесерлиг, Дөң-Терезин, Тоора-Хем, Сарыг-Сеп, Ак-Чыраа, Бүрен-Аксы, Булуң-Терек база Сосновка школалары кирген.

Бөгүн, марттың 1-де, бүгү чуртта ышкаш, республиканың шупту школаларынга бүгү-российжи хыналда ажылдар эгелээн. Тываның 81 школазынга ниити хыналда ажылдарны бирги хүнде бижиирин. ТР-ниң Өөредилге яамызы дыңнаткан.

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг, Тыва Чазактың кежигүннери республиканың хоочун солуннары - «Тываның аныяктары» биле «Шынны» удуртуп чораан ат-сураглыг болгаш салым-чаяанныг журналист, Россияның Журналистер эвилелиниң кежигүнү, Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы Светлана Сюр-ооловна Монгуштуң үр эвес аарааш чок болганы-биле ооң чоок болгаш төрээн кижилеринге ханы кажыыдалын илереткен.

Эрткен чылдан эгелеп Тывада аңчы билеттерни база аңнаарынга чөпшээрел алырын электроннуг хевир-биле кылдырар практиканы ажыглап эгелээн.

Тыва Республиканың чуртталга-коммунал ажыл-агый яамызы 2023 чылда республиканың чурттакчылыг черлерин суг-биле хандырарының шынарын бедидер программа боттаныышкынының планнарын дыңнаткан. 

Бөгүн Сүт-Хөл кожууннуң Суг-Аксы суурда республикада Башкы болгаш дагдыныкчының чылынга болгаш Тываның эң-не арга-дуржулгалыг дарганнарның бирээзи, республикада ады-сураа билдингир мастер Виктор Сакыйбанович Ондарның юбилейинге база Тыва үндезин культура төвүнүң 15 чылы биле 60 маадырларның тура халыышкынының 140 чылынга тураскаадып,  “Уран дарган” деп ус-дарганнарның республика мөөрейи эгелээн.

Тывада үлүг киирилделиг тудуг институду шапкын хөгжүлдени алган. Росреестрниң республикада эргелели чүгле эрткен чылын хамаатылар-биле тудуг организацияларының аразында чарган 366 керээлерни бүрүткээн. 

Республиканың ветеринария албаны ыттар ээлери-биле ажылды уламчылавышаан. Ылаңгыя бажың ыттарын тарып, албан имнеп демдегледир хемчеглер чоруп турар. Бөгүнге чедир республика иштинде үш муң хире ыттар демдеглеттингенин, ведомствонуң парлалга албаны дыңнаткан. 

Чуртта ниити амыр эвес үеде, Президентиниң российжи эртемни тускай деткиир дээни, эртемденнер ниитилелинге чаа аргаларны ажыдып турарын Тыва Республиканың Эртем талазы-биле агентилелиниң директору Алёна Стороженко демдеглээн.

Красноярск край, Хакас Республика база Тыва Республиканың девискээринде регионнарның социал-экономиктиг хөгжүлдезинче угланган “Енисей Сибири” комплекстиг инвестиция төлевилел чорудуу-биле, Хакасияның төвү Абаканга тыва чоннуң Шагаа байырлалын бир дугаар демдеглеп эрттирген.

Ивижилер фестивалының кол эртер чери - Тожунуң Тоора-Хем суур чанында Бирги оймакка чон хөйү-биле чыглып келген. Байырлалдың киржикчилери база аалчылары ивилер-биле тырттыржып, аңныыр тывыжының, бойдус байлааның делгелгезин сонуургап, тус чер ус-шеверлериниң кылганы уран чогаадылга чүүлдерин сонуургап, тос чадырларже база өглерже кирип, ивижилерниң амыдыралын сонуургаан.

Тываның найысылалында Масленица неделяның сөөлгү хүнүн хөглүг, солун, уттундурбас кылдыр чон байырлаан. Арат шөлүнге 1,5 муң хире кызылчылар болгаш аалчылар чыглып, кышты үдээн.

Тыва Республика үер соонда оруктар септелгезинче акша-хөреңгини алыр 8 регионнуң санынче кирген. Федералдыг Чазак ол сорулгага ийи миллиард рубль акшаны тускайлаан. 

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг база Россия Федерациязының Соңгу чүк, Сибирь болгаш Ыраккы чөөн чүктүң биче буурай үндезин чоннар ассоциациязының президентизи Григорий Ледков ажыл-агыйжы ужуражылга үезинде керээге атты салганнар.

Ада-чурт камгалакчызының хүнүнде Кызыл хоорайда Тиилелге шөлүнге байырлыг митинг болуп эрткен. 

Эргим чаӊгыс чер чурттугларым!

Ада-чурт Камгалакчыларыныӊ хүнү-биле силерге Тываныӊ Чазааныӊ болгаш бодумнуӊ өмүнээмден байыр чедирип тур мен!

Бөгүн, февраль 22-де, Кызыл хоорайның Арат шөлүнге чылдың-на февраль 23-те Россияга демдеглээри Ада-чурт камгалакчызының хүнүнде, митинг-концерт болуп эрткен.

Февраль 21-де, Россия Федерациязының Президентизи Владимир Путин Федералдыг Хуралга 18-ки Айыткалын кылган. Гостиный дворга, Президентиниң Айыткал ёзулалынга республиканың удуртукчузу Владислав Ховалыг баштаан делегация киришкен.

Эргим чаңгыс чер чурттугларым!

Өгбелерниң ай санаашкыны-биле Чаа чыл – Шагаа байырлалын уткуштур Тыва Республиканың Чазааның база бодумнуң өмүнээмден байыр чедирип тур мен.

Эртен, февраль 21-де, Гостиный дворга, Россия Федерациязының Президентизи Владимир Путинниң Федералдыг Хуралга чылдың Айыткалын таныштырган езулалынга Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг база киржир.

Республикада террорчу кыжаныышкынныг меге дыңнадыглар бо-ла нептерей бээр апарганын корум-чурум камгалаар органнар демдеглээн. 

Тываның найысылалынга февраль 21, 23 база 24 хүннеринде араганы садарын хораан. Шак-ла ындыг хоругларны республиканың арткан муниципалдыг тургузуглары база киирген. 

Тываның чурттакчыларынга чаа ажылчын неделя ийи ажыл хонуктуг. Республика Шагааны байырлаары-биле, Россияның өске регионнардан бир хонук артыкка дыштаныр.

Эрткен неделяда Тываның күрүне университединге «Баштайгыларның шимчээшкини» бүгү-российжи уруглар болгаш аныяктар шимчээшкининиң эге салбырын байырлыы-биле ажыткан. 

Эрткен чылдың түңнелдери-биле алырга, Тывада туберкулезтан аарыыр чорук эвежээни демдеглеттинген. Фтизиатрлар ниитилелиниң хуралында, республиканың фтизиатрия албанының дыңнаткан сан-чурагайлары-биле алырга, 2022 чылда 100 муң кижиге онааштыр 113,5 кижи аарып, 2021 чылдан 8 хуу эвээжээни айыттынган. 

Тываның профессионал танцы уран чүүлүнүң алдын шыгжамырын тургускан алдарлыг “Саяннар” ансамблиниң кол хореографтыг көргүзүглеринге тураскааткан “Салгалдарга тураскаал” деп элээн каш дамчыдылгалыг төлевилелдиң көргүзүү «Оваа ТВ» телеканалга эгелээр.

Февраль 17-де, ай санаашкыны-биле Чаа чылга – Шагаа байырлалынга тураскаадып, Тыва Республиканың күрүне шаңналдарын тывыскан. Байырлал бүдүүзүнде Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг төрээн чериниң байлак культурлуг өнчүзүн кадагалап, ону хөгжүдүп чоруур чаңчылчаан тыва иштиң маадырлары – малчыннарга, ус шеверлерге, уран чүүл күүседикчилеринге, башкыларга болгаш эртемденнерге өөрүп четтиргенин илереткен

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның берген даалгазы-биле, Шагаа, Ада-чурт камгалакчызының база Масленица байырлалдарының хүннеринде хөй-ниитиниң айыыл чок чоруунуң хемчеглерин күштелдирер. 

Тываның күрүне университеди чаа өөредилге чылында боттандырар дээш, көдээ ажыл-агый продукциязын болбаазырадыр чурттар аразының өөредилге программазын белеткеп турар.

Тыва уран чүүл эгиттинмес улуг каражага таварышкан. Тыва Республиканың Ыдык ырызының автору, ТР-ниң алдарлыг ажылдакчызы, хан төрел сенгел чоннуң төлептиг оглу Тос-Кириш сөөктүг Баянца­гаан оглу Өвекей аар-берге аарыгга таварышкаш, чырык өртемчейден кезээ мөңгеде чарлып чорупканының дугайында кажыыдалдың медээзи дыңналып келген.

Бо чылын Красноярскиниң экономиктиг форумунуң темазы - Сибирьни хөгжүдериниң айтырыы болур.
Тыва Республиканың губернатору Владислав Ховалыг баштаан делегация Красноярскиниң экономиктиг форуму-2023 шөлүнге регионнуң инвестиция курлавырын, социал-экономиктиг хөгжүлдениң тускай программазы-биле (ИПСЭР) боттандырар төлевилелдерни таныштырар.

Чаңчылчаан масленица неделязы бо удаада февраль 20-де эгелээш, Шагаа болгаш Ада-чурт камгалакчызының хүнү-биле капсырлажып эртер.

Шагаа байырлалын белеткеп эрттирер оргкомитеди Тываның найысылалында Саң салыр езулал эртирирер черлерни тодарадып доктааткан. Чоннуң киржилгези-биле саң ужудуп чаңчыга берген черлерден аңгыда, чаа туттунган «Тубтен Шедруб Линг» хүрээниң чанынга база Дөгээ дааның эдээнге субурган чанынга езулалды эрттирерин дыңнаткан.