Юбилейлиг чылды чаа бажыңныг

Өскүс уруглар бичиизинден тура амыдырал-чуртталганың кадыг-дошкунунга таварышканнар-дыр. Ынчангаш олар боттарынга бажың-балгат тудар акша-төгерии-даа, аргазы-даа чок.

Евгений, Марина Фонаревтар солагай талакы дачалар болгаш Сукпак суурнуң аразында Лазурная кудумчузунда 2 аал чурттаар бажыңынче 1 ай бурунгаар көжүп кирген. Оларның бажыңының чанынга чеде бээривиске, өске бажыңнардан ылгалдыг. Херимин вагонка-биле кылып, бажыңының девискээрин сай-биле дескилеп, бичии демир херимчигешти чогаадып кылган болду. Бир ай дургузунда Евгений мынча хөй ажылды кылганы дээрге ооң ажылгыр, кызымааның бадыткалы-дыр. Херим иштинде сай, ыяш чудуктар, бетон блоктар бар. Биче сеткилдиг, хүндүлээчел, эвилең-ээлдек аныяк өг-бүле бажыңынче чалап, изиг шайын кудуп, өгнүң кыс ээзиниң быжырган амданныг тортун мурнувуска салып, столче чалады. Олар-биле шайлап ора, чугаалаштывыс.

Евгений Фонаревту авазы Кызыл хоорайга божаан. Ол Тожу кожууннуң Сыстыг-Хем суурга өскен. 4 харлыг турда, ооң авазы чок апарган. Ачазы балыкчы, ыяш доскаарлар кылыр чораан. Ынчангаш Тожу чурттуг оол школачы чылдарында-ла балыктап, аңнаарынга ынак турган. Бир катап ачазы-биле адыгны истеп, аңнап чорааны уттундурбас сактыышкыннарның бирээзи. Сыстыг-Хем школазының 9-ку клазын доозуп тургаш, ол ачазын оскунган. Ынчангаш Кызыл хоорайда чурттап турар энерелдиг сеткилдиг даай-авазы Галина Викторовна Гуляева ону чанынче эккеп алган. Евгений Кызылдың 1 дугаар профессионал училищезинге автомеханик мергежилди чедип алгаш, 2010 чылда Ыраккы Чөөн-чүктүң Хабаровск хоорайынга шериг албан-хүлээлгезин эрттиргеш келген. Бажың оочурунга ол 2009 чылда туруп алган. Шериг соонда, өөнүң ишти Марина-биле таныжып ап, 3 чыл болганда, 2013 чылда, куда-доюн дүжүргеннер. Ол «Ойна» алдын тывыжының артелинге, «Водный мир» компаниязынга ажылдаан. Амгы үеде хуу бүдүрүлге черинде чолаачылап ажылдап турар. Кызыл хоорайның сайзыралынга бичии-даа бол үлүг-хуузун киирип, «Азия төвүнүң» тураскаалынга, эрик кыдыынга, культураның болгаш дыштанылганың национал парыгынга тудуг ажылдарынга чугула херек материалдарны база сөөртүп турар.

Фонаревтарның өг-бүлезиниң улуг оглу Рома 7 харлыг, бо чылын Кызылдың 15 дугаар школазының 1-ги клазынче кирер, ортуну Артем 1 хар 8 айлыг. Бо чылын аас-кежиктиг өг-бүле  үшкү уруун манап орарлар.

Өгнүң херээжен ээзи девискээринде черни аңдарткаш, аңаа ногаа аймаан, чечектерни тарыыр дээн күзелин илеретти. «Yш чыл дургузунда бир айда 15 муң рубльди төлеп, бажың хөлезилеп турдувус. Аныяк өг-бүлеге ол дыка берге. Бо чылын бажың алганымны улуг аас-кежик деп санап тур мен. Тываның Чазаа өскүс уругларны  деткип  турары аажок өөрүнчүг-дүр. Бажың, чер барда, күш чок эвес, ынак эжим, ажы-төлүмге таарымчалыг байдалды тургузуп, бажыңны улгаттырып, баня, гаражты тудуп ап, пөш, шивини олуртуп, уругларымга чайганыштарны кылыр мен» — деп, Евгений чугаалады. Оон аңгыда ажылгыр, кежээ оол бажың иштинге чаа кудукту кылып алыр күзелдиг. Өг-бүле машиналыг, ынчангаш Кызыл-биле аргыжары оларга белен.

Өскүс уругларның бажың-балгат хандырылгазынче 20 чыл ажыг күрүнеден акшаландырыышкынны үндүрбейн турган. Республикада ол чылдар дургузунда өскүс уругларның саны 6 муң четкен. Нарын айтырыгны 2008 чылдан эгелеп шиитпирлеп эгелээн. Улуг үзүктелиишкин соонда, ынаар 955 муң рубльди үндүрген. Ооң иштинден 800 муң рубльди республика бюджединден. Чыл келген тудум акшаландырыышкынның түңү өзүп турар. 2008 чылдан 2013 чылга чедир өскүс уругларга бажың-балгат тударынче 535 млн. 631 муң рубльди, республика бюджединден – 204 млн. 670 муң рубльди мөөңнээн. 2013 чылга чедир 680 өскүс уругну бажың-балгат-биле хандырган.

Шончалай  ХОВАЛЫГ.

"Шын" солун