Ыдыктыг Бай-Тайганы дагаан

Бай-Тайга — Тываның ыдыктыг бедик даа. Ооң дагылгазын июнь 13-те эрттирген. Ол хүн Чаа Оваага бир муң беш чүс хире Тываның экер эрлери чыглып келгеш, ыдыктыг, авыралдыг, ачы-буянныг Бай-Тайгазының дагылгазынга киришкен.

Бай-Тайга кожуун чагыргазының даргазы Чап Донгак сөс алгаш, 1914 чылда VIII Богда-Кегээн Башкы Бай-Тайгага моорлап келгеш, Көп-Сөөктүң Чаа Оваазын үндезилеп тургускаш, ыдыктыг Бай-Тайганың дагылгазын эрттиргенинден бээр 100 чыл болуп турарын чыылганнарга дыңнаткан. Хүндүлүг Башкы ыдыктыг Бай-Тайганың сүлдезин улам бедидери-биле аңаа чүдүп, тейлеп, мөгейип, чылдың-на дагып чоруурун бай-тайгажыларга, Тываның чонунга чагаан. Сөөлгү үеде ол чагыгны чүдүкчүлер күүседип турарын Чап Шыырапович чугаалааш, ыдыктыг Бай-Тайганы Богда-Кегээн Башкының дагаанындан бээр 100 чыл болган дагылгазынга киржип келгеннерге байыр чедиргеш, чүдүкчү бүрүзүнге аас-кежиктиг, өөрүшкүлүг, буянныг, бай амыдыралдыг болурун күзээн.

Авыралдыг Бай-Тайганы дагыырынга киржип келген ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызы Артур Монгал ачы-буянныг Тайгазын дагыырынга киржип келгеннерге байыр чедирип чүве чугаалаан. Оларның амыдыралынга аас-кежикти, быжыг кадыкшылды, өөрүшкүнү ол йөрээгеш, республиканы болгаш кожуун­ну бурунгаар хөгжүдериниң ажыл-херектеринге идепкейлиг киржирин күзээн.

Лама-башкылар Ыдыктыг Бай-Тайганы дагыырының езулалын эрттирген. Мөргүл номун номчаан, саң салган, сержим өргээн. Кайгамчыктыг авыралдыг, ачы-буянныг, бай, байлак Бай-Тайгага чүдүп, тейлээн.

Бай-Тайганы дагыырының езулалы доозулган соонда, ооң киржикчилери Чаа Оваа­дан баткаш, Тейлерде Көп-Сөөк хүрээзинге келген. Аңаа Бай-Тайга кожуундан, Кызыл хоорайдан болгаш өске-даа девискээрлерден келген херээжен чон, күш-ажылдың хоочуннары болгаш өске-даа аалчылар, сайгарлыкчылар кажангызындан-даа артык хөйү-биле чыылган.

Лама-башкылар чаа туткан «Үш эртине» хүрээзинге чыыл­ган сарыг шажынның хөй санныг чүдүкчүлеринге ном номчаан. Ол дээрге ыдыктыг Бай-Тайганың дагылгазының уламчылалы-дыр.

Бай-Тайга кожууннуң Төлээлекчилер хуралының даргазы Каң-оол Седип, ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызы Артур Монгал Тейлерге чедип келгеш, чыылган чонга байыр чедирип чүве чугаалааш, чаагай күзээшкиннерни кылган.

Бай-Тайганың Н.Өлзей-оол аттыг Культура бажыңының ажылдакчылары чыылган чонга солун программалыг концертти көргүскен. Ооң кол утказы авыралдыг, ыдыктыг Бай-Тайгага, ооң кайгамчыктыг ажыл-ишчи, шевер, талантылыг, чогаадыкчы бодалдарлыг кижилеринге тураскааткан ырлар, шүлүктер, чогаалдар болуп турары-биле онзагай.

Бай-Тайганы дагыырынга тураскааткан аът чарыжы, мөге хүрежи Тейлерге болуп эрткен. Шилиндек 32 мөгениң хүрежинге Барыын-Хемчиктиң Бижиктиг-Хаядан Артур Монгуш шүүлген, ол-ла кожууннуң мөгези Соян Дамба үжүүрлешкен.

Таан-оол Хертек.

Авторнуң тырттырган чуруу.