Хөй-ниитиниң деминде

Тыва Республиканың Чазааның Бажыңынга Россия Федерациязының Конституциязының 20 чылынга болгаш Юрист хүнүнге тураскааткан байырлыг хурал болуп эрткен. Хемчегге күүсекчи, хоойлужудулга болгаш суд органнарының удуртукчулары, юридиктиг албан черлериниң ажылдакчылары, хоочуннары, хөй-ниити каттыжыышкыннарының төлээлери болгаш республиканың юридиктиг өөредилге черлериниң студентилери чыглып келген.

Тыва Республиканың Баштыңы — Чазааның Даргазының бирги оралакчызы Михаил Козлов чурттуң Yндезин хоойлузунуң 20 чылы-биле олурганнарга болгаш юристерге байыр чедирген:

— Yндезин хоойлуну хүлээп алган 1993 чылдың декабрь 12 — Россияның улусчу эрге-чагырганың принциптеринге үндезилеп чаарттынарынга, хамааты ниитилелди тургузарынга, демократияны хөгжүдеринге, езулуг федерализмниң үнелиг чүүлдериниң тургустунарынга идиг болган. Конституция кризис байдалдарынга таваржып, аңаа өскерилгелерни киирип турзажок, келир үеже бурунгаарлап, чурттуң Yндезин хоойлузу бөгүнде база чон-биле деңге чоруп олурар болгаш камгалаттынып арткан. Конституцияның күштүг болуп турар шынары хөй-ниитиниң деминде болгаш политика талазы-биле турум байдалда. Ол ышкаш 1993 чылдың октябрь 21-де Тываның Конституциязы база хүлээп алдынган болгай. Бо байырлал бистиң хөй национал чонувустуң каттыжылгазының база бир демдээ апарган. Силерге, Россияның Конституциязының хүнү-биле байыр чедирип тура, аас-кежикти, чаагай чорукту, тайбыңны күзедим.

ТР-ниң Дээди Хуралының (парламентизиниң) «Чаңгыс демниг Россия» фракциязының удуртукчузу Виктор Глухов, кол федералдыг инспектор Сергей Попов байыр чедирген. ТР-ниң Конституция судунуң даргазы Аяс Саая «Күрүнениң болгаш ниитилелдиң амыдыралында Россия Федерациязының Конституциязы» деп темага илеткелди чыылганнарга кылган.

Тыва Республиканың Дээди Совединиң Даргазы (1993 чылда), Россияның Конституциязын ажылдап кылганнарның бирээзи, өөредилге болгаш эртем сайыды Каадыр-оол Бичелдейниң чугаалааны-биле алырга, Россияның Конституциязын, шынап-ла, аажок нарын байдалдарда хүлээп алган. Чурттуң салым-чолунуң дугайында ынчан кым-даа тодаргай чугаалап шыдавас турган. Бо хүнде чурттуң Yндезин хоойлузунуң быжыг туруштуу Россияның бир дугаар Президентизи Борис Ельцинниң дидим чоруунуң, удуртукчу мөзү-шынарының ачы-хуузу-дур.

Каадыр-оол Алексеевич Конституция хемчеглеринге киржип, Yндезин хоойлуну ажылдап кылып турган үелерниң дугайында сактып чугаалаан. «Россия Федерациязының Конституциязын бадылаар бетинде Тываның Конституциязын хүлээп алганы дээрге-ле, анаа-ла өскелерден ылгалыр дээн бодал-биле эвес, а Тыва күрүне Россия Федерациязының Конституциязынга баш удур чөпшээрежип, демократтыг күрүне болуп, Россияның субъектизи кылдыр бодун санап турарын көргүскени ол. Хамаатыларның эргелерин болгаш хостуг чоруун быжыглавышаан, Россияның Конституциязы улуг күрүнени улам хөгжүдеринге киржир арганы биске берип турар» — деп, эртемден чугаалаан.

Байырлыг хемчегге Россияның Юристер каттыжыышкынының регионалдыг салбырының болгаш «Консультант-Тува» КХН-ниң организастап чорутканы юристер хүнүнге тураскааткан конкурстуң түңнелдерин чарлаан. «Республиканың тергиин юризи» номинацияга юридиктиг эртемнерниң кандидады, ТР-ниң алдарлыг юризи, ТР-ниң юстиция херектериниң талазы-биле сайыт Шолбан Монгуш төлептиг болган. «Тергиин юридиктиг албан чери» атка бирги черни ТР талазы-биле Федералдыг казначейство эргелели, ийиги черни ТР-ниң Дээди суду, үшкү черни «Тувасвязьинформ» ААН чаалап алган. Тиилекчилер дипломнардан аңгыда, Россияның мурнакчы юризи Сергей Алексеевтиң чогаадыглар чыындызын алган.